ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ ΚΕΥ. 1: ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΓΕΙΑ

Transcript

1 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΕΥ. 1: ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΓΕΙΑ ΜΗΦΑΝΙΜΟΙ ΑΜΤΝΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΤ ΟΡΓΑΝΙΜΟΤ ΒΑΙΚΕ ΑΡΦΕ ΑΝΟΙΑ Επιμέλεια: Σριγγώνη Αλ.

2 Μθχανιςμοί άμυνασ του ανκρώπινου οργανιςμοφ - Βαςικζσ αρχζσ ανοςίασ Λεξιλόγιο Ανοςία : Η ικανότθτα του οργανιςμοφ να αναγνωρίηει οποιαδιποτε ξζνθ προσ αυτόν ουςία και να αντιδρά παράγοντασ εξειδικευμζνα κφτταρα και κυτταρικά προϊόντα (π.χ. αντιςϊματα ) προκειμζνου να τθν εξουδετερϊςει. * Κυτταρικι ανοςία : Αναφζρεται ςτθ δράςθ των βοθκθτικϊν και των κυτταροτοξικϊν Τ- λεμφοκυττάρων ενάντια ςτο αντιγόνο. * Χυμικι ανοςία : Αναφζρεται ςτθν ενεργοποίθςθ των Β- λεμφοκυττάρων και ςτθν παραγωγι αντιςωμάτων ενάντια ςτο αντιγόνο. * Ενεργθτικι ανοςία : Είδοσ ανοςίασ κατά τθν οποία τα αντιςϊματα παράγονται από τον ίδιο τον οργανιςμό. Επιτυγχάνεται είτε με φυςικό τρόπο ( φυςικι μόλυνςθ ), είτε με τεχνθτό τρόπο (εμβόλιο). Το εμβόλιο περιζχει νεκροφσ/ εξαςκενθμζνουσ μικροοργανιςμοφσ ι τμιματά τουσ. * Πακθτικι ανοςία : Είδοσ ανοςίασ κατά τθν οποία χορθγοφνται ζτοιμα αντιςϊματα που ζχουν παραχκεί από άλλο οργανιςμό. Επιτυγχάνεται με φυςικό τρόπο (διαμζςου του πλακοφντα τθσ μθτζρασ ςτο ζμβρυο ι του μθτρικοφ γάλατοσ ςτο νεογνό) ι με τεχνθτό τρόπο (ορόσ). Δράςθ άμεςθ. Διάρκεια παροδικι. Ανοςοβιολογικι απόκριςθ Δευτερογενισ: Η αντίδραςθ του ανοςοβιολογικοφ μασ ςυςτιματοσ απζναντι ςε ζνα αντιγόνο που ειςζρχεται για δεφτερθ (ι επόμενθ) φορά ςτον οργανιςμό μασ. Ανοςοβιολογικι απόκριςθ Πρωτογενισ: Η αντίδραςθ του ανοςοβιολογικοφ μασ ςυςτιματοσ ςτθν πρϊτθ επαφι του με ζνα αντιγόνο. Ανοςοβιολογικό ςφςτθμα : Μθχανιςμοί ειδικισ άμυνασ απζναντι ςτισ ξζνεσ ουςίεσ που ειςζρχονται ςτον οργανιςμό μασ. Διακζτουν εξειδίκευςθ και μνιμθ. Απαρτίηονται από λεμφικά όργανα πρωτογενι και δευτερογενι κακϊσ και από εξειδικευμζνα κφτταρα και κυτταρικά παράγωγα. Ανοςοςφαιρίνεσ ι αντιςώματα : Ειδικζσ πρωτεΐνεσ των Β- λεμφοκυττάρων. Αναγνωρίηουν ζνα ςυγκεκριμζνο αντιγόνο που ζχει ειςζλκει ςτον οργανιςμό και ςυνδζονται με αυτό. Παράγονται και εκκρίνονται ςε μεγάλεσ ποςότθτεσ από τα πλαςματοκφτταρα. Αντιγόνα ιςτοςυμβατότθτασ : Πρωτεΐνεσ που υπάρχουν ςτθν επιφάνεια οριςμζνθσ κατθγορίασ κυττάρων (π.χ. μακροφάγων) ο ςυνδυαςμόσ των οποίων είναι χαρακτθριςτικόσ για κάκε άνκρωπο. Στα μακροφάγα παρουςιάηουν τμιμα του αντιγόνου που ζχουν καταςτρζψει. Αντιγόνο : Κάκε ξζνθ προσ τον οργανιςμό ουςία που προκαλεί ανοςοβιολογικι απόκριςθ ( ολόκλθροσ μικροοργανιςμόσ, τμιμα του μικροοργανιςμοφ, τοξικζσ ουςίεσ που παράγονται από αυτόν, γφρθ, ςυςτατικά τροφίμων, φαρμακευτικζσ ουςίεσ, κφτταρα ι ορόσ από άλλα άτομα ι ηϊα κ.ά.). Δεκέμβριος

3 Αντιγονοπαρουςιαςτικά κφτταρα : Χαρακτθρίηονται ζτςι τα μακροφάγα κφτταρα λόγω τθσ ιδιότθτασ που ζχουν να εκκζτουν ςτθν επιφάνειά τουσ τμιματα του μικροβίου που ζχουν καταςτρζψει. Μετά τθν παρουςίαςθ του αντιγόνου ενεργοποιοφνται τα βοθκθτικά Τ- λεμφοκφτταρα. Β- λεμφοκφτταρο : Είδοσ λεμφοκυττάρου υπεφκυνο για τθν πρόκλθςθ χυμικισ ανοςίασ. Ιντερφερόνεσ : Ειδικζσ πρωτεΐνεσ μθ ειδικισ άμυνασ που παράγονται από τα κφτταρα όταν αυτά μολφνονται από ιό. Λεμφικά όργανα Δευτερογενι: Όργανα του ανοςοβιολογικοφ ςυςτιματοσ : οι λεμφαδζνεσ, ο ςπλινασ, οι αμυγδαλζσ και ο λεμφικόσ ιςτόσ κατά μικοσ του γαςτρεντερικοφ ςωλινα. Σε αυτά πραγματοποιείται θ ανοςολογικι απόκριςθ. Λεμφικά όργανα Πρωτογενι : Όργανα του ανοςοβιολογικοφ ςυςτιματοσ : ο μυελόσ των οςτϊν και ο κφμοσ αδζνασ. Μακροφάγα : Κατθγορία φαγοκυττάρων που προζρχονται από τα μονοκφτταρα με διαφοροποίθςθ. Μθ ειδικι άμυνα : Περιλαμβάνει μθχανιςμοφσ άμυνασ για τθν αντιμετϊπιςθ οποιουδιποτε πακογόνου μικροοργανιςμοφ από τον ανκρϊπινο οργανιςμό ( πρϊτθ και δεφτερθ γραμμι άμυνασ ). Μονοκφτταρα : Κατθγορία φαγοκυττάρων που διαφοροποιοφνται ςε μακροφάγα. Ουδετερόφιλα : Κατθγορία φαγοκυττάρων. Πλαςματοκφτταρο : Κφτταρο που παράγει και εκκρίνει αντιςϊματα ίδια με αυτά που υπιρχαν ςτθν επιφάνεια του Β- λεμφοκυττάρου από το οποίο προιλκε. Πυρετόσ : Η μθ φυςιολογικι αφξθςθ κερμοκραςίασ του ςϊματοσ. Σ-λεμφοκφτταρο : Είδοσ λεμφοκυττάρου απαραίτθτο για τθν ολοκλιρωςθ τθσ ανοςοβιολογικισ απόκριςθσ. Διαφοροποιείται και ωριμάηει ςτο κφμο αδζνα. Υπάρχουν πολλζσ κατθγορίεσ Τ- λεμφοκυττάρων με διαφορετικζσ λειτουργίεσ. Φαγοκυττάρωςθ : Διαδικαςία κατά τθν οποία τα φαγοκφτταρα εγκλωβίηουν και καταςτρζφουν τουσ μικροοργανιςμοφσ που ειςζρχονται ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό. Φλεγμονι : Αμυντικόσ μθχανιςμόσ μθ ειδικισ άμυνασ κατά τον οποίο ςε μια περιοχι π.χ. που τραυματίςτθκε εμφανίηεται ζνα ςφνολο ςυμπτωμάτων ( κοκκίνιςμα, οίδθμα, τοπικι αφξθςθ κερμοκραςίασ, πόνοσ, πφον, ςχθματιςμόσ ινϊδουσ ) από τουσ μικροοργανιςμοφσ που ζχουν ειςβάλλει ςτον οργανιςμό μασ. Ιοί βακτιρια 3

4 1 θ Γραμμι Άμυνασ: Μθχανιςμοί που παρεμποδίηουν τθν είςοδο των μικροοργανιςμών ςτον οργανιςμό μασ Μθ ειδικι άμυνα Δζρμα : εμποδίηει τθν είςοδο των μικροοργανιςμϊν ςτον οργανιςμό εξαιτίασ: Τθσ δομισ του ( κεράτινθ ςτιβάδα) Των αντιμικροβιακϊν του ουςιϊν (γαλακτικό οξφ- λυςοηφμθ ςτον ιδρϊτα, λιπαρά οξζα ςτο ςμιγμα) Των μθ πακογόνων μικροοργανιςμϊν που φιλοξενεί Βλεννογόνοι ςώματοσ : γενικά καλφπτουν κοιλότθτεσ του οργανιςμοφ και εκκρίνουν βλζννα Ο βλεννογόνοσ Τθσ αναπνευςτικισ οδοφ διακζτει και βλεφαριδοφόρο επικιλιο Του ςτομάχου εκκρίνει υδροχλωρικό οξφ Του επιπεφυκότα (μάτι) εκκρίνει λυςοηφμθ ςτα δάκρυα Τθσ ςτοματικισ κοιλότθτασ εκκρίνει λυςοηφμθ ςτο ςάλιο Στομάχι Δεκέμβριος 2 θ Γραμμι Άμυνασ:

5 Μθχανιςμοί που αντιμετωπίηουν τουσ μικροοργανιςμοφσ μετά από τθν είςοδό τουσ ςτον ανκρώπινο οργανιςμό Μθ ειδικι άμυνα Φαγοκυττάρωςθ τα φαγοκφτταρα ενεργοποιοφνται μετά τθν εμφάνιςθ του πακογόνου μικροοργανιςμοφ ςτο εςωτερικό του οργανιςμοφ μασ. Φαγοκφτταρα : ουδετερόφιλα, μονοκφτταρα Μακροφάγα Με τθ φαγοκυττάρωςθ ενεργοποιείται και θ ειδικι άμυνα. Δρα ενάντια ςε όλα τα μικρόβια Φλεγμονι ι Φλεγμονώδθσ αντίδραςθ : Τα ςυμπτϊματα είναι Κοκκίνιςμα (διαςτολι αιμοφόρων αγγείων, ςυγκζντρωςθ του αίματοσ ςτθν τραυματιςμζνθ περιοχι) Οίδθμα (πριξιμο τοπικά - τα αγγεία διαςτζλλονται και το πλάςμα διαχζεται ςτουσ γφρω ιςτοφσ) Πόνοσ (οφείλεται ςτον τραυματιςμό των απολιξεων των νευρικϊν κυττάρων και ςτθ δράςθ τοξινϊν από τουσ μικροοργανιςμοφσ) Ινϊδεσ (πλζγμα πρωτεϊνικισ ςφςταςθσ ςτθν περιοχι του τραφματοσ ςταματά τθν αιμορραγία και εμποδίηει τθν είςοδο άλλων μικροοργανιςμϊν) Πφον : παχφρρευςτο κιτρινωπό υγρό, με φαγοκφτταρα και νεκροφσ μικροοργανιςμοφσ (και ηωντανοφσ) που ςχθματίηεται ςτθν τραυματιςμζνθ περιοχι Δρα ενάντια ςε όλα τα μικρόβια Πυρετόσ Δρα ενάντια ςε όλα τα μικρόβια υμπλιρωμα 20 πρωτεΐνεσ ςτον ορό του αίματοσ. Ζχει αντιμικροβιακι δράςθ Προπερδίνθ 3 πρωτεΐνεσ ςτον ορό του αίματοσ. Δρα μαηί με το ςυμπλιρωμα Ζχει αντιμικροβιακι δράςθ 5

6 Ιντερφερόνεσ Δρα μόνο ενάντια ςτουσ ιοφσ. 3 θ Γραμμι Άμυνασ: Μθχανιςμοί που αντιμετωπίηουν τουσ μικροοργανιςμοφσ μετά από τθν είςοδό τουσ ςτον ανκρώπινο οργανιςμό ΜΗΧΑΝΙΜΟΙ ΕΙΔΙΚΗ ΑΜΤΝΑ - ΑΝΟΙΑ 2 ΒΑΙΚΑ ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ: ΕΞΕΙΔΙΚΕΤΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ Λεμφικά όργανα Πρωτογενή λεμφικά (μυελός των οστών, θύμος αδένας) Δευτερογενι λεμφικά (αμυγδαλζσ, λεμφαδζνεσ, λεμφικόσ ιςτόσ γαςτρεντερικοφ ςωλινα, ςπλινασ) Σ- Λεμφοκφτταρα Διαφοροποιοφνται και ωριμάηουν ςτο κφμο αδζνα Β - Λεμφοκφτταρα Διαφοροποιοφνται και ωριμάηουν ςτο μυελό των οςτών Βοθκθτικά Σ- λεμφοκφτταρα Κυτταροτοξικά Σ- λεμφοκφτταρα Σ- λεμφοκφτταρα μνιμθσ Καταςταλτικά Σ- λεμφοκφτταρα Πλαςματοκφτταρα Β- Λεμφοκφτταρα μνιμθσ Ανοςοβιολογική Απόκριςη: Η αντίδραςη του ανοςοβιολογικοφ μασ ςυςτήματοσ ςτην είςοδο κάθε αντιγόνου. Διακρίνεται ςε Πρωτογενή και Δευτερογενή Δεκέμβριος

7 Σο αντίςωμα Η ςφνδεςθ αντιγόνου αντιςώματοσ οδθγεί: ςτθν ενεργοποίθςθ του ςυμπλθρώματοσ ςτθν αδρανοποίθςθ των παραγόμενων τοξινών ςτθν αναγνώριςι του από τα μακροφάγα και τθν ολοκλθρωτικι τουσ καταςτροφι Εξειδίκευςθ: κάκε αντίςωμα ςυνδζεται εκλεκτικά με το ςυγκεκριμζνο αντιγόνο που προκάλεςε τθν παραγωγι του μζςω τθσ μεταβλθτισ του περιοχισ. τακερι περιοχι: Η περιοχι που είναι ίδια ςε όλα τα αντιςϊματα. Μεταβλθτι περιοχι: Η περιοχι του αντιςϊματοσ που ςυνδζεται με το αντιγόνο. τάδια ανοςοβιολογικισ απόκριςθσ Πρωτογενισ : 1 θ επαφι με το αντιγόνο 1. Ενεργοποιοφνται τα βοθκθτικά Σ- λεμφοκφτταρα από τθν ζκκεςθ ενόσ τμιματοσ του μικροβίου από τα αντιγονοπαρουςιαςτικά κφτταρα μακροφάγα. 2. Ενεργοποιοφνται τα Β- λεμφοκφτταρα από τα βοθκθτικά Τ- λεμφοκφτταρα (χυμικι ανοςία). Παράγονται πλαςματοκφτταρα και Β- λεμφοκφτταρα μνιμθσ. Εκκρίνονται αντιςϊματα από τα πλαςματοκφτταρα ςτο αίμα και τθ λζμφο. Εξουδετερϊνεται το αντιγόνο. 3. Ενεργοποιοφνται τα Σ- κυτταροτοξικά λεμφοκφτταρα από τα βοθκθτικά Τ- λεμφοκφτταρα (κυτταρικι ανοςία), όταν το αντιγόνο είναι καρκινικό κφτταρο ι κφτταρο μεταμοςχευμζνου ιςτοφ ι κφτταρο μολυςμζνο από ιό. Καταςτρζφονται τα κφτταρα ςτόχοι. 4. Δθμιουργοφνται Σ- λεμφοκυττάρα μνιμθσ (των βοθκθτικϊν και κυτταροτοξικϊν λεμφοκυττάρων). 5. Τερματίηεται θ ανοςοβιολογικι απόκριςθ με τθ βοικεια των καταςταλτικών Σ- λεμφοκυττάρων και προϊόντων τθσ ίδιασ τθσ ανοςολογικισ απόκριςθσ Δευτερογενισ: 2 θ επαφι με το αντιγόνο ι επόμενεσ επαφζσ με το ίδιο το αντιγόνο 1. Ενεργοποιοφνται τα λεμφοκφτταρα μνιμθσ Β και Σ, ανάλογα με το αντιγόνο. 2. Σα αντιςώματα εκκρίνονται αμζςωσ, φκάνουν ςε μεγαλφτερεσ ςυγκεντρϊςεισ και κυκλοφοροφν ςτο αίμα για περιςςότερο χρονικό διάςτθμα. 3. Δεν εμφανίηονται τα ςυμπτώματα τθσ αςκζνειασ και το άτομο δεν αντιλαμβάνεται ότι μολφνκθκε. Δεκέμβριος

8 υνοπτικόσ πίνακασ Μη ειδική Άμυνα: ανεξάρτητη από το είδοσ του αντιγόνου 1 θ γραμμι Παρεμπόδιςθ ειςόδου του μικροβίου : δζρμα, βλεννογόνοι, βλεφαριδοφόρο επικιλιο ουςίεσ με αντιμικροβιακι δράςθ: γαλακτικό οξφ, λυςοηφμθ, λιπαρά οξζα, υδροχλωρικό οξφ ςτομάχου 2 θ γραμμι φαγοκφτταρα Φλεγμονι Πυρετόσ Ουςίεσ με αντιμικροβιακι δράςθ: ιντερφερόνεσ, ςυμπλιρωμα, διάφορεσ αντιμικροβιακζσ ουςίεσ ςτο πλάςμα του αίματοσ που καταςτρζφουν τουσ οργανιςμοφσ ι ενεργοποιοφν τθ φαγοκυττάρωςθ Χθμικζσ ουςίεσ που απελευκερώνονται από τα τραυματιςμζνα κφτταρα ι από τα μικρόβια και προςελκφουν φαγοκφτταρα Ειδική Άμυνα: εντοπιςμόσ του είδουσ του αντιγόνου εξειδίκευςη Σε 2 η επαφή με το ίδιο το αντιγόνο, η αντίδραςη είναι πιο έντονη μνήμη 3 η γραμμή Χυμικι ανοςία Κυτταρικι ανοςία Ερωτιςεισ Βιβλίου ςελ.: ) Περιλθπτικά : Παρακάμφκθκε το δζρμα, με τουσ ιδρωτοποιοφσ και τουσ ςμθγματογόνουσ αδζνεσ του. Η κεράτινθ ςτιβάδα, το γαλακτικό οξφ, θ λυςοηφμθ, τα λιπαρά οξζα και θ άμυνα από τουσ μθ πακογόνουσ μικροοργανιςμοφσ του δζρματόσ μασ. Οι μθχανιςμοί που κα ενεργοποιθκοφν τϊρα είναι τθσ 2 θσ γραμμισ άμυνασ και μετά τθσ 3 θσ γραμμισ άμυνασ. Δθλαδι τθσ 2 θσ γραμμισ άμυνασ : θ φαγοκυττάρωςθ, θ φλεγμονϊδθσ αντίδραςθ, ο πυρετόσ, θ προπερδίνθ και το ςυμπλιρωμα. Τθσ 3 θσ γραμμισ άμυνασ : Επειδι το αντιγόνο είναι βακτιριο, κα ενεργοποιθκοφν τα Β-λεμφοκφτταρα και κα δθμιουργθκοφν πλαςματοκφτταρα και Β-λεμφοκφτταρα μνιμθσ. Επίςθσ Τ λεμφοκφτταρα βοθκθτικά, Τ λεμφοκφτταρα μνιμθσ και Τ λεμφοκφτταρα καταςταλτικά. 2) Περιλθπτικά : Παρακάμφκθκε το δζρμα, με τουσ ιδρωτοποιοφσ και τουσ ςμθγματογόνουσ αδζνεσ του. Η κεράτινθ ςτιβάδα, το γαλακτικό οξφ, θ λυςοηφμθ, τα λιπαρά οξζα και θ άμυνα από τουσ μθ πακογόνουσ μικροοργανιςμοφσ του δζρματόσ μασ. Οι μθχανιςμοί που κα ενεργοποιθκοφν τϊρα είναι τθσ 2 θσ γραμμισ άμυνασ και μετά τθσ 3 θσ γραμμισ άμυνασ. Δθλαδι τθσ 2 θσ γραμμισ άμυνασ : θ φαγοκυττάρωςθ, θ φλεγμονϊδθσ αντίδραςθ, ο πυρετόσ, θ προπερδίνθ, το ςυμπλιρωμα και οι ιντερφερόνεσ επειδι το αντιγόνο είναι ιόσ. 8

9 Τθσ 3 θσ γραμμισ άμυνασ : Επειδι το αντιγόνο είναι ιόσ, κα ενεργοποιθκοφν τα Β- λεμφοκφτταρα και κα δθμιουργθκοφν πλαςματοκφτταρα και Β-λεμφοκφτταρα μνιμθσ. Επίςθσ Τ λεμφοκφτταρα βοθκθτικά, Σ λεμφοκφτταρα κυτταροτοξικά, Τ λεμφοκφτταρα μνιμθσ και Τ λεμφοκφτταρα καταςταλτικά. 3) Γρθγορότερα μασ προςτατεφει θ πακθτικι τεχνθτι ανοςία (ορόσ) γιατί χορθγοφμε ζτοιμα αντιςϊματα για το ςυγκεκριμζνο αντιγόνο που μασ ζχει μολφνει. Κατά τθ φυςικι ενεργθτικι ανοςία απαιτείται πρϊτα αναγνϊριςθ του αντιγόνου, ενεργοποίθςθ του ανοςοβιολογικοφ μασ ςυςτιματοσ και παραγωγι αντιςωμάτων μετά από μερικζσ θμζρεσ, εφόςον μιλάμε για πρωτογενι ανοςοβιολογικι απόκριςθ. 4) Σελ του βιβλίου Με τθν πακθτικι ανοςία χορθγοφνται ζτοιμα αντιςϊματα, τα οποία καταςτρζφονται όμωσ μετά από μερικζσ θμζρεσ και ζτςι ο οργανιςμόσ δεν προςτατεφεται πλζον από το ςυγκεκριμζνο μικρόβιο. Η διάρκειά τθσ είναι παροδικι. Κατά τθν ενεργθτικι ανοςία (φυςικι ι τεχνθτι), ενεργοποιείται το ανοςοβιολογικό μασ ςφςτθμα, παράγονται αντιςϊματα και δθμιουργοφνται λεμφοκφτταρα μνιμθσ. Τα τελευταία ενεργοποιοφνται ςε επόμενθ ζκκεςθ του οργανιςμοφ μασ από το ςυγκεκριμζνο αντιγόνο και ζτςι δεν προλαβαίνουν τα εμφανιςτοφν τα ςυμπτϊματα τθσ αςκζνειασ. Άρα προςτατεφει για περιςςότερο διάςτθμα. 5) Τα αντιςϊματα για το μικρόβιο Α, αρχίηουν να παράγονται νωρίτερα, φτάνουν ςε μεγαλφτερεσ ςυγκεντρϊςεισ και μζνουν ςτθν κυκλοφορία του αίματοσ για περιςςότερο χρονικό διάςτθμα. Αυτό ςυμβαίνει όταν ζχουμε δεφτερθ επαφι με το ίδιο το αντιγόνο- δευτερογενισ ανοςοβιολογικι απόκριςθ ςελ. 39 του βιβλίου. Ενϊ θ καμπφλθ για το μικρόβιο Β, αντιςτοιχεί ςε πρωτογενι ανοςοβιολογικι απόκριςθ. Δεκέμβριος