ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών ΘΡΟΜΒΩΣΗ ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΩΝ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών ΘΡΟΜΒΩΣΗ ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΓΓΙΣΕΩΝ Επιστημονική Υπεύθυνη: Ομότιμη Καθηγήτρια Ωρ. Σ. Τραυλού Διπλωματική Εργασία «Επιπλοκές (άμεσες και απώτερες) δοτών ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης» ΟΝΟΜΑ : ΖΩΗ Ε. ΜΑΛΑΠΕΤΣΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ : ΑΡΓΥΡΗ ΓΙΑΛΕΡΑΚΗ Ακαδημαϊκό Έτος Εισαγωγής :

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα εργασία αποτελεί τη διπλωματική μου διατριβή στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Θρόμβωση Αιμορραγία Ιατρική των Μεταγγίσεων». Πριν την παρουσίαση των αποτελεσμάτων αυτής, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω ορισμένους ανθρώπους με τους οποίους γνωρίστηκα, συνεργάστηκα και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εκπόνησή της. Πρώτα απ όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα της παρούσης κα Α. Γιαλεράκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Βιοχημείας, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Αιματολογικό Εργαστήριο ΠΓΝ «ΑΤΤΙΚΟΝ», για την καθοδήγησή της, την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση που μου έδειξε. Ακολούθως τα μέλη της Επιτροπής Αναπληρωτή Καθηγητή Α. Τσαντέ, Βιοπαθολόγο, Δ/ντή Αιματολογικού Εργαστηρίου, Υπεύθυνου Αιμοδοσίας ΠΓΝ ΑΤΤΙΚΟΝ, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ και Δρ. Ελ. Γρουζή, Αιματολόγο, Συντονίστρια Δ/ντρια ΝΥ Αιμοδοσίας, ΓΑΟΝΑ «Ο Άγιος Σάββας». Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερμά το προσωπικό της Μονάδας Αιμοδοσίας του ΓΑΟΝΑ «Ο Άγιος Σάββας» που πρόθυμα με φιλοξένησαν στο Τμήμα τους και με βοήθησαν για τη συλλογή των δεδομένων. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την Επιστημονικά Υπεύθυνη του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Ομότιμη Καθηγήτρια Ωρ. Τραυλού που με επέλεξε ώστε να φοιτήσω στο Πρόγραμμα, την υπεύθυνη γραμματείας κα Φ. Παπανάγνου και όλους τους καθηγητές και συμφοιτητές μου. Ολοκληρώνοντας ευχαριστώ τους γονείς μου, το σύζυγο και τα παιδιά μου, το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον που με στηρίζει και με πιστεύει όλα τα χρόνια των Ακαδημαϊκών ανησυχιών μου. 2

3 Περιεχόμενα Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 Β. ΣΚΟΠΟΣ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΔΟΤΕΣ ΟΛΙΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΩΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ -ΟΡΙΣΜΟΣ, ΕΝΝΟΙΕΣ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΟΤΕΣ ΟΛΙΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Η ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΟΤΗ ΔΟΤΕΣ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΩΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΘΟΔΟΥ ΛΗΨΗΣ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΩΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑΦΑΙΡΕΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΟΤΗ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑ Η ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑΦΑΙΡΕΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΣΤΟΥΣ ΔΟΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΩΝ ΔΟΤΩΝ ΟΛΙΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΨΕΥΔΟ-ΘΡΟΜΒΟΚΥΤΤΑΡΟΠΕΝΙΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΩΝ ΔΟΤΩΝ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΩΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΛΟΓΩ ΚΑΚΟΥ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΛΗΨΗ - ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΠΙΠΛΟΚΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΟΔΟΣΙΑΣ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

4 4.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΟΔΟΣΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται τις επιπλοκές, άμεσες και απώτερες, των δοτών ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης. Με τη χρήση βιβλιογραφικής ανασκόπησης καθώς και ερευνητικών δεδομένων, πραγματοποιήθηκε ανάλυση του υπό μελέτη ζητήματος. Μέσα από βιβλιογραφικές αναφορές που μελετήθηκαν, προσδιορίζεται η έννοια των δοτών ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης, ενώ παρουσιάζονται και οι επιπλοκές που βιώνουν οι δότες αυτοί, η σημαντικότητα και η συχνότητα αυτών. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά σε προσπάθειες και μελέτες που αφορούν την μείωση και την καταπολέμηση των επιπλοκών αυτών. Επιπλέον έγινε συλλογή δεδομένων από το νοσοκομειακό ίδρυμα «Άγιος Σάββας» και ακολούθησε ανάλυσή τους ώστε να διαπιστωθεί το είδος και η συχνότητα των επιπλοκών που παρατηρούνται στους δότες αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης. Στόχος ήταν, επίσης, η συνολική καταγραφή των κινδύνων και των ατόμων-ομάδων (τύπος αντίδρασης, χρόνος αντίδρασης, τύπος δότη, ηλικία, φύλο και αιματοκρίτης) που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης αυτών. Τα βασικά αποτελέσματα της μελέτης όσον φορά την αιμοδοσία περιλαμβάνουν εμφάνιση ανεπιθύμητων αντιδράσεων στο 0,43% του συνόλου των αιμοδοτών καθιστώντας την διαδικασία αρκετά ασφαλή. Ακόμα, προσδιορίστηκε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση μόνο του φύλου με τον χρόνο αντίδρασης του δότη, με τους άνδρες να εμφανίζουν κατεξοχήν συμβάντα πριν ή κατά την διαδικασία και τις γυναίκες μετά την ολοκλήρωσή της. Η πλειοψηφία των δοτών που εμφάνισαν κάποια αντίδραση ήταν άνδρες και η επικρατέστερη αντίδραση ήταν συνολικά η βαγοτονική. Στη συνέχεια, αναλύοντας τα αποτελέσματα της συλλογής αιμοπεταλίων αφαίρεσης, βρέθηκε μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης συμβάντων 1,01%. Περαιτέρω στατιστική ανάλυση έδειξε, επίσης, μεγαλύτερο ποσοστό των ανδρών που εμφανίζουν ανεπιθύμητες αντιδράσεις, αλλά την τοπική αντίδραση ως τον κυρίαρχο τύπο. Ακόμα, εμφανίστηκε μικρότερη συχνότητα συμβάντων στους εθελοντές δότες, στους δότες με αιματοκρίτη χαμηλότερο από 35, αλλά και στην ηλικιακή ομάδα των ετών. Οι στατιστικοί έλεγχοι κατέδειξαν συσχέτιση μόνο μεταξύ του τύπου της αντίδρασης και του τύπου του δότη, με τους δότες από το περιβάλλον του ασθενούς να 5

6 εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά βαγοτονικής αντίδρασης. Συνοψίζοντας, οι δύο διαδικασίες παρουσιάζουν μεγάλη ασφάλεια για τον δότη. Ωστόσο, για την κατάδειξη των παραμέτρων που οδηγούν στην εμφάνιση αντιδράσεων απαιτείται περαιτέρω μελέτη. 6

7 ABSTRACT The present study deals with the complications, immediate and late, that are being experienced by whole blood and platelet apheresis donors. The issue of this thesis was examined using bibliographic review and research data. Through the references studied, the concept of whole blood and platelet apheresis donors was defined and the type, the importance and the frequency of the complications they experienced was recorded. Thereafter, reference is made to efforts and studies on reducing and combating these complications. Moreover, data were collected from the hospital Agios Savvas and were analyzed in order to determine the type and the frequency of complications observed in blood and platelets apheresis donors. Our aim is also an overall assessment of the potential risks and the people-groups (type of reaction, time of reaction, type of donor, age, gender and hematocrit) showing the highest frequency of occurrence. The main results of this study regarding blood donation include adverse reaction in the 0,43% of the donors making donation a safe procedure. Moreover, a statistically significant correlation of the gender and the time of reaction was defined, with male donors being the predominant gender of reactions occurring before and during the procedure. The majority of donors with adverse reactions were also male and the predominant type of reaction was vasovagal. Subsequently, by analyzing the results of platelet s apheresis we concluded on a 1,01% percentage of total adverse reactions. Likewise blood donation, statistical analysis revealed also a greater percentage of male donors showing adverse reactions, but local reactions where the main type observed here. Furthermore, we identified a lower frequency of reactions among volunteers, donors with hematocrit lower than 35 and the age group of years old. Statistical analysis indicated a correlation only between the type of reaction and the type of donor. Donors close to the patient showed a greater percentage of vasovagal reaction. In conclusion, both procedures pose great safety for the donor. However, further investigation is needed for the demonstration of parameters that lead to adverse reactions. 7

8 Α. Εισαγωγή Με τον όρο «αιμοδοσία» εννοούμε την διαδικασία που περιλαμβάνει την λήψη, τη συντήρηση και την διάθεση του αίματος σε κάποιον λήπτη (μετάγγιση) (Δημοπούλου M. et al. 2011). Ως επιστημονικός τομέας, η αιμοδοσία αποτελεί κλάδο της αιματολογίας με ιδιαίτερη ανάπτυξη τα τελευταία 30 χρόνια. Μέσα από την διαδικασία της μετάγγισης αίματος, πλάσματος ή άλλων συστατικών του αίματος (όπως αιμοπετάλια) επωφελούνται εκατομμύρια ασθενείς (τραυματίες, πάσχοντες από αιμολυτικές ασθένειες, έγκυες κατά τον τοκετό κτλ). Για το σκοπό αυτό, υγιείς άνθρωποι λειτουργούν ως δότες αυτών ώστε να εξασφαλίζεται το απαραίτητο απόθεμα και να λαμβάνει χώρα η διανομή του υλικού στους ασθενείς που το έχουν ανάγκη. Έρευνες δείχνουν ότι η αιμοδοσία έχει θετικές επιδράσεις και στους ίδιους τους δότες, γεγονός που ωθεί την ανάπτυξη του τομέα ακόμα περισσότερο (Sojka Β, Sojka P., 2008). Η εθελοντική αιμοδοσία (και κατ επέκταση και η αιμοπεταλιοδοσία) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκφάνσεις του κοινωνικού εθελοντισμού (στην Ελλάδα αποκλειστικά εθελοντική και μη αμειβόμενη) και αποτελεί βασικό κομμάτι του δημοσίου συστήματος υγείας. Η αξία της συγκεκριμένης διαδικασίας γίνεται σαφής από τις προσπάθειες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών ώστε να συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότερο ενεργά. Η μέχρι τώρα εμπειρία έχει δείξει ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης της αντίληψης και της ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με τη συγκεκριμένη διαδικασία. Με τον μοριακό έλεγχο και τις ολοένα και περισσότερο βελτιωμένες τεχνικές αυτού, φροντίζουμε να μεγιστοποιούμε την ασφάλεια των μεταγγίσεων όσον αφορά τον δέκτη. Ωστόσο, ο εθελοντικός και «φιλανθρωπικός» χαρακτήρας της αιμοδοσίας καθιστά πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τις πιθανές επιπτώσεις και τους κινδύνους που εγκυμονούν, προκειμένου να προστατεύεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και ο εθελοντής δότης. Έρευνες υποστηρίζουν ότι οι τακτικοί αιμοδότες εμφανίζουν μεγαλύτερα επίπεδα ταραχής και εφίδρωσης από τους δότες πρώτης φοράς, γεγονός που πιθανόν αντανακλά το άγχος των επαναλαμβανόμενων αιμοδοσιών και αποτελεί μία αντίδραση του οργανισμού σε πιθανή επερχόμενη δυσφορία. Η μείωση των 8

9 επιπέδων δυσφορίας και του άγχους είναι ο απώτερος στόχος. Ο Ιπποκράτης θεωρούσε ότι το αίμα ως ένα από τα τέσσερα κύρια υγρά του σώματος, έπρεπε να είναι σε ισορροπία για να διατηρείται η υγεία του σώματος. Κατά την αιμοδοσία προκαλείται μικρή διατάραξη της ισορροπίας και θα περίμενε κανείς αυτή να έχει κάποιες επιπλοκές. Για τον λόγο αυτό, οι επιπλοκές αυτές είναι σημαντικό να διερευνηθούν ώστε μέσα από την ανάλυσή τους και την έρευνα να προκύψουν σαφή και χρήσιμα συμπεράσματα για την καταπολέμηση τους και, επομένως, τη βελτιστοποίηση του πρώτου στάδιο της διαδικασίας που είναι η λήψη αίματος. Β. Σκοπός Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, βασικό θέμα της παρούσας εργασίας αποτέλεσε η ανάλυση και διερεύνηση των επιπλοκών που βιώνουν οι δότες ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης. Για τον σκοπό αυτό έγινε διερεύνηση, μέσω βιβλιογραφικής έρευνας, των μελετών που σχετίζονται με αυτές τις επιπλοκές και τα συμπεράσματα στα οποία αυτές έχουν καταλήξει. Επιπλέον έγινε χρήση δεδομένων που συλλέχθηκαν από το νοσοκομείο του Αγίου Σάββα και αφορούν τους δότες ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης. Μέσω της στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων αυτών έγινε διερεύνηση του είδους των επιπλοκών, της συχνότητας τους αλλά και των ομάδων-ατόμων στις οποίες αυτές εμφανίζονται συχνότερα. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθεί και να τεκμηριωθεί επιστημονικά το είδος των επιπλοκών και οι τυχόν συσχετίσεις αυτών με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δοτών αίματος, αλλά και να παρουσιαστεί μία τεκμηριωμένη συνολική εικόνα σχετικά με τα μέχρι σήμερα συμπεράσματα και πορίσματα που αφορούν αυτό το εξαιρετικά σημαντικό θέμα. 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Δότες ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης - Ορισμός, έννοιες, ανάλυση 1.1. Δότες ολικού αίματος Βασικές έννοιες Βασικό ρόλο στην μελέτη μας διαδραματίζει ο όρος του δότη ολικού αίματος. Ως ολικό αίμα ορίζεται ο εξειδικευμένος τύπος συνδετικού ιστού που αποτελείται από έμμορφα στοιχεία (κύτταρα, θραύσματα κυττάρων, πρωτεΐνες) κινούμενα μέσα στο κυκλοφορούν υγρό, γνωστό ως πλάσμα. Εν συντομία, το ολικό αίμα περιλαμβάνει 55% πλάσμα (92% νερό,75 πρωτεΐνες, 1% διαλυμένες ουσίες), 43% ερυθρά αιμοσφαίρια 1% λευκά αιμοσφαίρια και 1% αιμοπετάλια (Junqueira L. et al. 1991). Ο μέσος ενήλικας διαθέτει συνολικό όγκο αίματος περίπου 5 λίτρα. Οι λειτουργίες που επιτελεί είναι κυρίως η μεταφορά θρεπτικών ουσιών, μεταφορά ορμονών και βιταμινών, η μεταφορά οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα, η απομάκρυνση άχρηστων ουσιών αλλά και η συμμετοχή στην άμυνα του οργανισμού με τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αντισώματα (Junqueira L. et al. 1991). Η αιμοδοσία είναι ο τομέας που ασχολείται με τη διαδικασία, γνωρίζοντας ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια όπως προαναφέρθηκε. Ως υψηλά εξειδικευμένος τομέας η αιμοδοσία περιλαμβάνει ιδιαίτερα εξειδικευμένα επιστημονικό, νοσηλευτικό και τεχνικό προσωπικό. Δότης-δωρητής καλείται το άτομο που προσφέρει, συνήθως εθελοντικά, είτε αίμα στην περίπτωση των δοτών ολικού αίματος είτε συστατικών του αίματος, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των δοτών αιμοπεταλίων αφαίρεσης (Μάρα M., Πατούχα A. 2015) Η αιμοδοσία στην Ελλάδα Στην Ελλάδα το Κράτος ανέλαβε την οργάνωση της αιμοδοσίας σε εθνικό επίπεδο το 1952 με την ίδρυση της Εθνικής Υπηρεσίας Αιμοδοσίας στο Υπουργείο Υγείας. Το 1958 αρχίζουν να δημιουργούνται οι πρώτοι σταθμοί αιμοδοσίας σε δημόσια νοσοκομεία όλης της χώρας (Αποστολίδου Κ., Ρεκλείτη M. et al. 2013). Η αιμοδοσία σήμερα αποτελεί αρμοδιότητα του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας με έδρα το Υπουργείο Υγείας, και πραγματοποιείται σε 95 νοσοκομειακές τράπεζες. Η ανάγκη για αίμα στην Ελλάδα υπολογίζεται σε μονάδες για την κάλυψη των μεταγγίσεων και συνεχώς αυξάνεται (Κουτσούμπα and Μαθιανάκη 10

11 2015). Αυτό πιθανώς παρατηρείται λόγω της αύξησης των πασχόντων από θαλασσαιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία, καρδιοπάθειες καθώς και η αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων και του ορίου ηλικίας (αυξημένος αριθμός ηλικιωμένων) (Gillespie and Hillyer 2002, Currie, Patel et al. 2004). Εκτιμάται ότι οι ανάγκες καλύπτονται στην χώρα μας κατά 50% από το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον, κατά 40% από εθελοντές αιμοδότες, κατά 5% από τις ένοπλες δυνάμεις ενώ το υπόλοιπο 5% καλύπτεται από εισαγωγή αίματος και παραγώγων γεγονός το οποίο επιβαρύνει σημαντικά το εθνικό σύστημα υγείας αλλά και την ασφάλεια των ληπτών (Σαμαρά 2015). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι εθελοντές αιμοδότες αποτελούν την πιο ασφαλή κατηγορία αιμοδοτών, έναντι των δοτών αντικατάστασης ή δοτών επί πληρωμή, μειώνοντας τη πιθανότητα μετάδοσης ασθενειών μέσω του αίματος από 7.5% σε 0.001% Οι εθελοντές δότες αίματος στην Ελλάδα είναι δυστυχώς η μειοψηφία. Δεδομένα του Υπουργείου Υγείας δείχνουν για το έτος 2016 ότι μόλις το 52% των δοτών είναι εθελοντές, ενώ το 48% προέρχεται από δότες του συγγενικού περιβάλλοντος των ασθενών. Σύμφωνα με έρευνα της ΠΟΣΕΑ το 2008, περίπου το 40% του πληθυσμού θεωρεί ότι η αιμοδοσία είναι επικίνδυνη και δεν εμπιστεύεται το σύστημα υγείας της χώρας (Τράκα, Τσαούση et al. 2015). Αξίζει, ακόμα, να αναφερθεί ότι σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού, θεωρείται ότι αν το 4% του πληθυσμού ήταν συστηματικοί αιμοδότες (αιμοδοσία 1,5 φορά το χρόνο) θα καλύπτονταν οι ανάγκες σε αίμα Προϋποθέσεις για αιμοδοσία Η αιμοδοσία γίνεται με εξαγωγή συγκεκριμένης ποσότητας αίματος που δεν επιφέρει κινδύνους για τον δότη ( ml, περίπου το 10% του αίματος του δότη). Το πλάσμα επανέρχεται στην φυσιολογική του κατάσταση μέσα σε λίγες ώρες και τα κυτταρικά στοιχεία αποκαθίστανται πλήρως σε ένα διάστημα ημερών. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες απαραίτητες προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της επιτυχούς διαδικασίας τόσο για τον δότη όσο και για τον δέκτη. Αυτές περιλαμβάνουν ηλικία μεταξύ των 18 και των 65 ετών, βάρος όχι λιγότερο από 50 κιλά, γυναίκες που δεν είναι έγκυες και να μην έχει υποβληθεί το άτομο σε κάποια χειρουργική επέμβαση τους τελευταίους 6 μήνες (Hatzilaou and Katsimigas 2009). Φυσικά, απαραίτητο 11

12 κρίνεται το γεγονός να μην πάσχει ο δότης από καμία πάθηση που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τον ίδιο (με την αφαίρεση αίματος, όπως σε καταστάσεις αρτηριακής υπότασης, αναιμίας, καρδιαγγειακών παθήσεων κτλ) ή τον δέκτη (μετά από μετάγγιση του αίματος του δότη σε αυτόν, όπως γίνεται σε περιπτώσεις ιστορικού με μολυσματικές νόσους, πρόσφατη έκθεση σε πιθανή ασθένεια, φαρμακευτικές θεραπείες, εμβολιασμός κτλ) (Λουκούπολος 2015). Ανάλογα με την εκάστοτε περίπτωση ορισμένα άτομα ενδέχεται να μην μπορούν να δώσουν αίμα προσωρινά ή μόνιμα. Προκειμένου να διαπιστωθεί αν ο δότης πληροί τα απαιτούμενα κριτήρια, πριν την έναρξη της αιμοδοσίας συμπληρώνει ένα ερωτηματολόγιο με βασικές ερωτήσεις. Ακολουθεί σωματική επισκόπηση για τον έλεγχο του σωματικού βάρους και των παλμών. Ο υποψήφιος υποβάλλεται σε πλήρη ιατρικό έλεγχο που περιλαμβάνει τη λήψη ιστορικού, την μέτρηση αρτηριακής πίεσης καθώς και του αιματοκρίτη. Από τα αποτελέσματα αυτών κρίνεται αν ο υποψήφιος μπορεί να δώσει αίμα εκείνη τη στιγμή Διαδικασία και οφέλη Η αιμοδοσία ολικού αίματος πρόκειται για μία ανώδυνη διαδικασία κατά την οποία μέσω βελόνας και ανοιγοκλείνοντας τη γροθιά του ο δότης για την διευκόλυνση της ροής του αίματος, γίνεται λήψη μέρους του αίματος του δότη σε μία αναλογία 1/10 περίπου (450 ml από τα 5 λίτρα) του αίματος που διαθέτει. Αναλυτικότερα, ο δότης ξαπλώνει σε μία πολυθρόνα ή κρεβάτι και ακουμπά τον βραχίονα σε ειδικό στήριγμα. Τοποθετείται, στη συνέχεια, στο άνω τμήμα του βραχίονα αιμοστατική ταινία για τον περιορισμό της φλεβικής κυκλοφορίας γεγονός που θα βοηθήσει στην παρακέντηση. Μετά από απολύμανση της περιοχής εισάγεται βελόνα σε μία φλέβα του βραχίονα και το αίμα συλλέγεται σε σάκο με αντιπηκτικές ουσίες (Λουκούπολος 2015). Ακολουθεί απομάκρυνση της αιμοστατικής ταινίας για την διευκόλυνση της κυκλοφορίας του αίματος και για τον ίδιο λόγο ζητάτε από τον δότη να ανοιγοκλείνει ρυθμικά την γροθιά του. Αφού ολοκληρωθεί η συλλογή και χωρίς να εξαχθεί η βελόνα λαμβάνονται μικρά δείγματα αίματος για την αναγνώριση της ομάδας αίματος και την πραγματοποίηση άλλων απαραίτητων εξετάσεων στο αίμα προκειμένου αυτό να είναι απόλυτα ασφαλές για μετέπειτα χρήση 12

13 (Λουκούπολος 2015).Μέσα σε χρονικό διάστημα 10 λεπτών από την αιμοδοσία γίνεται αναπλήρωση του όγκου του αίματος (η αναπλήρωση των ερυθρών αιμοσφαιρίων διαρκεί περίπου 1 μήνα) ενώ η κινητοποίηση του μυελού των οστών (παραγωγή νέων κυττάρων του αίματος) θεωρείται και ευεργετική για το άτομο-δότη. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην «Επιθεώρηση της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας» οι αιμοδότες ηλικίας 43 έως 61 ετών οι οποίοι δίνουν αίμα δύο φορές το χρόνο, εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα εμφραγμάτων και εγκεφαλικών. Ειδικότερα, μελέτη σε άνδρες από την Φινλανδία (Salonen, Tuomainen et al. 1998) έδειξε ότι οι αιμοδότες διέτρεχαν κατά 88% μικρότερο κίνδυνο εμφράγματος σε σύγκριση με αυτούς που δεν ήταν. Ακόμα, μελέτη (Zacharski, Chow et al. 2008) που διεξήχθη σε 1200 εθελοντές και διήρκησε 4,5 χρόνια καταδεικνύει πως η αιμοδοσία 2 φορές το χρόνο μειώνει την συχνότητα και τη θνησιμότητα από καρκίνο, καθώς με την αιμοδοσία έχουμε παροδική μείωση των επιπέδων σιδήρου. Στα οφέλη της αιμοδοσίας για τον ίδιο τον δότη εντάσσεται σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια το γεγονός ότι με κάθε αιμοδοσία ο οργανισμός καίει 650 θερμίδες κατά την διαδικασία αναπλήρωσης του αίματος χωρίς, βέβαια, να συνίσταται ως τρόπος απώλειας θερμίδων σε καμία περίπτωση. Οι παραπάνω μελέτες συνηγορούν ότι κάποιος πρέπει να είναι συστηματικός δότης για να αποκομίζει αυτά τα οφέλη Προστασία-ασφάλεια του δότη Δεδομένου ότι ο εξοπλισμός είναι κατάλληλος και οι βελόνες που χρησιμοποιούνται είναι αποστειρωμένες και μίας χρήσεως αποφεύγεται ο οποιοσδήποτε κίνδυνος επιμόλυνσης του αιμοδότη με AIDS ή οποιοδήποτε άλλο μεταδιδόμενο νόσημα. Κάθε δότης μπορεί να δίνει αίμα κάθε 3-4 μήνες και ελέγχεται με τις απαραίτητες εξετάσεις από εξειδικευμένο προσωπικό πριν και κατά την διάρκεια της αιμοδοσίας για την καταλληλότητά του και την συνέχιση της διαδικασίας χωρίς σοβαρές συνέπειες Δότες αιμοπεταλίων αφαίρεσης Βασικές έννοιες Για την καλύτερη αξιοποίηση των αιμοδοσιών, εφαρμόζονται διάφορες διαδικασίες προκειμένου να διαχωριστούν ορισμένα από τα συστατικά του αίματος. 13

14 Έτσι, είναι δυνατόν να συντηρηθούν τα αποθέματα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και να χρησιμοποιηθούν και για εξειδικευμένους σκοπούς. Ένα συστατικό με μεγάλη σημασία στη θεραπεία ασθενών είναι τα αιμοπετάλια. Τα αιμοπετάλια είναι μικρά (διάμετρος 2-3 μm), δισκοειδή κυτταρικά θραύσματα. Προέρχονται από θραύση των μεγακαρυοκυττάρων (κάθε ένα αποδίδει αιμοπετάλια), είναι απύρηνα και έχουν μέσο όρο ζωής 5-9 μέρες. Κύριος ρόλος τους είναι η απόδοση αυξητικών παραγόντων (για παράδειγμα PDGF, TGF-β) στο αίμα καθώς και η συμμετοχή τους στην αιμόσταση. Οι φυσιολογικές τους τιμές στον άνθρωπο κυμαίνονται μεταξύ 150 και 500x10 9 / L. Οι δότες αιμοπεταλίων κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες (αναλύονται παρακάτω) ανάλογα με τον τρόπο συλλογής του συστατικού αυτού και είναι, συνήθως (στην Ελλάδα αποκλειστικά), εθελοντές και μη αμειβόμενοι. Είναι γνωστό ότι τα συμπυκνωμένα αιμοπετάλια είναι από τα ακριβότερα παράγωγα αίματος που μεταγγίζονται. Λόγω και των ειδικών απαιτήσεων συντήρησης έχουν μικρό χρόνο ζωής. Οι δύο παραπάνω λόγοι καθιστούν τα αιμοπετάλια δυσκολότερα διαθέσιμα σε ασθενείς Είδη και διαδικασία αιμοπεταλιαφαίρεσης Οι δύο κατηγορίες αιμοπεταλίων διακρίνονται με βάση τον τρόπο συλλογής τους. Έτσι, προκύπτουν τα ανακτηθέντα αιμοπετάλια και τα αιμοπετάλια αφαίρεσης. Και στις δύο περιπτώσεις η διαδικασία δεν είναι επώδυνη. Η πρώτη κατηγορία είναι προϊόν που λαμβάνεται από μία μονάδα ολικού αίματος, κατόπιν διπλής φυγοκέντρησης, μέσα σε 6 ώρες από την λήψη. Κάθε σάκος που συλλέγεται περιέχει περισσότερα από 60x10 9 αιμοπετάλια διαλυμένα σε 50-60ml πλάσματος. Συντηρούνται σε θερμοκρασία C υπό συνεχή ανάδευση για διάστημα 5 ημερών. Απαιτούνται 4-5 μονάδες αιμοπεταλίων από ασκούς ολικού αίματος για 1 θεραπευτική δόση. Η δεύτερη κατηγορία αποτελεί προϊόν που παρασκευάζεται με αφαίρεση αιμοπεταλίων από έναν μόνο δότη με την χρήση αυτόματου μηχανήματος που επιτελεί διαχωρισμό των κυττάρων του αίματος. Γενικά, απομονώνονται με την διαδικασία της αιμαφαίρεσης. Ο όρος εισήχθη το 1914 από τους Abel, Rowntree και Turner για να περιγράψει την αυτοματοποιημένη διαδικασία απομάκρυνσης πλάσματος ή κυτταρικών στοιχείων από το αίμα με παράλληλη επιστροφή του 14

15 υπόλοιπου αίματος και χρησιμοποιείται για συλλογή παραγώγων αίματος ή θεραπευτική αφαίρεση. Συγκεκριμένα, από τον αιμοδότη λαμβάνεται ολικό αίμα, προστίθεται αντιπηκτικό διάλυμα που περιέχει κιτρικά ιόντα, γίνεται διαχωρισμός των αιμοπεταλίων και τα υπόλοιπα συστατικά του αίματος επιστρέφουν στον αιμοδότη. Ο διαχωρισμός μπορεί να πραγματοποιηθεί με φυγοκέντρηση, μέθοδος που στηρίζεται στο διαφορετικό ειδικό βάρος των συστατικών (για τα αιμοπετάλια 1.040gr/ml) και σε μερικά μηχανήματα και στο κυτταρικό μέγεθος. Μία άλλη μέθοδος είναι ο διαχωρισμός με μεμβράνη. Το αίμα διέρχεται μέσα από τους πόρους της μεμβράνης οι οποίοι έχουν την κατάλληλη διάμετρο που επιτρέπει την διέλευση των συστατικών ενώ κατακρατεί τα κυτταρικά στοιχεία που μας ενδιαφέρουν (χρησιμοποιείται κυρίως για πλασμαφαίρεση). Ανάλογα με το μηχάνημα και τη μέθοδο διαχωρισμού η απόδοση κάθε συνεδρίας μπορεί να κυμαίνεται από 200 έως 800x 10 9 αιμοπετάλια. Η δεύτερη διαδικασία συλλογής- αιμοπετάλια αφαίρεσης -μας ενδιαφέρει στην παρούσα εργασία, καθώς παρουσιάζει πλεονεκτήματα και προτιμάται για την μετάγγιση αιμοπεταλίων. Η αιμοπεταλιαφαίρεση είναι μεγαλύτερη διαδικασία από μία συνήθη αιμοδοσία γιατί χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να διαχωριστούν και να συλλεχθούν τα αιμοπετάλια από τα άλλα στοιχεία του αίματος. Έτσι, διαρκεί 1 με 1 και μισή ώρες Πλεονεκτήματα μεθόδου λήψης αιμοπεταλίων αφαίρεσης Αρχικά, με τη μέθοδο επιτυγχάνεται υψηλή συγκέντρωση λευκοαφαιρεμένου προϊόντος. Όπως αναφέρεται και παραπάνω τα αιμοπετάλια αφαίρεσης μονού δότη (λήψη με αυτοματοποιημένη διάταξη διαχωρισμού κυττάρων) αντιστοιχούν σε 4-8 μονάδες ανακτηθέντων (περιεκτικότητα τουλάχιστον 300x10 9 αιμοπετάλια). Είναι προφανές ότι προτιμάται η λήψη αιμοπεταλίων αφαίρεσης έναντι 4-8 μονάδων ολικού αίματος για την παραγωγή αντίστοιχης ποσότητας. Επίσης, με την μέθοδο αυτή μπορούν να ικανοποιηθούν από μία προσφορά οι ανάγκες περισσότερων ασθενών. Το πιο σημαντικό πλεονέκτημα της μεθόδου, ωστόσο, είναι η έκθεση του ασθενούς σε HLA (Human Leukocyte Antigen) συμβατούς δότες (μείωση του κινδύνου αλλοανοσοποίησης), και μάλιστα σε έναν και όχι πολλούς, με αποτέλεσμα την μείωση των συνεπειών της μετάγγισης και συνεπώς αποτελεσματικότερη 15

16 αντιμετώπιση ασθενειών. Η καθαρότητα του προϊόντος που προκύπτει με αιμοπεταλιαφαίρεση οδηγεί και σε μείωση του κινδύνου μετάδοσης ιογενών λοιμώξεων. Τέλος, εφόσον συλλέγονται μόνο αιμοπετάλια είναι δυνατή η χρήση συντηρητικού διαλύματος (συνήθως μαννιτόλη) για αποτελεσματικότερη διατήρηση Προϋποθέσεις για αιμοπεταλιαφαίρεση Η αιμοπεταλιαφαίρεση είναι αρκετά ασφαλής. Δεν υπάρχει κίνδυνος λοίμωξης για τον δότη εφόσον η διαδικασία πραγματοποιείται σε κλειστό και αποστειρωμένο σύστημα. Ακόμα, δεν πέφτει ο αιματοκρίτης διότι επιστρέφονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια στον δότη (αποφυγή καταστάσεων ζάλης, λιποθυμίας ή σιδηροπενίας). Γενικότερα, για την επιλογή του δότη αιμοπεταλίων αφαίρεσης ισχύουν τα κριτήρια επιλογής δότη αίματος, δηλαδή το βάρος να είναι μεγαλύτερο από 50 κιλά, να μην ακολουθείται φαρμακευτική αγωγή, αλλά και να είναι φυσιολογικός ο έλεγχος του υποψηφίου (ιατρικές εξετάσεις, ιστορικό, φυσική εξέταση). Επιπλέον, αναγκαίο θεωρείται να είναι ο αριθμός αιμοπεταλίων μεγαλύτερος από , να μην έχει προηγηθεί λήψη αντιαιμοπεταλιακών φαρμάκων τις τελευταίες τουλάχιστον 5 ημέρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι άτομα με ήπια αναιμία μπορούν αν γίνουν δότες αιμοπεταλίων αφαίρεσης εφόσον πληρούν τα υπόλοιπα κριτήρια Προστασία-ασφάλεια του δότη Η ασφάλεια του δότη επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό μέσω του προγραμματισμού του μηχανήματος αιμοπεταλιαφαίρεσης με βάση τις σωματικές και αιματολογικές παραμέτρους του. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η μείωση των αιμοπεταλίων κάτω από (και του συνολικού όγκου κάτω από 8%), ανιχνεύονται φυσαλίδες, παρακολουθείται η υγρασία και σε περιπτώσεις διακοπής ρεύματος η διαδικασία συνεχίζεται. Η διαδικασία μπορεί να επαναλαμβάνεται κάθε 15 με 20 μέρες. Ωστόσο, σε περιπτώσεις αιμοδοτών που επιθυμούν να προσφέρουν και αιμοπετάλια, κρίνεται απαραίτητο να έχει περάσει ένας μήνας από την αιμοδοσία. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν ένας δότης αιμοπεταλίων αφαίρεσης επιθυμεί να γίνει αιμοδότης, αρκεί να έχουν περάσει 48 ώρες από την αιμοπεταλιοδοσία. Για εξασφάλιση της προστασίας του δότη και της αποφυγής επιπτώσεων 16

17 δίνονται κάποιες συμβουλές. Πριν την προσφορά αιμοπεταλίων είναι σημαντικό ο δότης να είναι ξεκούραστος και να έχει φάει σωστή ποσότητα με προτίμηση στη λήψη γαλακτοκομικών (πλούσιες σε ασβέστιο τροφές). Μετά την αιμοπεταλιοδοσία, συνίσταται για τον δότη η αποφυγή καπνίσματος για μία ώρα καθώς και η κατανάλωση αλκοόλ για 6 ώρες, ενώ προτείνεται να αποφεύγεται η βαριά σωματική άσκηση για 12 ώρες. Τέλος, πρέπει να εφαρμόζεται με κατάλληλη συχνότητα που δεν ξεπερνά τις 2 φορές την εβδομάδα και τις 24 φορές τον χρόνο Ασθενείς με ανάγκη για αιμοπετάλια ή αιμοπεταλιαφαίρεση Οι ανάγκες για μετάγγιση αιμοπεταλίων παρουσιάζουν αυξητική τάση. Αυτό παρατηρείται κυρίως λόγω της εφαρμογής περισσότερο επιθετικών θεραπειών σε κακοήθη νοσήματα παράλληλα με την αύξηση του μέσου χρόνου επιβίωσης στο γενικό πληθυσμό που συνδέεται με αύξηση των αιματολογικών κακοηθειών. Επιπλέον, σε καρδιαγγειακά νοσήματα γίνεται στις μέρες μας εκτεταμένη χρήση αντιαιμοπεταλιακών παραγόντων. Καταγράφοντας τα πιο σημαντικά παραδείγματα ασθενών με ανάγκη για αιμοπετάλια, αυτοί είναι κυρίως: Ασθενείς που πάσχουν από λευχαιμία (τα αιμοπετάλια καταστρέφονται λόγω χημειοθεραπείας-ανάγκη για μετάγγιση νέων) Περιπτώσεις αιμορραγίας, θρομβοπενίας ή θρομβοπάθειας Περιπτώσεις κληρονομικού ελλείμματος (Glanzman, Bernard Soulier) Επίκτητες παθολογικές καταστάσεις λόγω φαρμάκων ή συστηματικών νοσημάτων και άλλα. Βέβαια, υπάρχει και η κατηγορία των ασθενών που υπόκεινται σε θεραπευτική αιμοπεταλιαφαίρεση. Οι περιπτώσεις αυτές περιλαμβάνουν ασθενείς με αριθμό αιμοπεταλίων μεγαλύτερο από 10 6, οι πάσχοντες από μυελοϋπερπλαστικό νεόπλασμα (αληθής πολυκυτταραιμία, ιδιοπαθής θρομβοκυττάρωση) καθώς και οι ασθενείς με κλινική εικόνα αγγειακών αποφράξεων και αιμορραγίας. 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Επιπλοκές στους δότες και αντιμετώπιση Βιβλιογραφική έρευνα Η προσφορά ολικού αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης θεωρούνται γενικώς δύο αβλαβείς και ασφαλείς διαδικασίες για τους δότες με ένα μικρό ποσοστό εμφάνισης αρνητικών αντιδράσεων (Crocco, Franchini et al. 2009). Βιβλιογραφικά, υπάρχουν λίγα και αντιφατικά δεδομένα για επιπλοκές των δοτών, γεγονός που μαζί με την ανάγκη αξιολόγησης των νέων τεχνολογικών μέσων που χρησιμοποιούνται στον τομέα, καθιστούν αναγκαία την περαιτέρω διερεύνηση του ζητήματος. Οι επιπλοκές που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της αιμοδοσίας διαρκούν για μικρό μόνο διάστημα και εξαρτώνται από τα προϊόντα του αίματος που προσφέρονται, την ανοχή του οργανισμού για προσφορά και την κατάσταση της υγείας ως προς το προϊόν αυτό. Οι αντιδράσεις και οι επιπλοκές κάθε είδους πρέπει να σημειώνονται στο αρχείο του αιμοδότη τόσο για μελλοντική προσοχή και πρόληψη του ίδιου όσο και για περαιτέρω μελέτη για αποφυγή και στους υπόλοιπους δότες. Η αναφορά των επιπλοκών αποτελεί σημαντικό μέρος ενός ολοκληρωμένου συστήματος αιμοεπαγρύπνησης για την ασφάλεια και την εγγύηση της ποιότητας του αίματος και των παραγώγων του Επιπλοκές των δοτών ολικού αίματος Θεωρείται ότι το 2% των δοτών ολικού αίματος θα εμφανίσουν κάποια ανεπιθύμητη αντίδραση από την αιμοδοσία. Το 1% των δοτών που επηρεάζονται παρουσιάζουν αντιδράσεις που κατηγοριοποιούνται ως ήπιες συνέπειες. Οι πιθανές επιπλοκές που μπορεί να εμφανίσει ένας αιμοδότης ταξινομούνται στις παρακάτω τρεις κύριες κατηγορίες (Χατζηλάου and Κατσιμίγκας): I. Επιπλοκές με τοπικά συμπτώματα Προκύπτουν κυρίως ως αποτέλεσμα της εισόδου της βελόνας, καθώς είναι αιχμηρή, με μεγάλη διάμετρο και τα νεύρα και τα αγγεία, εκτός των κύριων κλάδων, δεν παρουσιάζουν σταθερή ανατομική θέση με αποτέλεσμα να τραυματίζονται. Έτσι, μπορούν να προκύψουν οι παρακάτω επιπλοκές. Επιπλοκές που χαρακτηρίζονται από έξοδο αίματος από τα αγγεία, όπως αιμάτωμα, παρακέντηση αρτηρίας ή όψιμη αιμορραγία. 18

19 Επιπλοκές που χαρακτηρίζονται από πόνο κυρίως, όπως ερεθισμός ή κάκωση νεύρου και κάκωση τένοντα. Άλλες επιπλοκές (θρομβοφλεβίτιδα, αλλεργία). Πιο αναλυτικά, το αιμάτωμα πρόκειται για συσσώρευση αίματος στους ιστούς (έξω από τα αγγεία) και είναι η δεύτερη πιο συχνή οξεία επιπλοκή στις αιμοδοσίες. Μπορεί να προκληθεί από τραυματισμό με τη βελόνα μίας φλέβας, αλλά μπορεί να οφείλεται και σε κάκωση μίας αρτηρίας. Στην περίπτωση που το αίμα συσσωρευτεί στους εν τω βάθει ιστούς, η αύξηση της πίεσης προκαλεί πιο συχνά ερεθισμό κάποιου νεύρου ή σύνδρομο διαμερίσματος. Αντίθετα, η επιφανειακή διαφυγή αίματος έχει ως αποτέλεσμα τοπική διόγκωση και μώλωπες (μεταβολή χρώματος δέρματος και τοπική ευαισθησία ή πόνος). Η παρακέντηση αρτηρίας αφορά την χωρίς πρόθεση είσοδο της βελόνας στην βραχιόνια αρτηρία ή κάποιον μεγάλο κλάδο της. Η κλινική εικόνα για την αναγνώριση του φαινομένου είναι μικρός πόνος (πιθανόν όχι ιδιαίτερα αντιληπτός) από τον δότη και, κυρίως, γέμισμα του ασκού με αίμα ανοικτού κόκκινου χρώματος. Μη αντιμετώπιση μπορεί να οδηγήσει σε αιμάτωμα, σύνδρομο διαμερίσματος, ψευδοανεύρυσμα, καθώς και αρτηριοφλεβική επικοινωνία. Στην περίπτωση του ψευδοανευρύσματος έχουμε την δημιουργία κοιλότητας που επικοινωνεί άμεσα με την βραχιόνια αρτηρία. Προκύπτει λόγω διάτρησης των τοιχωμάτων της αρτηρίας με αποτέλεσμα την διαφυγή αίματος που περιορίζεται από τους γύρω ιστούς δημιουργώντας ένα σφύζον αιμάτωμα. Κλινικά αναγνωρίζεται λόγω αιματώματος με ταυτόχρονη διόγκωση, ευαισθησία και διαταραχή αισθητικότητας και συμπτώματα που δεν υποχωρούν για εβδομάδες ή μήνες. Η δε αρτηριοφλεβική επικοινωνία αφορά τη δημιουργία επικοινωνίας φλέβας και αρτηρίας εξαιτίας ταυτόχρονου τραυματισμού τους και η διαφοροδιάγνωση στηρίζεται στην διάταση των φλεβών και τη δημιουργία σφύζουσας μάζας με συνεχές φύσημα. Όψιμη αιμορραγία παρατηρείται μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας. Ξεκινά αυτόματα στο σημείο της φλεβοκέντησης και μπορεί να έχει ποικίλη αιτιολογία. Συνήθως, αρκεί η ανύψωση του άνω άκρου με ταυτόχρονη εφαρμογή πίεσης στο σημείο που αιμορραγεί. Επίσης, ο ερεθισμός ή κάκωση νεύρου αφορούν την πίεση λόγω αιματώματος ή 19

20 τον τραυματισμό του νεύρου αντίστοιχα. Οι δύο περιπτώσεις χαρακτηρίζονται από έντονο πόνο και παραισθησίες στη συνέχεια. Η κυριότερη διαφοροποίηση είναι ο χρόνος πρόκλησης του πόνου, καθώς στην κάκωση είναι άμεσος (διάτρηση νεύρου με την βελόνα), ενώ στον ερεθισμό ακολουθεί μετά την δημιουργία αιματώματος. Μία ακόμα επιπλοκή μπορεί να είναι η κάκωση του τένοντα όπως προαναφέρθηκε. Πρόκειται για άμεσο τραυματισμό του τένοντα με την βελόνα και σε αντίθεση με την κάκωση νεύρου δεν εμφανίζεται κατοπτρισμός του πόνου και παραισθησίες. Η θρομβοφλεβίτιδα είναι η θρόμβωση ή φλεγμονή της φλέβας και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, προκύπτει από τραυματισμό του ενδοθηλίου των φλεβών. Τέλος, αλλεργίες σε υλικά που χρησιμοποιούνται στο σημεία της φλεβοκέντησης ή άλλα αλλεργιογόνα στα διαλύματα, μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες αντιδράσεις. II. Επιπλοκές με γενικευμένα συμπτώματα Βαγοτονική αντίδραση (άμεση, άμεση με κάκωση, όψιμη και όψιμη με κάκωση). Η βαγοτονική αντίδραση αποτελεί τη συχνότερη (1% των δοτών) ανεπιθύμητη αντίδραση στη διαδικασία της αιμοδοσίας. Εφόσον ο δότης είναι υγιής, η επίπτωση αυτή είναι ακίνδυνη. Ωστόσο, συνήθως ακολουθείται από πτώση λόγω απώλειας αισθήσεων που μπορεί να οδηγήσει σε κάποιο τραυματισμό. Η αντίδραση αυτή μπορεί να εκδηλωθεί πριν την αιμοληψία, κατά την διάρκειας της αλλά και κάποιες ώρες μετά από αυτήν (Hatzilaou and Katsimigas 2009). Ανάλογα με τον χρόνο εκδήλωσης και την πρόκληση τραυματισμού ή όχι, χωρίζεται στους εξής τύπους: 1. Άμεση βαγοτονική (εκδήλωση στο χώρο αιμοδοσίας). 2. Άμεση βαγοτονική με κάκωση (ο δότης υφίσταται και κάκωση λόγω λιποθυμίας-πτώσης). 3. Όψιμη βαγοτονική (μετά την αποχώρηση από τον χώρο αιμοδοσίας). 4. Όψιμη βαγοτονική με κάκωση (ομοίως με παραπάνω, ο δότης υφίσταται κάκωση εκτός του χώρου της αιμοδοσίας). Προκύπτει από την δράση εκλυτικών παραγόντων (π.χ. θερμό-υγρό 20

21 περιβάλλον, συνωστισμός, ανεπαρκής αερισμός, κόπωση απώλεια υγρών, φόβος και άλλα) που ενεργοποιούν αντανακλαστικό μηχανισμό. Αυτός έχει σαν αποτέλεσμα επεισόδια περιφερικής αγγειοδιαστολής και βραδυκαρδίας και συνεπώς απότομη ελάττωση της ποσότητας του αίματος που τροφοδοτεί τον εγκέφαλο. Για τον παραπάνω λόγο, ακολουθεί παροδική ισχαιμία και απώλεια της συνείδησης. Την αντίδραση αυτή εμφανίζουν συχνότερα δότες μικρής ηλικίας, με αυξημένα επίπεδα άγχους που συνοδεύουν συνήθως την πρώτη αιμοδοσία. Τρεις διαδοχικές φάσεις χαρακτηρίζουν κλινικά την βαγοτονική αντίδραση. Η πρώτη φάση, όταν δεν απουσιάζει, διαρκεί συνήθως από δευτερόλεπτα μέχρι λεπτά και χαρακτηρίζεται από αδυναμία, ζάλη, ωχρότητα, εφίδρωση, ναυτία-εμετός, υπόταση και βραδυκαρδία. Στην φάση αυτή η μη λήψη μέτρων οδηγεί τον δότη στην επόμενη φάση. Κατά τη δεύτερη φάση, ο δότης χάνει τις αισθήσεις του και συνεχίζεται η υπόταση, η βραδυκαρδία, ενώ παρατηρούνται επιπόλαιη αναπνοή και σπανιότερα, τονικοί ή κλονικοί σπασμοί μικρής διάρκειας. Στην τρίτη φάση, ο ασθενής επανέρχεται γρήγορα και αισθάνεται ένα αίσθημα κόπωσης. Για σύντομο χρονικό διάστημα (5-10 λεπτών) μπορεί να υπάρχουν και συμπτώματα που μοιάζουν με τα αρχικά (Hatzilaou and Katsimigas 2009). III. Άλλες επιπλοκές Στηθάγχη Έμφραγμα Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο Ως στηθάγχη ορίζεται ο πόνος που εντοπίζεται οπισθοστερνικά και περιγράφεται από τον πάσχοντα σαν σφίξιμο, βάρος και πίεση. Ο πόνος εντοπίζεται συνήθως και στον τράχηλο, στο επιγάστριο και τα άνω άκρα (κυρίως στο αριστερό), όπως παρουσιάζεται στην εικόνα, διαρκεί από δευτερόλεπτα έως και 20 λεπτά και υποχωρεί με την χορήγηση υπογλωσσίων νιτρωδών. Η κίνηση που πραγματοποιεί ο πάσχων για να περιγράψει τον πόνο είναι η προσέγγιση της παλάμης στο στήθος. Εικόνα 1: ο πόνος στη στηθάγχη και το έμφραγμα του μυοκαρδίου. ΠΗΓΗ:(Hatzilaou and Katsimigas 2009). 21

22 Το έμφραγμα του μυοκαρδίου, κοινώς γνωστό ως καρδιακή προσβολή, προκαλείται από αιφνίδια διακοπή της ροής του αίματος προς την καρδιά. Ο πόνος που παρατηρείται είναι παρόμοιος με της στηθάγχης στο είδος και την κατανομή του, ενώ και στις δύο περιπτώσεις πιο συχνή είναι η εμφάνιση του κατά και μετά την αιμοδοσία. Ωστόσο, δεν υποχωρεί με υπογλώσσια νιτρώδη. Μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης του φαινομένου έχει καταγραφεί σε άνδρες άνω των 50 ετών και γυναίκες άνω των 55 ετών που παρουσιάζουν και επιβαρυντικούς παράγοντες αρτηριοσκλήρωσης όπως αυξημένη αρτηριακή πίεση, κάπνισμα σακχαρώδης διαβήτης, παχυσαρκία και άλλα. Τέλος, το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι μία ακόμα επιπλοκή που μπορεί να εμφανιστεί. Προκαλείται λόγω σημαντικής πτώσης της αρτηριακής πίεσης κατά την αιμοληψία και μάλιστα σε περιπτώσεις πασχόντων από αρτηριοσκλήρωση (πρώιμου ή όψιμου σταδίου). Το επεισόδιο μπορεί να είναι παροδικό (διάρκεια από μερικά λεπτά έως κάποιες ώρες), σε εξέλιξη ή ολοκληρωμένο. Το ποσοστό των ανεπιθύμητων αντιδράσεων υπολογίζεται περίπου 1%, με τα 2/3 αυτού να αφορούν την βαγοτονική αντίδραση ενώ το 1/3 τοπικές επιπλοκές που σχετίζονται με την είσοδο της βελόνας στον δότη (Χατζηλάου and Κατσιμίγκας). Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες επιπλοκές που παρατηρούνται. Εικόνα 2: Τα κυριότερα ανεπιθύμητα αποτελέσματα της αιμοδοσίας. Πηγή: (Χατζηλάου και Κατσιμίγκας) 22

23 Μία άλλη κατηγοριοποίηση των επιπλοκών γίνεται ανάλογα με τον αριθμό επιπλοκών ενός δότη σε οξείες (μετά από μία αιμοδοσία) και χρόνιες (σε σχέση με επαναλαμβανόμενες αιμοδοσίες) (Abhishekh 2013) Ψευδο-θρομβοκυτταροπενία Στο ιατρικό πεδίο, θρομβοκυτταροπενία ονομάζεται η ανίχνευση των κυκλοφορούντων αιμοπεταλίων σε αριθμό μικρότερο από μονάδες ανά mm 3 αίματος. Ανιχνεύεται στην ανάλυση αίματος και διεξάγεται εξέταση σε τουλάχιστον δύο διαφορετικά αντιπηκτικά. Η ψευδο-θρομβοκυτταροπενία είναι το φαινόμενο κατά το οποίο έχουμε λανθασμένο υπολογισμό αιμοπεταλίων από αιματολογικούς αναλυτές, γεγονός που συμβαίνει και στις αναλύσεις των αιμοδοτών. Η περίπτωση παρουσιάζεται σχετικά συχνά εξαιτίας της χρήσης του αιθυλενοδιαμινοτετραοξικού οξέος (EDTA, 0.1% του γενικού πληθυσμού) ή του κιτρικού νατρίου (20% των περιπτώσεων ψευδο-θρομβοκυτταροπενίας) ως αντιπηκτικό σε δείγματα αίματος. Έτσι, γίνεται λανθασμένη εκτίμηση θρομβοκυτταροπενίας του αιμοδότη. Η σημαντικότητα του λανθασμένου αποτελέσματος είναι μεγαλύτερη στην περίπτωση του κιτρικού νατρίου διότι είναι πιθανό να έχει ανεπιθύμητα αποτελέσματα για περισσότερα συστατικά του αίματος (αλλοίωση του δείγματος). Ωστόσο, ένα αποτέλεσμα θρομβοκυτταροπενίας επανελέγχεται με δείγμα αίματος στο οποίο χρησιμοποιείται διαφορετικό αντιπηκτικό (Tomicic, Vuk et al. 2015) Βαθμολόγηση βαρύτητας των ανεπιθύμητων αντιδράσεων Τα συμβάντα βαθμολογούνται σε δύο κύριες βαθμίδες ως σοβαρά ή μη σοβαρά κατά τρόπο ανάλογο με αυτόν που εφαρμόζεται σε άλλα συστήματα που χρησιμοποιούνται διεθνώς, όπως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη βαθμολόγηση των αντιδράσεων στις μεταγγίσεις και του FDA για την αντίστοιχη βαθμολόγηση των αντιδράσεων στα φάρμακα. Με αυτόν τον διαχωρισμό προκύπτουν οι εξής κατηγορίες: Σοβαρές ανεπιθύμητες αντιδράσεις Απαιτούν νοσηλεία. Απαραίτητη η ιατρική παρέμβαση για την αποτροπή μόνιμης βλάβης ή δυσλειτουργίας. 23

24 Συμπτώματα που προκαλούν σημαντική ανικανότητα ή αδυναμία για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους και προκλήθηκαν από αντίδραση στην αιμοδοσία. Μη σοβαρές ανεπιθύμητες αντιδράσεις (ήπιες ή μέτριες) Αιμάτωμα, ήπιο αν προκαλεί μικρή ενόχληση και μικρή μείωση της λειτουργικότητας, και μέτριο με πιο έντονη ενόχληση σε καθημερινές δραστηριότητες Παρακέντηση αρτηρίας, ήπια αν δεν έχει συμπτώματα ή παρατηρείται μόνο τοπική ενόχληση, μικρό αιμάτωμα και μέτρια αν η ενόχληση συνεχίζεται και μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας Βαγοτονική, ήπια αν παρουσιάζονται μόνο υποκειμενικά συμπτώματα και μέτρια αν στην πράξη υπάρξει μικρή απώλεια συνείδησης με ή χωρίς σπασμούς και ακράτεια Επιπλοκές των δοτών αιμοπεταλίων αφαίρεσης Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η αυτόματη μηχανική αφαίρεση είναι η τεχνική εκλεκτικής συλλογής ενός συστατικού του αίματος, στην παρούσα εργασία είναι τα αιμοπετάλια, από έναν μόνο δότη με τη χρήση αυτοματοποιημένης διάταξης διαχωρισμού κυττάρων. Στους δότες, λοιπόν, είναι φανερό ότι μπορεί να εκδηλωθούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις όμοιες με αυτές που συναντώνται στους δότες ολικού αίματος με μειωμένο κίνδυνο ζάλης, λιποθυμίας και σιδηροπενίας καθώς επιστρέφονται τα υπόλοιπα συστατικά του αίματος και δεν πέφτει ο αιματοκρίτης. Επιπλοκές παρατηρούνται, επίσης, λόγω χορήγησης κιτρικών ως αντιπηκτικό των δειγμάτων αίματος, προβλημάτων των μηχανημάτων, της φύσης της διαδικασίας (μεγάλος χρόνος διεξαγωγής, θερμοκρασία, υγρασία) καθώς και λόγω λαθών στη χρήση του εξοπλισμού Επιπλοκές λόγω κακού χειρισμού Αιματώματα και αιμορραγία μετά τη φλεβοκέντηση Παρακέντηση αρτηρίας Τρώση περιφερικού νεύρου Εμβολή αέρα 24

25 Όπως και στην απλή αιμοδοσία, αιμάτωμα και αιμορραγία μπορεί να προκληθεί με τραυματισμό αγγείων με λανθασμένο χειρισμό της βελόνας κατά την συλλογή αίματος που οδηγεί σε συσσώρευση αίματος στους παρακείμενους ιστούς και αύξηση της πίεσης στην περιοχή (πιθανό σύνδρομο διαμερίσματος ή παραισθησίες λόγω πίεσης νεύρου). Ακόμα, μικρή αιμορραγία μπορεί να προκύψει και μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας στο σημείο της φλεβοκέντησης χωρίς ανησυχητική έκβαση. Η παρακέντηση αρτηρίας πρόκειται, και σε αυτή την περίπτωση, για την κατά λάθος είσοδο της βελόνας στην βραχιόνια αρτηρία. Τα αποτελέσματά της είναι τα ίδια με αυτά που αναλύθηκαν παραπάνω, δηλαδή ψευδοανεύρυσμα, αρτηριοφλεβική επικοινωνία και σύνδρομο διαμερίσματος. Ακόμα, και στην αιμοπεταλιοδοσία μπορεί να συμβεί τρώση ή ερεθισμός νεύρου με τον ίδιο τρόπο που περιγράφεται και στην αιμοδοσία (τραυματισμός από την βελόνα ή λόγω αιματώματος που ασκεί πίεση στο νεύρο) Ειδικές παρενέργειες που σχετίζονται με την αφαίρεση Αιμοδυναμική δυσλειτουργία Επίδραση κιτρικών Η αιμοδυναμική δυσλειτουργία παρατηρείται εξαιτίας του σχετικά μεγάλου όγκου που εξάγεται από το σώμα ( ml) και εμφανίζεται με έντονες υποτασικές αντιδράσεις. Επίσης, ανεπιθύμητες αντιδράσεις που παρατηρούνται με την χρήση των κιτρικών ως αντιπηκτικά είναι η υπασβεστιαιμίας και υπομαγνησιαιμία ακριβώς επειδή τα άλατα των κιτρικών δεσμεύουν το ιονισμένο ασβέστιο και το μαγνήσιο στις αντίστοιχες περιπτώσεις. Τα κιτρικά εισέρχονται στο αίμα του δότη εξαιτίας της επαναφοράς των συστατικών του αίματος που δεν μας ενδιαφέρουν για συλλογή, στην κυκλοφορία έπειτα από έκθεση σε αυτά (βιοδιαθέσιμα για 2-3 ώρες ενώ στη συνέχεια μεταβολίζονται). Στην περίπτωση της υπασβεστιαιμίας, οι αντιδράσεις που παρατηρούνται είναι η περιστοματική αιμωδία, αιμωδίες των άκρων, πετέχειες, αυξημένα τενόντια αντανακλαστικά, καρδιακή αρρυθμία. Στην περίπτωση της υπομαγνησιαιμίας έχουμε εμφάνιση μυϊκών κραμπών, αδυναμίας, τρόμου, ταχυκαρδία, κοιλιακές αρρυθμίες και σύγχυση με απώλεια προσανατολισμού. 25

26 2.3. Συχνότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων αντιδράσεων στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συντονιστικού Κέντρου Αιμοεπαγρύπνησης (ΣΚΑΕ) για την περίοδο ήταν 11,5 αντιδράσεις ανά 1000 αιμοδότες, ενώ οι σοβαρές περιπτώσεις ανέρχονταν στις 2,3 ανά Στην καταγραφή συμμετείχε το 74% των Υπηρεσιών Αιμοδοσίας και το 76% του συνόλου των αιμοδοτών (Πασπατάκη 2015). Σε έρευνα της Ζερβού και των συνεργατών της (Ζερβού, Καραμπίνη et al.) σε αιμοδότες, παρατηρήθηκαν τα εξής αποτελέσματα: Το 55,6% αιμοδότησαν για συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο, ενώ το 44,4% ήταν εθελοντές. Για πρώτη φορά αιμοδότες ήταν το 19,2%, ενώ τακτικοί ήταν το 80,8%. Το 0,87% των αιμοδοτών εμφάνισαν αντιδράσεις που σχετίζονται με το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Το 0,05% των αιμοδοτών παρουσίασαν αιμάτωμα στο χέρι. Συμπτώματα εμφανίστηκαν πριν και κατά την αιμοδοσία, ενώ μόλις ένας δότης είχε απώλεια συνείδησης μετά την αιμοδοσία (45 λεπτά αργότερα). Οι αιμοδότες για τους συγγενείς εμφανίζουν στατιστικώς σημαντικά περισσότερα συμβάντα από τους εθελοντές. Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις Τέλος, τα περιστατικά που σημειώθηκαν ήταν : αίσθημα αδυναμίας (64%), εφίδρωση (47,6%), ωχρότητα (38,2%), λιποθυμία (20,5%, μέτριας και σημαντικής βαρύτητας) Πρόληψη - Αντιμετώπιση επιπλοκών Πρόληψη Η πρόληψη για την αποφυγή ανεπιθύμητων αντιδράσεων είναι σε μεγάλο βαθμό αρμοδιότητα του προσωπικού αιμοδοσίας. Έτσι, πολύ σημαντική είναι η χρήση κατά την αιμοληψία ασκών με ειδικές επεξεργασμένες Πετέχειες, ονομάζονται σημεία σε μέγεθος κεφαλής καρφίτσας στο δέρμα που σχηματίζονται λόγω επιφανειακής αιμορραγίας. Αιμωδία : Διαταραχή της απτικής αίσθησης που οφείλεται σε περιορισμό ή διακοπή της κυκλοφορίας στο σημείο εμφάνισης της παραισθησίας ΠΗΓΗ: etexeies-5/ 26

27 βελόνες για μικρότερο τραυματισμό καθώς και η επιλογή μεγάλων φλεβών για φλεβοκέντηση (μείωση περιπτώσεων μη αποτελεσματικής φλεβοκέντησης), η σωστή ψηλάφηση των φλεβών, ο εντοπισμός και η αποφυγή της βραχιονίου αρτηρίας αλλά και ο έλεγχος και των δύο χεριών προκειμένου να γίνει η καλύτερη επιλογή φλέβας. Ακόμα, ιδανικά θα πρέπει να αποφεύγεται ο χειρισμός κατά την εισαγωγή της βελόνας και στην διάρκεια της αιμοληψίας, ο χώρος να είναι επαρκής, φωτεινός, αεριζόμενος και κλιματιζόμενος προκειμένου να επιτευχθούν κατάλληλες συνθήκες. Σε διαδικασίες κυτταροαφαίρεσης που παρατηρείται αντίδραση στα αντιπηκτικά, όπως για παράδειγμα στο κιτρικό, ενδείκνυται προληπτική λήψη γαλακτοκομικών προϊόντων την προηγούμενη μέρα και το πρωί της ίδιας μέρας (πριν την αιμοδοσία). Επιπλέον, απαραίτητη είναι και η ύπαρξη εξειδικευμένου και έμπειρου προσωπικού που θα πραγματοποιήσει και σωστή λήψη ιστορικού και θα κρίνει την καταλληλόλητα του υποψηφίου για αιμοδοσία, ιδιαίτερα όσων δίνουν για πρώτη φορά. Ακόμα, πολύ σημαντικό είναι να διατηρείται αρχείο δοτών αφαίρεσης και δοτών ολικού αίματος με ιστορικό και πιθανές ανεπιθύμητες αντιδράσεις, να υπάρχει συνεχής εποπτεία των αιμοδοτών αλλά και να δίνονται σε αυτούς έντυπες και προφορικές οδηγίες (World Health Organization 2012) Γενική αντιμετώπιση Η φροντίδα για την ασφάλεια του αιμοδότη αποτελεί καθήκον των υπηρεσιών αιμοδοσίας, οι οποίες οφείλουν να εξασφαλίζουν συνεχώς τις καλύτερες δυνατές συνθήκες διεξαγωγής της αιμοληψίας. Πριν τη διαδικασία πρέπει να γίνεται προενυδάτωση του δότη και μέτρηση των ζωτικών σημείων. Κατά τη διαδικασία ενδείκνυται η παρακολούθηση φλεβικής ροής και ακεραιότητας του δότη, ενώ μετά τη διαδικασία η χρήση πιεστικών επιδέσμων στις περιφερικές φλέβες, η παρακολούθηση επανόδου του δότη σε όρθια θέση και η αποφυγή κοπιώδους εργασίας (World Health Organization 2012) Ειδικές περιπτώσεις Για την αντιμετώπιση της βαγοτονικής αντίδρασης κατά την διάρκεια της αιμοληψίας, γίνεται άμεση αφαίρεση της βελόνας και αλλαγή θέσης με ανασηκωμένα τα πόδια. Αν ακόμα, συμβεί πριν ή μετά την αιμοληψία, φροντίζουμε ώστε ο δότης να 27

28 βρίσκεται σε οριζόντια θέση με ανασηκωμένα τα πόδια, γίνεται έλεγχος της βατότητας των αεροφόρων οδών και εξασφάλιση αυτής (στροφή της κεφαλής του δότη στο πλάι, είσοδος αεροφόρου αγωγού στο στόμα). Επίσης, δροσίζουμε το πρόσωπο με κρύο νερό ή κομπρέσες, χορηγούμε υγρά από το στόμα και λαμβάνουμε της αρτηριακή πίεση. Μόλις κρίνεται ασφαλές, ο δότης μεταφέρεται σε πολυθρόνα αιμοληψίας. Ακολουθεί η επαναφορά σε καθιστή θέση και η χορήγηση φυσιολογικού ορού σε περίπτωση μη υποχώρησης της υπότασης. Αν κατά την λιποθυμία υπάρξει πτώση, συνίσταται η πλήρης κλινική εξέταση και η παροχή πρώτων βοηθειών αν αυτό είναι απαραίτητο. Όταν υπάρχει τάση για εμετό, συστήνεται στον δότη να μην αντισταθεί καθώς βοηθά στην γρηγορότερη βελτίωση και επαναφορά του (Hatzilaou and Katsimigas 2009). Σε περιπτώσεις πόνου, διόγκωσης, μουδιάσματος του χεριού ή υποψίας παρακέντησης αρτηρίας (συλλογή αίματος ανοιχτού κόκκινου χρώματος), πρέπει να γίνει άμεση διακοπή της αιμοληψίας, περιποίηση του σημείου φλεβοκέντησης με εφαρμογή κρύας κομπρέσας ή ειδικής αλοιφής, να τοποθετηθεί ελαστικός επίδεσμος και να αποφευχθεί η κόπωση του χεριού για το χρονικό διάστημα κάποιων ημερών. Αν συμβεί παρακέντηση αρτηρίας, είναι απαραίτητη η εφαρμογή ισχυρής πίεσης τοπικά με γάζες επί λεπτά. Επί υποψίας ερεθισμού, κάκωσης νεύρου ή τένοντα η σωστή αντιμετώπιση συνιστά άμεση αφαίρεση της βελόνας, περίδεση με γάζα και ανάπαυση του άκρου. Ανάλογα με τα συμπτώματα και την σοβαρότητα του περιστατικού κρίνεται η παραπομπή του δότη σε κατάλληλο γιατρό. Για την θρομβοφλεβίτιδα συνίσταται ανάπαυση, ψυχρές κομπρέσες (έναντι του πυρετού) και αντιφλεγμονώδη φάρμακα, ενώ αν υπάρχει θρόμβωση ο δότης παραπέμπεται στο νοσοκομείο. Μία πιθανή εκδήλωση αλλεργίας αντιμετωπίζεται με τοπικές αντιαλλεργικές ή κορτιζονούχες αλοιφές ανάλογα με την σοβαρότητα της κατάστασης. Στα σπανιότερα περιστατικά όπως το καρδιαγγειακό επεισόδιο (αρρυθμία, στηθάγχη, έμφραγμα), οι υπεύθυνοι προβαίνουν σε άμεση παροχή πρώτων βοηθειών και σε κλήση καρδιολόγου ή του ΕΚΑΒ για ταχεία μεταφορά στο νοσοκομείο. Στην εξίσου σπάνια περίπτωση εγκεφαλικού επεισοδίου, γίνεται άμεση κλήση νευρολόγου ή του ΕΚΑΒ, παροχή πρώτων βοηθειών ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται η σωστή 28

29 αναπνοή και η αποφυγή εισρόφησης. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Υλικά και Μέθοδοι Στατιστική Ανάλυση Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με χρήση των καταγραφών από εξειδικευμένο προσωπικό της μονάδας αιμοδοσίας του νοσοκομείου «Άγιος Σάββας». Η έρευνα για την αιμοδοσία πραγματοποιήθηκε σε άτομα που προσήλθαν στο τμήμα αιμοδοσίας κατά το διάστημα από έως Με βάση τα αρχεία του νοσοκομείου, κατά την περίοδο αυτή είχαν δώσει αιμοπετάλια αφαίρεσης και άτομα. Η παρούσα μελέτη αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά τις επιπτώσεις της αιμοδοσίας και την καταγραφή των αντίστοιχων δεδομένων, ενώ το δεύτερο αφορά τις επιπτώσεις τις αιμοπεταλιοδοσίας Στατιστική ανάλυση Για την στατιστική ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα για τις κοινωνικές επιστήμες SPSS 20 (Statistical Package for Social Sciences). Οι ποσοτικές μεταβλητές περιγράφηκαν με μέσους όρους και τυπικές αποκλίσεις, ενώ οι ποιοτικές με ποσοστά. Όταν οι μεταβλητές ήταν τακτικές, για τη σύγκριση μεταξύ δύο ομάδων χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία U των Mann- Whitney (Αποστολίδου Κ, Ρεκλείτη Μ., et al. 2013). Για την μελέτη της σχέσης μεταξύ δύο κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία χ 2 του Pearson, ενώ όταν τα κριτήρια εφαρμογής της δεν πληρούνταν, εφαρμόστηκε το Fisher s Exact Test (Αποστολίδου Κ, Ρεκλείτη Μ., et al. 2013). Η στατιστική σημαντικότητα των παρατηρούμενων διαφορών υποδεικνύεται από το p-value και θεωρήθηκε ως απαραίτητη προϋπόθεση η παράμετρος αυτή να είναι μικρότερη του 0,05 στα στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα (Hinton, McMurray et al. 2014) Ερευνητικά αποτελέσματα αιμοδοσίας Τα αποτελέσματα για την αιμοδοσία στο νοσοκομείο «Άγιος Σάββας», αφορούν τα έτη 2011 έως (τον Απρίλιο) 2016 και σε αυτήν το συνολικό δείγμα μελέτης αποτέλεσαν άτομα. Από αυτούς επιπτώσεις (βαγοτονικές και τοπικές) εμφάνισαν τα 144 άτομα, δηλαδή το 0,43% των αιμοδοτών. Αυτό σημαίνει ότι η στατιστική πιθανότητα που βρήκαμε για μία επίπτωση είναι ίση με 0,43%, δηλαδή 4 περίπου συμβάντα για κάθε 1000 αιμοδότες. Οι 144 δότες που είχαν κάποιου είδους 29

30 επίπτωση-αντίδραση, χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: η πρώτη ομάδα αποτελείται από αιμοδότες που εμφάνισαν βαγοτονική αντίδραση, ενώ η δεύτερη αποτελείται από αιμοδότες που εμφάνισαν κάποια τοπική αντίδραση όπως τοπικό αιμάτωμα, ερεθισμό, κοκκίνισμα, αιμορραγία, πόνο. Από αυτά τα άτομα που εμφάνισαν επιπτώσεις, τα 42 ήταν γυναίκες (29,2%), ενώ η πλειοψηφία ήταν άνδρες (70,8%). Ακόμα, το μεγαλύτερο ποσοστό των αιμοδοτών παρουσίασε βαγοτονική αντίδραση (97,2%, 140 άτομα), ενώ μόλις στο 2,8% (4 άτομα) παρατηρήθηκε κάποια άλλη τοπική αντίδραση. Όσον αφορά τον χρόνο εκδήλωσης της αντίδρασης, το μεγαλύτερο ποσοστό παρατηρήθηκε μετά την διαδικασία της αιμοδοσίας (55,6% και 80 άτομα), ακολουθεί η εκδήλωση κατά την διάρκεια (33,3% και 48 άτομα) και τέλος, μόλις το 11,1% (16 άτομα) εμφάνισε κάποια επίπτωση πριν την διαδικασία.. Όλα τα παραπάνω αποτελέσματα παρουσιάζονται διαγραμματικά παρακάτω. Εικόνα 3: Διαγραμματική απεικόνιση των ποσοστών των δεδομένων της αιμοδοσίας σε σχέση με το φύλο των δοτών που εμφάνισαν κάποια αντίδραση και το είδος της αντίδρασης που εμφάνισαν. 30

31 Εικόνα 4: Διαγραμματική απεικόνιση των ποσοστών των δεδομένων της αιμοδοσίας σε σχέση με το χρόνο που οι δότες εμφάνισαν κάποια αντίδραση και το έτος στο οποίο καταγράφηκε. Ο αριθμός των περιστατικών κυμαίνεται από 20 έως και 32 στα έτη 2011 με 2015, ενώ το έτος 2016 τα περιστατικά είναι μόλις 8. Να σημειωθεί βέβαια ότι η συλλογή δεδομένων έγινε μέχρι τον Απρίλιο του 2016 και για τον λόγο αυτό παρουσιάζονται οι συχνότητες εμφάνισης (προκύπτουν συνυπολογίζοντας το δείγμα του έτους) επιπτώσεων κατά έτος στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Συχνότητες εμφάνισης επιπτώσεων κατά την αιμοδοσία ανά έτος. Έτη Άνδρες (%) Γυναίκες (%) Συνολικά (%) ,1625 0,0875 0, ,356 0,031 0, ,3 0,23 0, ,35 0,18 0, ,344 0,12 0, ,5 0,07 0,57 31

32 Εικόνα 3: Ραβδόγραμμα με τα ποσοστά εμφάνισης επιπτώσεων σε αιμοδότες ανά έτος. Ποσοστά εμφάνισης επιπτώσεων Άνδρες (%) Γυναίκες (%) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Από τον παραπάνω πίνακα και το ραβδόγραμμα γίνεται φανερό ότι οι άνδρες εμφανίζουν κατά μέσο όρο ελάχιστα μεγαλύτερα ποσοστά επιπτώσεων εν συγκρίσει με τις γυναίκες. Οι συνολικοί μέσοι όροι κυμαίνονται από 0,25% έως 0,57% για όλα τα έτη που μελετήθηκαν. Στη συνέχεια έγινε έλεγχος για την διαπίστωση της ανεξαρτησίας μεταξύ των μεταβλητών που μελετήθηκαν. Αρχικά, βρέθηκε ότι δεν φαίνεται να υπάρχει στατιστικώς σημαντική συσχέτιση μεταξύ φύλου και του τύπου της αντίδρασης (Fisher s exact test=0,669>0,05), με την συντριπτική πλειοψηφία και των δύο φύλων (97,6% οι γυναίκες και 97,1% οι άνδρες) να βιώνουν βαγοτονική αντίδραση έναντι τοπικών αντιδράσεων (2,4% των γυναικών και 2,9% των ανδρών). Αξίζει να σημειωθεί ότι διαφορά παρατηρείται στα ποσοστά των δύο φύλων σχετικά με την εμφάνιση τοπικής αντίδρασης, καθώς το 75% των ατόμων που εμφανίζουν αυτού του είδους αντιδράσεις είναι άνδρες έναντι 25% που είναι γυναίκες. Βέβαια, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο αριθμός του δείγματος είναι εξαιρετικά μικρός (μόλις 4 άτομα συνολικά). Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται και στο παρακάτω ραβδόγραμμα. 32

33 Εικόνα 5: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά εμφάνισης των αντιδράσεων στα δύο φύλα. Επιπλέον, για την διερεύνηση μέσω των δεδομένων που συλλέξαμε τη υπόθεσης για την ανεξαρτησία του φύλου και του χρόνου της αντίδρασης (εμφάνιση πριν, κατά ή μετά την διαδικασία της αιμοδοσίας), πραγματοποιήθηκε έλεγχος και βρέθηκε ότι ο χρόνος αντίδρασης φαίνεται να σχετίζεται με το φύλο (χ 2 (2)=6,050 με p=0,049<0,05). Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της παρούσας έρευνας το 81,2% των αιμοδοτών που εμφανίζουν αντίδραση πριν ή κατά την διαδικασία είναι άνδρες, ενώ το 71,4% των γυναικών εμφανίζουν αντίδραση μετά την αιμοδοσία. Στο παρακάτω ραβδόγραμμα απεικονίζονται τα αποτελέσματα και τα ποσοστά των χρόνων εμφάνισης επιπλοκών και για τα δύο φύλα. 33

34 Εικόνα 6: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά του χρόνου εμφάνισης μίας αντίδρασης και για τα δύο φύλα. Ελέγξαμε, επίσης, την πιθανότητα ύπαρξης σχέσης μεταξύ του τύπου της αντίδρασης και του χρόνου εμφάνισής της στους αιμοδότες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια στατιστικώς σημαντική εξάρτηση μεταξύ των δύο μεταβλητών (χ 2 (2)=3,291 με p>0,05). Τέλος, δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια συσχέτιση μεταξύ των αντιδράσεων που παρατηρήθηκαν σε σχέση με το έτος της αιμοδοσίας (Mann-Whitney U=228, p>0,05), γεγονός που θα μπορούσε να αντανακλά την απόκτηση εμπειρίας ή τον καλύτερο εξοπλισμό και διαμόρφωση της μονάδας αιμοδοσίας. 3.3.Ερευνητικά αποτελέσματα αιμοπεταλιοδοσίας αφαίρεσης Το δεύτερο μέρος της έρευνας αφορά την συλλογή δεδομένων για την αιμοπεταλιοδοσία προκειμένου να μελετηθούν οι επιπτώσεις της διαδικασίας σε σχέση με επιλεγμένες παραμέτρους. Τα αποτελέσματα για την αιμοπεταλιοδοσία με την διαδικασία της αφαίρεσης συγκεντρώθηκαν, επίσης, στο νοσοκομείο «Άγιος Σάββας», τα έτη 2011 έως (τον Ιούνιο) Για την μελέτη αυτή, το συνολικό δείγμα μελέτης αποτέλεσαν 3651 άτομα. Από αυτούς επιπτώσεις (βαγοτονικές και 34

35 τοπικές) εμφάνισαν τα 37 άτομα, δηλαδή το 1,01% των αιμοδοτών. Αυτό σημαίνει ότι η στατιστική πιθανότητα που βρήκαμε για μία επίπτωση είναι ίση με 1,01%, δηλαδή 1 συμβάν για κάθε 100 αιμοδότες. Όπως και στο πρώτο μέρος, έτσι και σε αυτή την μελέτη οι 37 δότες που είχαν κάποιου είδους αντίδραση, χωρίστηκαν σε δύο ομάδες με την πρώτη ομάδα να αποτελείται ξανά από αιμοδότες που εμφάνισαν βαγοτονική αντίδραση και την δεύτερη από αιμοδότες που εμφάνισαν κάποια τοπική αντίδραση (όπως τοπικό αιμάτωμα, ερεθισμό, κοκκίνισμα, αιμορραγία, πόνο και άλλα). Από τους δότες που εμφάνισαν επιπτώσεις, οι γυναίκες ήταν 9 (24,3%), ενώ η πλειοψηφία ήταν και σε αυτή την μελέτη οι άνδρες (75,7%). Αντίθετα με την αιμοδοσία, το μεγαλύτερο ποσοστό των αιμοδοτών παρουσίασε τοπική αντίδραση (62,2%, 23 άτομα), ενώ το 37,8% (14 άτομα) των δοτών αιμοπεταλίων οδηγήθηκε σε βαγοτονική αντίδραση. Στην έρευνα αυτή καταγράφηκε και ο τύπος των δοτών, οι οποίοι κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: τους εθελοντές δότες αιμοπεταλίων και τους δότες που ανήκουν στο περιβάλλον του ασθενούς. Στην πρώτη κατηγορία καταγράφηκαν 16 δότες (43,2%) που παρουσίασαν κάποια επίπτωση, ενώ στην δεύτερη 21 δότες (56,8%). Ακόμα, το σύνολο των δοτών που εμφάνισαν κάποια αντίδραση, χωρίστηκαν σε τρεις ηλικιακές ομάδες: ετών, με ποσοστό 13,5% (5 άτομα) με 45 ετών, με ποσοστό 70,3% (26 άτομα) ετών, με ποσοστό 16,2% (6 άτομα). Μελετήθηκε ακόμα, ο χρόνος εμφάνισης της αντίδρασης. Ομοίως με την διαδικασία της αιμοδοσίας κάποια επίπτωση μπορεί να παρατηρηθεί πριν, κατά ή μετά την διαδικασία συλλογής αιμοπεταλίων αφαίρεσης. Τα περισσότερα περιστατικά καταγράφηκαν πριν και κατά την διαδικασία (12 και 20 άτομα αντίστοιχα, με ποσοστά 32,4% και 54,1%), ενώ αντίδραση μετά την ολοκλήρωση παρουσιάστηκε σε 5 άτομα (13,5%). Στους αιμοπεταλιοδότες συλλέχθηκαν δεδομένα και για τον αιματοκρίτη ο οποίος κυμαινόταν σε τιμές από 37,2 έως 48,8. Για την διερεύνηση της επίδρασης του αιματοκρίτη στις αντιδράσεις κατά την αιμοπεταλιοδοσία, δημιουργήθηκαν τρεις ομάδες τιμών του αιματοκρίτη με την πρώτη να περιλαμβάνει τιμές από 35 έως 40, την δεύτερη να περιλαμβάνει τιμές μεγαλύτερες από 40 και μέχρι 45 και την τρίτη τιμές μεγαλύτερες από 45. Όλα τα παραπάνω αποτελέσματα παρουσιάζονται διαγραμματικά παρακάτω. 35

36 Εικόνα 7: Διαγραμματική απεικόνιση των ποσοστών των δεδομένων της αιμοπεταλιοδοσίας αφαίρεσης σε σχέση με το φύλο των δοτών που εμφάνισαν κάποια αντίδραση και το είδος της αντίδρασης που εμφάνισαν. Εικόνα 8: Διαγραμματική απεικόνιση των ποσοστών των δεδομένων της αιμοδοσίας σε σχέση με το ηλικία των δοτών που εμφάνισαν κάποια αντίδραση και τον τύπο του δότη. 36

37 Εικόνα 9: Διαγραμματική απεικόνιση των ποσοστών των δεδομένων της αιμοδοσίας σε σχέση με τον αιματοκρίτη των δοτών αιμοπεταλίων αφαίρεσης που εμφάνισαν κάποια αντίδραση και τον χρόνο που παρουσιάστηκε η αντίδραση αυτή. Ο αριθμός των περιστατικών κυμαίνεται από 1 έως και 13 στα έτη 2011 με Να σημειωθεί ότι και σε αυτή την μελέτη η συλλογή δεδομένων έγινε μέχρι τον Ιούνιο του Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι συχνότητες εμφάνισης επιπτώσεων κατά έτος, οι οποίες απεικονίζονται και στο ραβδόγραμμα της Εικόνας 9. Πίνακας 2: Συχνότητες εμφάνισης επιπτώσεων κατά την αιμοπεταλιοδοσία με τη διαδικασία της αφαίρεσης ανά έτος. Έτη Άνδρες (%) Γυναίκες (%) Συνολικά (%) ,593 0,237 0, ,821 0,273 1, ,388 0,194 0, ,6 0,48 2, ,652 0,163 0, , ,307 37

38 Εικόνα 10: Ραβδόγραμμα με τα ποσοστά εμφάνισης επιπτώσεων σε αιμοπεταλιοδότες ανά έτος. Ποσοστά εμφάνισης επιπτώσεων Άνδρες (%) Γυναίκες (%) 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, Στο παραπάνω ραβδόγραμμα παρατηρείται ότι οι άνδρες στο δείγμα που μελετήθηκε παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά επιπτώσεων κατά την διαδικασία συλλογής αιμοπεταλίων αφαίρεσης σε όλα τα υπό μελέτη έτη, όπως βρέθηκε και για την αιμοδοσία. Επίσης, δεν καταγράφηκε κανένα περιστατικό το έτος 2016 σε γυναίκα, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί και στο μικρότερο δείγμα αιμοπεταλιοδοτών- η έρευνα περιλαμβάνει δεδομένα μέχρι τον Ιούνιο του Αρχικά, διερευνήθηκε η ύπαρξη κάποιας συσχέτισης μεταξύ των παραμέτρων του φύλου και της αντίδρασης που παρατηρείται κατά την αιμοπεταλιοδοσία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπάρχει στατιστικώς σημαντική εξάρτηση του είδους της αντίδρασης (βαγοτονική ή τοπική) με το φύλο (Fisher s exact test=0,62>0,05). Αξίζει, να σημειωθεί ότι τα δεδομένα εμφάνισαν μία τάση προς εξάρτηση των δύο μεταβλητών (p=0,62<0,1), καθώς το 88,9% των γυναικών έναντι του 53,6% των ανδρών παρουσίασαν τοπική αντίδραση, ενώ το 92,9% των βαγοτονικών αντιδράσεων παρουσιάστηκε σε άνδρες έναντι 7,1% στις γυναίκες. 38

39 Εικόνα 11: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό ατόμων που εμφάνισαν κάποια αντίδραση και για τα δύο φύλα. Ομοίως, μελετήθηκε η εξάρτηση του χρόνου εμφάνισης μίας αντίδρασης με την παράμετρο του φύλου. Ο έλεγχος που πραγματοποιήθηκε έδειξε ότι δεν υπάρχει καμία εξάρτηση των δύο παραμέτρων (χ 2 (2)= 0,783,p>0,05). Έτσι, ο χρόνος εμφάνισης της αντίδρασης (πριν, κατά ή μετά την διαδικασία) δεν σχετίζεται με το φύλο του δότη. Εικόνα 12 : Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά του χρόνου εμφάνισης μίας αντίδρασης και για τα δύο φύλα. 39

40 Στη συνέχεια, ελέγχθηκαν οι παράμετροι φύλο, τύπος δότη, τύπος αντίδρασης, ηλικία και αιματοκρίτης μεταξύ τους για την εύρεση πιθανών συσχετίσεων. Από την ανάλυση φανερώθηκε εξάρτηση (χ 2 (1)=7,695, p=0,006<0,01) της αντίδρασης από τον τύπο του δότη (εθελοντής δότης ή από το περιβάλλον του ασθενούς). Αναλυτικότερα, οι εθελοντές δότες εμφάνισαν πολύ μικρότερο ποσοστό βαγοτονικών αντιδράσεων (12,5%) σε σχέση με το ποσοστό των δοτών από το περιβάλλον του ασθενούς (57,1%). Με συντριπτικό ποσοστό 85,7% η βαγοτονική αντίδραση εμφανίστηκε σε δότες από το περιβάλλον του ασθενούς. Αντίθετα, η τοπική αντίδραση ήταν η κύρια μεταξύ των εθελοντών δοτών με ποσοστό 60,9%. Τα αποτελέσματα απεικονίζονται στο παρακάτω ραβδόγραμμα. Εικόνα 13: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά εμφάνισης των αντιδράσεων σε διαφορετικούς τύπους δοτών. Ακολούθως, η σύγκριση της αντίδρασης (βαγοτονική ή τοπική) με τον χρόνο εμφάνισής της (πριν, κατά, μετά την διαδικασία) έδειξε και σε αυτή την διαδικασία ότι δεν φαίνεται να υπάρχει στατιστικώς σημαντική συσχέτιση των δύο (χ 2 (2)=4,688, p=0,096>0,05). Με βάση τα αποτελέσματα της διαδικασίας χ 2 δεν φαίνεται να υπάρχει μία στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ φύλου και του τύπου δότη αιμοπεταλίων αφαίρεσης. Έτσι, και τα δύο φύλα φαίνεται να 40

41 συνεισφέρουν εξίσου στην αιμοπεταλιοδοσία χωρίς σημαντικές διαφορές. Επίσης, όσον αφορά την επίδραση της ηλικίας στην αντίδραση που παρατηρείται, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπάρχει στατιστικώς σημαντική συσχέτιση των δύο (MannWhitneyU=155, p=0,946>0,05) και άρα δεν φαίνονται κάποιες ηλικιακές ομάδες να είναι πιο επιρρεπείς στην βαγοτονική ή σε τοπικές αντιδράσεις σύμφωνα με το δείγμα μας. Τέλος, μελετήθηκε η σχέση αιμοτοκρίτη- τύπου αντίδρασης. Τα αποτελέσματα του ελέγχου έδειξαν ότι δεν υπάρχει στατιστικώς σημαντική εξάρτηση των δύο (MannWhitneyU=104, p=0,058>0,05), δηλαδή η τιμή του αιματοκρίτη δεν φαίνεται να οδηγεί σε συγκερκιμένου τύπου αντίδραση. Ωστόσο, υπάρχει μία τάση για εξάρτηση, με την ομάδα με το χαμηλότερο αιματοκρίτη να εμφανίζει τοπικές αντιδράσεις και την μεσαία ομάδα (αιματοκρίτης 40-45) να εμφανίζει και αυτή κυρίως τοπικές αντιδράσεις. Όλα τα παραπάνω αποτελέσματα απεικονίζονται στα ραβδογράμματα που ακολουθούν. Εικόνα 14: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά του χρόνου εμφάνισης μίας αντίδρασης σε σχέση με τον τύπο αντίδρασης που παρατηρήθηκε. 41

42 Εικόνα 15: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά του τύπου του δότη που εμφάνισε κάποια αντίδραση σε σχέση με το φύλο που ανήκει. Εικόνα 16: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά του τύπου της αντίδρασης των δοτών σε σχέση με την ηλικία τους. 42

43 Εικόνα 17: Ραβδόγραμμα με τον αριθμό και τα ποσοστά του τύπου της αντίδρασης των δοτών σε σχέση με τον αιματοκρίτη τους. 3.3.Αποτελέσματα σύγκρισης αιμοδοσίας - αιμοπεταλιοδοσίας αφαίρεσης Από τα δεδομένα των δύο διαδικασιών, της αιμοδοσίας και της αιμοπεταλιοδοσίας αφαίρεσης, βρέθηκαν τα ποσοστά επιπτώσεων στους δότες να είναι 0,43% και 1,01% αντίστοιχα. Έτσι τα αποτελέσματά μας καταδεικνύουν την αιμοδοσία ως τη διαδικασία με τις λιγότερες επιπτώσεις στον δότη. Ακόμα, οι αιμοδότες ήταν έναντι των μόλις 3651 ατόμων που προσέφεραν αιμοπετάλια αφαίρεσης. Εικόνα 18: Ραβδόγραμμα με τα ποσοστά των δοτών αίματος και αιμοπεταλίων αφαίρεσης σε σχέση με το φύλο. 43