ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΣΗ ΤΗΣ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ:

Transcript

1 ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΣΗ ΤΗΣ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ συντάχθηκε από τον Δρ Robin Oakley εκ μέρους του EUMC

2 Τα στοιχεία και οι πληροφορίες της παρούσας έκθεσης για συγκεκριμένες χώρες χορηγήθηκαν από τους Εθνικούς Φορείς Συνεργασίας του Δικτύου Πληροφόρησης για το Ρατσισμό και την Ξενοφοβία (RAXEN). Η παρούσα έκθεση εξυπηρετεί μόνο ενημερωτικούς σκοπούς και δεν συνιστά νομική συμβουλή ή νομική γνώμη.

3 Πρόλογος Η ρατσιστική βία και το ρατσιστικό έγκλημα εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στην Ευρώπη του εικοστού πρώτου αιώνα. Η παρούσα συγκριτική έκθεση, που βασίζεται στο μηχανισμό συλλογής δεδομένων «Ταχείας Απόκρισης» του EUMC, παρέχει μια γενική επισκόπηση μερικών από τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι αστυνομικές δυνάμεις για να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στο ρατσιστικό έγκλημα στην ΕΕ. Σε συνδυασμό με την έκθεση του EUMC με τίτλο «Racist Violence in the EU15» ( Ρατσιστική βία στην ΕΕ15») (Απρίλιος 2005), η παρούσα έκθεση παρουσιάζει με κριτική ματιά τις αντιδράσεις των αστυνομικών δυνάμεων. Η εικόνα που διαμορφώνεται δείχνει την ατελή ή ανύπαρκτη αντίδραση στο έγκλημα με φυλετικό κίνητρο, γεγονός που φανερώνει πόσο άσχημα εφοδιασμένα είναι τα περισσότερα αστυνομικά σώματα για την αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος. Από την εκπαίδευση των αστυνομικών και τον τρόπο καταγραφής των ρατσιστικών εγκλημάτων μέχρι τη συνεργασία της αστυνομίας με τις σχετικές ΜΚΟ, στα περισσότερα κράτη μέλη δεν υπάρχουν παρά περιορισμένες σε αριθμό και εμβέλεια πρωτοβουλίες όσον αφορά την αστυνόμευση του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας. Οι «καλές πρακτικές», όταν υπάρχουν, συχνά αφορούν τη γενική εκπαίδευση σχετικά με τον «πολυπολιτισμό», το ρατσισμό και τις διακρίσεις, παρά το ειδικό θέμα της απόκρισης της αστυνομίας στο ρατσιστικό έγκλημα. Από τα πορίσματα της έκθεσης καθίσταται φανερό ότι είναι πραγματικά αναγκαίο να εφαρμοστούν άρτια εκπαιδευτικά προγράμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, γεγονός που μπορεί να εξασφαλίσει τις συντονισμένες αντιδράσεις της αστυνομίας στον εν λόγω τομέα. Σε ένα στοιχειώδες επίπεδο, η έκθεση καθιστά σαφές ότι οι αστυνομικές δυνάμεις δεν καταγράφουν τα εγκλήματα ως «έχοντα φυλετικό κίνητρο», εκτός από τα εγκλήματα που είναι ειδικά προκαθορισμένα ως «ρατσιστικά» ή «αντισημιτικά». Ως εκ τούτου, τα δεδομένα της αστυνομίας δεν αποκαλύπτουν την «αληθινή» έκταση του ρατσιστικού εγκλήματος, ενώ οι μεμονωμένες έρευνες συχνά δεν εντοπίζουν το «ρατσιστικό» στοιχείο σε πολλά εγκλήματα. Η έκθεση προτείνει την αντιμετώπιση του θέματος μέσω της θέσπισης νομοθετικών μέτρων σε επίπεδο ΕΕ που θα υποχρεώνουν στην αστυνομία να καταγράφει την ύπαρξη «φυλετικού κινήτρου», προκειμένου η πληροφορία αυτή να χρησιμοποιείται στο πλαίσιο των μεταγενέστερων ερευνών και για την ανάλυση των στατιστικών της αστυνομίας. Εφόσον τα δεδομένα σχετικά με τα εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο παραμένουν ανώνυμα όταν προορίζονται για ερευνητικούς σκοπούς, πιστεύεται ότι δεν θα υπάρξει κίνδυνος να παραβιαστεί η νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την προστασία των δεδομένων. Η ακριβέστερη καταγραφή των εγκλημάτων με φυλετικό κίνητρο θα δώσει στην αστυνομία τα στοιχεία που χρειάζεται για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος. Συνοψίζοντας, η έκθεση παρέχει μια πρώτη εισαγωγή σε ορισμένα από τα θέματα που σχετίζονται με την αστυνόμευση του ρατσιστικού εγκλήματος και της 3

4 ρατσιστικής βίας στην ΕΕ25. Καθότι η έκθεση προέκυψε από την εφαρμογή του μηχανισμού «Ταχείας Απόκρισης», στο πλαίσιο της οποίας οι Εθνικοί Φορείς Συνεργασίας του EUMC κλήθηκαν να συμπληρώσουν ερωτηματολόγιο έρευνας εντός αρχικής προθεσμίας δεκατεσσάρων ημερών, είναι πιθανό να περιέχει αποτελέσματα που χρειάζονται επικαιροποίηση. Προς τούτο, θα ήταν ευπρόσδεκτη στο EUMC η συνεισφορά των αστυνομικών σωμάτων των κρατών μελών υπό μορφή στοιχείων για νέες πρωτοβουλίες και «καλές πρακτικές» για την κάλυψη ορισμένων από τα κενά που εντοπίζονται στην έκθεση. Από την άποψη αυτή η έκθεση μπορεί να θεωρηθεί ως «έργο εν προόδω», καθότι το EUMC θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί τις πρακτικές της αστυνομίας και τη συλλογή δεδομένων στην ΕΕ σχετικά με τη ρατσιστική βία και το ρατσιστικό έγκλημα. Beate Winkler, Διευθύντρια 4

5 Σύνοψη ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ Τον Οκτώβριο 2004 το EUMC διένειμε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο σχετικά με την «αστυνόμευση του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας» στους Εθνικούς Φορείς Συνεργασίας (ΕΦΣ) των είκοσι πέντε κρατών μελών. Το ερωτηματολόγιο χρησιμοποιήθηκε ως μέθοδος συλλογής δεδομένων και πληροφοριών γρήγορα και εντός μικρού χρονικού διαστήματος («Ταχεία Απόκριση»), προκειμένου να διαμορφωθεί μια συνοπτική εικόνα της κατάστασης σε κάθε κράτος μέλος όσον αφορά τις αντιδράσεις της αστυνομίας στο ρατσιστικό έγκλημα. Οι ΕΦΣ κλήθηκαν να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο εντός δεκατεσσάρων ημερών και τα αποτελέσματα των διαπιστώσεών τους μεταφέρθηκαν στην παρούσα συγκριτική έκθεση. Η παρούσα έκθεση ακολουθεί τη δημοσίευση από το EUMC, τον Απρίλιο 2005, μιας εκτενούς συγκριτικής έκθεσης με τίτλο «Racist Violence in the EU15» («Η ρατσιστική βία στην ΕΕ15»), η οποία συγκρίνει και παρουσιάζει κριτικά την επίσημη συλλογή δεδομένων σχετικά με τη ρατσιστική βία στην ΕΕ κατά τα έτη Οι δύο εκθέσεις μαζί παρουσιάζουν μια κριτική εικόνα της ποινικής δικαιοσύνης και, κατ επέκταση, των κρατικών αντιδράσεων στη ρατσιστική βία. Στόχος της παρούσας έκθεσης είναι να προωθηθεί ο διάλογος, να προβληθούν παραδείγματα «καλής πρακτικής» και να εντοπιστούν οι τομείς στους οποίους χρειάζονται βελτιώσεις όσον αφορά τις αντιδράσεις της αστυνομίας στο ρατσιστικό έγκλημα και τη ρατσιστική βία. ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Τα αποτελέσματα της έρευνας εστιάζονται σε πέντε γενικούς τομείς σχετικά με την αστυνόμευση του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας στην ΕΕ: (1) πρακτικές της αστυνομίας όσον αφορά την καταγραφή ρατσιστικών εγκλημάτων (2) αρμοδιότητα όσον αφορά την τεκμηρίωση του φυλετικού κινήτρου (3) αντιδράσεις της αστυνομίας έναντι των θυμάτων ρατσιστικών εγκλημάτων (4) παροχή εκπαίδευσης στους αστυνομικούς με σκοπό την αποτελεσματική αντίδραση στα ρατσιστικά εγκλήματα και (5) σύνδεση της αστυνομίας με την κοινωνία των πολιτών. Το κύριο συμπέρασμα της έκθεσης όσον αφορά τους ανωτέρω τομείς έχουν ως εξής: Στα περισσότερα κράτη μέλη οι αντιδράσεις της αστυνομίας στο ρατσιστικό έγκλημα και τη ρατσιστική βία χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας για να γίνουν αποτελεσματικές. 5

6 Η έκθεση καταλήγει επίσης στις εξής διαπιστώσεις: Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τις προσεγγίσεις της αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας, γεγονός που αντικατοπτρίζει εν μέρει τις διαφορές μεταξύ των νομικών συστημάτων, με αποτέλεσμα την ανομοιογένεια και την αδυναμία σύγκρισης των πρακτικών αστυνόμευσης. Λιγοστά κράτη μέλη ανέφεραν παραδείγματα «καλής πρακτικής», αλλά οι περισσότερες πρωτοβουλίες αστυνόμευσης δεν εξασφαλίζουν μια άρτια απόκριση στη ρατσιστική βία. Κατά κανόνα, υπάρχουν παραδείγματα τοπικών πρωτοβουλιών, τα οποία όμως τείνουν να εστιάζονται στον «πολυπολιτισμό» και το «ρατσισμό» και όχι στο συγκεκριμένο θέμα του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας ή στο ρατσισμό εντός της αστυνομίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται ότι έχει αναπτύξει την πιο άρτια και συστηματική προσέγγιση της αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας. Προωθούνται πρωτοβουλίες σε επίπεδο πολιτικής ως αναπόσπαστο τμήμα της αστυνόμευσης μιας πολυεθνικής κοινωνίας. Μερικές από αυτές χρήζουν παρακολούθησης για να εξασφαλιστεί ότι εφαρμόζονται στην πράξη. Τα σώματα της αστυνομίας στη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Σουηδία έχουν δείξει σοβαρή δέσμευση για την αντιμετώπιση θεμάτων ρατσιστικού εγκλήματος και ρατσιστικής βίας, παρόλο που υπάρχει περιθώριο επέκτασης της εστίασης ή/και της έκτασης των δραστηριοτήτων τους. Στα περισσότερα κράτη μέλη δεν υπάρχει πρόβλεψη για την καταγραφή εγκλημάτων με το χαρακτηρισμό εγκλήματα «με φυλετικό κίνητρο», εκτός από συγκεκριμένα εγκλήματα που έχουν οριστεί εκ των προτέρων ως «ρατσιστικά». Κατά συνέπεια, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η έκταση των εγκλημάτων «με φυλετικό κίνητρο». Τα πληροφοριακά στοιχεία που χορηγήθηκαν δείχνουν ότι η αστυνομία καταγράφει την εθνότητα των θυμάτων και των δραστών σε δύο κράτη μέλη (παρόλο που μερικές φορές καταγράφονται στοιχεία σχετικά με την εθνικότητα και την υπηκοότητα). Ως εκ τούτου, οι στατιστικές της αστυνομίας δεν μπορούν να παρουσιάσουν (ανώνυμα) τη γενική εικόνα των τύπων και τάσεων του ρατσιστικού εγκλήματος ανάλογα με την εθνότητα των θυμάτων και των δραστών. Η μέριμνα για τις ανάγκες των θυμάτων ρατσιστικών εγκλημάτων στα περισσότερα κράτη μέλη πρέπει να βελτιωθεί. Καλά παραδείγματα υπάρχουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σουηδία, όπου η αστυνομία φαίνεται ότι κατά κανόνα παρέχει στήριξη στα θύματα, ενώ στην Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι δυνατό να παρασχεθεί στα θύματα η βοήθεια ειδικών μέσω γενικών υπηρεσιών στήριξης θυμάτων. Μόνο στο ένα τρίτο των κρατών μελών αναγνωρίζεται η ανάγκη ειδικής εκπαίδευσης της αστυνομίας σχετικά με το ρατσιστικό έγκλημα και τη ρατσιστική βία. Και μόνο σε πέντε κράτη μέλη υπάρχει σαφώς κάποιου είδους ειδική μέριμνα. Η σύνδεση της αστυνομίας με την κοινωνία των πολιτών, σε μια προσπάθεια καταπολέμησης του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας, μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω. Ένα μόνο κράτος μέλος φαίνεται να ευνοεί 6

7 συστηματικά την καταγγελία ρατσιστικών κρουσμάτων, ενώ σε πέντε κράτη μέλη υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η αστυνομία διατηρεί σχέσεις με ΜΚΟ με σκοπό να αναπτυχθεί μια αποτελεσματική αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Όταν οι πολίτες δεν είναι πρόθυμοι να καταγγέλλουν το έγκλημα και να συνεργάζονται με την αστυνομία, η καθοδηγούμενη από την αστυνομία συλλογή πληροφοριών ουδόλως αρκεί για τον εντοπισμό και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των «καθημερινών» εγκλημάτων. Από την άποψη αυτή, το έγκλημα με φυλετικά κίνητρα δεν διαφέρει από τα λοιπά εγκλήματα, διότι η αστυνομία βασίζεται στην προθυμία των πολιτών να καταγγέλλουν τα σχετικά κρούσματα. Αν οι πολίτες αμφιβάλλουν για την ικανότητα της αστυνομίας να αντιδρά αποτελεσματικά στο ρατσιστικό έγκλημα, τότε τα εγκλήματα αυτού του είδους δεν καταγγέλλονται και οι δράστες δεν παραπέμπονται στη δικαιοσύνη. Με δεδομένο αυτό το σενάριο, η παρούσα συγκριτική έκθεση για την αστυνόμευση του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας αποκαλύπτει το βαθμό στον οποίο η αστυνομία στην πλειονότητα των κρατών μελών της ΕΕ πρέπει να δημιουργήσει ή να ενισχύσει διαδικασίες και μεθόδους που θα οδηγήσουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος και της βίας. Σε μια προσπάθεια να ενισχυθούν οι αντιδράσεις αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας στην ΕΕ, πρέπει να αναληφθούν ορισμένες πρωτοβουλίες στο επίπεδο των επί μέρους κρατών μελών και γενικότερα σε επίπεδο ΕΕ. Τα κράτη μέλη που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη των αντιδράσεων αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας μπορούν να αποκομίσουν διδάγματα από εκείνα τα κράτη μέλη που έχουν δημιουργήσει έναν άρτιο ή έστω και ατελή μηχανισμό αντίδρασης στον εν λόγω τομέα. Σε γενικές γραμμές, τα επί μέρους κράτη μέλη πρέπει να επανεξετάσουν και να αντιμετωπίσουν την ανάγκη για τα εξής: Ένα επαρκές νομικό πλαίσιο, καθώς και ένα πλαίσιο δημόσιας πολιτικής που θα παρέχει τη δυνατότητα στην αστυνομία να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το ρατσιστικό έγκλημα. Δημόσια δέσμευση των ηγετικών στελεχών της αστυνομίας για τη σοβαρή αντιμετώπιση και καταπολέμηση του προβλήματος του ρατσιστικού εγκλήματος. Ανάγκη να καταγράφει η αστυνομία ως «έγκλημα με φυλετικό κίνητρο» κάθε έγκλημα που η αστυνομία, το θύμα ή ένας μάρτυρας θεωρούν ότι έχει φυλετικό κίνητρο, ούτως ώστε σε τυχόν ακόλουθη έρευνα να λαμβάνεται υπόψη το «φυλετικό κίνητρο» ως πιθανός παράγοντας. 7

8 Πρόβλεψη καταγραφής εγκλημάτων με το χαρακτηρισμό «με φυλετικό κίνητρο», ούτως ώστε το ρατσιστικό έγκλημα να αποτελέσει ιδιαίτερη κατηγορία εγκλήματος και να είναι διαθέσιμα (ανώνυμα) στοιχεία για στατιστική ανάλυση. Πρέπει να δοθούν στους αστυνομικούς σαφείς διαδικαστικές και πρακτικές οδηγίες ως προς την αποτελεσματική αντίδραση στα εγκλήματα για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι υφίσταται κάποιο ρατσιστικό στοιχείο. Πρέπει να δίδεται έμφαση στην κάλυψη των αναγκών των θυμάτων κατά προτεραιότητα. Οι αστυνομικοί πρέπει να εκπαιδεύονται προτού ενταχθούν στο σώμα, αλλά και κατά τη διάρκεια της θητείας τους σχετικά με τη φύση και τη σημασία του εγκλήματος με φυλετικό κίνητρο, σχετικά με το ρόλο της αστυνομίας στην καταπολέμησή του και τις κατάλληλες διαδικασίες που πρέπει να εφαρμόζονται. Στην εκπαίδευση των αστυνομικών πρέπει να συμμετέχουν εκπρόσωποι ΜΚΟ. Πρέπει να διοριστούν μεμονωμένοι αστυνομικοί υπάλληλοι σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο, υποστηριζόμενοι από μια ειδική μονάδα σε εθνικό επίπεδο, για την αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος. Οι αστυνομικοί αυτοί πρέπει να λαμβάνουν συμπληρωματική εκπαίδευση. Σε συνεργασία με ΜΚΟ και κοινοτικές ομάδες, η αστυνομία πρέπει να ενθαρρύνει και να διευκολύνει την καταγγελία ρατσιστικών εγκλημάτων. Σε επίπεδο ΕΕ, πρέπει να εξεταστούν τα ακόλουθα: Χρειάζεται εμπεριστατωμένη έρευνα μέσω της οποίας μπορεί να διερευνηθεί η ακριβής φύση των αντιδράσεων αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας, αφενός, και η ταυτότητα των θυμάτων, αφετέρου στην ΕΕ25. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με τα θύματα στα κράτη μέλη. Κατ αυτόν τον τρόπο θα εξασφαλιστεί μια εναλλακτική πηγή μέτρησης της έκτασης και της φύσης του ρατσιστικού εγκλήματος, πέραν των επίσημων στατιστικών της αστυνομίας. Η νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να επιβάλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να θεσπίσουν αποτελεσματικούς νόμους για την καταπολέμηση του ρατσιστικού εγκλήματος. Η νομοθεσία αυτή θα υποχρεώνει την αστυνομία να καταγράφει τα εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο με σκοπό τη διενέργεια στατιστικής ανάλυσης ανωνύμως. Ένα πρόγραμμα με χρηματοδότηση της ΕΕ και με τη συμμετοχή όλων των συναφών υπηρεσιών, καθώς και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με στόχο τη στήριξη των αστυνομικών δυνάμεων στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στο ρατσιστικό έγκλημα. Ένα παρόμοιο πρόγραμμα χρηματοδότησης χρειάζεται για να υποστηριχθεί η ανάπτυξη ικανοτήτων στον εν λόγω τομέα από τις ΜΚΟ, σε συνεργασία με την αστυνομία. Είναι αναγκαία η διοργάνωση σειράς διεθνών συνεδρίων και σεμιναρίων με σκοπό την ανταλλαγή εμπειριών και τον καθορισμό καλών πρακτικών όσον αφορά τις αντιδράσεις αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος. Τέλος, η ανάληψη πρωτοβουλιών αστυνόμευσης στους ανωτέρω τομείς δεν πρέπει να αποτελεί μεμονωμένη προσπάθεια. Πρέπει να επιδιωχθούν κοινές δράσεις ή 8

9 συντονισμός των προγραμμάτων με συναφείς διεθνείς κυβερνητικούς οργανισμούς, όπως ο ΟΑΣΕ ή το Συμβούλιο της Ευρώπης, που έχουν σχετική εμπειρία στον εν λόγω τομέα. Εάν οι πολίτες δεν είναι πρόθυμοι να καταγγέλλουν τα κρούσματα με φυλετικό κίνητρο και αν η αστυνομία δεν είναι σε θέση να τα καταγράφει, αλλά και αν δεν υπάρχει συντονισμός των διεθνών προσπαθειών αστυνόμευσης του ρατσιστικού εγκλήματος, δεν θα σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην αποτελεσματική καταπολέμηση του ρατσιστικού εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας. Αν δεν αναληφθεί σύντομα συντονισμένη δράση σε επίπεδο μεμονωμένων κρατών μελών και ΕΕ, τα θύματα του ρατσιστικού εγκλήματος θα λάβουν το μήνυμα ότι τα κρούσματα θυματοποίησής τους δεν αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και ότι η αστυνομία είτε δεν μπορεί είτε δεν θέλει να τα βοηθήσει. 9

10 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΣΥΝΟΨΗ... 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΕΡΕΥΝΑ: ΠΛΑΙΣΙΟ, ΣΤΟΧΟΙ, ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ αστυνομικές πρακτικές καταγραφής ΠΑΡΟΧΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ της ΕΘΝΟΤΗΤΑΣ/ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΦΥΛΕΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΤΡΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ από ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΕΙΔΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΧΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ της ΑΝΑΓΚΗΣ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΡΟΧΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΠΑΝΕΙΛΗΜΜΕΝΗ ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΤΣΙΣΜΟ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ της ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑΣ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΕΣ μκο/κοινοτητεσ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ της ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ της ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΝΩΜΕΣ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ της ΕΕ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ & ΕΡΓΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΣΗ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ της ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ

11 1. Η ΕΡΕΥΝΑ: ΠΛΑΙΣΙΟ, ΣΤΟΧΟΙ, ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο των Φαινομένων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας (EUMC) είναι οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης με έδρα τη Βιέννη. Ένας από τους στόχους του προγράμματος εργασίας του είναι ο συντονισμός και η ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πληροφόρησης για το Ρατσισμό και την Ξενοφοβία (RAXEN). Το δίκτυο Εθνικών Φορέων Συνεργασίας RAXEN συγκεντρώνει, σχολιάζει, επανεξετάζει και υποβάλλει στο EUMC δεδομένα σχετικά με το ρατσισμό και την ξενοφοβία στα 25 κράτη μέλη της ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, τον Οκτώβριο 2004 το EUMC ζήτησε από τους είκοσι πέντε Εθνικούς Φορείς Συνεργασίας (ΕΦΣ) του δικτύου RAXEN να υποβάλουν δεδομένα και πληροφορίες γρήγορα και εντός μικρού χρονικού διαστήματος («Ταχεία Απόκριση») σχετικά με το θέμα της «Αστυνόμευσης του Ρατσιστικού Εγκλήματος και της Ρατσιστικής Βίας». Οι ΕΦΣ είχαν χορηγήσει προηγουμένως στο EUMC πληροφορίες σχετικά με τα κρούσματα ρατσιστικών εγκλημάτων και ρατσιστικής βίας, καθώς και σχετικά με το νομικό πλαίσιο αντιμετώπισής τους στα (τότε) δεκαπέντε κράτη μέλη. Η παρούσα έκθεση λειτουργεί συμπληρωματικά στα ανωτέρω μέσω της συλλογής πληροφοριών σχετικά με τις υφιστάμενες πρακτικές και τις αντιδράσεις της αστυνομίας όσον αφορά τη διερεύνηση ρατσιστικών εγκλημάτων, τη στήριξη που παρέχεται στα θύματα και τη συμμετοχή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Η έρευνα διεξήχθη μέσω ενός απλού ερωτηματολογίου (βλ. τον πλήρη κατάλογο των ερωτήσεων στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2). Λαμβάνοντας υπόψη τη φύση του μηχανισμού «Ταχείας Απόκρισης», που προορίζεται να παράσχει πληροφορίες που σχηματίζουν μια γενική εικόνα για ένα συγκεκριμένο θέμα, λαμβάνοντας αποσπασματικά διάφορα χαρακτηριστικά περιστατικά, οι ΕΦΣ κλήθηκαν να συμπληρώσουν και να επιστρέψουν το ερωτηματολόγιο εντός δεκατεσσάρων ημερών. Έτσι, η συγκριτική ανάλυση βασίζεται σε δεδομένα και πληροφορίες που διατέθηκαν εντός του ανωτέρω χρονικού πλαισίου, αν και πολλοί ΕΦΣ ήταν ήδη καλά πληροφορημένοι σχετικά με τα θέματα που θίγονται στο ερωτηματολόγιο. Καρπός της έρευνας ήταν ένας σημαντικός όγκος πληροφοριών που συνοψίζονται και αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια της παρούσας έκθεσης. Η έκθεση αποτελεί την πρώτη συστηματική επισκόπηση της φύσης και της έκτασης των αντιδράσεων της αστυνομίας στο ρατσιστικό έγκλημα και τη ρατσιστική βία σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Τα αποτελέσματά της θα αποτελέσουν έναν πολύτιμο πόρο για την περαιτέρω ανάπτυξη της πολιτικής για την αστυνόμευση και την πρακτική καταπολέμησης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στην Ευρώπη, παρέχουν δε τη βάση για μια σειρά συστάσεων (βλ. Κεφάλαιο 8). Η διατύπωση ορισμένων ερωτήσεων και οι χρησιμοποιούμενοι όροι χρήζουν ορισμένων παρατηρήσεων. Για παράδειγμα, ο όρος «ρατσιστικό έγκλημα» έχει 11

12 διαφορετικές συνδηλώσεις στα διάφορα κράτη μέλη, ανάλογα με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο. Σε ορισμένες χώρες, οι φυλετικές διακρίσεις συνιστούν παράβαση του ποινικού δικαίου, ενώ σε άλλες χώρες διέπονται από το αστικό δίκαιο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ερωτηθέντες δεν διαχωρίζουν σαφώς τις ρατσιστικές ενέργειες (π.χ. υποκίνηση φυλετικού μίσους) ως εγκλήματα από άλλες ποινικώς κολάσιμες πράξεις που μπορεί να εμπεριέχουν ένα στοιχείο φυλετικού κινήτρου. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι τα δεδομένα που περιέχονται στην παρούσα έκθεση αντικατοπτρίζουν όσα οι ΕΦΣ μπόρεσαν να συγκεντρώσουν και να καταγράψουν στο ερωτηματολόγιο υπό τις δεδομένες συνθήκες και στο χρονικό διάστημα που είχαν στη διάθεσή τους. Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να διαμορφωθεί μια λεπτομερέστερη και πιο περιεκτική εικόνα της τρέχουσας κατάστασης των αντιδράσεων της αστυνομίας στην Ευρώπη. Σε όλα τα σημεία της παρούσας έκθεσης (εκτός αν διευκρινίζεται διαφορετικά) οι όροι «ρατσισμός» και «φυλετικό κίνητρο» χρησιμοποιούνται υπό γενική και περιεκτική έννοια για να προσδιορίσουν τις διαφορές μεταξύ ομάδων με βάση όχι μόνο τα φυσικά χαρακτηριστικά, αλλά και τον πολιτισμό, την εθνότητα, τη θρησκεία και την εθνική ταυτότητα. Τούτο γίνεται για να καλυφθούν όλα τα ποικίλα εννοιολογικά πλαίσια που διέπουν τη νομοθεσία και την εφαρμοζόμενη πολιτική σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι όροι πρέπει επίσης να νοούνται ως καλύπτοντες εννοιολογικά πλαίσια διατυπωμένα υπό όρους «εξτρεμισμού», «πολιτικού κινήτρου» και «διακρίσεων» όταν τα θέματα του «ρατσισμού» και του «φυλετικού κινήτρου» θίγονται στο πλαίσιο τέτοιων συμφραζομένων. Τα πορίσματα της έκθεσης παρουσιάζονται στις ακόλουθες ενότητες που καλύπτουν πέντε μεγάλα θέματα: πρακτικές καταγραφής της αστυνομίας αρμοδιότητα τεκμηρίωσης του φυλετικού κινήτρου αντίδραση της αστυνομίας έναντι των θυμάτων παροχή εκπαίδευσης στους αστυνομικούς σύνδεση της αστυνομίας με την κοινωνία των πολιτών. Σε κάθε ενότητα, οι απαντήσεις των κρατών μελών προσδιορίζονται, διευκρινίζονται και συγκρίνονται. Λίγα παραδείγματα που αποτελούν πιθανώς «καλή πρακτική» ή είναι ενδιαφέροντα ή διδακτικά από άλλες απόψεις παρουσιάζονται επίσης με μεγαλύτερη λεπτομέρεια μέσα σε πλαίσιο. Όταν παρουσιάζονται διευκρινίσεις και παραδείγματα, το κείμενο των απαντήσεων των ΕΦΣ στα ερωτηματολόγια παρατίθεται αυτούσιο, στο μέτρο του δυνατού, έχοντας υποστεί ελάχιστη επιμέλεια. 12

13 2. ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ Οι αρχικές ερωτήσεις που τέθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας εστιάστηκαν στην καταγραφή εγκλημάτων από την αστυνομία με το χαρακτηρισμό «έγκλημα με φυλετικό κίνητρο». Οι ΕΦΣ κλήθηκαν να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με τα ακόλουθα: Αν η αστυνομία καταγράφει επίσημα στα αρχεία της αν ένα έγκλημα έχει φυλετικό κίνητρο Αν παρέχονται οδηγίες στην αστυνομία σχετικά με το πώς κρίνεται το ανωτέρω Αν καταγράφεται η εθνότητα/εθνικότητα των θυμάτων/δραστών 2.1. ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ Στις απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιο της έρευνας, ορισμένοι ΕΦΣ ερμήνευσαν τον όρο «έγκλημα με φυλετικό κίνητρο» ως αναφερόμενο στις συγκεκριμένες μορφές ρατσιστικών εγκλημάτων που καλύπτονται από το ποινικό δίκαιο της χώρας τους, ενώ άλλοι σαφώς ερμήνευσαν τον όρο ως αναφερόμενο σε καταστάσεις στις οποίες το φυλετικό κίνητρο αντιμετωπιζόταν (ή θα αντιμετωπιζόταν) ως μια πρόσθετη διάσταση ή ως επιβαρυντικός παράγοντας για τις εγκληματικές πράξεις εν γένει. Σύμφωνα με τις απαντήσεις στην έρευνα, στα είκοσι τρία από τα είκοσι πέντε κράτη της ΕΕ η αστυνομία καταγράφει επίσημα την ύπαρξη φυλετικού κινήτρου στα εγκλήματα υπό τη μία ή και τις δύο ανωτέρω έννοιες, τουλάχιστον κατά κάποιον τρόπο. Στις υπόλοιπες δύο χώρες, δηλώθηκε απλώς στο ερωτηματολόγιο ότι τα εγκλήματα που έχουν φυλετικό κίνητρο δεν καταγράφονται χωριστά από την αστυνομία, χωρίς καμία αναφορά σε συγκεκριμένα ρατσιστικά εγκλήματα. Σε μία από αυτές τις χώρες (Κύπρος) σημειώθηκε ότι από το 2005 σχεδιάζεται να ξεκινήσει η κατά τα ανωτέρω καταγραφή (αν και δεν αναμένονται περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με το αν το σχέδιο αυτό τέθηκε σε εφαρμογή). Μεταξύ των είκοσι τριών κρατών στα οποία δηλώθηκε ότι καταγράφεται η ύπαρξη φυλετικού κινήτρου στα εγκλήματα, σε δώδεκα προκύπτει ότι η καταγραφή αφορά μόνο συγκεκριμένα εγκλήματα ρατσισμού (βλ. Πίνακα 1). Σε δέκα χώρες οι απαντήσεις των ΕΦΣ έδειξαν ότι η ύπαρξη φυλετικού κινήτρου καταγραφόταν επίσης ως πρόσθετος ή επιβαρυντικός παράγοντας. Σε μία χώρα (Βέλγιο), είχε εφαρμοστεί ένα πιλοτικό πρόγραμμα για να δοκιμαστεί μια πιθανή μέθοδος καταγραφής, η οποία όμως δεν εφαρμοζόταν σε εθνικό επίπεδο κατά το χρόνο σύνταξης των εκθέσεων για το μηχανισμό Ταχείας Απόκρισης. 13

14 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΜΟΝΟ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΦΥΛΕΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΤΡΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΕΠΙΣΗΣ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΦΥΛΕΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΤΡΟΥ ΩΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΤΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΕΝ ΓΕΝΕΙ Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΔΕΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΦΥΛΕΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΤΡΟΥ Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Ιταλία, Λεττονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβενία Αυστρία, Βέλγιο (;), Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο Κύπρος (;), Ελλάδα (;) Παρόλο που το ερωτηματολόγιο δεν ζητούσε από τους ΕΦΣ να χορηγήσουν λεπτομέρειες σχετικά με τη νομοθεσία περί ρατσισμού, πολλοί το έπραξαν. Μεταξύ των νόμων αυτών περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, νόμοι που αφορούν την υποκίνηση φυλετικού μίσους, τη δημοσίευση ρατσιστικού υλικού και τις απειλές ή τη συκοφάντηση συγκεκριμένων ομάδων. Σε ορισμένες χώρες (π.χ. Λουξεμβούργο και Κάτω Χώρες) ο νόμος περί διακρίσεων διέπεται από το ποινικό και όχι από το αστικό δίκαιο και έτσι εμπίπτει στην αρμοδιότητα της αστυνομίας. Αρκετοί ΕΦΣ επεσήμαναν ότι για τα αδικήματα που διέπονται από συγκεκριμένους νόμους σχετικά με το ρατσισμό, η αστυνομία πρέπει να καταγράφει τα κρούσματα «με φυλετικό κίνητρο» κατά πάγια πρακτική, όπως και στην περίπτωση των λοιπών αδικημάτων που διέπονται από το ποινικό δίκαιο. Ωστόσο, διατυπώθηκε επίσης η παρατήρηση ότι, όταν τα τυποποιημένα έντυπα αναφοράς εγκλημάτων δεν περιλαμβάνουν μια γενική κατηγορία περί «ύπαρξης φυλετικού κινήτρου», η πρόσθετη αυτή πτυχή δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη. Στη Λεττονία, για παράδειγμα, η αστυνομία εν γένει δεν καταγράφει την ύπαρξη φυλετικού, εθνοτικού ή θρησκευτικού κινήτρου στα εγκλήματα. Η αστυνομία θεωρεί ότι τα εγκλήματα αυτά δεν αποτελούν πρόβλημα για τη Λεττονία και ότι δεν χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα τέτοιο σύστημα καταγραφής. Η αστυνομία καταγράφει απλώς χωριστά τα εγκλήματα που υπάγονται σε συγκεκριμένο άρθρο του ποινικού δικαίου το οποίο απαγορεύει τις διακρίσεις και την υποκίνηση μίσους έναντι συγκεκριμένων φυλετικών ή εθνοτικών ομάδων. Στην Ισπανία, αντίθετα, δηλώθηκε ότι ο νόμος θεωρεί την ύπαρξη φυλετικού ή αντισημιτικού ή άλλως εισάγοντος διακρίσεις κινήτρου ως επιβαρυντικό παράγοντα σε ένα έγκλημα και έτσι τα ανωτέρω πρέπει να αναφέρονται στην αναφορά για το έγκλημα. Η Εθνική Αστυνομία διαθέτει ειδική ομάδα για τα εγκλήματα με ρατσιστικές ή ξενοφοβικές συνδηλώσεις. Στις περιπτώσεις που δηλώθηκε ότι η ύπαρξη φυλετικού κινήτρου καταγράφεται ως επιβαρυντικός παράγοντας εγκλημάτων εν γένει, ορισμένοι ΕΦΣ περιέγραψαν πώς γίνεται αυτό. Μερικοί από αυτούς παρέθεσαν τους ορισμούς ή περιέγραψαν τα συστήματα ταξινόμησης που χρησιμοποιούνται. Σε ορισμένες περιπτώσεις, φαίνεται ότι η προσθήκη των πληροφοριών αυτών στο σύνηθες έντυπο αναφοράς 14

15 εγκλημάτων εμπίπτει στη διακριτική ευχέρεια της αστυνομίας, ενώ σε μία χώρα (Ηνωμένο Βασίλειο) χρησιμοποιείται ειδικό έντυπο. Στη Σουηδία, η αστυνομία εφαρμόζει ένα μηχανογραφημένο σύστημα (RAR) στο οποίο καταχωρίζονται όλα τα εγκλήματα. Δεν υπάρχει ιδιαίτερος κωδικός που να χαρακτηρίζει τα εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο. Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα να προστεθούν σημειώσεις στο σύστημα RAR από τις κατά τόπους αστυνομικές υπηρεσίες, και όταν υπάρχει υπόνοια ύπαρξης φυλετικού κινήτρου, τούτο πρέπει να σημειώνεται, καθότι μπορεί να επηρεάσει την ποινή που θα επιβληθεί. Στην Ιρλανδία, ο ορισμός του «ρατσιστικού κρούσματος» που χρησιμοποιεί η αστυνομία βασίζεται στην έρευνα στην υπόθεση Lawrence του Ηνωμένου Βασιλείου. Ρατσιστικό είναι κάθε κρούσμα που προσλαμβάνεται ως έχον φυλετικό κίνητρο από το θύμα, από μέλος της Gardaí (αστυνομία), από μάρτυρα του κρούσματος ή από πρόσωπο που ενεργεί εκ μέρους του θύματος. Στη Γερμανία, τα εγκλήματα με «φυλετικό» κίνητρο καταγράφονται ως τέτοια από το 1992 από την αστυνομία και τα Γραφεία Εγκληματολογικών Ερευνών των ομόσπονδων κρατών (Landeskriminalämter) (LKAs) και του Ομοσπονδιακού Γραφείου Εγκληματολογικών Ερευνών (Bundeskriminalamt) (BKA), χρησιμοποιώντας το σύστημα καταχώρισης Υπηρεσία Καταχώρισης στο πλαίσιο της Δίωξης του Εγκλήματος Ασφάλεια Ομόσπονδων Κρατών (KPMD-S) ή, από την , το σύστημα Υπηρεσία Καταχώρισης στο πλαίσιο της Δίωξης του Εγκλήματος Εγκληματικότητα με Πολιτικό Κίνητρο (KPMD-PMK). Από την 1 η Ιουλίου 1993, οι αντισημιτικές αξιόποινες πράξεις καταχωρίζονται επίσης από την αστυνομία κατά τρόπο διαφοροποιητικό. Στο πλαίσιο του συστήματος καταχώρισης KPMD-S, το οποίο επικεντρωνόταν στον «εξτρεμισμό», η καταχώριση ενός εγκλήματος ως ξενοφοβικού ή αντισημιτικού στις κρατικές στατιστικές ασφαλείας βασιζόταν στην υπόθεση ότι ο δράστης «έχει την πρόθεση να διαταράξει θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές του κράτους». Με την πάροδο του χρόνου, ο ορισμός αυτός θεωρήθηκε ανεπαρκής για να καλύψει την έκταση και τα θύματα των ακροδεξιών, αντισημιτικών και ξενοφοβικών επιθέσεων. Από το 2001, στο πλαίσιο του συστήματος KPMD PMK, το κεντρικό κριτήριο καταχώρισης είναι η τέλεση «αξιόποινης πράξης με πολιτικό κίνητρο», ανεξαρτήτως εάν η πράξη αξιολογήθηκε ως εξτρεμιστική ή όχι. «Οι αξιόποινες πράξεις θεωρείται ότι έχουν πολιτικό κίνητρο όταν οι συνθήκες τέλεσης του εγκλήματος ή η στάση του δράστη υποδηλώνουν ότι το έγκλημα στράφηκε κατά ενός ατόμου λόγω των πολιτικών πεποιθήσεων, της εθνικότητας, της εθνότητας, της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, της ιδεολογίας, του γενετήσιου προσανατολισμού, της αναπηρίας αυτού του ατόμου ή της εξωτερικής του εμφάνισης ή της κοινωνικής του θέσης». Το νέο σύστημα προσφέρει τη δυνατότητα σαφούς ταξινόμησης των εγκλημάτων ακροδεξιών δραστών που είτε καταχωρίζονταν ελλιπώς είτε δεν καταχωρίζονταν καθόλου, καθότι τα εξτρεμιστικά εγκλήματα αποτελούν υποσύνολο των εγκλημάτων με πολιτικό 15

16 κίνητρο. Επιπλέον, επιτρέπει την καταχώριση των χαρακτηριστικών των δραστών, των εγκλημάτων και των θυμάτων κατά τρόπο διαφοροποιητικό. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο στην Αγγλία και την Ουαλία καταγράφονται χωριστά από την αστυνομία από το Η φυλετική ομάδα των θυμάτων καταγράφεται από την αστυνομία σε «Δελτίο Ρατσιστικού Κρούσματος», όπου σημειώνεται αν το κρούσμα μπορεί να έχει φυλετικό ή θρησκευτικό κίνητρο. Οι στόχοι της χρήσης του ανωτέρω δελτίου είναι να διευκολυνθούν οι διαδικασίες καταγραφής, να ενθαρρυνθεί η υποβολή καταγγελιών από τρίτους και η συνεργασία μεταξύ υπηρεσιών, καθώς και να εξασφαλιστούν οι ελάχιστες προδιαγραφές πληροφόρησης. Υπάρχουν επίσης κωδικοί μέσω των οποίων επισημαίνεται αν ένα κρούσμα έχει ρατσιστικά, ισλαμοφοβικά ή αντισημιτικά στοιχεία. Σύμφωνα με τη σύσταση της έκθεσης επί της έρευνας στην υπόθεση Stephen Lawrence το 1999, ο ορισμός του ρατσιστικού κρούσματος που χρησιμοποιείται από όλες τις αστυνομικές δυνάμεις και τις λοιπές υπηρεσίες είναι: «Ρατσιστικό είναι κάθε κρούσμα που γίνεται αντιληπτό ως ρατσιστικό από το θύμα ή από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο». Ο ορισμός αυτός υιοθετήθηκε προκειμένου να βελτιωθεί η αρχική αναγνώριση των ρατσιστικών κρουσμάτων και να περιοριστεί το φαινόμενο της μη καταγγελίας. Το κρούσμα δεν είναι απαραίτητο να αποτελεί έγκλημα για να καταγραφεί. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου περιέλαβε νέα αδικήματα στο πλαίσιο του νόμου του 1998 περί εγκλήματος και διασάλευσης της δημόσιας τάξης, όπου προβλέπεται ότι ο ρατσισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επιβαρυντικός παράγοντας σε βίαια εγκλήματα κατά της ζωής, επιβάλλοντας ταυτόχρονα βαρύτερες ποινές. Ο νόμος αυτός τροποποιήθηκε το 2001, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζεται ως επιβαρυντικός παράγοντας και το θρησκευτικό κίνητρο. Στη Φινλανδία, χρησιμοποιείται ένα σύστημα ταξινόμησης με πέντε κατηγορίες στις ετήσιες εκθέσεις της αστυνομίας σχετικά με το ρατσιστικό έγκλημα για να δηλωθεί η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου. Το σύστημα αυτό επιτρέπει την καταγραφή περισσότερων λεπτομερειών από τις απλές επιλογές ναι ή όχι που χρησιμοποιούνται από την αστυνομία για να δηλωθεί η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου στην αναφορά ενός αδικήματος. Οι πέντε κατηγορίες έχουν ως εξής: 1) Ναι: στα εγκλήματα που κατατάσσονται στην κατηγορία αυτή η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου είναι σαφής. Για παράδειγμα, οι δράστες χρησιμοποίησαν ρατσιστικά συνθήματα κατά την τέλεση του εγκλήματος. Επίσης, στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα εγκλήματα των οποίων το θύμα πιστεύει ότι υπήρξε στόχος του εγκλήματος λόγω της εθνοτικής του καταγωγής. Επιπλέον, τα εγκλήματα των οποίων το θύμα ανήκει σε εθνοτική μειονότητα και ο δράστης μπορεί να αναγνωριστεί θετικά ως σκίνχεντ κατατάσσονται επίσης στην κατηγορία αυτή. 16

17 2) Πολύ πιθανό: η μόνη διαφορά με την ανωτέρω κατηγορία είναι ότι το κίνητρο συνάγεται από τα αποδεικτικά στοιχεία της υπόθεσης, δηλαδή το κίνητρο δεν είναι αυτονόητο. 3) Πιθανώς: στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα εγκλήματα που διαπράττονται χωρίς να υπάρχει ευδιάκριτο ρατσιστικό κίνητρο. Στη Φινλανδία, χαρακτηριστικό παράδειγμα εγκλήματος αυτού του είδους είναι η επίθεση σε ένα εστιατόριο χωρίς σαφή αιτία. Όταν ένα άτομο που ανήκει σε μειονοτική ομάδα υπήρξε θύμα των ανωτέρω πράξεων αρκετές φορές, το έγκλημα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως πιθανώς ρατσιστικό. Επιπλέον, οι αναφορές εγκλημάτων πρέπει να κατατάσσονται στην κατηγορία των πιθανώς ρατσιστικών εγκλημάτων, όταν προκαλούνται ζημίες σε αυτοκίνητα με ξένες πινακίδες κυκλοφορίας. 4) Δεν γνωρίζω: οι πληροφορίες σχετικά με τα αποδεικτικά στοιχεία που υπάρχουν για την υπόθεση δεν επαρκούν για να στοιχειοθετηθεί το πιθανό κίνητρο. Χαρακτηριστικό έγκλημα αυτής της κατηγορίας είναι η πρόκληση ζημιών σε περιουσιακά στοιχεία κατά τη διάρκεια της νύχτας από άγνωστους δράστες. 5) Μη ρατσιστικό έγκλημα: τα εγκλήματα αυτά είναι βέβαιο ότι δεν έχουν φυλετικό κίνητρο. Χαρακτηριστικά, στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα περιστατικά οικιακής βίας, παράπλευρης ζημίας ή τυχαίας θυματοποίησης ενός μέλους μειονοτικής ομάδας. Επιπλέον, ορισμένοι ΕΦΣ υπέβαλαν πληροφορίες σχετικά με το εάν συντάσσονται στατιστικές βάσει των αρχείων της αστυνομίας και εάν οι στατιστικές αυτές είναι διαθέσιμες στο κοινό. Ακολουθούν μερικά σχετικά παραδείγματα: Στην Αυστρία, τα δεδομένα διαβιβάζονται στην Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Κρατικής Προστασίας και Αντιτρομοκρατίας, η οποία τα αναλύει και τα δημοσιεύει σε ετήσια βάση. Στη Δανία, η αστυνομία καταχωρίζει στα «ρατσιστικά» εγκλήματα μόνο τις καταγγελίες που αφορούν ρητορική μίσους (άρθρο 266β του δανικού Ποινικού Κώδικα). Ωστόσο, η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να αναφέρει στην Υπηρεσία Πληροφοριών Ασφαλείας όλες τις περιπτώσεις εγκλημάτων για τα οποία υπάρχει υπόνοια φυλετικού ή θρησκευτικού κινήτρου, ώστε να μπορεί η τελευταία να αξιολογεί τις ενδείξεις οργανωμένης εγκληματικής δραστηριότητας στον εν λόγω τομέα. Ο αριθμός των αναφερόμενων περιστατικών δημοσιεύεται από την Υπηρεσία Πληροφοριών Ασφαλείας στην Ετήσια Έκθεσή της. Στη Φινλανδία, το Υπουργείο Εσωτερικών δημοσιεύει ετήσιες εκθέσεις από το 2000, στις οποίες παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι στατιστικές για όλα τα εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο. Στην Ιρλανδία, συντάσσονται στατιστικές για τα κρούσματα με φυλετικό κίνητρο μέσω του συστήματος Gardaí PULSE. Στη Σουηδία, σε τοπικό επίπεδο υπάρχει ένας ειδικός αστυνομικός, ο οποίος είναι εκπαιδευμένος στην αντιμετώπιση εγκλημάτων μίσους. Η τοπική αστυνομική αρχή είναι υπεύθυνη να αναφέρει στη Σουηδική Εθνική Αστυνομική Διοίκηση τα εγκλήματα μίσους που έχουν διαπραχθεί. 17

18 Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να υποβάλλει στατιστικές σχετικά με τα ρατσιστικά κρούσματα στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο τα δημοσιεύει στο πλαίσιο της ετήσιας στατιστικής έκθεσης για τα ρατσιστικά ζητήματα στο σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης. Στη Γαλλία, η Γενική Διεύθυνση του κλάδου ασφαλείας της γαλλικής αστυνομίας, που υπάγεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης ( Direction Centrale des Renseignements Généraux, DCRG), συλλέγει στατιστικά δεδομένα σχετικά με το ρατσισμό από το Τα δεδομένα αυτά συλλέγονται με σκοπό την παροχή πληροφοριών στην κυβέρνηση σχετικά με τα ρατσιστικά φαινόμενα και την εξέλιξή τους, προκειμένου να αποφεύγονται οι κοινωνικές ταραχές. Έτσι, η χρησιμοποιούμενη μέθοδος παραμένει εμπειρική, καθότι συνίσταται στη συγκέντρωση όλων των δεδομένων που μπορούν να εντοπιστούν από τα περιφερειακά τμήματα της DCRG σε ολόκληρη τη Γαλλία, από επιθέσεις (που μπορούν να προκαλέσουν το θάνατο ανθρώπων) μέχρι ρατσιστικά γκράφιτι. Εκτός από αυτά τα δεδομένα, που μπορεί να είναι και δημοσιεύματα του Τύπου, τα περιφερειακά τμήματα μπορούν και τα ίδια να διεξάγουν έρευνες. Οι αντισημιτικές πράξεις λαμβάνονται επίσης υπόψη. Οι πληροφορίες αυτές κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες, γεγονός που δείχνει ότι η συλλογή δεδομένων δεν φιλοδοξεί να είναι εξαντλητική: οι πράξεις που έχουν σοβαρές συνέπειες (για παράδειγμα, επίθεση που προκαλεί σωματική βλάβη ή κρίνεται σοβαρή για άλλο λόγο) ορίζονται ως «ενέργειες», οι πράξεις που δεν προκάλεσαν σημαντική βλάβη (όπως οι ύβρεις), ορίζονται ως «απειλές» ( voies de fait et menaces.) Οι ρατσιστικές πράξεις, τα ρατσιστικά κείμενα και οι ρατσιστικές παρατηρήσεις αποτελούν ποινικά αδικήματα βάσει του γαλλικού ποινικού δικαίου ή άλλων ειδικών νόμων. Οι επιθέσεις ρατσιστικού χαρακτήρα κατά της περιουσίας και της ζωής αποτελούν αυτοτελές αδίκημα μόνο μετά την ψήφιση του νόμου αριθ της 3 ης Φεβρουαρίου 2003, σκοπός του οποίου είναι η επιβολή αυστηρότερων ποινών ειδικά στα ρατσιστικά αδικήματα. Ο νόμος αυτός συμπληρώθηκε από το νόμο αριθ της 9 ης Μαρτίου 2004 για την προσαρμογή του δικαστικού συστήματος στις εξελίξεις της εγκληματικότητας. Η έννοια των ρατσιστικών επιβαρυντικών περιστάσεων προβλέπεται στο άρθρο του ποινικού κώδικα. Ορισμένοι ΕΦΣ παρατήρησαν ότι η καταγραφή των κρουσμάτων με φυλετικό κίνητρο από την αστυνομία δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική έκταση των κρουσμάτων αυτών. Οι βασικές αιτίες που παρέθεσαν οι ΕΦΣ ήταν (α) η απροθυμία των θυμάτων, ιδίως όσων προέρχονται από μειονοτικές κοινότητες, να καταγγείλουν τα περιστατικά αυτά, και (β) το γεγονός ότι η αστυνομία δεν έλαβε υπόψη ή δεν αναγνώρισε τη ρατσιστική διάσταση και έτσι δεν χαρακτήρισε ανάλογα το κρούσμα. 18

19 Στη Δανία, η δανική Υπηρεσία Πληροφοριών Ασφαλείας αναφέρει στην Ετήσια Έκθεσή της (για το 2003, η οποία δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο 2004) ότι γνωρίζει πως τα μέλη εθνοτικών μειονοτήτων ενδέχεται να είναι επιφυλακτικά όσον αφορά την καταγγελία κρουσμάτων ρατσιστικής θυματοποίησης, πιστεύοντας ότι η καταγγελία τους δεν θα ληφθεί σοβαρά υπόψη. Στην Έκθεση προστίθεται ότι για την εξάλειψη αυτού του φαινομένου η Υπηρεσία Πληροφοριών Ασφαλείας θα προσπαθήσει να βελτιώσει το σύστημα καταγγελίας ρατσιστικών κρουσμάτων. Στη Φινλανδία, οι αστυνομικοί εκπαιδεύονται σχετικά με τη σημασία αυτού του θέματος, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι η καταγραφή ρατσιστικών κινήτρων στις αναφορές σχετικά με ποινικά αδικήματα μπορεί να μην γίνεται σχολαστικά. Το 2002, για παράδειγμα, οι αστυνομικοί είχαν καταγράψει 119 υποθέσεις με σαφές ρατσιστικό κίνητρο. Ωστόσο, οι ερευνητές ανακάλυψαν 233 υποθέσεις με σαφές ρατσιστικό κίνητρο όταν εξέτασαν προσεκτικά τις αναφορές της αστυνομίας με σκοπό τη σύνταξη ετήσιας έκθεσης. Στην Ουγγαρία, τα χαμηλά επίπεδα καταχώρισης των διαφόρων ειδικών εγκλημάτων με φυλετικό κίνητρο αποδόθηκαν στο γεγονός ότι τα όργανα επιβολής του νόμου, οι διωκτικές αρχές και τα δικαστήρια είναι πολύ απρόθυμα να αναγνωρίσουν την ύπαρξη φυλετικού κινήτρου σε βίαια και μη βίαια εγκλήματα που διαπράττονται κατά των Ρομά. Η αστυνομική ηγεσία δίδει μεγαλύτερη βαρύτητα στο υψηλότερο ποσοστό εγκληματικότητας και την πολιτισμική ιδιαιτερότητα των Ρομά παρά στο ρατσιστικό έγκλημα και τη ρατσιστική βία, που θεωρούνται περιθωριακό ζήτημα. Στην Πολωνία, υπάρχουν διάφορα άρθρα του Ποινικού Κώδικα βάσει των οποίων μπορούν να ασκηθούν διώξεις για πράξεις με φυλετικό κίνητρο. Ωστόσο, σύμφωνα με ΜΚΟ, ιδίως ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται εκ μέρους των Ρομά, η αστυνομία συχνά χαρακτηρίζει εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο ως «φάρσες χούλιγκαν». Στη Σλοβακία, οι λόγοι που προβλήθηκαν για την ανεπαρκή καταγραφή είναι ότι: (α) τα θύματα φοβούνται να καταγγείλουν στην αστυνομία αυτά τα εγκλήματα, π.χ. λόγω φόβου αντιποίνων, (β) τα θύματα δεν πιστεύουν ότι η αστυνομία θα ασχοληθεί με τα κρούσματα γρήγορα ή αποτελεσματικά ή απλώς δεν εμπιστεύονται την αστυνομία εν γένει, και (γ) η αστυνομία δεν ασχολείται με τη διάσταση του φυλετικού κινήτρου ή απλώς κατατάσσει τα σχετικά αδικήματα στα αδικήματα διασάλευσης της τάξης ΠΑΡΟΧΗ ΟΔΗΓΙΩΝ Για οκτώ από τις 25 χώρες, δηλώθηκε ότι οι αστυνομικοί λαμβάνουν οδηγίες σχετικά με το πώς διαπιστώνεται αν ένα έγκλημα έχει φυλετικό κίνητρο, ενώ σε άλλες επτά χώρες φαίνεται ότι ισχύει το ίδιο εν μέρει ή ότι σχεδιάζεται ή προετοιμάζεται η παροχή οδηγιών. Στις υπόλοιπες εννέα χώρες, φαίνεται ότι υπάρχει παντελής απουσία οδηγιών ως προς το θέμα των φυλετικών κινήτρων. Η απουσία οδηγιών παρατηρείται ιδιαίτερα μεταξύ των «νέων» κρατών μελών (βλ. Πίνακα 2). 19

20 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΠΑΡΟΧΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΜΕΡΙΚΗ ΠΑΡΟΧΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΜΗ ΠΑΡΟΧΗ ΟΔΗΓΙΩΝ Δανία, Γερμανία, Φινλανδία, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες, Σλοβακία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο Αυστρία, Βέλγιο, Εσθονία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ισπανία Κύπρος, Τσεχία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Λεττονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβενία Οι οδηγίες λαμβάνουν διάφορες μορφές, παραδείγματα των οποίων παρατίθενται στη συνέχεια: Στη Σλοβακία, έχει εκδοθεί ένα Εγχειρίδιο Καθοδήγησης για την αναγνώριση, τη διερεύνηση και την τεκμηρίωση εγκλημάτων με ρατσιστικό ή εξτρεμιστικό κίνητρο. Στη Δανία, έχει εκδοθεί εγκύκλιος προς όλες τις αστυνομικές περιφέρειες με οδηγίες σχετικά με το πώς κρίνεται αν ένα έγκλημα έχει φυλετικό κίνητρο. Η ολλανδική αστυνομία έχει λάβει κατευθυντήριες γραμμές από τον επικεφαλής της εισαγγελίας σχετικά με την αντιμετώπιση «εγκλημάτων με κίνητρο τις διακρίσεις». Στην Κύπρο δεν υπάρχουν τέτοιες οδηγίες. Μολοντούτο, στο σχεδιαζόμενο Σχέδιο Δράσης γίνεται αναφορά στη σύνταξη ειδικών κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με την καταγραφή κρουσμάτων με φυλετικό κίνητρο. Στη Φινλανδία, το Υπουργείο Εσωτερικών εξέδωσε έναν κώδικα συμπεριφοράς για την αστυνομία τον Μάρτιο 1997, όπου προβλέπεται ότι στην αναφορά για ένα αδίκημα πρέπει να καταγράφεται η τυχόν ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου. Οι οδηγίες που περιλαμβάνονται στον κώδικα συμπεριφοράς που εξέδωσε το Υπουργείο Εσωτερικών για την αστυνομία προβλέπουν ότι πρέπει να καταγράφεται η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου όταν ένα μέλος μειονοτικής ομάδας υπήρξε θύμα εγκλήματος είτε κυρίως είτε εν μέρει διότι το θύμα είναι διαφορετικής φυλής, χρώματος, εθνικότητας ή εθνοτικής καταγωγής από το δράστη. Το ρατσιστικό κίνητρο ενός εγκλήματος μπορεί είτε να βεβαιώνεται ευθέως από το θύμα ή τους μάρτυρες ή, εναλλακτικά, να συνάγεται από τα αποδεικτικά στοιχεία της υπόθεσης. Επιπλέον, οι οδηγίες αναφέρουν ότι σε περίπτωση αμφιβολιών, το έγκλημα πρέπει να καταχωρίζεται μεταξύ των εγκλημάτων με φυλετικό κίνητρο. Ο ΕΦΣ αναφέρει ότι ένα σοβαρό μειονέκτημα των οδηγιών είναι ότι δεν προβλέπουν την απόδοση φυλετικού κινήτρου σε εγκλήματα ή πράξεις βίας στις περιπτώσεις που ένα μέλος μειονοτικής ομάδας διαπράττει ένα έγκλημα κατά μέλους της πλειονότητας. Στη Φινλανδία, για παράδειγμα, τούτο σημαίνει ότι ένας μέλος του πληθυσμού των Σααμί ή των Ρομά ή ένας μετανάστης δεν είναι ποτέ δυνατό εξ ορισμού να διαπράξει ένα έγκλημα ή μια πράξη βίας με φυλετικό κίνητρο κατά ενός μέλους του πληθυσμού της πλειονότητας. Η κατάσταση αυτή δεν έχει διορθωθεί επισήμως, όμως ένας εκπρόσωπος της Αστυνομικής Υπηρεσίας 20

21 του Υπουργείου Εσωτερικών ανέφερε στον φινλανδικό ΕΦΣ ότι η αστυνομία καταγράφει επίσης την ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου για ορισμένα εγκλήματα και πράξεις βίας που διαπράττονται κατά του πληθυσμού της πλειονότητας. Στη Δανία, το 1992 ο Γενικός Αστυνομικός Διευθυντής της δανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Ασφαλείας (PET), απέστειλε εγκύκλιο σε όλες τις αστυνομικές περιφέρειες της Δανίας, όπου αναφέρεται ότι όλα τα εγκληματικά κρούσματα κατά αλλοδαπών (συμπεριλαμβανομένων του εμπρησμού, του βανδαλισμού, της βίας κλπ.) για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ρατσιστικού κινήτρου πρέπει να αναφέρονται στην PET. Πρέπει να σημειωθεί ότι η τοπική αστυνομία αρκεί να υποπτεύεται την ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου για να δικαιολογηθεί η κοινοποίηση στην PET. Το 2001 η υποχρέωση αναφοράς των κρουσμάτων στην PET επεκτάθηκε καλύπτοντας όλα τα εγκληματικά κρούσματα για τα οποία υπάρχει υπόνοια ρατσιστικού ή θρησκευτικού κινήτρου ανεξαρτήτως της εθνοτικής καταγωγής των θυμάτων. Η ευρύτερη αυτή υποχρέωση κοινοποίησης προβλέπεται σε επιστολή του διοικητή της εθνικής αστυνομίας προς τις τοπικές αστυνομικές περιφέρειες, στην οποία παρέχονται κατευθυντήριες γραμμές ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι κοινοποιήσεις στην PET θα είναι δεόντως αιτιολογημένες. Στην Ενότητα 5 των κατευθυντήριων γραμμών παρέχονται σαφείς οδηγίες στην αστυνομία σχετικά με το πώς διαπιστώνεται αν ένα έγκλημα έχει φυλετικό κίνητρο. Αναφέρεται ότι η σχετική απόφαση πρέπει να βασίζεται στη συνολική αξιολόγηση των διαθέσιμων πληροφοριών. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δίδεται σημασία, μεταξύ άλλων, στο μήνυμα του δράστη σχετικά με την εγκληματική πράξη, δηλαδή: άμεσες εκφράσεις σχετικά με το ρατσιστικό κίνητρο λεκτικές εκδηλώσεις σχετικά με τη φυλή, το χρώμα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή του θύματος γκράφιτι, αυτοκόλλητα ή άλλες γραπτές δηλώσεις που χρησιμοποιήθηκαν σε σχέση με την εγκληματική πράξη επιφωνήματα ή συνθήματα που χρησιμοποιήθηκαν σε διαδηλώσεις ή άλλες ενέργειες που συνεπάγονται παραβάσεις της νομοθεσίας άλλες περιστάσεις συνδεόμενες με το σχεδιασμό ή την εκτέλεση της εγκληματικής πράξης. Πρέπει επίσης να δίδεται σημασία στο θύμα, δηλαδή στο πώς αντιλαμβάνεται το θύμα την εγκληματική πράξη, αλλά και στους στόχους της επίθεσης που λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα τους διατρέχουν σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο να δεχθούν επίθεση με ρατσιστικό/θρησκευτικό κίνητρο. Για παράδειγμα, τέτοιοι στόχοι μπορεί να είναι ενώσεις μεταναστών, πρόσφυγες, οι χώροι διαμονής τους, θρησκευτικές κοινότητες ή θρησκευτικά σύμβολα. Στη Σλοβακία, το «Εγχειρίδιο για την αποκάλυψη, τη διαλεύκανση και τη στοιχειοθέτηση εγκλημάτων υποκινούμενων από φυλετικό, εθνοτικό και άλλο μίσος ή εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί από εξτρεμιστικές ομάδες», στο Μέρος 2 Νομική ρύθμιση διαδικασιών με φυλετικό κίνητρο, περιγράφει τα εγκλήματα με φυλετικό κίνητρο, συμπεριλαμβανομένης της ερμηνείας τους. Οι εκφράσεις ρατσιστικής βίας και η πρόκληση ρατσιστικού μίσους τιμωρούνται από συγκεκριμένα άρθρα του Ποινικού Κώδικα. Κατά τη διερεύνηση εγκλημάτων με 21

22 φυλετικό κίνητρο, ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στην ταχύτητα, τη νομιμότητα και την ποιότητα της ανάκρισης. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι ανακριτές συνεργάζονται στενά με τον επιβλέποντα εισαγγελέα, ο οποίος εκ του νόμου είναι υποχρεωμένος να επιβλέπει τη νομιμότητα της προδικασίας. Παρά τις διατάξεις αυτές, σύμφωνα με τον ΕΦΣ, συχνά υπάρχει απροθυμία να χαρακτηριστεί ένα έγκλημα ως έγκλημα με φυλετικό κίνητρο, ιδίως στα χαμηλότερα επίπεδα της Αστυνομίας. Στη Σουηδία η κυβέρνηση ανέθεσε στην Εθνική Αστυνομική Διοίκηση να επεξεργαστεί στρατηγικές ώστε να εξασφαλιστεί η ενημέρωση του προσωπικού της σχετικά με τα εγκλήματα μίσους και η ευαισθητοποίησή του σχετικά με τις ομάδες ή τα άτομα που γίνονται θύματα τέτοιων εγκλημάτων. Επιπλέον, η κυβέρνηση υπογράμμισε την ανάγκη εκπαίδευσης για την καταπολέμηση των προκαταλήψεων εντός του σώματος της αστυνομίας και για τη βελτίωση των μεθόδων της όσον αφορά τη διαλεύκανση εγκλημάτων αυτού του είδους. Υπάρχουν κεντρικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το πώς πρέπει να εργάζεται η τοπική αστυνομία ειδικά για τον προσδιορισμό εγκλημάτων μίσους. Ωστόσο, κάθε αστυνομική αρχή έχει αναπτύξει συγκεκριμένες στρατηγικές με βάση τη δική της οπτική και εμπειρία. Για παράδειγμα, οι αστυνομικοί είναι καλύτερα προετοιμασμένοι σε μέρη στα οποία αντιμετωπίζουν από καιρό προβλήματα με ρατσιστικές δραστηριότητες και άλλα εγκλήματα μίσους. Σε ορισμένα αστυνομικά τμήματα το προσωπικό εργάζεται με τις λεγόμενες κάρτες μέτρων, δηλαδή κάρτες με οδηγίες σχετικά με το πώς πρέπει να δράσουν. Το 2001, η Εισαγγελία και η σουηδική Εθνική Αστυνομική Διοίκηση διενήργησαν από κοινού επιθεώρηση σχετικά με το ρατσιστικό έγκλημα. Το πρωτόκολλο αξιολόγησης ανέδειξε ορισμένες κατευθυντήριες αρχές. Μερικές από αυτές είναι ότι στην αναφορά ενός εγκλήματος οι αστυνομικοί πρέπει να είναι προσεκτικοί, ευαισθητοποιημένοι ως προς το πιθανό κίνητρο και να διασφαλίζουν τα αποδεικτικά στοιχεία ήδη από πρώιμο στάδιο. Το πρωτόκολλο αναφέρει επίσης ότι θα δίνεται προτεραιότητα σε υποθέσεις που συνεπάγονται φυλετικό κίνητρο ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΘΝΟΤΗΤΑΣ/ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑΣ Ένας από τους στόχους της έρευνας ήταν να διαπιστωθεί αν στα κράτη μέλη κατά την καταχώριση ρατσιστικών εγκλημάτων η αστυνομία καταγράφει την εθνότητα ή/και την εθνικότητα (υπηκοότητα) των θυμάτων ή/και των δραστών. Η έρευνα έδειξε ότι σε είκοσι δύο χώρες καταγράφεται η «εθνικότητα», ενώ σε δύο χώρες καταγράφεται η «εθνότητα» (σε μία χώρα καταγράφεται τόσο η εθνότητα όσο και η εθνικότητα). Σε δύο χώρες δεν καταγράφεται ούτε η εθνικότητα ούτε η εθνότητα (βλ. Πίνακα 3). 22

23 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΘΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ Λιθουανία, Ηνωμένο Βασίλειο Αυστρία, Βέλγιο, Κύπρος, Δημοκρατία Τσεχίας, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λεττονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία Ελλάδα, Ουγγαρία Σε πολλές περιπτώσεις ο λόγος που προβλήθηκε για τη μη καταγραφή της εθνότητας ήταν ότι τούτο απαγορευόταν από το σύνταγμα ή τη νομοθεσία της χώρας. Ωστόσο, δηλώθηκε ότι σε αρκετές χώρες η εθνότητα μπορεί να καταγραφεί ανεπίσημα από την αστυνομία ή ότι κάτι τέτοιο εμπίπτει στη διακριτική της ευχέρεια. Η καταγραφή της εθνότητας σε ορισμένες περιπτώσεις αφορά μόνο το θύμα, ενώ μερικές φορές αφορά μόνο τον δράστη. Στις περιπτώσεις που δηλώθηκε ότι καταγράφεται η εθνικότητα, δεν ήταν πάντα σαφές αν ο όρος αφορά την υπηκοότητα ή την εθνικότητα υπό την έννοια της «εθνικής μειονότητας», δηλαδή της εθνότητας. Στις περισσότερες περιπτώσεις φαίνεται ότι ο όρος «εθνικότητα» εκλήφθηκε με την έννοια της «υπηκοότητας». Σε ορισμένες χώρες δηλώθηκε ότι χρησιμοποιείται απλώς ο διαχωρισμός μεταξύ «ημεδαπών» και «αλλοδαπών». Τα ακόλουθα παραδείγματα δείχνουν τη διαφοροποίηση των πρακτικών που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη της ΕΕ: Στο Βέλγιο, η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να καταγράφει την εθνικότητα του θύματος και του δράστη. Άλλα προσωπικά στοιχεία είναι επίσης δυνατό να περιληφθούν στην περιγραφή ατόμων σε μια αναφορά, εφόσον έχουν σχέση με την υπόθεση. Η καταγωγή ενός ατόμου μπορεί να καταγραφεί μόνο με τη συγκατάθεσή του. Στη Δανία οι μοναδικές κατηγορίες που χρησιμοποιούνται είναι «Δανός» και «αλλοδαπός». Στη Φινλανδία καταγράφεται η εθνικότητα τόσο των θυμάτων όσο και των δραστών. Η εθνότητα δεν καταγράφεται άμεσα, καθότι τούτο απαγορεύεται από το νόμο, αλλά μπορεί εν πολλοίς να συναχθεί από τη «χώρα γέννησης». Στη Γαλλία η έννοια της «εθνότητας» θεωρείται παράνομη από το σύνταγμα. Η εθνικότητα των θυμάτων και των δραστών είναι δυνατό να καταγραφεί, αλλά τούτο δεν γίνεται συστηματικά. Στη Γερμανία η συλλογή εθνοτικών δεδομένων απαγορεύεται για ιστορικούς λόγους που σχετίζονται με την κακή χρήση τους από το ναζιστικό καθεστώς. Ωστόσο, η εθνότητα του θύματος μπορεί (θεωρητικά) να καταγραφεί, εφόσον 23