Οι Προσωκρατικοί ΚΕΦAΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ. Στο κεφάλαιο αυτό: Θα µελετήσουµε κείµενα από έργα των προσωκρατικών φιλοσόφων τα οποία έχουν διασωθεί

Transcript

1 Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών. Αναγεννησιακή απεικόνιση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (λεπτοµέρεια από την Aίθουσα της Yπογραφής, Ρώµη, Βατικανό, 6ος αιώνας), όπου πιθανότατα απεικονίζονται, από αριστερά προς τα δεξιά, ο Παρµενίδης, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας. ΚΕΦAΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Οι Προσωκρατικοί Στο κεφάλαιο αυτό: Θα µελετήσουµε κείµενα από έργα των προσωκρατικών φιλοσόφων τα οποία έχουν διασωθεί µόνο σε αποσπάσµατα και από αναφορές και περιλήψεις µεταγενέστερων συγγραφέων. Θα δούµε τον τρόπο µε τον οποίο αυτοί ερµήνευσαν τον κόσµο, περνώντας για πρώτη φορά από τις µυθολογικές αφηγήσεις στη λογική ερµηνεία της φύσης και του κόσµου. Θα επισηµάνουµε ορισµένα προβλήµατα γνώσης, που αυτοί πρώτοι εξέτασαν, όπως τη διάκριση της αλήθειας από την πλάνη, τη σχετικότητα της γνώσης και τα όριά της, τα οποία απασχολούν µέχρι σήµερα τον ανθρώπινο στοχασµό. Θα προσεγγίσουµε ορισµένες απόψεις της ηθικής και της πολιτικής φιλοσοφίας, που διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από τους Προσωκρατικούς, όπως είναι η ηθική συµπεριφορά των ανθρώπων, το πρόβληµα των αρετών και των ηθικών αξιών, η κοινωνική οργάνωση, το δηµοκρατικό πολίτευµα και η ευθύνη των πολιτών για τη διασφάλιση της σωστής λειτουργίας του. Θα συζητήσουµε σχετικά µε την επικαιρότητα της σκέψης τους.

2 π ø È ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ Άποψη της Μιλήτου, όπου φαίνεται το αρχαίο θέατρο. Η πόλη βρισκόταν στην ακτή της Ιωνίας, ανάµεσα στον ελληνικό κόσµο και την περσική αυτοκρατορία. «Η φιλοσοφία αρχίζει µε τον Θαλή, ο οποίος µπορεί να χρονολογηθεί από το γεγονός ότι προέβλεψε µια έκλειψη ηλίου, η οποία έγινε το έτος 585 π.χ. Φιλοσοφία και επιστήµη, που δεν ήταν τότε χωριστά, γεννήθηκαν µαζί µ αυτόν, τον 6ο αιώνα π.χ.» [B. Russell, Ιστορία της υτικής φιλοσοφίας, (945), µτφρ. A. Xουρµούζιου, εκδ. I.. Aρσενίδης, ά.έ., σελ. ]. Νόµισµα της Εφέσου από ήλεκτρο µε έµβληµα ένα ελάφι. Eίναι το παλαιότερο ενεπίγραφο ελληνικό νόµισµα (γύρω στο 600 π.χ., Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο). appleúôûˆîú ÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ appleúôûˆîú ÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ Â Ó È ÙÔ appleúòùô ÛÙ ÈÔ ÛÙËÓ ÂÍ ÏÈÍË ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. OÓÔÌ ÂÙ È ÙÛÈ, ÂappleÂÈ ÔÈ appleúòùôè ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ËÛ Ó Î È Ú Û Ó appleúèó applefi ÙÔÓ ˆÎÚ ÙË (470/69-99 apple.ã.). appleúôûˆîú ÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ ÁÂÓÓ ıëîâ ÛÙËÓ πˆó, ÛÙÈ ÂÏÏËÓÈÎ appleôèî  appleô Ú ÛÎÔÓÙ Ó ÛÙÈ ÎÙ ÙË ªÈÎÚ Û (ÛÙË ª ÏËÙÔ Ú ÈÎ, ÛÙËÓ ŒÊÂÛÔ Î È ÙËÓ ÔÏÔÊÒÓ ÛÙË Û Ó ÂÈ ), ÁÈ Ù ÂΠapple Ú Â appleúôëáì ÓË ÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ˆ, ÎÔÈÓˆÓÈÎ Î È appleôïèùèî ÂÏ ıâú, Î ıò Î È ÂappleÈÎÔÈÓˆ- Ó ÌÂÙ Í È ÊfiÚˆÓ appleôïèùèûìòó Î È Ï ÒÓ. Ó appleù ıëîâ, Î Ù ÙÔÓ 6Ô Î È ÙÔÓ 5Ô ÈÒÓ apple.x., Ú ÈÎ ÛÙÈ applefiïâè ÙË ª. Û Î È ÚÁfiÙÂÚ ÛÙË ÈÎÂÏ Î È ÙËÓ Ùˆ πù Ï, ÛÙË ÓËÛȈÙÈÎ ÏÏ, ÛÙË Ú ÎË Î È ÛÙËÓ ı Ó. OÈ ÂÎappleÚfiÛˆappleÔ ÙË, ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ, ıâˆúô ÓÙ È ÔÈ appleúòùôè ÎÔÛÌÔÏfiÁÔÈ Î È Ê ÛÈÔÏfiÁÔÈ, ÊÔ ÂappleÈ Â ÚË- Û Ó Ó Î Ù ÓÔ ÛÔ Ó Î È Ó ÂÚÌËÓ ÛÔ Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Î È ÙË Ê ÛË, ÚËÛÈÌÔappleÔÈÒÓÙ ÙË ÏÔÁÈÎ, ˆÚ Ó ÊÔÚ ÛÙÔÓ Ì ıô, ÙË ıúëûîâ, ÙËÓ ıâóù ÙËÓ apple Ú ÔÛË. TÔ appleúfi ÏËÌ ÙÔ ıâô Î È Ë apple Ú ÔÛÈ Î ıâôïôá apple Û fiïëû Ó Âapple ÛË ÙÔ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ, ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ Û ÔÏ Û Ó ÙÈ apple Ú ÔÌ Ó ÓÙÈÏ ÂÈ ÁÈ ÙÔ ıâô Î È ÙË ıúëûîâ ÙÈÎ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ, Î ıò Î È appleúô Ï Ì Ù ÙË appleôïè- ÙÈÎ Î È ÎÔÈÓˆÓÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ. OÈ appleúôûˆîú ÙÈÎÔ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ OÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ Û Ó Û Ó ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ Ì ÙËÓ ÂappleÈÛÙ ÌË, ÛÙËÓ appleúôûapple ıâè ÙÔ Ó ÚÔ Ó ÙËÓ Ï ıâè Î È Ó appleôîù ÛÔ Ó ÙË ÁÓÒÛË ÁÈ ÙËÓ Ú ÙËÓ Ô Û ÙÔ ÎfiÛÌÔ. Àapple ÚÍ Ó appleôèëù, ÓÔÌÔı ÙÂ, appleôïèùèîô ÏÏ Î Ú ˆ ÂappleÈÛÙ ÌÔÓÂ, ÊÔ Û ÔÏ ıëî Ó Ì ÙËÓ ÛÙÚÔÓÔÌ, ÙË ÁˆÌÂÙÚ, Ù Ì ıëì ÙÈÎ, ÙË ıâˆúëùè- Î ÌË ÓÈÎ, ÙËÓ È ÙÚÈÎ. Àapple ÚÍ Ó fiìˆ Î È ÛÎ ÏÔÈ ÙË ÚËÙÔÚÈÎ Î È ÙË ÊÈÏÔ- ÛÔÊ ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ ÂÓı ÚÚ Ó Ó ÙÔ Ì ıëù ÙÔ Ó Û ËÙÔ Ó Î È Ó ÌÊÈÛ ËÙÔ Ó, Ó appleù ÛÛÔÓÙ ÙÈ ÈÎ ÙÔ È Â ÏÏ Î È ÙËÓ ÎÚÈÙÈÎ ÛÎ Ë. È ÎÚ ÓÔÓÙ Ó ÁÈ ÙË ÛÔÊ ÙÔ, Ì ÙË ÛËÌ Û appleô Ù Ë Ï ÍË appleôîù ÙÔÓ 6Ô ÈÒÓ apple.ã., Ì ÙËÓ ÓıÈÛË ÙˆÓ ÂappleÈÛÙËÌÒÓ, fiù Ó ÛÔÊÔ Ú ÎÙËÚ ÔÓÙ È fi È ÌfiÓÔ fiûôè Û ÔÏÔ ÓÙ È Ì ÙÈ Ù ÓÂ Î È ÙËÓ appleôïèùèî ÏÏ Î È Ì ÂappleÈÛÙ ÌÂ, fiappleˆ Ù Ì ıëì ÙÈÎ, Ë ÁˆÌÂ- ÙÚ, Ë ÛÙÚÔÓÔÌ, Ë È ÙÚÈÎ. OÈ ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ Ù Ó: O Ï, Ô Ó Í Ì Ó ÚÔ Î È Ô Ó ÍÈÌ ÓË, ÁÓˆÛÙÔ ˆ ÿˆóâ ªÈÏ ÛÈÔÈ, Ô ÂÓÔÊ ÓË Ô ÔÏÔÊÒÓÈÔ Î È Ô ı ÁfiÚ Ô ÌÈÔ. ŸÏÔÈ ÙÔ ËÛ Ó Î È Ú Û Ó ÙÔÓ 6Ô ÈÒÓ apple.ã. AÛ ÔÏ ıëî Ó Î Ú ˆ Ì ÙËÓ Ú ÙÔ ÎfiÛÌÔ. O ÚÌÂÓ Ë Î È Ô ÓˆÓ, ÔÈ ÁÓˆÛÙÔ ˆ Ï Ù ( applefi ÙËÓ EÏ ÙË K Ùˆ IÙ - Ï ), Ô Ú ÎÏÂÈÙÔ Ô Ê ÛÈÔ, Ô Ìapple ÔÎÏ Ô ÎÚ Á ÓÙ ÓÔ, Ô Ó Í ÁfiÚ Ô Ï ÔÌ ÓÈÔ, Ô Â ÎÈappleappleÔ Î È Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ applefi Ù Õ ËÚ ÙË Ú ÎË. ŸÏÔÈ ÙÔ ËÛ Ó Î È Ú Û Ó ÙÔÓ 5Ô ÈÒÓ apple.ã. Î È Û ÔÏ ıëî Ó Î Ú ˆ Ì ÙË ÔÌ ÙÔ ÎfiÛÌÔ. π ºπ ºπ ø πª ø ñ µπµ π À ª Àª π À

3 ÔÈ ÂÚˆÙ Ì Ù ıâû Ó ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ ; OÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ Û ÔÏ ıëî Ó Ì ÂÚˆÙ Ì Ù ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎ Ó ËÙÒÓÙ ÛÙË Ê ÛË ÙÈ Ó ÌÂÈ appleô ÙËÓ apple ÚÙ Ô Ó Î È ÂappleÈ ÈÒÎÔÓÙ Ó ÚÔ Ó ÙËÓ appleúˆù Ú È- Î ÈÙ, Ô Û Ú ÙÔ ÎfiÛÌÔ ÏÏ Î È ÙË ÔÌ ÌÔÚÊ ÙÔ ÎfiÛÌÔ. ÚÔ- Ûapple ıëû Ó Âapple ÛË Ó ÂÍËÁ ÛÔ Ó ÏÔÁÈÎ ÙËÓ Ô Û Î È ÙË ÔÌ ÙÔ ÎfiÛÌÔ. ªÔÏÔ- ÓfiÙÈ ÛÙËÚ ıëî Ó Û apple Ï ÈfiÙÂÚÔ appleôèëù Î È ÛÙÔ ÛÙ, fiappleˆ Ô ŸÌËÚÔ Î È Ô Û Ô Ô, ÏÏ Î È ÛÙÈ apple Ï È ÎÔÛÌÔÏÔÁ Â Î È ÎÔÛÌÔÁÔÓ Â, Â Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ˆ ÌÈ ÔÏfiÙËÙ, appleô appleôùâïâ Ù È applefi ÈÛıËÙ Î È ÌÂÙ Í ÙÔ È ÎÚÈÙ appleú ÁÌ Ù, Î È appleôúú ÂÈ applefi ÌÈ appleúòùë Ú applefi Û ÓÔÏÔ Ú ÒÓ. OÈ ÂÍËÁ ÛÂÈ ÙÔ ÁÈ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÛÙËÚ ıëî Ó ÛÙËÓ apple Ú Ù ÚËÛË Î È Û ÏÔÁÈÎ ÌÂıfi Ô, fiappleˆ Ë Ó ÁˆÁ, Ë Âapple ÁˆÁ Î È Ë Ó ÏÔÁ ( Ï. ÛÂÏ. 9). Ó Ï Ó ÛÙË ÈÂÚ ÓËÛË ÙË Ê ÛË Î È ÛÙËÓ Î Ù ÓfiËÛË ÙÔ ÎfiÛÌÔ Î È appleôïï applefi Ù ÂÚˆÙ Ì Ù appleô ıâû Ó apple Û Ô- ÏÔ Ó Î È ÛÙÈ Ì ÚÂ Ì ÂappleÈÛÙ ÌÔÓÂ, ÊÈÏÔÛfiÊÔ, Î ÏÏÈÙ ÓÂ. Û ÔÏ ıëî Ó Âapple ÛË Ì appleúô Ï Ì Ù ÙË ÁÓÒÛË, ÙË ÎÔÈÓˆÓ, ÙË ËıÈÎ Î È ÙË appleôïèùèî. ÚÔÌÔ Û Ó ÙË ÔÌ ÙË Ê ÛË Ì ÙË ÔÌ ÙË ÎÔÈÓˆÓ ÙÔ ÏÏ Î È Ì ÙËÓ appleôïèùèî ÔÚÁ ÓˆÛ ÙË. OÈ ÓÓÔÈ ÙË ÚÂÙ, ÙË ÊÚfiÓËÛË, ÙË ÛÔÊ, ÙË ÈÎ ÈÔÛ ÓË, ÙË ËÌÔÎÚ Ù Î È ÙÔ ÓfiÌÔ ÙÔ apple Û fiïëû Ó ÂÍ ÛÔ Ì ÙÈ ÓÓÔÈ ÙË ÏË, ÙÔ appleâ ÚÔ, ÙË Ó ÌË, ÙÔ ÚÈıÌÔ, ÙË Î ÓËÛË Î È ÙË ÌÂÙ ÔÏ, ÙÔ ÁÓÂÛı È (ÙË Ó Ë ÚÔ Î È ÌÂÙ ÔÏ ÙˆÓ apple ÓÙˆÓ) Î È ÙÔ E Ó È, appleô ÓÔÂ Ù È ˆ Î ÓËÙÔ Î È ÈÒÓÈÔ. OÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ ÂÓ È Ê ÚıËÎ Ó È È ÙÂ- Ú ÁÈ ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ Î È appleôûù ÚÈÍ Ó ÙËÓ Í ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ÚÂÙÒÓ. ıè ÚˆÛ Ó ÙÔÓ Ù appleô ÙÔ ÛÎÂappleÙfiÌÂÓÔ Î È ÛÒÊÚÔÓÔ ÓıÚÒappleÔ. ÊÈÏÔÛÔÊ ÙÔ ıâˆúâ Ù È fiìˆ ÎÔÛÌÔÎÂÓÙÚÈÎ Î È ÌfiÓÔ Ì ÙÔÓ ˆÎÚ ÙË, ÙÔ ÔÊÈÛÙ Î È ÙÔ ÌÂÙ appleâèù ÊÈÏÔÛfiÊÔ Á ÓÂÙ È ÓıÚˆappleÔÎÂÓÙÚÈÎ, fiappleˆ ı Ô Ì ÛÙ ÂapplefiÌÂÓ ÎÂÊ Ï È. 4 Ò ÁÓˆÚ Ô Ì ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ ; OÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ ÁÚ Ó Û appleôèëùèîfi ÏfiÁÔ, ÏÏ Î È Û appleâ fi. ÚÁ ÙÔ, appleô Ù appleâúèûûfiùâú ÙÈÙÏÔÊÔÚÔ ÓÙ È ÂÚ º Ûˆ, Ô Ó È Ûˆı ÌfiÓÔ Û appleô- Ûapple ÛÌ Ù, ÌÂ È ÊÔÚÔ ÙÚfiappleÔ, È Ì ÛÔ ÙˆÓ ÈÒÓˆÓ. OÈ Î ÚÈfiÙÂÚ appleëá Ì ÁÈ ÙÔ Î È Ù ÚÁ ÙÔ Â Ó È ÌÂÙ ÁÂÓ ÛÙÂÚÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ, fiappleˆ Ô Ï ÙˆÓ, Ô ÚÈÛÙÔÙ ÏË, Ô ÏÔ Ù Ú Ô, Ô ÍÙÔ Ô ÌappleÂÈÚÈÎfi Î.., ÔÍÔÁÚ ÊÔÈ, fiappleˆ Ï.. Ô ÂfiÊÚ ÛÙÔ Ô Ê ÛÈÔ Î È Ô A ÙÈÔ, ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ Ô Ó Âapple ÛË appleúô  ÛÂ Û ÏÏÔ- Á ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ÔÍ ÛÈÒÓ ÙˆÓ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÒÓ Á Úˆ applefi È ÊÔÚ ËÙ Ì Ù, Î È ÈÔÁÚ ÊÔÈ, fiappleˆ Ï.. Ô ÈÔÁ ÓË Ô ÚÙÈÔ. O Iˆ ÓÓË ÙÔ Ô Û ÁÎ ÓÙÚˆÛ Âapple ÛË appleúôûˆîú ÙÈÎ appleôûapple ÛÌ Ù, È È ÙÂÚ applefi ÙÔÓ ËÌfiÎÚÈÙÔ, ÛÙÔ AÓıÔÏfi- ÁÈfiÓ ÙÔ (5Ô È. Ì.X.). 5 ÔÈ Ë ÛËÌ Û ÙË appleúôûˆîú ÙÈÎ ÛÎ Ë ÁÈ Ì Û ÌÂÚ ; appleúôûˆîú ÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ ıâˆúâ Ù È appleëá Î È ÙÚÔÊfi ÙÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÔ Î È ÂappleÈ- ÛÙËÌÔÓÈÎÔ appleóâ Ì ÙÔ appleô Ó appleù ıëîâ ÚÁfiÙÂÚ. ı ÛË ÙˆÓ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÒÓ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ ÙË Â Úˆapple Î ÂappleÈÛÙ ÌË Î È ÊÈÏÔÛÔÊ Â Ó È Í ˆÚÈÛÙ Î È Ë ÂÚÌËÓÂ ÙˆÓ ÎÂÈÌ ÓˆÓ ÙÔ apple Û ÔÏÂ Ì ÚÈ Û ÌÂÚ ÙÔ ÊÈÏÔÛfiÊÔ Î È ÙÔ ÂappleÈÛÙ ÌÔÓÂ. π ø 7 Οι Προσωκρατικοί H ουράνια σφαίρα που τη στηρίζει ο Άτλας. Η ζώνη του ζωδιακού κύκλου διασχίζει κατά πλάτος το επάνω µέρος (ος αι. µ.x., Nάπολη, Eθνικό Aρχαιολογικό Mουσείο). Αιγυπτιακός πάπυρος του 0 π.x. στον οποίο είναι γραµµένο ένα µέρος από τον διάλογο Παρµενίδης του Πλάτωνα.

4 O Ë applefi ÙË Ì ıô-ïôáèî ÛÙËÓ ÔÚıÔ-ÏÔÁÈÎ ÂÍ ÁËÛË ÙÔ ÎfiÛÌÔ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù appleúôûâáá Ô Ì ÙÈ ÓÙÈÏ ÂÈ ÔÚÈÛÌ ÓˆÓ appleúôûˆîú ÙÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ, ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ ÂÚÌ ÓÂ Û Ó ÏÔÁÈÎ Ù Ê ÛÈÎ Ê ÈÓfiÌÂÓ Î È Ô ÁËÛ Ó ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ «applefi ÙÔÓ Ì ıô ÛÙÔÓ ÏfiÁÔ», applefi ÙÈ apple Ï ÈfiÙÂÚÂ Ì ıô- ÏÔÁÈÎ ÊËÁ ÛÂÈ ÛÙË ÏÔÁÈÎ ÂÍ ÁËÛË ÙÔ ÎfiÛÌÔ. ÁÎÂÎÚÈÌ Ó, Û ÓÂÍÂÙ ÔÓÙ È Â Ò ÔÈ ÓÙÈÏ ÂÈ ÙˆÓ ÊÈÏÔ- ÛfiÊˆÓ Ï, AÓ Í Ì Ó ÚÔ Î È AÓ ÍÈÌ ÓË ÁÈ ÙËÓ Ú, ËÏ ÙÔ appleúˆù Ú ÈÎfi ÛÙÔÈ Â Ô, ÙÔ ÎfiÛÌÔ Ì ٠ÙÔ Ú ÎÏÂÈÙÔ Î È ÙÔ ı ÁfiÚ. ÁÎÚ ÓÔÓÙ È Ì ÙÈ applefi ÂÈ ÙÔ Ìapple ÔÎÏ applefi ÙÔÓ AÎÚ Á ÓÙ ÙË ÈÎÂ- Ï, appleô   ÂappleËÚ ÛÙ applefi ÙÔ, Ô ÔappleÔ Ô Ó Ê ÚÂÙ È appleï ÔÓ Û Ó ÎÔÛÌÈÎfi Û ÛÙËÌ. KEIMENO πª H αρχή του κ σµου O Αρχή λων των πραγµάτων είναι το νερ. (Θαλ ς) Aρχή λων σα υπάρχουν είναι το άπειρο. ( Aναξίµανδρος) À ƒ ( π.χ.) (Xαρακτικό, 6ος αι., Eθνική Bιβλιοθήκη, Παρίσι). Ο πρώτος που χρησι- µοποίησε τον όρο φιλόσοφος µε την έννοια αυτούπου κυνηγά την αλήθεια και αγαπά τη γνώση. Σύµφωνα µε το δόγµα των Πυθαγορείων «οι αριθµοί είναι η αρχή, η πηγή και η ρίζα των πάντων». «Γιατί τα σπάσαµε τ αγάλµατά των, γιατί τους διώξαµεν απ τους ναο ς των, δι λου δεν πέθαναν γι αυτ οι θεοί. Ω γη της Iωνίας, σένα αγαπο ν ακ µη, σένα οι ψυχές των ενθυµο νται ακ µη». (K.Π. Kαβάφης, «Iωνικ ν», Ποιήµατα Α, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 96) Ο Εµπεδοκλής από φρέσκο του καθεδρικού ναού του Ορβιέτο. Έργο του ιταλού ζωγράφου Luca Signorelli (44-5). πως η ψυχή µας, που είναι αέρας, µας συγκρατεί, έτσι πνε µα και αέρας περιέχει και συγκρατεί τον κ σµο λο. ( Αναξιµένης) λα ανταλλάσσονται µε φωτιά και η φωτιά µε λα 4. ( Hράκλειτος) Tο κοσµικ σ στηµα: τα τέσσερα ριζώµατα 5 και οι δυνάµεις Φιλ της και Nείκος Τα λ για µου άκουσε 6 λοιπ ν γιατί η γνώση κάνει πιο πλο σια τη σκέψη. πως και πριν σου είπα, δείχνοντας τα ρια των λ γων µου, λ γο διπλ 7 θα πω π τε το ένα προέκυψε απ τα πολλά µονάχο, και π τε σε πολλά χωρίστηκε το ένα 8 : φωτιά και νερ και γη και του αέρα 9 αµέτρητο ψος, και ξέχωρη απ αυτά η ολέθρια ιαµάχη (Nείκος), σε λα ισοδ ναµη µε αυτά, κι ανάµεσά τους η Φιλία (Φιλ της) 0, ίση στο µήκος και στο πλάτος. Να την κοιτάξεις µε τον νου, κι χι µε έκπληκτα µάτια, αυτήν που έµφυτη στα µέλη των θνητών αναγνωρίζεται, και κάνουν σκέψεις αγαθές κι έργα µε σ µπνοια, το νοµα δίνοντάς της της Χαράς ή και της Αφροδίτης. ( Εµπεδοκλ ς, απ σπ. 7)

5 O Ë 9 Από τη µυθο-λογική στην ορθο-λογική εξήγηση του κόσµου ƒ ª O O π 𠃪 À π ÃO π O Ï Ù Ó Ó applefi ÙÔ ÂappleÙ ÛÔÊÔ ÙË Ú ÈfiÙËÙ Î È ıâˆúâ Ù È Ô «apple Ù Ú ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ». ÂÒÚËÛÂ Ú ÙÔ ÎfiÛÌÔ ÙÔ ÓÂÚfi ( δωρ), ÂappleÂÈ- Â Ó È ÙÔ Î Ú Ú Ô ÛÙÔÈ Â Ô ÛÙË Ê ÛË. H ÓÙ ÏË Ë ÙÔ OÌ ÚÔ fiùè ÔÈ ıâô ÁÂÓÓ ıëî Ó applefi ÙÔÓ øîâ Ófi (IÏÈ, 00) appleúô Ó ÁÁ ÏÏÂÈ ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ appleô Ë ÙÔ Ï ÁÈ ÙËÓ Ú ÙˆÓ apple ÓÙˆÓ, ÙÔ ÓÂÚfi. Ù ÙÔÓ Ó Í Ì Ó ÚÔ appleúˆù Ú ÈÎfi ÛÙÔÈ Â Ô ÙÔ ÎfiÛÌÔ Â Ó È ÙÔ appleâèúô, appleô Â Ó È ÈÒÓÈÔ Î È ÚÔÓÔ Î È appleâúè ÂÈ Ù ÓÙ ıâù (ÙÔ ÂÛÙfi Î È ÙÔ ÎÚ Ô, ÙÔ ÁÚfi Î È ÙÔ ÍËÚfi). O Ó Í Ì Ó ÚÔ ıâˆúâ appleˆ applefi ÙÔ appleâèúô appleúô Ïı Ó Ë ÁË Î È Ë ı Ï ÛÛ, Ô Ô Ú Ófi Î È Ù Ô Ú ÓÈ ÛÒÌ Ù Î È, Ù ÏÔ, Ù ˆÓÙ Ó ÛÒÌ Ù. O Ó ÍÈÌ ÓË appleôûù ÚÈÍ fiùè Ô Ú ( ήρ) Â Ó È Î Ú Ú Ô ÛÙÔÈ Â Ô ÙË Ê ÛË. ŸÙ Ó Ô Ú Û Ìapple ÎÓˆı Á ÓÂÙ È ÁË, ÁÈ Ó ÌÂÙ ÙÚ appleâ ÙÂÏÈÎ ÛÂ Ï ıô. Ù ÙÔÓ Ú ÎÏÂÈÙÔ Ë ÊˆÙÈ (π ρ) Â Ó È ÙÔ ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎfi ÛÙÔÈ Â Ô appleô apple ÚÈÛÙ - ÓÂÈ ÙË ÌÂÙ ÏËÙfiÙËÙ, ËÏ ÙËÓ È ÈfiÙËÙ ÙˆÓ appleú ÁÌ ÙˆÓ Ó ÏÏ Ô Ó ÌÔÚÊ (ÙÔ Á ÁÓÂÛı È). ƒ Ú ˆÌ : Ô EÌapple ÔÎÏ, applefi ÙÔÓ AÎÚ Á ÓÙ ÙË ÈÎÂÏ ( apple.x.), Â Ó È applefi ÙÔ ÙÂÏÂ Ù Ô ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ. E Ó È Ô appleúòùô appleô  appleâ fiùè Ù ÏÈÎ «ÛÙÔÈ Â» Â Ó È Ù ÛÛÂÚ. EÈÛ Á Á ÙËÓ ÔÓÔÌ Û Ú Î È Ú ˆÌ, appleô ıâˆúâ Ù È ÙÔ appleúˆù Ú ÈÎfi ÛÙÔÈ Â Ô ÙË Ê ÛË. È ÙÔÓ ı ÁfiÚ, appleô ÂÈÛ Á Á ÙË Ì ıëì ÙÈÎ ÓÙ ÏË Ë ÙÔ ÎfiÛÌÔ, Ú Î È Ú ÙˆÓ apple ÓÙˆÓ Â Ó È Ô ÚÈıÌfi. ÏfiÁÈ ÌÔ ÎÔ ÛÂ: ÔÈ ÓÙÈÏ ÂÈ ÙÔ Ìapple ÔÎÏ ÁÈ ÙË È ÌfiÚʈÛË ÙÔ ÎfiÛÌÔ ÛÒ ÔÓÙ È ÛÙÔ appleô ËÌ ÙÔ ÂÚ Ê Ûˆ, fiappleô appleâ ı ÓÂÙ È ÛÙÔÓ Á appleëì - ÓÔ Ì ıëù ÙÔ, ÙÔÓ Û Ó. Ô appleô ËÌ Ùfi Â Ó È ÁÚ ÌÌ ÓÔ Û ÂÍ ÌÂÙÚÔ ÛÙ - Ô. ÂÎÈÓ Ì ÌÈ Âapple ÎÏËÛË appleúô ÙË ªÔ Û, appleú ÁÌ appleô Ê ÓÂÚÒÓÂÈ ÌÂÛË Û ÛË Ì ÙËÓ apple Ú ÔÛË ÙË Ú ÈÔÂÏÏËÓÈÎ ÂappleÈÎ appleô ËÛË (ŸÌËÚÔ, Û Ô Ô ). ΓΛΩΣΣAΡΙO ø : µέθοδος που επιχειρεί να περιορίσει σύνθετα φαινόµενα στα απλά και θεµελιώδη στοιχεία τους. Παράδειγµα: ο ηµόκριτος ανήγαγε τη σύνθετη υλική πραγµατικότητα σε δύο βασικά στοιχεία, τα άτοµα και το κενό. O IA ή ANA O IKO Y O I MO : είδος συλλογισµού κατά τον οποίο από επιµέρους κρίσεις ή προτάσεις συµπεραίνουµε µια άλλη επιµέρους κρίση ή πρόταση µε βάση κάποια οµοιότητα. E ø : µέθοδος µε την οποία από το µερικό οδηγούµαστε στο γενικό. ºY I (εκ του φύω=γεννώ): γενεσιουργός δύναµη των πραγµάτων του κόσµου, τα οποία προέρχονται από αυτήν και επιστρέφουν σ αυτήν. Αµετάβλητη αρχή της κοσµικής τάξης καθετί που υπάρχει (συνδέεται µε τις έννοιες κόσµος, σύµπαν, ύλη) fiáô ÈappleÏfi: Î ÙÈ Ì ÈappleÏ fi Ë, ÌÊ ÚÔÌË Î Ù ı ÓÛË, Î ÙÈ appleô ÈÛ ÂÈ Î È ÓÙ ÛÙÚÔÊ, ÈappleÏ ÈÛÙÔÚ. ÔÏÏ Ó : Ô Ìapple ÔÎÏ ıâˆúâ fiùè Ù apple ÓÙ apple Ú Ô Ó Û ÂÓ ÏÏ ÎÙÈÎ Î ÓËÛË Î È Ú ıì ÔÓÙ È applefi ÙÈ Ô ÓÙ ıâùâ Î È ÈÛfiÙÈÌ ÎÈÓËÙ ÚÈÂ Ó ÌÂÈ ÙË ÏÍË (ºÈÏfiÙË ) Î È ÙË appleˆûë (  ÎÔ ), appleô ÎÈÓÔ Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Û ٠ÎÙ È ÛÙ Ì Ù. H Û Ó ÂÓ ÏÏ Á ÙˆÓ Ó ÌÂˆÓ ÙÒÓ Ê ÓÂÚÒÓÂÈ fiùè Ë Î ÓË- ÛË Â Ó È Î ÎÏÈÎ. Ó Ê ÚÂÙ È ÛÙÔ appleúôëáô ÌÂÓÔ ÙÔ ÛÙÔ ÛÙ, Ï, Ó ÍÈÌ ÓË Î È Ú ÎÏÂÈÙÔ, appleô Ó ËÙÔ Û Ó ÙËÓ Ú ÙÔ ÎfiÛÌÔ Û Ó ÛÙÔÈ Â Ô ( Ï ÓÂÚfi, Ó ÍÈÌ ÓË Ú, Ú ÎÏÂÈÙÔ ÊˆÙÈ ). O Ìapple ÔÎÏ appleúfiûıâ- Û ÙË ÁË Î È ıâòúëûâ fiùè Ù apple ÓÙ (ÙÔ Û ÓÔÏÔ ÙÔ ÔÚÁ ÓÈÎÔ Î È ÓfiÚÁ ÓÔ ÎfiÛÌÔ ) ÂÓÒÓÔÓÙ È ÛÂ Ó Î È appleôùâïô Ó ÙÔÓ σφα ρον (ÛÊ ÈÚÈÎfi Û Ìapple Ó). ºˆÙÈ, ÓÂÚfi, Ú Î È ÁË Â Ó È ÛÙÔÈ Â ÛÙ ıâú Î È Ó ÏÏÔ ˆÙ appleô Ù ÔÓfiÌ Û «ÚÈ ÒÌ Ù apple ÓÙˆÓ». ªÂ ÙËÓ ÓˆÛË ÙÔÓ È ˆÚÈÛÌfi ÙÔ ËÌÈ- Ô ÚÁÔ Ó ÙÈ Ê ÈÓÔÌÂÓÈÎ ÏÏ Á, ÙÈ ÔappleÔ Â ÔÓÔÌ Ô Ì Á ÓÂÛË Î È ÊıÔÚ, ÏÏ Î È ÙËÓ appleôèîèï ÙÔ Û Ìapple ÓÙÔ. A H Θαλής ο Mιλήσιος, ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος (ρωµαϊκό αντίγραφο προτοµής του 4ου αι. π.x. από την Αίθουσα των φιλοσόφων στο Museo Capitolino). Ο Θαλής έκανε πρώτος χρήση της αναλογίας. Παρατήρησε ότι τα πλοία στη θάλασσα δε βουλιάζουν, αλλά επιπλέουν στο νερό. Κατά τρόπο ανάλογο υπέθεσε ότι η γη δεν πέφτει, επειδή πλέει στο νερό. Eδώ εικονίζεται ο ιόνυσος σε πλοίο στον εσωτερικό κύλικα του αγγειογράφου Eξηκία (6ος αι. π.x., Mόναχο, Aρχαιολογικό Mουσείο).

6 0 O Ë Από τη µυθο-λογική στην ορθο-λογική εξήγηση του κόσµου ΓΛΩΣΣAΡΙO πƒ :. (α στερητικό + πέρας) το απεριόριστο, το χωρίς όρια.. (α στερητικό + περάω) το αδιαπέραστο. APXH (αντίθ. πέρας, τέλος):. αρχή, πρωταρχικό συστατικό υλικό των πραγµάτων που διατηρείται πάντα ως υπόστρωµα και στο οποίο αποσυντίθενται τα πάντα.. αφετηρία,. έναρξη, 4. αιτία. ª : σωµατίδιο που δεν τέµνεται ή διαιρείται περαιτέρω. ø π øƒπ : θεωρία της γνώσης, κλάδος της φιλοσοφίας που ερευνά τις πηγές, τις µορφές και τα όρια της γνώσης. KO MO π :. η δηµιουργία του κόσµου,. οι µύθοι που ερµηνεύουν τη δηµιουργία του κόσµου, η αναγωγή της γένεσης του κόσµου σε µια πρωταρχική δύναµη. KO MO O IA: ο κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται µε τη µελέτη του σύµπαντος, την οργάνωση και την προέλευσή του. ªÀ :. λόγος, αφήγηση,. σύνολο αφηγήσεων που γεννήθηκαν και δια- µορφώθηκαν στις αρχαϊκές κοινωνίες και µεταδίδονταν προφορικά από γενιά σε γενιά. 0 ºÈÏfiÙËÙ (ºÈÏ, Á appleë, ÚÌÔÓ ) Î È ÙÔ Â ÎÔ ( È Ì Ë, ª ÛÔ, ÓÙ ÁˆÓÈ- ÛÌfi ) Â Ó È ÎÔÛÌÈÎ Ó ÌÂÈ ÂÓ ÓÙÈÂ Î È Û ÛÙËÓ ÎÔÛÌÔÁÔÓ ÙÔ Ìapple Ô- ÎÏ Ì ÙÈ ÔappleÔ Â Ù Ù ÛÛÂÚ ÏÈÎ ÛÙÔÈ Â Ó ÌÂÈÁÓ ÔÓÙ È appleô ˆÚ ÔÓÙ È. ºÈÏfiÙËÙ ( ÏÍË) Â Ó È Û ÓÂÓˆÙÈÎ Ó ÌË appleô ËÌÈÔ ÚÁ ÙÔ ÔÚÁ ÓÈÛÌÔ Î È ÂÓÒÓÂÈ Ì ÙË Ú ÛË ÙË Ù appleôïï. Ô Â ÎÔ ( appleˆûë) Â Ó È Ó ÌË appleô È ÎÚ - ÓÂÈ, Í ˆÚ ÂÈ Î È appleôìôóòóâè Ù fióù, appleô ÌÂÙ ÙÚ appleâè ÙÔ Ó Û appleôïï. O ÓÔ, Ë ÓfiËÛË, ÂappleÈÛÙÚ Ù ÂÈ fiïâ ÙÈ ÈÛı ÛÂÈ, appleúôîâèì ÓÔ Ô ÓıÚˆappleÔ Ó ÁÓˆÚ ÛÂÈ ÙËÓ Ï ıâè. Ÿ È ÌfiÓÔ ÈÛı ÓfiÌ ÛÙ ÏÏ Î È ÛÎÂÊÙfiÌ ÛÙ ٠ÛÙÔÈ-  ÙÔ ÎfiÛÌÔ appleô Ì appleâúè ÏÏÂÈ. OÈ ÙÂÏ ٠ÔÈ Ù ÛÛÂÚÈ ÛÙ ÔÈ Â Ó È Ó ÌÓÔ ÛÙËÓ apple ÓÙÔ Ó Ì ÙË ºÈÏfiÙËÙ, ÛÙË Ó ÌË ÙË ÊÈÏ, ÙË Á appleë Î È ÙË ÚÌÔÓ. APA H A KEIMENA ÁÓÒÛË ÙÔ ÎfiÛÌÔ ÛÙËÓ ÙÔÌÈÎ ıâˆú ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ Συµβατικά (ν µ ω) υπάρχει το γλυκ, συµβατικά το πικρ, συµβατικά το θερµ, συµβατικά το ψυχρ, συµβατικά το χρώµα στην πραγµατικ τητα υπάρχουν µ νο τα άτοµα και το κεν. «Ûˆ ÛÙÔ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ» ( ËÌfiÎÚÈÙÔ, applefiûapple. 9 µ) Τα ερωτήµατα που προσπάθησαν να απαντήσουν οι Προσωκρατικοί ήταν πρώτα πρώτα κοσµολογικά, υπήρχαν µως και ερωτήµατα γνωσιοθεωρίας [...] Υπάρχει τουλάχιστον ένα φιλοσοφικ πρ βληµα που ενδιαφέρει λους τους σκεπτ µενους ανθρώπους: το πρ βληµα να καταλάβουµε τον κ σµο στον οποίο ζο µε και, έτσι, τους εαυτο ς µας (που είναι µέρος αυτο του κ σµου) και τη γνώση µας για τον κ σµο. Πιστε ω πως κάθε επιστήµη είναι κοσµολογία και, για µένα, το ενδιαφέρον της φιλοσοφίας πως και της επιστήµης έγκειται αποκλειστικά στην τολµηρή της προσπάθεια να συνεισφέρει στη γνώση µας για τον κ σµο και στη θεωρία της γνώσης µας για τον κ σµο. ( ÚÏ fiappleappleâú, «Ûˆ ÛÙÔ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ» ÛÙÔ ŸÏÔÈ ÔÈ ÓıÚˆappleÔÈ Â Ó È ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ, ÌÙÊÚ. ªÈ. apple ÓÈÎÔÏ Ô, ÂÎ. ªÂÏ ÓÈ, Aı Ó 00, ÛÂÏ.49-50) ANA A OPA Ρωµαϊκό µωσαϊκό που δείχνει τον Αναξίµανδρο να κρατά ηλιακό ρολόι (Landesmuseum, Trier). Kατά τον Aναξαγόρα, η ύλη αποτελείται από άπειρα ως προς τον αριθµό και άφθαρτα ως προς το µέγεθος σωµατίδια. O νους είναι η κοσµική δύναµη που δίνει ώθηση στα πάντα.

7 O Ë Από τη µυθο-λογική στην ορθο-λογική εξήγηση του κόσµου EPøTH EI EP A IE 4 Ù ÌÈÎÚ appleôûapple ÛÌ Ù Ì ÙÔÓ Ù ÙÏÔ «Ú ÙÔ ÎfiÛÌÔ» apple Ú Ô Ó Î appleôèâ Ï ÍÂÈ appleô ÂÌÊ Ó ÔÓÙ È appleâúèûûfiùâúâ ÊÔÚ. ÔÈÂ Â Ó È Î È ÙÈ Ì Ê ÓÂ- ÚÒÓÔ Ó ÁÈ ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ ÛÎ Ë ÙˆÓ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÒÓ; OÈ apple Ú Î Ùˆ ÓÓÔÈÂ, appleô Ó ÎÔ Ó ÛÙÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ÏÂÍÈÏfiÁÈÔ ÙˆÓ ÚÔÛˆ- ÎÚ ÙÈÎÒÓ, Â Ó È Î È Û Á ÚÔÓÔÈ ÂappleÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ fiúôè. Û Ó ÛÂÙ ÙÈ ÓÓÔÈ ÙË ÔÌ ( ) Ì fiûâ ÂappleÈÛÙ Ì ÙË ÔÌ ( ) Ô Ó ÓÙÈÛÙÔÈ.. Ê ÛË, ˆÚ, appleâèúôó, ÎfiÛÌÔ, ÁË, ÚÈıÌfi, Á ÓÂÛË, ÊıÔÚ, Î ÓËÛË, ÌÂÙ ÔÏ.. ÚÈıÌËÙÈÎ, ÁˆÌÂÙÚ, Ê ÛÈÎ, ËÌÂ, ÎÔÛÌÔÁÚ Ê, ÎÔÛÌÔÏÔÁ, ÛÙÚÔÓÔ- Ì, ÈÔÏÔÁ, È ÙÚÈÎ. BÚ Ù ÛÙÔ Î ÌÂÓÔ Î È Û ÔÏÈ ÛÙ Ì appleôèôó ÙÚfiappleÔ Ô EÌapple ÔÎÏ appleúôùú appleâè ÙÔÓ Ì ıëù ÙÔ Û Ó Ó ÁÓˆÚ ÛÂÈ ÙË ºÈÏfiÙËÙ. ÔÈ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÂÈ Ë ºÈÏfiÙËÙ ˆ ÎÔÛÌÈÎ Ó ÌË appleô ÙË Û Ó Ô Ó Ì ÙË ˆ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ; Ò ÔÚ ÂÈ ÙÔÓ ÊÈÏfiÛÔÊÔ Ô ı ÁfiÚ ÛÙË ÛÂÏ 8; Bίνσεντ Βαν Γκογκ (85-890), Έναστρος ουρανός, 889 (Nέα Yόρκη, Mουσείο Σύγχρονης Tέχνης). Tο έργο διακρίνεται για την ένταση χρωµάτων και γραµµών που διαπλέκονται στον χώρο. EMA IA YZHTH H PA TH EP A IA ÔÌ ÂÙ fiùè ÔÈ ÓÙ ıâùâ ÓÓÔÈ «ºÈÏfiÙË» Î È «Â ÎÔ» ÂappleËÚÂ Ô Ó ÙÈ ÓıÚÒappleÈÓÂ Û ÛÂÈ Î È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎ ÛÙ ıâúfiùëù ; ÁÚ ÂÙ ÙËÓ appleô Û ÛÂ Ó Î ÌÂÓÔ 00 Ï ÍˆÓ. ÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ () Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ ÂÎı ÙÂÈ ÙË ıâˆú ÙÔ ÁÈ ÙË ÔÌ ÙÔ ÎfiÛÌÔ. TÈ ÁÓˆÚ ÂÙ ÁÈ ÙËÓ ÙÔÌÈÎ ıâˆú ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ Î È appleò ÂappleÈ- ÈÒÓÂÈ ÛÙË Û Á ÚÔÓË ÂappleÈÛÙ ÌË Î È Ù ÓË; (µï. Î È apple Ú appleïâ ÚË ÂÈÎfiÓ ). ªÂ ÊÔÚÌ Ù apple Ú ÏÏËÏ Î ÌÂÓ () Î È (), Ó Û ËÙ ÛÂÙ ÛÙËÓ Ù ÍË ÁÈ appleôèô ÏfiÁÔ Â Ó È Âapple Î ÈÚÔÈ ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ, appleò Î È ÁÈ Ù ÔÈ ÂÚÌËÓ  ÙÔ ÁÈ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ È ÊÔÚÔappleÔÈÔ ÓÙ È applefi ÙÈ appleôèëùèî ÎÔÛÌÔÁÔÓ Â (N ÍÈÔappleÔÈ - ÛÂÙ ÛÙÔÈ Â applefi ÙËÓ ÈÛ ÁˆÁ ). Η βάση της θεωρίας του φυσικού φιλοσόφου ηµόκριτου ήταν το άτο- µο, αµετάβλητο αρχικό στοιχείο. Kατ αυτόν, τα άτοµα κινούνται µέσα στο άπειρο κενό. Στους ποικίλους συνδυασµούς των ατόµων ανάγονται η πολλαπλότητα και η µεταβλητότητα όλων των αισθητών πραγµάτων. Στην εικόνα, το Ατόµιο, η γιγαντιαία αναπαράσταση ενός ατόµου του σιδήρου, ύψους 0 µ., που ήταν το σύµβολο της Παγκόσµιας Έκθεσης των Βρυξελλών που έγινε το 958. π ª π ƒ π ÙÔ apple Ú ÛÌ ÙˆÓ ÈÒÓˆÓ, appleôïï applefi Ù ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎ ÂÚˆÙ Ì Ù appleô ıâû Ó ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ apple ÓÙ ıëî Ó applefi ÙÈ ÂappleÈÛÙ Ì (fiappleˆ ÁÈ apple Ú ÂÈÁÌ ÙÔ Û Ì Î È Ë ı ÛË ÙË Ë, Î ıò Î È Ë ÙÚÔ È ÙË Ë Á Úˆ applefi ÙÔÓ ÏÈÔ). ÕÏÏ appleèô ÁÂÓÈÎ ÂÚˆÙ Ì Ù apple Ú Ì ÓÔ Ó ÎfiÌË Ó apple ÓÙËÙ (fiappleˆ apple.. Ë appleúô Ï ÛË ÙÔ Û Ìapple ÓÙÔ Î È ÙË ˆ ) Î È ÈÂÚ ÓÒÓÙ È ÂappleÈÛÙËÌÔÓÈÎ.. Ó ËÙ ÛÂÙ ÛÙÔÓ Ù appleô Ù ÙÏÔ ÂÈ ÛÂˆÓ appleô appleë Ô Ó ÙÔ Û Á ÚÔÓÔ, ÂappleÈ- ÛÙËÌÔÓÈÎfi Î È ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi, ÂÓ È Ê ÚÔÓ ÁÈ ÙÔ Û Ìapple Ó, ÙËÓ ÏË Î È ÙË ˆ Î È Ó Î Ù ÛΠÛÂÙÂ Ó ÎÔÏ Ì ÙÔ ÙÔ Ù ÙÏÔ.. N Ú Ù ÚÁ Ù ÓË ( ˆÁÚ ÊÈÎ, ÌÔ ÛÈÎ, ÏÔÁÔÙÂ Ó ) appleô ÂÎÊÚ Ô Ó ÙÔÓ appleúô ÏËÌ ÙÈÛÌfi ÙˆÓ Î ÏÏÈÙ ÓÒÓ ÁÈ ÙÔ Û Ìapple Ó Î È ÙË Ê ÛË, Ï Ì ÓÔÓÙ applefi Ë Î È ÙÈ apple Ú appleïâ Ú ÂÈÎfiÓÂ. Ο αρχαιότερος αστρικός χάρτης του κόσµου. Ορειχάλκινος δίσκος του 600 π.χ. που απεικονίζει τον ουράνιο θόλο µε τον Ήλιο, τη Σελήνη και κάποια άστρα φτιαγµένα από χρυσό. Βρέθηκε το 00 κοντά στην πόλη Nebra της Γερµανίας.

8 O Ë ÓÒÛË Î È Ï ıâè OÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ ÂÓ Û ÔÏ ıëî Ó ÌfiÓÔ Ì ÂÚˆÙ Ì Ù Û ÂÙÈÎ Ì ÙËÓ Ú Î È ÙË ÔÌ ÙÔ ÎfiÛÌÔ, ÏÏ ÈÂÚ ÓËÛ Ó ÙËÓ ÓıÚÒappleÈÓË Ê ÛË Î È ÙÈ Ó ÙfiÙËÙ ÙË ÓıÚÒappleÈÓË ÁÓÒÛË. ÔÓ appleúô ÏËÌ ÙÈ- ÛÌfi ÙÔ ÁÈ Ù fiúè ÙË ÓıÚÒappleÈÓË ÁÓÒÛË, ÁÈ ÙËÓ Ï ıâè Î È ÙËÓ appleï ÓË ı ÁÓˆÚ ÛÔ Ì ÛÙËÓ ÂÓfi- ÙËÙ Ù Ì Û applefi ÙÔÓ appleôèëùèîfi ÏfiÁÔ ÙÔ ÚÌÂÓ Ë, ÙÔÓ ÔappleÔ Ô ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó Û ÁÎÚ ÓÔ Ì Ì ÙÔÓ appleôèëùèîfi ÏfiÁÔ ÙÔ Ìapple ÔÎÏ appleô ÂappleËÚ ÛıËΠapple ÙfiÓ. ÁÓˆÚ ÛÔ ÌÂ, apple Ú ÏÏËÏ, ÙÈ Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ ı Ì Ùfi applefi ÂÈ ÙÔ ÂÓÔÊ ÓË Î È ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ. KEIMENO Το ποιητικ ταξίδι του Παρµενίδη: Οδοί της γνώσης και της πλάνης APMENI H (540/5-470/50 π.χ.) Γεννήθηκε στην Eλέα της Kάτω Iταλίας. Yπήρξε εµπνευστής της ελεατικής φιλοσοφίας, η οποία αντιπαραθέτει τις αλήθειες που συνάγονται για την πραγµατικότητα προς την απατηλή πολλαπλότητα και µεταβλητότητα των φαινοµένων. Κι η θεά µε καλοδέχτηκε, πήρε το χέρι το δεξί µου στο δικ της και µε το τα τα λ για µε προσφώνησε: «Καλώς ρισες, νέε, εσ που έρχεσαι στο σπίτι µου συνοδεµένος απ αθάνατους ηνίοχους, µε τ άλογα που σε κουβαλο ν. ε σ έβαλε µοίρα κακή σ αυτ τον δρ µο, που τ σο µακριά είναι απ των ανθρώπων τα βήµατα, αλλά η δικαιοσ νη. Πρέπει λα να τα µάθεις, την ήσυχη καρδιά της στρογγυλής Αλήθειας και τις ιδέες των θνητών τις ψε τικες 4. Αλλά θα µάθεις και πώς πρέπει να ναι οι γνώµες των ανθρώπων για να έχουν βάση και να διαπερνο ν τα πάντα» 5. (Παρµενίδης, Περ φ σεως, Προοίµιον, στ. -),τι λέγεται και νοείται πρέπει αναγκαία να είναι γιατί υπάρχει µ νο το είναι, το µηδέν δεν υπάρχει 6. (Παρµενίδης, Περ φ σεως, απ σπ. 6) Ξενοφάνης: Αλήθεια και πιθανή γνώση Κανένας άνθρωπος δεν ξέρει, ο τε κανείς θα γνωρίσει την αλήθεια (το σαφές) για τους θεο ς και για λα τα πράγµατα για τα οποία µιλώ. Κι αν κάποιος συµβεί να πει την πλήρη αλήθεια, ο ίδιος δε γνωρίζει. Πιθανή γνώση 7 µονάχα υπάρχει για λα τα πράγµατα. Λεπτοµέρεια από τη νωπογραφία του Ραφαήλ Η Σχολή των Αθηνών από την Αίθουσα της Υπογραφής στα παπικά διαµερίσµατα του Βατικανού (6ος αι., Ρώµη, Bατικανό), στην οποία απεικονίζεται ο Παρµενίδης. (Ξενοφάνης, απ σπ. 4)

9 O Ë Γνώση και αλήθεια ƒ ª O O π 𠃪 À π ÃO π Aapplefi ÙÔ appleô ËÌ ÙÔ ÚÌÂÓ Ë Περ φ σεως Ô Ó Ûˆı ÙÔ ÚÔÔ ÌÈÔ Î È Ô Ì ÚË appleô ÔÓÔÌ ÔÓÙ È «Ô ÚfiÌÔ ÙË Ï ıâè» Î È Ô «ÚfiÌÔ ÙË ÔÍ - Û». ÙÔ ÚÔÔ ÌÈÔ, appleô Â Ó È appleâúèáú Ê ÂÌappleÓ ÛÌ ÓË applefi ÙÔÓ HÛ Ô Ô ÙÔ Ê ÓÙ ÛÙÈÎÔ Ù ÍÈ ÈÔ ÂÓfi Ó Ô, ÙÔ Ô ÚÔ, Ô ÚÌÂÓ Ë (appleô Ù Ù ÂÙ È Ì ÙÔÓ Úˆ ) Ù ÍÈ Â ÂÈ Ó ÛÌ ÓÔ apple Óˆ ÛÂ Ó ÚÌ ÙÔ ÔappleÔ Ô Û ÚÓÔ Ó ÏÔÁ. ÎÔÏÔ ıâ ÙÔÓ ÚfiÌÔ ÙÔ ÏÈÔ Î È È ÁÚ ÊÂÈ ÌÈ appleôúâ appleô ÙÔÓ Ê ÚÓÂÈ ÛÙËÓ apple ÏË Ë ÔappleÔ ˆÚ ÂÈ ÙÔÓ ÚfiÌÔ ÙË Ù applefi ÙÔÓ ÚfiÌÔ ÙË Ì Ú. O appleôèëù È Ï ÁÂÈ ÙÔÓ ÚfiÌÔ ÙË Ì Ú Î È ÊÙ ÓÂÈ ÛÙË ÒÚ ÙÔ ÊˆÙfi, fiappleô ÙÔÓ appleô ÂÙ È ÌÈ ÓÒÓ ÌË ıâ, Ûˆ Ë ÎË, Ë ÔappleÔ ÙÔÓ ÍÂÓ - Á ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙË Ï ıâè (το ντος) Î È ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙË Ê ÈÓÔÌÂÓÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ (τ ς δ ξης). ªÔ Ú ÈÎ ÈÔÛ ÓË: Ó ÊÔÚ ÛÙÈ Ì ıôïôáèî Ó ÌÂÈ MÔ Ú Î È ÎË appleúôëáô ÌÂÓˆÓ Ì ıˆó Î È appleôèëùèîòó Ó ÊÔÚÒÓ Î È apple ÈÓÈÁÌfi ÛÙË Û ÛË ÎË - AÏ ıâè. O ÚÌÂÓ Ë ı ÏÂÈ Ó Î ÓÂÈ apple Ú ÛË ÙË ÂÌappleÂÈÚ, Ó ÂÁÎ Ù Ï - ÂÈ ÙÔÓ ÁÓÒÚÈÌÔ ÎfiÛÌÔ ÙË Î ıëìâúèó appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ, fiappleô Ë Ó Ù (ÛÎÔ- Ù È) ÂÓ ÏÏ ÛÛÂÙ È Ì ÙËÓ ËÌ Ú (ʈ ), ÂÓ ÏÏ Á appleô È appleâù È applefi ÙËÓ Ó ÁÎË ÎË, appleô ÂÁÁ Ù È ÙËÓ ÎÔÛÌÈÎ Ù ÍË. ÙÚÔÁÁ Ï AÏ ıâè : ÂûÎ ÎÏÔ, ÂappleÂÈ ÙËÓ apple Ú ÎÔÏÔ ıâ Î ÓÂ È ÁÚ ÊÔ- ÓÙ Ó Ó Î ÎÏÔ Î È ÊÙ ÓÔÓÙ apple ÏÈ ÛÙÔ ÛËÌÂ Ô apple fiappleô ÍÂÎ ÓËÛÂ. ÛÊ - Ú Â Ó È ˆ ÁÓˆÛÙfi ÙÔ Ù ÏÂÈÔ Û Ì. appleôùâïâ ÙËÓ Ù ÏÂÈ ÔÌ, ÊÔ Ù apple ÓÙ ÈÛÔÚÚÔappleÔ Ó applefi ÙÔ Ì ÛÔÓ appleúô fiïâ ÙÈ Î Ù ı ÓÛÂÈ. È È Â ÙˆÓ ıóëùòó ÙÈ Â ÙÈΠ: Ô ÚÌÂÓ Ë ıâˆúâ fiùè ÔÈ apple ÛÙÂÈ, ÔÈ appleâappleôèı ÛÂÈ, ÔÈ ÁÓÒÌÂ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ ÂÓ ÓÙ Ó ÎÏÔ Ó ÌÈ ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎ Ï ıâè Î È fiùè Â Ó È Â Â, appleúô fióù Û Ì ÛˆÓ, appleô ËÌÈÔ ÚÁ ÙÔ ÓıÚÒappleÈÓÔ Ì Ïfi. AÏÏ ı Ì ıâè È appleâúóô Ó Ù apple ÓÙ : ÂÎÙfi applefi ÙÔÓ ÚfiÌÔ ÙË Ï ıâè Î È ÙfiÓ ÙË appleï ÓË Ë ıâ  ÓÂÈ, Ù ÏÔ, Î È Ó Ó ÏÏÔ ÚfiÌÔ, ÙfiÓ appleô ÎÔÏÔ ıô Ó ÔÈ ÓıÚˆappleÔÈ, ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ ÛÙËÚ ÔÓÙ È ÛÙË ÏÔÁÈÎ ÂÍ ÁËÛË Î È ÙËÓ Ú Ó. ÙÔ appleô ËÌ ÙÔ Ô ÚÌÂÓ Ë Û Ó ÂÈ ÙÔ ÙËÌ ÙË ÚÂ Ó ÙÔ Ê ÛÈÎÔ ÎfiÛÌÔ Ì ÙËÓ Ó ÁÎ ÈfiÙËÙ ÙË ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎ Ï ıâè, Û ÌÊˆÓ Ì ÙËÓ ÔappleÔ Î ÙÈ Â Ù apple Ú ÂÈ Â Ù ÂÓ apple Ú ÂÈ. T appleôùâ  ÁÂÓÓÈ Ù È applefi ÙÔ ÎÂÓfi. O ÈÔ appleôûùëú ÂÈ, Âapple ÛË, fiùè Ô ÓıÚˆappleÔ Â Ó È ÌÈ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ Ì Û ÛÙÔÓ Ê ÛÈÎfi ÎfiÛÌÔ. Àapple Ú ÂÈ ÌfiÓÔ ÙÔ Â Ó È, ÙÔ ÌË Ó ÂÓ apple Ú ÂÈ: ÙÔ Ú Ì «Â Ó È», appleô ÚËÛÈ- ÌÔappleÔÈÂ Ù È ÛÙÔ appleô ËÌ, ÂÈ Ô ÛËÌ Û Â, ÙËÓ apple ÚÎÙÈÎ ( apple Ú ÂÈ) Î È ÙË Û Ó- ÂÙÈÎ ( Â Ó È ). Ô «ÌË Â Ó È», ËÏ ÙÔ ÌË Ó, appleôúú appleùâù È applefi ÙÔÓ Ú- ÌÂÓ Ë, Ô ÔappleÔ Ô ıâˆúâ fiùè ÌfiÓÔ Ì ÙË ÓfiËÛË (τ νοε ν) ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó Ì ıô - Oι ιππικοί αγώνες, και κυρίως οι αρµατοδροµίες, ήταν το πιο θεαµατικό και δηµοφιλές αγώνισµα. Eδώ αγώνες αρµατοδροµίας από αττικό µελανόµορφο αµφορέα του τέλους του 5ου αι. π.x. (Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο). H εικόνα του άρµατος που το κατευθύνει ο ηνίοχος είναι πολύ συνηθισµένη στα φιλοσοφικά κείµενα της αρχαιότητας. Eδώ ο ηνίοχος, φορώντας τον τυπικό λευκό χιτώνα, οδηγεί το τέθριππο της νίκης. Τέθριππο άρµα του Απόλλωνα από δωρική ζωφόρο µε γλυπτές µετόπες από τον ναό του Σεληνούντα (περίπου π.χ.. Αρχαιολογικό Μουσείο Σικελίας).

10 4 O Ë Γνώση και αλήθεια ΓΛΩΣΣΑΡΙO A H EIA (α + λανθάνω): αντίθετο του ψεύδους, αντιστοιχία πράγµατος και νου. A H H :. αληθινός, ακριβής,. πραγµατικός. IKH (ρίζα δικ του δείκνυµι): ορθό, δίκαιο, δικαιοσύνη. MOIPA:. πεπρωµένο,. ειµαρµένη,. µέρος, µερίδιο, 4. ανταµοιβή. NOEIN (< νοώ):. συλλαµβάνω µε τον νου,. έχω κατά νου, σκέπτοµαι να NOH H: ο νους, η ικανότητα για σκέψη ή η ίδια η σκέψη. ON: κατά τον Παρµενίδη, το ν είναι οτιδήποτε υπάρχει πραγµατικά οτιδήποτε δεν υπάρχει πραγµατικά είναι µή ν, µηδέν. ONTO O IA: κλάδος της φιλοσοφίας που µελετά την έννοια του ντος και την ουσία των πραγµάτων. Στον Παρµενίδη ο νους (νόος) είναι η έδρα της γνωστικής αναζήτησης, αποτελεί έδρα και της νόησης και του λόγου ως διανόησης και λεκτικής έκφρασης. Πρώτος ο Eµπεδοκλής χρησιµοποίησε την έκφραση «ρθ ς λ γος», όπως φαίνεται στην πρόταση: «Kριτήριον ε ναι τ ς ληθείας ο τ ς α σθήσεις, λλ τ ν ρθ ν λ γον». (Σέξτος ο Eµπειρικός, Προς Mαθηµατικο ς, 7, ) 7 Ì ÙËÓ Ô Û ÙˆÓ fióùˆó Î È Ó Êı ÛÔ Ì ÛÙËÓ Ï ıâè. appleôúú appleùâè ÙÛÈ ÙË ÁÓÒÛË appleô ÛÙËÚ ÂÙ È ÛÙËÓ ÂÌappleÂÈÚ Î È ÙÈ ÈÛı ÛÂÈ. È ÙfiÓ, Ë Û ÙË appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ Â Ó È ÁÂÌ ÙË applefi ÙÔ ÔÓ, È ÚˆÙË applefi ÙÔ ÌË Ó Î È ÙÔ ÎÂÓfi. Èı Ó ÁÓÒÛË: Ô ÂÓÔÊ ÓË È ÎÚ ÓÂÈ Â Ò ÙË ÁÓÒÛË applefi ÙË ÁÓÒÌË ( fií ) appleô Â Ó È ÂÈÎ Û Î È apple Ú ÂÈ appleèı Ó ÁÓÒÛË. APA H A KEIMENA fiúè ÙË ÓıÚÒappleÈÓË ÁÓÒÛË Στενά τα ρια των δυνάµεων του ανθρώπου και πολλά τα δεινά που στοµώνουν τη σκέψη του. Ένα τ σο δα κοµµάτι της ζωής βλέπουν οι άνθρωποι σο ζουν, κι στερα, γοργοθάνατοι, πετο ν σαν καπν ς, σίγουροι µ νο γι αυτ που σ ντυχε ο καθένας τους καθώς πλανιο νται εδώ κι εκεί ποιος τάχα καυχιέται πως βρήκε το λο; Έλα τώρα και κοίτα καλά π σο φανερ είν το καθένα, χωρίς ο τε την ραση να εµπιστε εσαι πιο πολ απ την ακοή, ο τε την πολυθ ρυβη ακοή να βάζεις πιο πάνω απ της γλώσσας τη σαφήνεια, ο τε ν αρνιέσαι την πίστη σου σε κάποιο άλλο ργανο που πέρασµα είναι για τη ν ηση, αλλ άδραξε το καθετί πως φανερώνεται. ( Εµπεδοκλ ς, Περ φ σεως, απ σπ., ) Ó ÛÈ Î È ÛÎÔÙÂÈÓ ÁÓÒÛË ÛÙËÓ ÂÌappleÂÈÚ ÙˆÓ ÈÛı ÛÂˆÓ Υπάρχουν δυο µορφές γνώσης, η µια γνήσια, η άλλη σκοτεινή. Και στη σκοτεινή ανήκουν λα αυτά που ακολουθο ν: ραση, ακοή, οσµή, γε ση, αφή. Η άλλη, η γνήσια, είναι ξέχωρη απ αυτήν. ταν η σκοτεινή µορφή δεν µπορεί πλέον να δει τίποτε άλλο απειροελάχιστο ο τε να ακο σει ο τε να µυρίσει ο τε να γευτεί ο τε να αντιληφθεί µε την αφή, αλλά πρέπει να αναζητεί κάτι πιο λεπτ, τ τε έρχεται η γνήσια µορφή γνώσης, µια και έχει ργανο να σκεφτεί πιο λεπτά. ( ËÌfiÎÚÈÙÔ, applefiûapple. ) ıâfi ÙÔ ÂÓÔÊ ÓË Ένας θε ς, ο µέγιστος ανάµεσα στους θεο ς και στους ανθρώπους, καθ λου µοιος µε τους θνητο ς στο σώµα ή στο πνε µα [ ] Βλέπει, σκέφτεται και ακο ει ολ κληρος. ( ÂÓÔÊ ÓË, applefiûapple. µ, 4µ) Ορειχάλκινη κεφαλή της Aφροδίτης (ος ή ος αι. π.x., Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο).

11 O Ë 5 Γνώση και αλήθεια 4 «ÙÔ ıâô ÙÔ Ô ÓıÚˆappleÔ ÂÈÎÔÓ ÂÈ ÙÔÓ Â Ùfi ÙÔ» Οι Αιθίοπες λένε τι οι θεοί τους είναι πλακουτσοµ τηδες και µα ροι, οι Θράκες τι οι δικοί τους θεοί είναι γαλανοµάτηδες και κοκκινοτρίχηδες. ( ÂÓÔÊ ÓË, applefiûapple. 6) EPøTH EI EP A IE 4 ÔÈ Â Ó È Ë appleô Ë ÙÔ ÚÌÂÓ Ë ÁÈ ÙËÓ Ï ıâè Î È ÙËÓ appleï ÓË; O ÚÌÂÓ Ë ÚËÛÈÌÔappleÔÈ ÙÔ Ú Ì «Â Ó È» ˆ apple ÚÎÙÈÎfi Î È Û Ó ÂÙÈÎfi. Ì ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ì ÛÙÔÓ Î ıëìâúèófi ÏfiÁÔ ÙÔ Ú Ì «Â Ó È» Ì appleâúèûûfiùâ- Ú ÛËÌ Û Â. M ÙË Ô ıâè ÂÓfi ÏÂÍÈÎÔ Ó ËÙ ÛÙ ΠÙÔ Ï ÈÛÙÔÓ Ù ÙÔÈ ÊÚ ÛÂÈ Î È appleúôûapple ı ÛÙÂ Ó ÙÈ ÓÙÈÎ Ù ÛÙ ÛÂÙ Ì ÏÏ ÈÛÔ Ó - ÌË ÛËÌ Û (apple.. Ù Ó Ó Ê Áˆ = ÂappleÚfiÎÂÈÙÔ, ıâï Ó Ê Áˆ / Âapple Ó ÛÙ ÙË- Û Ì fiïô ÙÔ ÙÔ Â Ó È Î..). M appleôè Ì Û ÁÓˆÚ ÂÈ Ô ÓıÚˆappleÔ Ù appleú ÁÌ Ù, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ Ìapple Ô- ÎÏ, Î È ÁÈ Ù Ú ÎÙËÚ ÂÈ Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ ÙË ÁÓÒÛË «ÁÓ ÛÈ» Î È «ÛÎÔÙÂÈÓ»; [ Ú ÏÏËÏ Î ÌÂÓ () Î È ()]. ÔÈ ÂÈÎfiÓ ÙÔ ıâ Ô ÂÈÛ ÁÂÈ Ô ÂÓÔÊ ÓË ; Ò ıâˆúâ Ùfi fiùè ÓÙÈÏ Ì- ÓÔÓÙ È ÔÈ ÓıÚˆappleÔÈ ÙÔ ıâô ; [ Ú ÏÏËÏ Î ÌÂÓ () Î È (4)]. Απεικόνιση του Αιγύπτιου θεού Θευθ ή Θωθ. Αριστερά εικονίζεται µε κεφάλι σκύλου και δεξιά µε κεφάλι πτηνού και µε ένα µισοφέγγαρο πάνω στο κεφάλι του. Ήταν ο γραφέας των θεών, εφευρέτης των τεχνών και των επιστηµών και δάσκαλος της µαγείας. EMA IA YZHTH H PA TH EP A IA È appleôèô ÏfiÁÔ ÓÔÌ ÂÙ fiùè Ô ÚÌÂÓ Ë Î È Ô EÌapple ÔÎÏ ÁÚ Ó Û ÌÌÂ- ÙÚÔ appleôèëùèîfi ÏfiÁÔ; N apple ÓÙ ÛÂÙ ÁÚ appleù ÛÂ Ô apple Ú ÁÚ ÊÔ, ÍÈÔappleÔÈÒÓÙ fiû ÁÓˆÚ ÂÙ ÁÈ ÙËÓ Âapple Ú ÛË ÙË ÂappleÈÎ appleô ËÛË, ÙÔÓ ÚfiÏÔ ÙˆÓ Ú ˆ ÒÓ Î È ÙÔ ÙÚfiappleÔ È ÔÛË ÙË ÁÓÒÛË ÛÙËÓ Ú Î ÂappleÔ. π ª π ƒ π ªÂ ÊÔÚÌ ÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ (4) Î È ÙÈ ÂÈÎfiÓ appleô apple Ú Ù ıâóù È, Ó Ó Ë- Ù ÛÂÙ ÏÈÎfi appleô Ó Â ÓÂÈ ÙÈ È ÊÔÚ ÛÙËÓ appleâèîfióèûë ÙˆÓ ıâòó applefi ÙÔ ÈÁ appleù Ô Î È ÙÔ ŒÏÏËÓÂ. Άγαλµα της Eφέσιας Άρτεµης, στο οποίο είναι φανερές οι ανατολικές επιδράσεις. Στο ναό της αφιέρωσε ο Hράκλειτος το βιβλίο του Περ Φ σεως. Οι θεοί των Ελλήνων είχαν τα ελαττώµατα των θνητών, ανθρώπινη µορφή (ανθρωποµορφισµός) και δεν ενέπνεαν φόβο ή τρόµο, όπως οι θεοί άλλων θρησκειών.

12 O Ë AÚÂÙ Î È Â ÈÌÔÓ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÌÂÏÂÙ ÛÔ ÌÂ ÙÈ ÓÙÈÏ ÂÈ ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ ÁÈ ÙËÓ ËıÈÎ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Î È ÁÈ ÙÈ ÚÂÙ appleô ÂÍ ÛÊ Ï Ô Ó ÙËÓ appleúôûˆappleèî Î È ÎÔÈÓˆÓÈÎ Â ÈÌÔÓ. Û Ë- Ù ÛÔ ÌÂ Âapple ÛË ÙÈ ËıÈÎ ÓÙÈÏ ÂÈ ÙÔ ÂÓÔÊ ÓË Î È ÙÔ Ú ÎÏÂÈÙÔ, ÔÈ ÔappleÔ ÔÈ appleúèó applefi ÙfiÓ ÙÔÓ Ô Ó ÙËÓ Í ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ÚÂÙÒÓ ÛÙË ˆ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ. KEIMENO Περί ε θυµίας HMOKPITO ( π.χ.) Pωµαϊκό αντίγραφο χάλκινης προτοµής του ου αιώνα π.x. (Nάπολη, Eθνικό Mουσείο). O άνθρωπος που θέλει να έχει ψυχική γαλήνη (ε θυµία) δεν πρέπει να κάνει πολλά, ο τε στην ιδιωτική του ο τε στη δηµ σια ζωή, ο τε να επιδιώκει πράγµατα που ξεπερνο ν τις φυσικές του δυνάµεις. Πρέπει να προσέχει ώστε, ακ µα και αν η τ χη βρεθεί στον δρ µο του και του υποδείξει περισσ τερα, αυτ ς να µπορεί µε τη φρ νησή του να την αφήσει κατά µέρος και να µην απλώσει το χέρι του σε περισσ τερα απ σα του επιτρέπουν οι δυνάµεις του. Γιατί το σωστ φορτίο 4 είναι ασφαλέστερο απ το µεγάλο φορτίο. ( ηµ κριτος, απ σπ. ) «ε δαιµονίη ψυχ ς κα κακοδαιµονίη». Ψυχική γαλήνη και σ µµετρη ζωή HMOKPITO H λογοτεχνική και εικαστική παράδοση τον αναπαριστάνει ως τον «γελαστό φιλόσοφο», επειδή στην ηθική του µιλάει για την ευθυµία και τη συγκρατηµένη διασκέδαση. Πίνακας του Oλλανδού ζωγράφου της εποχής του µπαρόκ H. Terbrugghen (588-69). Σ αυτόν τον πίνακα ο ζωγράφος αναφέρεται στη φυσική και στην ηθική φιλοσοφία του ηµόκριτου (Άµστερνταµ, Rijksmuseum Stichtung). Γιατί την ψυχική γαλήνη τη φέρνει στους ανθρώπους η συγκρατηµένη διασκέδαση και η σ µµετρη ζωή 5. Η στέρηση και η υπεραφθονία τείνουν να µετατρέπονται στο αντίθετ τους και να προκαλο ν στην ψυχή µεγάλες κινήσεις 6 και οι ψυχές που κινο νται σε µεγάλη έκταση δεν είναι ο τε ευσταθείς ο τε γαλήνιες [ ] Να µη δίνει µεγάλη σηµασία στα σα ζηλε ουν ή θαυµάζουν οι πολλοί και να µην τα σκέφτεται συνεχώς. Να κοιτάζει πώς ζουν οι ταλαίπωροι και να συναισθάνεται π σο υποφέρουν [ ] Γι αυτ ακριβώς δεν πρέπει κανείς να ψάχνει για πράγµατα που είναι µακριά του, παρά να ικανοποιείται µε τα σα είναι κοντά του, συγκρίνοντας τη ζωή του µε τη ζωή εκείνων που βρίσκονται σε χειρ τερη θέση ( ηµ κριτος, απ σπ. 9)

13 O Ë 7 Aρετές και ευδαιµονία ƒ ª O O π 𠃪 À π ÃO π ÂÚ Â ı Ì : Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ Ù Ó applefi Ù Õ ËÚ ÙË Ú ÎË ( apple.x.). Ô applefiûapple ÛÌ Ùfi ıâˆúâ Ù È ˆ Ë Ú ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ Περ ε θυµίης (ȈÓÈ- Î È ÏÂÎÙÔ ), ÚÁÔ appleú ÎÙÈÎ ËıÈÎ, fiappleô Û Ó ıˆ ÂÓÙ ÛÛÔÓÙ È appleú ÁÌ Ù  appleô ÓÔ Ó Û Ì Ô Ï, Ï.. ÁÈ ÙËÓ appleâúó ÎËÛË ÙË ÔÚÁ, ÏÏ Î È «apple Ú - Ì ı » appleô Ô Ó ˆ ÛÎÔapplefi Ó ÁÈ ÙÚ Ô Ó ÙË Ï appleë. ÙÔ Î ÌÂÓÔ ÙË ÂÓfiÙËÙ ÙÔÓ ÂÙ È fiùè Ë ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚË ÚÂÙ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Â Ó È Ë «Â ı Ì», appleô Ô ËÁ Û ÈÎ Á Ï ÓË, ËÏ Î Ù ÛÙ ÛË appleô ÂappleÈ- Ù Á ÓÂÙ È Ì ÙËÓ ÙÔÁÓˆÛ, Ì ÙËÓ Âapple ÁÓˆÛË ÙˆÓ Ê ÛÈÎÒÓ ÈÎ ÓÔÙ ÙˆÓ Î È Ì ÙË ÊÚfiÓËÛË. O ËÌfiÎÚÈÙÔ ıâˆúô Û appleˆ «Ë Â Ù Î È Ë ÛÙ Â Ó È Î Ù ÛÙ ÛÂÈ ÙË» Î È fiùè Ë Â ÈÌÔÓ Â Û Ó ÛÙ Ù È ÛÙËÓ applefiîùëûë ÏÈÎÒÓ Á ıòó ÏÏ ÛÙËÓ Î ÏÏÈ ÚÁÂÈ ÙË Î È ÙÔ ÓÔ. E Ó È Ô appleúòùô ÛÙÔ ÛÙ appleô ı ÙÂÈ Î appleôèô Á ıfi ˆ ÛÎÔapplefi ˆ, ËÏ. ÙËÓ Â ı Ì ( applefi ÙË Ï ÍË ı Ìfi =Î Ú È ), ÙËÓ ÈÎ Á Ï ÓË. ºÚfiÓËÛË: Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ appleúôùú appleâè ÛÂ Ô ÏÈÙfi Î È ÌÂÙÚËÌ ÓÔ Î È ıâˆúâ appleôï ÛËÌ ÓÙÈÎ ÁÈ ÙË ˆ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ ÙË ÊÚfiÓËÛË, ÙËÓ apple È Â Î È ÙËÓ appleïfiùë- Ù ÙÔ Ú ÎÙ Ú. ˆÛÙfi ÊÔÚÙ Ô (ε ογκίη): ÔÈ ÓÓÔÈ ÙÔ Ì ÙÚÔ Î È ÙË ÏÈÙfiÙËÙ Î ÚÈ Ú Ô Ó ÛÙËÓ ËıÈÎ ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ, Ë ÔappleÔ appleô ÂÈÎÓ ÂÈ ÙÔÓ ÛˆÛÙfi ÙÚfiappleÔ ˆ ÏÏ Î È Î ÓfiÓÂ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÛÙ Â appleôú ÛÙÚÒÌ Ù ÙË ÎÔÈÓˆÓ ÙˆÓ A ÚˆÓ ÚËÛÈÌÔappleÔÈÒÓÙ fiúô ÙË Ê ÛÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. ÁÎÚ ÙËÌ ÓË È ÛÎ ÛË Î È Û ÌÌÂÙÚË ˆ : Û ÓÈÛÙ ÙËÓ Ù ÚËÛË ÙÔ Ì ÙÚÔ Î È ÛÙËÓ ÂappleÈ ˆÍË ÙˆÓ appleôï ÛˆÓ. OÈ ÔÍÔÁÚ ÊÔÈ ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ ( ÈÔÁ ÓË Ô ÚÙÈÔ, ÙÔ Ô Î.., Ï. Û ÂÙÈÎ Î È ÂÓÈÎ EÈÛ ÁˆÁ ) ÓÔ Ó È ÊÔÚÂ Ï ÍÂÈ, fiappleˆ ε θυµίη, ε εστώ, ρµονία, συµµετρία, τέρψις, ταραξία, θαµβία, ÁÈ Ó appleâúèáú Ô Ó ÙËÓ ÚÂÙ ÙË ÈÎ Á Ï ÓË appleô Ô ËÁÂ, Î Ù ÙÔÓ ËÌfiÎÚÈÙÔ, ÛÙËÓ Â ÈÌÔÓ. æ ÌÂÁ Ï ÎÈÓ ÛÂÈ : ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ Ó appleù ÛÛÔ Ó ÙËÓ Ó ÏÔÁ ( Ó ÏÔÁÈÎfi Û ÏÏÔÁÈÛÌfi ) Î È applefi ÙËÓ apple Ú Ù ÚËÛË ÙË Ê ÛË Î È ÙˆÓ ÓfiÌˆÓ ÙË Ô ËÁÔ ÓÙ È ÛÙË ÈÂÚ ÓËÛË ÙË ÓıÚÒappleÈÓË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ Î È appleú ÍË ÂÍËÁÒÓÙ ÙÈ ÈÎ Î Ù ÛÙ ÛÂÈ Ì ÙÚfiappleÔ Ó ÏÔÁÔ appleúô Ù Ê ÛÈÎ Ê ÈÓfiÌÂÓ. O ËÌfiÎÚÈÙÔ ÛÙÚ  ÙËÓ appleúôûô appleúô Ù Ì Û, appleúô ÙË ÈÂÚ ÓËÛË ÙË Î Ù ÛÙ ÛË ÙË, fiappleˆ Î ÓÂ Î È Ô ˆÎÚ ÙË, Î ıò ı Ô Ì ÛÙÔ ÎÂÊ Ï ÈÔ, ÂÓfiÙËÙ Ë. Ο ιόνυσος, θεός της χαράς και της ευθυµίας, στη ράχη ενός πάνθηρα. Μωσαϊκό από την οικία του ιόνυσου στη ήλο (ος αι. π.χ.). Η λατρεία του ιόνυσου και του Ορφέα ήταν ιδιαίτερα διαδεδοµένη στη Θράκη. Στο τέλος της αρχαϊκής εποχής διαδίδονται οι διδασκαλίες των ορφικών για τη µεταθανάτια ζωή. O µυθικός αρχηγός της κίνησης ήταν ο Oρφέας, ο οποίος εικονίζεται εδώ σε αγγειογραφία του 5ου αιώνα π.x. να παίζει λύρα και να τραγουδά καθισµένος σε βράχο, ενώ Θράκες πολεµιστές τον ακούνε γοητευµένοι ( υτ. Bερολίνο, Aρχαιολογικό Mουσείο).

14 8 O Ë Aρετές και ευδαιµονία APA H A KEIMENA ıô Î È ÚÂÙ Ο αποχαιρετισµός του πολεµιστή. Ερυθρόµορφο αγγείο, έργο του Ευθυµίδη. Γύρω στο 500 π.χ. (Μόναχο, Antiquarium Museum). Μα έτσι πολ αλογάριαστα το συνηθίζουν κι ο τ είν δίκιο να προτιµο ν τη δ ναµη απ τη συνετή σοφία. Γιατί ο τε κι αν µες στους λαο ς ένας τεχνίτης ήταν καλ ς στο πένταθλον ή στη γροθιά ή και στην πάλη, ο τε στη γρηγοράδα των ποδιών, που προτιµιέται απ λα τα έργα των αντρών µες στον αγώνα, γι αυτ δε θα ευνοµο σε πι τερον η π λη. Μικρ µονάχα χάρισµα στην π λη θα γιν ταν στις χθες αν κανείς της Πίσας τον αγώνα ενίκα. Γιατί λα το τα δεν παχαίνουν τις σοδειές της π λης. ( ÂÓÔÊ ÓË, applefiûapple. ) H πάλη συγκαταλέγεται ανάµεσα στα παλαιότερα αγωνίσµατα. Eδώ ο παλαιστής µε τεχνική λαβή προσπαθεί να καταβάλει τον αντίπαλό του. Παράσταση από ερυθρόµορφη κύλικα του 40 π.x. περίπου (Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο). O χαρακτήρας του ανθρώπου είναι η µοίρα του.( Hθος νθρώπ ω δαίµων) ( Hράκλειτος, απ σπ. 9) Ερε νησα τον εαυτ µου. ( Eδιζησάµην µεωυτ ν) ( Hράκλειτος, απ σπ. 0) EPøTH EI EP A IE «Ε δαιµονίη ο κ ν βοσκήµασι ο κε ο δ ν χρυσ. Ψυχ ο κητήριον δαίµονος». ( ηµ κριτος) «ώµης γ ρ µείνων νδρ ν δ ππων µετέρη σοφίη». (Ξενοφάνης) È appleôèôó ÏfiÁÔ Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ appleôî ÏÂ Ù È «ÁÂÏ ÛÙfi ÊÈÏfiÛÔÊÔ»; ÔÈ Û ÛË apple Ú ÂÈ Ó ÌÂÛ ÛÙËÓ Ù Ë Î È ÙË ÊÚfiÓËÛË, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ ËÌfiÎÚÈÙÔ; È Ù, Î Ù ÙË ÁÓÒÌË Û, Ë ÛÙ ÚËÛË Î È Ë appleâú ÊıÔÓ «appleúôî ÏÔ Ó ÛÙËÓ ÌÂÁ Ï ÎÈÓ ÛÂÈ»; 4 ÔÈ ÛÙ ÛË ˆ, ÁÂÓÈÎ, Î È appleôèâ Û ÁÎÂÎÚÈÌ Ó ÚÂÙ appleúôùâ ÓÂÈ Ô ËÌfi- ÎÚÈÙÔ ; ÌʈÓ Ù Ì ÙÈ applefi ÂÈ ÙÔ ; 5 Û ÔÏÈ ÛÂÙ ÁÚ appleùò ÙËÓ appleô Ë ÙÔ HÚ ÎÏÂÈÙÔ fiùè «Ô Ú ÎÙ Ú ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Â Ó È Ë ÌÔ Ú ÙÔ». Έλληνας οπλίτης µάχεται µε Πέρση. Αττικός ερυθρόµορφος αµφορέας, γύρω στα 460 π.χ. (N. Yόρκη, Mητροπολιτικό Mουσείο).

15 O Ë 9 Aρετές και ευδαιµονία EMA IA YZHTH H PA TH EP A IA Â Ó applefi Ù appleôûapple ÛÌ Ù ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ È Ô ÌÂ: «OÈ ÓıÚˆappleÔÈ appleï Û Ó ÙÔ Â ˆÏÔ ÙË Ù Ë, ÁÈ Ó ÈÎ ÈÔÏÔÁ ÛÔ Ó ÙËÓ Ô Ï ÙÔ. È Ù Ûapple ÓÈ Ë Ù Ë ÓÙÈÌ ÂÙ È ÙË ÊÚfiÓËÛË, ÏÏ Ù appleèô appleôïï ÛÙË ˆ Ù Î Ù ı ÓÂÈ Ë Û ÓÂÙ ÔÍ ÚÎÂÈ». ÔÏÈ ÛÙ ÁÚ appleùò ÙËÓ appleô Ë Ù, Ï Ì ÓÔ- ÓÙ applefi Ë Î È ÙË Ï Î ÓÙ ÏË Ë fiùè «Ë Ù Ë ÔËı ÂÈ ÙÔ ÙÔÏÌËÚÔ». O ËÌfiÎÚÈÙÔ Û Ì Ô Ï ÂÈ Ó Û ÁÎÚ ÓÔ Ì ÙÔÓ Â Ùfi Ì Ì fiûô Ú ÛÎÔ- ÓÙ È Û ÂÈÚfiÙÂÚË ı ÛË applefi ÂÌ Î È Ó ÚÎÔ Ì ÛÙ Û ٠appleô Ô ÌÂ. TÈ ÂÓÓÔÂ Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ Ì Ùfi Î È ÙÈ ÂappleÈ ÈÒÎÂÈ; ËÙ ÛÙ Âapple ÛË ÙËÓ ÓÙ ıâùë appleô Ë, ËÏ fiùè, ÁÈ Ó appleúôô  ÛÔ ÌÂ Î È Ó ÂÏÙȈıÔ ÌÂ, ÚÂÈ ÂÙ È Ó apple Ú ÙËÚÔ Ì ÙÔ appleô Â Ó È Î Ï ÙÂÚÔÈ applefi ÂÌ Î È Ó ÎÔÏÔ ıô Ì ÙÔ apple Ú ÂÈÁÌ ÙÔ. π ª π ƒ π ÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ () Ô ÂÓÔÊ ÓË appleôúú appleùâè ÙÔ È ÓÈÎfi ÙË ÂappleÔ ÙÔ, ËÏ ÙË fií ÙÔ OÏ ÌappleÈÔÓ ÎË, Î È ÓÙÈapple Ú ı ÙÂÈ appleúô ÙËÓ ıïëùèî Ó ÌË ÙË «ÛÔÊ», Ë ÔappleÔ Â Ó È Î Ù ÙfiÓ ÌÈ Ó ÚÂÙ appleô ÂÍ ÛÊ Ï ÂÈ ÙËÓ Â ÈÌÔÓ ÙË applefiïë. ËÙ ÛÙ ÙËÓ appleô ÙÔ Ï Ì ÓÔÓÙ applefi Ë appleôèâ ËıÈÎ Í Â Î È ÚÂÙ appleúô ÏÏÔÓÙ È ÛÙËÓ ÂappleÔ Ì applefi Ù MME. ΓΛΩΣΣAPIO A AMBIA: θάρρος, τόλµη, αταραξία, αφοβία. AƒMONIA: συναρµογή, συνταίριασµα. AIMøN: θεός, θεότης, θείον EY AIMONIA (συνών. ευθυµία, αντίθ. κακοδαιµονία, δυστυχία): ευτυχία. YE Tø : ευστάθεια ψυχής, ευδαιµονία, παράγεται από το «ε στάναι τ ν ο κον». Y YMIA: ευφροσύνη, σύµµετρη κατάσταση της ψυχής, ψυχική γαλήνη πkh: κλάδος της φιλοσοφίας που σχετίζεται µε το πρέπον (το δέον) και την ανθρώπινη πράξη. : φύση, χαρακτήρας. Μετά την ήττα του Κροίσου, βασιλιά των Λυδών, από τον Κύρο, βασιλιά της Περσίας, οι ελληνικές πόλεις της Ασίας εντάχθηκαν στο περσικό κράτος και ο Κροίσος καταδικάστηκε σε θάνατο επί της πυράς, αλλά σώθηκε την τελευταία στιγµή. O Kροίσος τιµωρήθηκε για την έλλειψη µετριοφροσύνης, σύµφωνα µε τον Hρόδοτο. Παράσταση σε αττικό ερυθρόµορφο αµφορέα (αρχές του 5ου αι. π.χ., Παρίσι, Μουσείο Λούβρου).

16 O 4Ë ÔÏÈÙÈÎ appleôı ÎÂ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÁÓˆÚ ÛÔ ÌÂ ÙÈ applefi ÂÈ ÙÔ Ú ÎÏÂÈÙÔ ÁÈ ÙÔÓ applefiïâìô, ˆ ÎÔÛÌÈÎ Î È ÎÔÈ- ÓˆÓÈÎ Ó ÌË, Î ıò Î È ÁÈ ÙÔÓ ÓfiÌÔ Î È ÙË ÈÎ ÈÔÛ ÓË, appleô Û Ó ÔÓÙ È ÌÂ ÙËÓ appleôïèùèî appleú ÁÌ ÙÈ- ÎfiÙËÙ ÙË ÂappleÔ ÙÔ. ÁÓˆÚ ÛÔ ÌÂ, Âapple ÛË, ÙÈ appleôïèùèî ÓÙÈÏ ÂÈ ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ ÁÈ ÙÔ ËÌÔ- ÎÚ ÙÈÎfi appleôï ÙÂ Ì Î È ÙËÓ Â ı ÓË ÙˆÓ appleôïèùòó ÁÈ ÙË È ÛÊ ÏÈÛË ÙË ÛˆÛÙ ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙÔ. KEIMENO Π λεµος πατήρ πάντων O π λεµος είναι ο πατέρας των πάντων και ο βασιλιάς των πάντων και µερικο ς τους έκανε θεο ς, άλλους ανθρώπους µερικο ς τους έκανε δο λους, άλλους ελε θερους. ( Hράκλειτος, απ σπ. 5) HPAK EITO 544/40-484/80 π.χ. O Hράκλειτος ονοµάζεται «σκοτεινός φιλόσοφος», επειδή ο λόγος του ήταν αινιγµατικός και αποφθεγµατικός. Θεωρούσε πως ο χαρακτήρας του ανθρώπου καθορίζει τη µοίρα του (Λεπτοµέρεια από τη νωπογραφία του Pαφαήλ H Σχολή των Aθηνών, 6ος αι., Ρώµη, Bατικανό). «µάχεσθαι χρ τ ν δ µον π ρ το ν µου κωσπερ τείχεος». ( Ηράκλειτος, απ σπ. 44) Π λη και ν µος (α) σοι µιλο ν µυαλωµένα πρέπει να στηρίζονται σ αυτ που είναι κοιν σε λους, πως µια π λη πρέπει να στηρίζεται στον ν µο της, και µε πολ µεγαλ τερη εµπιστοσ νη γιατί λοι οι ανθρώπινοι ν µοι τρέφονται απ έναν ν µο, τον θείο 4 γιατί αυτ ς έχει ση δ ναµη θέλει και χι µ νο φτάνει για λους, παρά µένει και υπ λοιπο. ( Hράκλειτος, applefiûapple. 4) (β) O λα ς 5 πρέπει να υπερασπίζεται τον ν µο 6 πως τα τείχη της π λης. ( Ηράκλειτος, applefiûapple. 44) Mια καλά κυβερνηµένη π λη HPAK EITO Aπό ρωµαϊκό αντίγραφο ανδριάντα του φιλοσόφου, 4ος αι. π.x. (Mουσείο Hρακλείου Kρήτης). Πρέπει να δίνουµε τη µεγαλ τερη σηµασία στα ζητήµατα που αφορο ν την π λη, ώστε να είναι καλή η διακυβέρνησή της 7, και να αποφε γονται οι φιλονικίες, που καταπατο ν την ισ τητα και η βίαιη επιβολή µιας ισχ ος που βλάπτει το κοιν καλ 8. Mια καλά κυβερνηµένη π λη είναι η µεγαλ τερη εγγ ηση περιέχει µέσα της τα πάντα, και ταν διατηρείται σώα, διατηρο νται σώα και λα τα υπ λοιπα, ενώ ταν καταρρέει, καταρρέουν µαζί της τα πάντα. ( ηµ κριτος, applefiûapple. 5)

17 O 4Ë Πολιτικές υποθήκες ƒ ª O O π 𠃪 À π ÃO π O Ú ÎÏÂÈÙÔ ÁÂÓÓ ıëîâ ÛÙËÓ ŒÊÂÛÔ appleâú appleô ÙÔ 544/540 apple.x., Û ÂappleÔ ÌÂÁ ÏË ÎÌ ÙË applefiïë, appleô ËÌÈÔ ÚÁ ıëîâ applefi ÙÔ ÂÌapplefiÚÈÔ. fióô apple ÏÈ ÛÈÏÈÎ ÔÈÎÔÁ ÓÂÈ Â Â ÌÂ Û Ú ÛÎÂÈ ÙËÓ ÓÔ Ô ÙˆÓ ËÌÔÎÚ ÙÈÎÒÓ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎ Î È appleôïèùèî ˆ. OÈ ÈÔÁÚ ÊÈÎ appleïëúôêôú  ÁÈ ÙË ÌÈÛ ÓıÚˆapple Î È Ï ÔÓ ÙÔ appleúô Ú ÔÓÙ È applefi Û ÂÙÈÎ apple ÍȈÙÈÎ È Ù appleòûâè ÙÔ. ÔÏ ËÌÔÊÈÏ Ë Ú ÛË ÙÔ Τ πάντα ε. O applefiïâìô ( ÚÈ, ÓÙ ÁˆÓÈÛÌfi ) Â Ó È appleúôûêèï ÌÂÙ ÊÔÚ ÛÙÔÓ HÚ ÎÏÂÈ- ÙÔ. ø Ú ÛË Î È ÓÙ Ú ÛË ÓÙ ıâùˆó Ó ÌˆÓ, ÂÍ ÛÊ Ï ÂÈ Î Ù ÙÔÓ Ú ÎÏÂÈÙÔ ÙËÓ ÏÏ Á, ÙËÓ Ù ÍË Î È ÙËÓ ÚÌÔÓ ÙÔ ÎfiÛÌÔ. E Ó È Ë Û ÁÎÚÔ ÛË Ó ÌÂÛ Û  ÁË ÓÙ ıâùˆó ÂÓÓÔÈÒÓ Î È Î Ù ÛÙ ÛÂˆÓ appleô Ê Ú- ÓÂÈ fiìˆ ÙËÓ ÚÌÔÓ (Ï.. βίος-θάνατος, ρχή-πέρας, κ ρος-λιµ ς, δίκη- ρις, ε ρήνη-π λεµος). ÎÊÚ ÂÈ ÙË Û Ó ÏÏ Á fiïˆó ÙˆÓ appleú ÁÌ ÙˆÓ Î È ÙˆÓ Î Ù ÛÙ ÛˆÓ, ÙÔÓ ÌÂÙÚËÌ ÓÔ ÓÙ ÁˆÓÈÛÌfi ÛÙÔÓ Ê ÛÈÎfi Î È ÛÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. O applefiïâìô, ËÏ Ë Û ÁÎÚÔ ÛË, appleô È appleâè fiï Ù Û Ì ÓÙ Î È Ú ı- Ì ÂÈ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙË Ê ÛË, Â Ó È Âapple ÛË ÎÔÈÓfi, ËÏ Î ıôïèîfi apple Ú - ÁÔÓÙ, appleô Ú ıì ÂÈ ÙÈ È ÊÔÚ Î È ÙÈ Û ÁÎÚÔ ÛÂÈ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ. ÓÂÚ- ÁÂ Î Ù Ó ÏÔÁÔ ÙÚfiappleÔ Ì ÙÔÓ ÏfiÁÔ («ÏfiÁÔÓ Í ÓfiÓ»), appleô Û Ó ÂÈ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Î È ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. ŸÛÔÈ ÌÈÏÔ Ó Ì ÏˆÌ Ó : Â Ò Ô Ú ÎÏÂÈÙÔ ÙÔÓ ÂÈ ÙË ÛËÌ Û ÙÔ ÓÔ, ÙË ÎÔÈÓ ÏÔÁÈÎ, appleô Â Ó È ÎÔÈÓfi ÎÚÈÙ ÚÈÔ fiïˆó ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ, Î È ÙÔÓ apple ÚÔ- ÌÔÈ ÂÈ Ì ÙÔÓ ÓfiÌÔ applefi ÙÔÓ ÔappleÔ Ô ÓÙÏ ΠÚÔ Ë appleôïèùèî ÎÔÈÓfiÙËÙ. O ÓfiÌÔ appleú appleâè, fiappleˆ Î È Ô ÏfiÁÔ, Ó Â Ó È appleúfiûˆappleô, ÌÂÚfiÏËappleÙÔ Î È ÔÈÎÔ ÌÂÓÈÎfi. È Ù fiïôè ÔÈ ÓıÚÒappleÈÓÔÈ ÓfiÌÔÈ Ó Ó ÓfiÌÔ, ÙÔÓ ıâ Ô: Î Ù ÙÔÓ Ú ÎÏÂÈÙÔ, ÙÔ Î ÚÔ ÙˆÓ ÓıÚÒappleÈÓˆÓ ÓfiÌˆÓ Â Ó È appleâúèôúèûì ÓÔ, ÊÔ ÙÔ È Ê ÚÔ Ó applefi applefiïë Û applefiïë Î È applefi ÂappleÔ Û ÂappleÔ. OÈ ÓıÚÒappleÈÓÔÈ ÓfiÌÔÈ ÓÙÏÔ Ó ÙÔ Î ÚÔ ÙÔ applefi ÙÔÓ ıâ Ô, ÙÔÓ ÔÈÎÔ ÌÂÓÈÎfi ÓfiÌÔ appleô Û ÌʈÓ Ì ÙÔÓ fiáô. O Ï fi : ÙÛÈ appleô ÂÙ È Ë Ï ÍË δ µος, ËÏ ÙÔ Û ÓÔÏÔ ÙˆÓ appleôïèùòó appleô Ô Ó Û ÌÈ ÔÚÁ ÓˆÌ ÓË appleôïèùèî ÎÔÈÓˆÓ, ÙËÓ applefiïë-îú ÙÔ. NfiÌÔ : Â Ò ÓÔÂ Ù È ˆ «ÓfiÌÈÌÔÓ», ËÏ Î ÙÈ Û ÌʈÓÔ Ì ÙËÓ apple Ú ÔÛË, ÙÔ Û Ì ÙÈÎfi. K Ï È Î ÚÓËÛË: Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ Ù Ó ËÌÔÎÚ ÙÈÎfi Î È apple ÛÙ  ÛÙËÓ appleôïè- ÙÈÎ Û ÌappleÓÔÈ ÙˆÓ appleôïèùòó. AÓ Ê ÚÂÙ È Â Ò Û ÌÈ Â ÓÔÌÔ ÌÂÓË Î È ËÌÔ- ÎÚ ÙÈÎ applefiïë, fiappleô ÔÈ appleôï ÙÂ Ô Ó ÂÓÂÚÁfi Û ÌÌÂÙÔ ÛÙ ÎÔÈÓ Î È Ë ÙÔ- ÌÈÎ Â ÈÌÔÓ ÂÍ ÚÙ Ù È applefi ÙËÓ Â ÈÌÔÓ ÙË applefiïë. TÔ ÎÔÈÓfi Î Ïfi: Î Ù ÙËÓ ÎÊÚ ÛË ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ, ÙÔ χρηστ ν το ξυνο, Â Ó È Ô ÏfiÁÔ apple ÚÍË ÙË ËÌÔÎÚ ÙÈÎ appleôïèùâ. O ίας (Zευς) ήταν θεός του Oυρανού και η ενσάρκωση του υπερανθρώπινου νόµου. Oι κεραυνοί του ενδυναµώνουν τη θεία ίκη. Eδώ, σε ζωγραφική απεικόνιση της εποχής που άρχισε η ελληνική φιλοσοφία, νικά τον Tυφώνα, ο οποίος παριστάνει την αταξία (Mόναχο, Aρχαιολογικό Mουσείο). O Ερµής ζυγίζει τον Αχιλλέα και τον Έκτορα (ψυχοστασία). Σκηνή από τον Τρωικό πόλεµο (Ιλιάδα X, 7-6). Στο αριστερό µέρος ο ίας, κρατώντας τους κεραυνούς, παρακολουθεί την κρίση, ενώ στο δεξιό µέρος εικονίζεται η Aθηνά ή η Θέτις. H ανθρώπινη αρετή της ανδρείας κρίνεται µε τα κοινά µέτρα και σταθµά. Aπό ελληνικό αγγείο, 6ος αι. π.x.

18 O 4Ë Πολιτικές υποθήκες ΓΛΩΣΣΑΡΙO ª :. λαός,. συγκέντρωση λαού. O O :. οτιδήποτε λέγεται ή γράφεται,. αναφορά, φήµη, δόξα,. υπολογισµός και εκτίµηση, 4. αιτία, λόγος, επιχείρη- µα, 5. ανταπόκριση, σχέση αναλογίας, 6. γενική αρχή ή κανόνας, 7. λογική ικανότητα. ªπª : δίκαιο ª (από το νέµω):. νόµος,. έθος, συνήθεια,. συνθήκη. π :. πολιτεία/κράτος,. πολιτική κοινωνία. APA H A KEIMENA H Í ÙË ËÌÔÎÚ Ù Η φτώχεια στα δηµοκρατικά καθεστώτα είναι τ σο προτιµ τερη απ τη λεγ µενη ευηµερία που εξασφαλίζουν οι τ ραννοι σο προτιµ τερη είναι η ελευθερία απ τη δουλεία. ( ËÌfiÎÚÈÙÔ, applefiûapple. 5) ÂÈıÒ fiáô, NfiÌÔ Î È ÓıÚÒappleÈÓ appleú ÍÂÈ ποιος χρησιµοποιεί, για να προωθήσει την αρετή, τις παραινέσεις και την πειθώ του λ γου, θα χει καλ τερα αποτελέσµατα, παρά αν χρησιµοποιήσει τον ν µο και τον καταναγκασµ. Γιατί είναι πολ πιθαν να αµαρτάνει κρυφά εκείνος που µ νο ο ν µος τον αποτρέπει απ την αδικία, ενώ εκείνος που οδηγείται απ την πίστη στο πρέπον, δε θα κάνει τίποτα άπρεπο ο τε κρυφά ο τε φανερά. Γι αυτ, ποιος κάνει το σωστ µε σ νεση κι επίγνωση αναδεικν εται γενναίος και ευθ ς άνθρωπος. ( ËÌfiÎÚÈÙÔ, applefiûapple. 8) NfiÌÔÈ, ÂÏ ıâú Î È ÓıÚÒappleÈÓ ΠΠ Oι ν µοι δε θα εµπ διζαν τους ανθρώπους να ζουν πως θα ήθελε ο καθένας, αν οι άνθρωποι δεν έβλαπταν ο ένας τον άλλο δι τι ο φθ νος προκαλεί την έναρξη της διαµάχης. ( ËÌfiÎÚÈÙÔ, applefiûapple. 45) EPøTH EI EP A IE Aποσπάσµατα ιερού νόµου από την Aκρόπολη των Aθηνών, 485/4 π.x. (Eπιγραφικό Mουσείο, EM 6794). Oι αρχαίοι χρησιµοποιούσαν οργανικά και ανόργανα υλικά γραφής, όπως τα θραύσµατα από αγγεία (όστρακα), οι λείες πέτρες, πλάκες από σχιστόλιθο και µέταλλα, αλλά έγραφαν και σε πινακίδες από ξύλο, σε φύλλα δένδρων, όπως ο πάπυρος, και σε δέρµα. 4 È Â Ó È Ô applefiïâìô, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ Ú ÎÏÂÈÙÔ, Î È appleò ÂappleËÚ ÂÈ ÙË Ê ÛË Î È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ ; ÂÓÙÔapple ÛÂÙ ÓÙÈı ÛÂÈ, Ó ÏÔÁ Â Î È ÌÂÙ ÊÔÚ ÛÙ appleôûapple ÛÌ Ù ÙÔ Ú ÎÏÂÈÙÔ. È appleôèô ÏfiÁÔ appleôî ÏÂ Ù È «ÛÎÔÙÂÈÓfi ÊÈÏfiÛÔÊÔ» Ô HÚ ÎÏÂÈÙÔ ; Ò ÂÍ ÛÊ Ï ÂÙ È Ë Â ËÌÂÚ ÙË applefiïë Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ ËÌfiÎÚÈÙÔ; Ì- ʈÓ Ì ÙËÓ appleô Ë ÙÔ HÚ ÎÏÂÈÙÔ ÁÈ ÙÔ Î ÚÔ ÙÔ ÓfiÌÔ (ΠÌÂÓÔ );

19 O 4Ë Πολιτικές υποθήκες 5 ÔÈ ÛËÌ Û, applefi Ù appleô ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ È ÛÙÔ ÁψÛÛ ÚÈÔ, ÂÈ Ë Ï ÍË «ÏfiÁÔ» ÛÙ apple Ú Î Ùˆ appleôêı ÁÌ Ù appleúôûˆîú ÙÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ; λ γος ν τ σοφ ν (HÚ ÎÏÂÈÙÔ ). «Ô ÙÂ Ô ÍÔ Ô ÏfiÁÔ ÌappleÔÚÂ Ó Û ÛÂÈ ÌÈ ÈÛ Ú appleú ÍË Ô Ù ÌÈ Î Ï appleú ÍË ÌappleÔÚÂ Ó ÌÔÏ Óı applefi Ó Ó ÚÈÛÙÈÎfi ÏfiÁÔ» ( ËÌfiÎÚÈÙÔ ). EMA IA YZHTH H PA TH EP A IA AÊÔ ÌÂÏÂÙ ÛÂÙ ٠appleôûapple ÛÌ Ù ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ ÛÙ apple Ú ÏÏËÏ Î ÌÂÓ (), () Î È (), Ó Û ÔÏÈ ÛÂÙÂ Ó ÔÈ appleôïèùèî ÙÔ applefi ÂÈ Û Ó ÔÓÙ È Ì ÙËÓ ËıÈÎ ÙÔ Î È Ó Ô Ó ÈÛ ÛÙËÓ ÂappleÔ Ì. «OÈ Û ÛÂÈ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ ÌÂÙ Í ÙÔ, ÙˆÓ ÙfiÌˆÓ Î È ÙˆÓ ÔÌ ˆÓ, È È ÙÂ- Ú Ì ÏÈÛÙ ÙˆÓ ÎÚ ÙÒÓ, appleúôû ÈÔÚ ÔÓÙ È, Î Ù ÛË, applefi Ì ÂappleÈı Ì Ó - ÁÓÒÚÈÛË, appleô Û ÓÂapple ÁÂÙ È, Î Ù Ó ÁÎË, appleâúèappleïôî Û ÁÒÓ ˆ Î È ı Ó - ÙÔ : Ë Î ıâì applefi ÙÈ ÓÙ ÁˆÓÈÛÙÈÎ Ó ÌÂÈ Ê ÚÓÂÈ ÙËÓ ÏÏË ÛÂ Î Ó ÓÔ» (. B ÈÎÔ, EÓ appleôï ̈, Aı Ó 99, ÛÂÏ. 7). ËÙ ÛÙ ÙÔ ı Ì ÙË ÓÙ ÁˆÓÈÛÙÈÎfiÙËÙ Î È ÙË È apple ÏË ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ Î È ÛÙ ÎÚ ÙË, ÙÔ ÔappleÔ Ô Ù ıâù È ÛÙÔ apple Ú apple Óˆ ΠÌÂÓÔ. Ε. Mουνκ (86-944), Η κραυγή. (Όσλο, Eθνική Πινακοθήκη). Tο πιο χαρακτηριστικό έργο του Nορβηγού ζωγράφου και χαράκτη στο οποίο ο ρυθµός των χρωµάτων και των γραµ- µών, οι οποίες στροβιλίζονται, απεικονίζουν απόγνωση και αγωνία. Το πρόσωπο είναι παραµορφωµένο, θυµίζει το πρόσωπο του θανάτου και εκφράζει την πνευµατική αγωνία του καλλιτέχνη. π ª π ƒ π ÌÂÏÂÙ ÛÂÙ ÙÈ apple Ú appleïâ Ú ÂÈÎfiÓÂ Î È Ó ÛÎÂÊ٠٠۠appleôèô ı Ì Ó Ê ÚÔ- ÓÙ È Î È appleôè Û Ó ÈÛı Ì Ù ÂÎÊÚ ÂÈ Î ıâìè. N ˆÚÈÛ٠٠ÛÂ Ô ÔÌ Â Î È Ó Û ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÙ apple Ú Â ÁÌ Ù ÂÈÎ ÛÙÈÎÒÓ Î È ÏÔÁÔÙ ÓÈÎÒÓ ÚÁˆÓ appleô Ô Ó ˆ Î ÚÈÔ ı Ì ÙÔ ÙÔÓ ı Ó ÙÔ ÙÔÓ applefiïâìô (apple.. ˆÁÚ ÊÈÎÔ apple Ó ÎÂ, Ù ÙÏÔ Î È appleôı ÛÂÈ applefi ÙÚ Áˆ Â Î È ÎˆÌˆ  ). Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÙ È Ô applefiïâìô Î È Ô ı Ó ÙÔ Ì Û applefi Û Á ÚÔÓ ÂÈÎ ÛÙÈÎ, ÏÔÁÔÙ ÓÈÎ ÎÈÓËÌ ÙÔÁÚ ÊÈÎ ÚÁ ; Ο Θάνατος και ο Ύπνος µεταφέρουν το σώµα ενός πολεµιστή στο µνήµα του. Αττική λευκή λήκυθος γύρω στα 40 π.χ. Ο θάνατος του Ορφέα. Eρυθρόµορφο αγγείο (Robinson, Κατάλογος αγγείων Βοστώνης).

20 Ó ÎÂÊ Ï ˆÛË ÙÔ ÎÂÊ Ï ÈÔ Ùfi: ÓˆÚ Û Ì appleôèôè Â Ó È ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ, ÁÈ Ù ÔÓÔÌ ÛÙËÎ Ó ÙÛÈ, appleôè ı Ì Ù ÙÔ apple Û fiïë- Û Ó. MÂÏÂÙ Û Ì Î ÌÂÓ ÈÎ ÙÔ, appleô Ô Ó È Ûˆı appleôûapple ÛÌ ÙÈÎ, Û appleôèëùèîfi Û appleâ fi ÏfiÁÔ, Î È Â Ì ÙËÓ ÂÍ ÏÈÍË ÙË ÌÔÚÊ Î È ÙÔ ÊÔ ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ. ÈÂÚÂ Ó Û ÌÂ È Â ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎ, ÁÓˆÛÈÔıˆÚËÙÈÎ, ËıÈÎ Î È appleôïèùèî,  Ì ÙÔÓ appleúô- ÏËÌ ÙÈÛÌfi ÙˆÓ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÒÓ ÁÈ ÙËÓ apple Ú ÔÛÈ Î ıâôïôá Î È ÁÓˆÚ Û Ì ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÔ fiúô, fiappleˆ ÏfiÁÔ, Ó ÁˆÁ, Âapple ÁˆÁ, Ó ÏÔÁ. ÙËÓ Ë ÂÓfiÙËÙ : ËÙ Û Ì ÙÔ fiúô Ú, ÎfiÛÌÔ, Ì ıô Î È ÏfiÁÔ, fiappleˆ ÙÔ ÚËÛÈÌÔappleÔ ËÛ Ó ÔÈ appleúòùôè ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ, ËÏ Ô Ï, Ô AÓ Í Ì Ó ÚÔ, Ô AÓ ÍÈÌ ÓË ÏÏ Î È ÔÈ ÛÙÂÚÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈ- ÎÔ. AÓÙÈÏËÊı Î Ì ÙËÓ Í ÙË apple Ú Ù ÚËÛË Î È ÙË ÚÂ Ó Ì ÙËÓ ÔappleÔ ÁÓˆÚ Ô Ì ÙËÓ appleú Á- Ì ÙÈÎfiÙËÙ appleô Ì appleâúè ÏÏÂÈ Î È ËÌÈÔ ÚÁÔ Ì appleôïèùèûìfi. E Ì fiùè ÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ appleúô- Ûapple ıëû Ó appleúòùôè Ó ÂÍËÁ ÛÔ Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ fi È Ì ÙÔ Ì ıô Î È ÙËÓ apple Ú ÔÛË, ÏÏ Ì ÂappleÈ ÂÈ- Ú Ì Ù Î È ÎÚÈÙÈÎfi ÏfiÁÔ. MÂÚÈÎÔ applefi ÙÔ, Î È Û ÁÎÂÎÚÈÌ Ó Ô Ï, Ô AÓ ÍÈÌ ÓË, Ô HÚ - ÎÏÂÈÙÔ, ÂÍ ÁËÛ Ó ÙËÓ Ú ÙÔ ÎfiÛÌÔ Ì ÏÈÎ ÛÙÔÈ Â (ÓÂÚfi, Ú, ʈÙÈ, ÁË), ÏÏÔÈ, fiappleˆ Ô AÓ Í Ì Ó ÚÔ, Ô ı ÁfiÚ, Ô EÌapple ÔÎÏ, Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ, Ô Ó Í ÁfiÚ, Ì ÊËÚËÌ Ó ÓÓÔÈ-  ( appleâèúô, ÚÈıÌfi, Ú ˆÌ, ÙÔÌÔ, ÏfiÁÔ, ÓÔ ). ÙË Ë ÂÓfiÙËÙ : ÓˆÚ Û Ì ÙÔÓ appleúô ÏËÌ ÙÈÛÌfi ÙˆÓ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÒÓ ÁÈ ÙË ÁÓÒÛË Î È Ù fiúè ÙË. ÓˆÚ Û Ì ÙÔÓ appleôèëùèîfi ÏfiÁÔ ÙÔ ÚÌÂÓ Ë Î È ÙÔÓ appleúô ÏËÌ ÙÈÛÌfi ÙÔ ÁÈ ÙË Û ÛË ÙË ÁÓÒÛË Ì ÙËÓ Ï ıâè Î È ÙËÓ appleï ÓË, Î ıò Î È ÙÔÓ appleúô ÏËÌ ÙÈÛÌfi ÙÔ EÌapple ÔÎÏ ÁÈ Ù fiúè ÙË ÁÓÒÛË. E Ì ÙË È - ÎÚÈÛË ÙË ÁÓÒÛË applefi ÙÔÓ ËÌfiÎÚÈÙÔ Û ÁÓ ÛÈ Î È ÛÎÔÙÂÈÓ, ÙË Û ÛË ÙË Ì ÙÈ ÈÛı ÛÂÈ Î È ÙÔ ÓÔ, Ì ÙËÓ ÂÌappleÂÈÚ Î È ÙË ÓfiËÛË. È appleèûùòû Ì fiùè ÔÚÈÛÌ ÓÔÈ ÚÔÛˆÎÚ ÙÈÎÔ ÌÈÏÔ Û Ó ÁÈ ÙË Û Â- ÙÈÎfiÙËÙ ÙË ÁÓÒÛË Î È ÙË Ï ıâè Î È ÂappleÈÛËÌ Ó Ì ÙË È ÎÚÈÛË ÙË ÁÓÒÛË applefi ÙË ÁÓÒÌË ( fií ) Î È ÙËÓ ÂÈÎ Û. ÙËÓ Ë ÂÓfiÙËÙ : ÈÂÚÂ Ó Û Ì ÙÔ ı Ì ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ÚÂÙÒÓ Î È ÙË Û Ó ÂÛ ÙÔ Ì ÙËÓ ÙÔÌÈÎ Î È ÎÔÈÓˆÓÈÎ Â Ù -, fiappleˆ ÙÔ ıâûâ Ô ËÌfiÎÚÈÙÔ. È appleèûùòû Ì ÙËÓ Í ÙË ÊÚfiÓËÛË, ÙË ÙÔÁÓˆÛ, ÙË Ù ÚÎÂÈ Î È ÙË ÌÂÙÚÈÔÊÚÔÛ ÓË ÛÙË ˆ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ Ì Û applefi ٠ΠÌÂÓ ÊÂÓfi ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ, Ô ÔappleÔ Ô ıâˆúô Û ÙËÓ Â ı Ì (ÙËÓ ÈÎ Á Ï ÓË) ˆ Á ıfi Î È ÛÎÔapplefi ˆ, Î È ÊÂÙ ÚÔ ÙÔ ÂÓÔÊ ÓË, Ô ÔappleÔ Ô ÙfiÓÈÛ ÙËÓ ÚÂÙ ÙË ÛÔÊ. ÙËÓ 4Ë ÂÓfiÙËÙ : ÓˆÚ Û Ì appleôè ÛËÌ Û ÈÓ ÛÙÔÓ applefiïâìô Ô HÚ ÎÏÂÈÙÔ. È ÙfiÓ Ô applefiïâìô, ËÏ Ë Û ÁÎÚÔ - ÛË Î È Ë Û Ó apple ÚÍË ÙˆÓ ÓÙÈı ÙˆÓ, Â Ó È ÎÈÓËÙ ÚÈ ÎÔÛÌÈÎ Ó ÌË ÌÈ Û ÓÂ Ô ÌÂÙ ÔÏ ÛÙÔ Û Ìapple Ó, ÏÏ Î È Ú ıìèûùèîfi apple Ú ÁÔÓÙ ÛÙÈ Û ÛÂÈ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ Î È ÙˆÓ ÎÚ ÙÒÓ, Ì ÙËÓ ÓÓÔÈ ÙË ÌÈÏÏ Î È ÙÔ ÓÙ ÁˆÓÈÛÌÔ (ÎÔÈÓˆÓÈÎ Ó ÌË). E Ì ÙÈ applefi ÂÈ ÙÔ HÚ ÎÏÂÈÙÔ ÏÏ Î È ÙÔ ËÌfiÎÚÈÙÔ ÁÈ ÙËÓ Í ÙÔ ÓfiÌÔ Î È ÙË ËÌÔÎÚ Ù, Î ıò Î È ÁÈ ÙË Û ÛË ÓfiÌÔ Î È ÈÎ ÈÔÛ ÓË ÛÙÔ appleï ÛÈÔ ÙË applefiïë -ÎÚ ÙÔ.