«ιαχείριση ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η κατάσταση στην Ελλάδα.»

Transcript

1 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΞΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ιαχείριση ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η κατάσταση στην Ελλάδα.» Ντόνος Γεώργιος ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Καθηγητής) ΓΙ ΑΡΑΚΟΣ Ε. (επιβλέπων ΓΚΕΚΑΣ Β. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ Α. Χανιά, Φλεβάρης 2005

2 «Το αποτέλεσµα µιας πορείας δεν είναι ένα ώριµο φρούτο που περιµένει κανείς να ωριµάσει για να το φάει αλλά αλλάζει ανάλογα µε την πορεία του καθενός µας µέσα στο κάθε χώρο και τον κατάλληλο χρόνο. Γι αυτό θέλω να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς µου όλους εκείνους που στάθηκαν πλάι µου και πορευτήκαµε µαζί τα τελευταία χρόνια. Συµπορευτήκαµε πλάι πλάι όλα τα φοιτητικά µας χρόνια µε τις χαρές και τις λύπες µας, τα προβλήµατα και την ανεµελιά µας, τα γλέντια και τις στεναχώριες µας και η συµβολή τους ήταν καθοριστική στην διαµόρφωση του χαρακτήρα µου και στην εξέλιξη της ζωής µου. Το αποτέλεσµα αυτής της προσπάθειας είναι εκτός από δικό µου δηµιούργηµα και δικό τους. Το µόνο που µπορώ να τους υποσχεθώ είναι ότι οι δρόµοι µας που µπορεί να µοιάζουν ότι αποκλίνουν στο άµεσο µέλλον, κάποια στιγµή, και να είναι σίγουροι ότι θα έρθει αυτή η στιγµή, θα ξαναβρεθούµε κάτω από άλλες συνθήκες και η κοινή πορεία και ιστορία µας, που άρχισε το 1998, θα συνεχιστεί για πολλά χρόνια ακόµη.» Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον καθηγητή µου κ. Γιδαράκο για την δηµιουργική συνεργασία µας και τους καθηγητές κ. Οικονοµόπουλο και κ. Γκέκα που δεχτήκανε να είναι µέλη της εξεταστικής µου επιτροπής. Τους φίλους µου Κυριάκο, Κωστή, Χρυσούλα, Κατερίνα, Παντελή, Κώστα, Πέτρο και όσους ίσως ξεχνώ, για την πολύτιµη βοήθεια και συµπαράστασή τους κατά την εκπόνηση της εργασίας αυτής. Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψω τους γονείς µου Πέτρο και Ευστρατία και την αδερφή µου Ελευθερία για όσα µου έχουν προσφέρει όλα αυτά τα χρόνια.

3 Περιεχόµενα Περίληψη Abstract Εισαγωγή Σκοπός ιπλωµατικής Εργασίας Απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών Γενικά Ισχύουσα νοµοθεσία για τα ΑΗΗE Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΑΗΗΕ Γενικά Ειδικά για τα ΕΗΗΕ Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΑΗΗΕ Οδηγία 2002/96/ΕΚ Οδηγία 2002/95/ΕΚ Το θεσµικό πλαίσιο στην Ελλάδα για τα ΑΗΗΕ ιαχείριση των ΑΗΗΕ σήµερα Γενικά Επεξεργασία ΑΗΗΕ Αποτέφρωση ΑΗΗΕ Υγειονοµική ταφή των ΑΗΗΕ Ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Περιγραφή ποιοτικής ανάλυσης και επιδράσεις των επικίνδυνων ουσιών στο περιβάλλον Περιγραφή ποιοτικής ανάλυσης Γενικά Επικίνδυνες ουσίες στα ΕΗΗΕ Επιδράσεις των επικίνδυνων ουσιών στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία Γενικά Μόλυβδος Κάδµιο Υδράργυρος Εξασθενές Χρώµιο...21

4 Πολυβινυλλοχλωρίδιο (PVC) Bρωµιούχα επιβραδυντικά φλόγας «Έµµεση» επιβάρυνση του περιβάλλοντος Περιγραφή ποσοτικής ανάλυσης Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων Εκτίµηση ποσότητας των διαφόρων συστατικών σε ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή Συλλογή αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού Γενικά Η κατάσταση στα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το σύστηµα συλλογής ΑΗΗΕ στη Ταϊβάν Επεξεργασία και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Γενικά περί ανακύκλωσης ΑΗΗΕ Επαναπώληση Επισκευή, αναπαλαίωση, επανακατασκευή Ανάκτηση κατασκευαστικών τµηµάτων συσκευής Ανακύκλωση υλικών Αποτέφρωση και υγειονοµική ταφή Συσκευές διαχωρισµού Γενικά Συσκευές µείωσης όγκου Συσκευές διαχωρισµού Επεξεργασία οθονών Η/Υ Γενικά Αφαίρεση των φωσφορικών επικαλύψεων και «καθαρισµός» του γυαλιού Ανακύκλωση οθονών µε Λυχνίες Καθοδικών Ακτίνων Ανάκτηση µετάλλων από τα ΑΗΗΕ Γενικά Ανάκτηση µετάλλων από τις πλακέτες Σύστηµα ιαχείρισης Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού στην Ελλάδα...76

5 8.1. Περιγραφή υπάρχουσας κατάστασης στην Ελλάδα Προτεινόµενο σύστηµα διαχείρισης των ΑΗΗΕ για την Ελλάδα Σύστηµα Συλλογής Σύστηµα επεξεργασίας Οικονοµική βιωσιµότητα του συστήµατος διαχείρισης Βιβλιογραφία...95 Παραρτήµατα Παράρτηµα Ι : Οδηγία 2002/95/ΕΚ και 2002/96/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης Παράρτηµα ΙΙ : Νόµος 2939/2001 και Προεδρικό ιάταγµα 117/2004 Λίστα πινάκων Πίνακας 4.1: Απαιτήσεις για την παραγωγή ενός µικροτσίπ 2 γραµµαρίων...24 Πίνακας 5.1 : Ποσότητα αποβλήτων από τα ψυγεία (σε tn)...26 Πίνακας 5.2 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τα ψυγεία (σε tn)...27 Πίνακας 5.3 : Ποσότητα αποβλήτων από τις τηλεοράσεις (σε tn)...28 Πίνακας 5.4 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τα ψυγεία (σε tn)...28 Πίνακας 5.5 : Ποσότητα αποβλήτων από τα φωτοτυπικά µηχανήµατα (σε tn)...29 Πίνακας 5.6 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τα φωτοτυπικά µηχανήµατα (σε tn)...29 Πίνακας 5.7 : Ποσότητα αποβλήτων από τις µικρές οικιακές συσκευές (σε tn)...30 Πίνακας 5.8 : Ποσότητα αποβλήτων από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (σε tn)...30 Πίνακας 5.9 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (σε tn)...31 Πίνακας 5.10 : Αριθµός ηλεκτρονικών υπολογιστών που αποσύρονται στην Ελλάδα...32 Πίνακας 5.11 : Εκτίµηση αριθµού ηλεκτρονικών υπολογιστών που αποσύρονται στην Ελλάδα...32

6 Πίνακας 5.12 : Ποσότητα αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών (σε tn)...33 Πίνακας 5.13 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών (σε tn)...34 Πίνακας 5.14 : Σύνθεση ενός επιτραπέζιου Η/Υ βάρους ~30 kg...38 Πίνακας 6.1 : Πιλοτικά προγράµµατα στην ΕΕ και ποσότητα αποβλήτων που συλλέχθηκαν...47 Πίνακας 7.1 : Συστατικές ουσίες που υπάρχουν σε µια οθόνη καθοδικών ακτίνων...63 Πίνακας 7.2 : Οι % κατά βάρος συγκεντρώσεις διαφόρων οξειδίων στο γυαλί µιας οθόνης καθοδικών ακτίνων...66 Πίνακας 7.3 : Μέταλλα σε πλακέτες Η/Υ...70 Πίνακας 7.4 : Σύσταση πλακετών...71 Πίνακας 7.5 : Ποσοστά ανάκτησης µετάλλων από τις πλακέτες...75 Πίνακας 8.1 : Χρήση οικιακού ηλεκτρονικού υπολογιστή στο σπίτι σε σχέση µε τον πληθυσµό (%)...77 Πίνακας 8.2 : Ποσοστό ανακύκλωσης των διαφόρων ουσιών σε ένα Η/Υ βάρους ~30 kg...85 Πίνακας 8.3 : Ποσότητα αποβλήτων από Η/Υ σε tn, διαφορά σε tn σε σχέση µε το προηγούµενο έτος και ποσοστό της διαφοράς αυτής...86 Πίνακας 8.4 : Ποσότητα σε tn των διαφόρων ουσιών στα απόβλητα από Η/Υ για το 2005 και το Πίνακας 8.5 : Ποσότητα σε tn των διαφόρων ουσιών που θα µπορούσε να ανακτηθεί από απόβλητα Η/Υ για το Πίνακας 8.6 : Ποσότητα σε tn των διαφόρων ουσιών που θα µπορούσε να ανακτηθεί από απόβλητα Η/Υ για το Πίνακας 8.7 : Σύνολο εσόδων και εξόδων που προκύπτουν από την επεξεργασία ενός τόνου αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών στο Ηνωµένο Βασίλειο...92 Πίνακας 8.8 : Σύνολο εσόδων και εξόδων που προκύπτουν από την επεξεργασία ενός τόνου αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Ελλάδα...92

7 Πίνακας 8.7 : Συνολικό όφελος από την επεξεργασία των αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Ελλάδα για το έτος 2005 και το έτος Λίστα σχηµάτων Σχήµα 5.1 : Σχηµατική απόδοση της ποσότητα των αποβλήτων που προέρχονται από τους Η/Υ για τα έτη και εκτίµηση της ποσότητας αυτής για τα έτη Σχήµα 5.2 : Αριθµός Η/Υ που αποσύρονται στην Ελλάδα για τα έτη και εκτίµηση του αριθµού αυτού για τα έτη Σχήµα 5.3 : Σχηµατική απόδοση ποσότητας των ΑΗΗΕ στην Ελλάδα για τα έτη και εκτίµηση της ποσότητας αυτής για τα έτη Σχήµα 5.4 : Αγορά υπολογιστών...35 Σχήµα 5.5 : Θεωρητική παραγωγή αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών...36 Σχήµα 5.6 : Σύνθεση ενός επιτραπέζιου Η/Υ βάρους ~30 kg...39 Σχήµα 6.1 : Σχηµατική αναπαράσταση των τρόπων συλλογής ΑΗΗΕ...42 Σχήµα 6.2 : ίκτυο φορέων και µεταξύ τους σχέσεις σε ένα σύστηµα ολοκληρωµένης διαχειρίσεις των ΑΗΗΕ στη Σουηδία...46 Σχήµα 6.3 : Σχηµατική αναπαράσταση του συστήµατος συλλογής ΑΗΗΕ στην Ταϊβάν...50 Σχήµα 7.1 : Παραγωγή...52 Σχήµα 7.2 : Ανακύκλωση...52 Σχήµα 7.3 : Κύκλος ζωής ενός Η/Υ...54 Σχήµα 7.4 : Σχηµατική αναπαράσταση της µεθόδου wet-scubbing...65 Σχήµα 7.5 : Σχηµατική αναπαράσταση µιας πλακέτας µε τις δύο τεχνολογίες που συναντώνται...72 Σχήµα 7.6 : Σχηµατική αναπαράσταση της ανάκτησης του χαλκού από απόβλητα πλακετών και καλωδίων...73

8 Σχήµα 7.7 : ιαχωρισµός πολύτιµων µετάλλων...74 Σχήµα 8.1 : Ρυθµοί ανάπτυξης της ελληνικής αγοράς και της Ε.Ε Σχήµα 8.2 : ιάγραµµα χρήσης οικιακού ηλεκτρονικού υπολογιστή στο σπίτι σε σχέση µε τον πληθυσµό (%)...77 Σχήµα 8.3 : Σχηµατική παράσταση του συστήµατος συλλογής στην Ελλάδα. (όπου Π: πώληση)...83 Λίστα εικόνων Εικόνα 3.1 : Ανεξέλεγκτη απόθεση ΑΗΗΕ...12 Εικόνα 3.2 : Ανεξέλεγκτη απόθεση ΑΗΗΕ...13 Εικόνα 3.3 : Αποτέφρωση ΑΗΗΕ σε ανοιχτό χώρο...14 Εικόνα 3.4 : Αποτέφρωση ΑΗΗΕ σε ανοιχτό χώρο...14 Εικόνα 6.1 : Χώρος συλλογής ΑΗΗΕ...40 Εικόνα 6.2 : Χώρος συλλογής ΑΗΗΕ...41 Εικόνα 7.1 : Οθόνη στο στάδιο της αποσυναρµολόγησης...60 Εικόνα 7.2 : οµή µιας οθόνης καθοδικών ακτίνων µε σύστηµα πηνίων...61 Εικόνα 7.3 : οµή µιας οθόνης καθοδικών ακτίνων µε σύστηµα πυκνωτών...62 Εικόνα 7.4 : Ποσότητα καλωδίων για επεξεργασία που αποσπάστηκε από ΑΗΗΕ...69 Εικόνα 7.5 : Πλακέτες για επεξεργασία που αποσπάστηκαν από ΑΗΗΕ...70 Εικόνα 8.1 : Σύστηµα επεξεργασίας στην Ιρλανδία...79 Αρκτικόλεξα EHHE..Είδη Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού ΑΗΗΕ...Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού ΕΚ..Eυρωπαϊκό Κοινοβούλιο ΕΕ..Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΟK. Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα ΠΟΥ..Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας Η/Υ.Ηλεκτρονικός Υπολογιστής

9 ΛΚΑ..Λυχνίες Καθοδικών Ακτίνων WEEE..Waste of Electrical and Electronic Equipment PBB..Πολυβρωµοδιφαινύλιο PBDE..Πολυβρωµοδιφαινυλαιθέρας PBDD..Πολυβρωµοδιβενζοδιοξίνη PBDF.Πολυβρωµοδιβενζοφουράνιο PCB Πολυχλωροδιφαινύλιο CFC.Χλωροφθοράνθρακας PVC..Πολυβινυλοχλωρίδιο EEA.European Environment Agency EPA Environmental Protection Agency SCMF.Scrap Computer Management Foundation EOL End - Of Life CRT.Cathode Ray Tubes

10 Περίληψη Στην διπλωµατική αυτή εργασία αναπτύσσεται το θέµα της διαχείρισης των ηλεκτρονικών αποβλήτων και η κατάσταση που εµφανίζεται να ισχύει στην Ελλάδα. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα παρουσιάζουν µεγάλη αύξηση της ποσότητάς τους σε παγκόσµιο επίπεδο. Στον ελληνικό χώρο είναι ένα θέµα που άρχισε να απασχολεί την κεντρική εξουσία αλλά και την αγορά µετά από την έκδοση της οδηγίας 2002/95/ΕΚ και της οδηγίας 2002/96/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Αρχικά παρουσιάζεται µια ποιοτική ανάλυση, των επικίνδυνων ουσιών, που περιέχονται σε αυτά, και οδήγησαν την Ε.Ε. να τα χαρακτηρίσει ως τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα καθώς και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Σ όλο το φάσµα της εργασίας δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στα απόβλητα από ηλεκτρονικούς υπολογιστές καθώς είναι οι συσκευές µε την µεγαλύτερη συγκέντρωση ηλεκτρονικού υλικού και έχουν ραγδαία αύξηση, καθώς µειώνεται συνεχώς ο χρόνος του κύκλου ζωής τους. Στην συνέχεια γίνεται µια παράθεση των ποσοτικών εκείνων στοιχείων για την παραγωγή των ΑΗΗΕ στην Ελλάδα. Η επεξεργασία των ΑΗΗΕ έχει δύο κυρίως στόχους : πρώτον την µείωση των αποβλήτων που οδηγούνται για αποτέφρωση και υγειονοµική ταφή, και δεύτερον την µεγαλύτερη δυνατή ανάκτηση υλικών προς επαναχρησιµοποίηση. Τέλος, γίνεται µια πρόταση για την λειτουργία ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης που θα µπορούσε να λειτουργήσει στον ελληνικό χώρο και να είναι αποτελεσµατικό και οικονοµικά βιώσιµο. Λέξεις κλειδιά : Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού, ΑΗΗΕ, ιαχείριση, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές, Ελλάδα.

11 Abstract In the present dissertation is developed the subject of the administration of the electronic waste and the existing situation in Greece. The amount of electronic waste has been dramatically increased globally. The interest in administrating them in Greece has started after the issue of the E.U. guideline 2002/95/EK and the E.U. guideline 2002/96/EK. At first, there is a quality analysis, of the hazardous substances, which are included in the electronic waste that led the E.U to label them as toxic and dangerous, as their consequences in the environment and the human health. In the specter of the dissertation the computer s and the devices with the most concentrated electronic material, are specially mentioned, as the circle of life is decreasing constantly. Continuously, is taking place an indication of the quantitative elements for the produce of the electric and electronic equipment in Greece. Their elaboration aims to the decrease of their waste which are going to be incinerated or landfilled and the possibly larger recovery of the substances so as to be reused. Finally, there is a proposal for the function of a complete administration system, which could work in Greece, be effective and financially possible. Key words: Electrical and Electronic Equipment Waste, WEEE, Administration, Computers, Greece.

12 1. Εισαγωγή 1.1. Σκοπός ιπλωµατικής Εργασίας Η παρούσα διπλωµατική εργασία έχει ως στόχο την ανάπτυξη του θέµατος της διαχείρισης των ηλεκτρονικών αποβλήτων και η κατάσταση όπως αυτή εµφανίζεται στην ελληνική επικράτεια. Η ανάπτυξη του θέµατος περιλαµβάνει τόσο την ποιοτική και ποσοτική ανάλυση όσο και τις ήδη υπάρχουσες τεχνολογίες επεξεργασίας των ηλεκτρονικών αποβλήτων. Επίσης, αναλύονται οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία αλλά και οι κίνδυνοι που κρύβονται από την έλλειψη επεξεργασίας τους και την απόθεσή τους στους χώρους υγειονοµικής ταφής ή την καύση τους Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού Γενικά Τις τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζεται ραγδαία αύξηση της χρήσης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών που έχουν στόχο την βελτίωση του βιοτικού µας επιπέδου. Αρχικά, ο µεγάλος αριθµός των ηλεκτρικών συσκευών προοριζόταν για οικιακή χρήση και ήταν κυρίως οικιακές συσκευές. Τα τελευταία είκοσι χρόνια όµως µε την ανάπτυξη της πληροφορικής και την διάδοση των ηλεκτρονικών υπολογιστών η εφαρµογή τους έχει επεκταθεί σε όλους σχεδόν τους τοµείς της ζωής. Πλέον, η τεχνολογία µε την µορφή των ηλεκτρονικών συσκευών έχει κατακλύσει όλους τους χώρους εργασίας, διασκέδασης και επικοινωνίας. Οι εταιρίες παρασκευής ηλεκτρονικών συσκευών καθηµερινά παρουσιάζουν νέα και καινοτόµα µοντέλα απαντώντας στις ανάγκες ή δηµιουργώντας νέες ανάγκες της κοινωνίας µε αποτέλεσµα να αυξάνεται ραγδαία ο αριθµός των συσκευών που χρησιµοποιούνται από τους πολίτες. Η προώθηση όµως νέων µοντέλων συνεπάγεται και την αντίστοιχη απόσυρση των παλιότερων που αντικαθιστούν. Έτσι δηµιουργείται µια

13 διαρκώς αυξανόµενη µάζα αποβλήτων, που αυτή την στιγµή παγκοσµίως έχει την µεγαλύτερη ποσοστική αύξηση σε σχέση µε όλα τα άλλα απόβλητα. Η πρόοδος της επιστήµης σε αυτό τον τοµέα έχει ως αποτέλεσµα πολλές φορές την απόσυρση των συσκευών πριν συµπληρώσουν τον κύκλο ζωής τους, συνήθως και αρκετά νωρίτερα, απλά και µόνο επειδή κυκλοφορούν νέα, πιο πλήρη και καινοτόµα µοντέλα της ίδιας συσκευής. Ενδεικτικά, αναφέρουµε ότι η πρώτη χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή όταν έκαναν την εµφάνισή του την δεκαετία του 1960 κατά µέσο όρο διαρκούσε 10 έτη ενώ σήµερα υπολογίζεται κατά µέσο όρο στα 4,3 έτη ενώ στις περιπτώσεις των πλέον καινοτόµων συσκευών ο χρόνος αυτός είναι µικρότερος και από τα 2 έτη. Στην παρούσα εργασία ως χρόνο χρήσης ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή θεωρείται, η συνηθέστερη τιµή που συναντάται στις διάφορες εργασίες για τα απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, των πέντε (5) χρόνων. Η αύξηση αυτή των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών (ΑΗΗΕ) προκαλεί προβληµατισµό. Σύµφωνα µε στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η παραγωγή των ΑΗΗΕ κατά το έτος 1998 ανήλθε σε 6 εκατοµµύρια τόνους ( ποσοστό 4% της κατηγορίας των αστικών αποβλήτων ) ενώ υπολογίζεται αύξηση 3% - 5% κάθε χρόνο, γεγονός που σηµαίνει αύξηση των ΑΗΗΕ 16% - 25% κάθε πενταετία και διπλασιασµό της ποσότητάς τους εντός δωδεκαετίας. Από την εκτίµηση αυτή προκύπτει ότι η αύξηση παραγωγής των ΑΗΗΕ είναι περίπου 3 φορές υψηλότερη από την αντίστοιχη µέση αύξηση των αστικών αποβλήτων. Συνυπολογίζοντας και τον µεγάλο αριθµό επικίνδυνων ουσιών που περιέχονται σε αυτά είναι εύκολο να κατανοηθεί η µεγάλη σηµασία που έχει η επεξεργασία και σωστή και ολοκληρωµένη διαχείριση που πρέπει να γίνεται στα ΑΗΗΕ µε στόχο την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον. Σε αυτό το σηµείο κρίνεται χρήσιµο και απαραίτητο να παρατεθούν κάποιοι ορισµοί όπως αυτοί δόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση στην Οδηγία 2002/96/EC της 27 ης Ιανουαρίου 2003 για τα ΑΗΗΕ. Έτσι ως «είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού νοούνται τα είδη εξοπλισµού που η ορθή

14 λειτουργία τους εξαρτάται από ηλεκτρικά ρεύµατα ή ηλεκτροµαγνητικά πεδία και τα είδη εξοπλισµού για την παραγωγή, µεταφορά και µέτρηση ανάλογων ρευµάτων και πεδίων τα οποία ως εκ του σχεδιασµού τους προορίζονται για χρήση υπό τάση που δεν υπερβαίνει τα 1000 Volt εναλλασσόµενου ρεύµατος και τα 1500 Volt συνεχούς ρεύµατος». Ως απορρίµµατα νοούνται αυτά που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες και παράγονται σε χώρους διαβίωσης, εργασίας, παραγωγής ψυχαγωγίας και αστικού περιβάλλοντος γενικώς, τα οποία είναι εγκαταλελειµµένα ή πρόκειται να εγκαταλειφθούν. Τα ΑΗΗΕ χαρακτηρίζονται ως : α) αστικά (αφού παράγονται από τους αστικούς ιστούς και προέρχονται από οικίες, γραφεία, ιδρύµατα κ.α.), β) ειδικά (αφού προέρχονται και από άλλες πηγές π.χ. αυτοκίνητα) και γ) τοξικά (αφού περιέχουν βαρέα µέταλλα). Η ρύπανση που προκαλείται λόγω της διαχείρισης των ΑΗΗΕ είναι διασυνοριακού χαρακτήρα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την ρύπανση του αέρα και του νερού συνέπεια της αποτέφρωσης, της υγειονοµικής ταφής ή της εσφαλµένης ανακύκλωσης των αποβλήτων αυτών.(commission, 2000)

15 2. Ισχύουσα νοµοθεσία για τα ΑΗΗΕ 2.1. Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΑΗΗΕ Γενικά Σύµφωνα µε το άρθρο 174 της συνθήκης ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ορίζεται πως η κοινοτική πολιτική για το περιβάλλον πρέπει να αποσκοπεί στην υψηλού επιπέδου προστασία λαµβάνοντας υπόψη την ποικιλότητα των παρατηρούµενων καταστάσεων στις επιµέρους περιφέρειες της Κοινότητας. Η πολιτική αυτή πρέπει να βασίζεται σε τρεις αρχές : της ανάληψης προληπτικής δράσης, της αντιµετώπισης στην πηγή κάθε περιβαλλοντικής ζηµιάς και της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» Ειδικά για τα ΕΗΗΕ Για τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει µεγάλη βαρύτητα στην πολιτική της για την διαχείρισή τους στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η εξάπλωση των ΕΗΗΕ είναι τόσο µεγάλη που η µόνη δίοδος ελέγχου των αποβλήτων τους είναι µέσα από τις εταιρίες κατασκευής και εµπορίου των ειδών στα διάφορα κράτη µέλη. Επιπλέον οι παραγωγοί είναι αυτοί που σχεδιάζουν το προϊόν και ως εκ τούτου καθορίζουν τις προδιαγραφές και τα υλικά που χρησιµοποιούνται για την κατασκευή του και είναι οι µόνοι που έχουν την δυνατότητα να βελτιώσουν την κατάσταση αυτή. Οι παραγωγοί έχουν την δυνατότητα να αναπτύξουν διαφορετικό σχεδιασµό για τα προϊόντα τους και να επηρεάσουν την διάρκεια ζωής τους, συµβάλλοντας έτσι στην µείωση της ποσότητας των αποβλήτων καθώς και στην καλύτερη δυνατή ανάκτηση και διάθεση. Έτσι στην προκειµένη περίπτωση η αρχή αυτή

16 εντοπίζεται κυρίως στην ευθύνη του παραγωγού. Ως παραγωγός ορίζεται οποιοσδήποτε κατασκευάζει και πωλεί είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού µε το σήµα του, ανεξάρτητα της τεχνικής πωλήσεων, συµπεριλαµβανοµένων των πωλήσεων εξ αποστάσεως και των ηλεκτρονικών πωλήσεων, οποιοσδήποτε επαναπωλεί µε το σήµα του ανάλογα είδη παραγόµενα από άλλους προµηθευτές και οποιοσδήποτε εισάγει επαγγελµατικά ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη σε ένα κράτος µέλος. Όµως στην υπάρχουσα κατάσταση δηµιουργείται το πρόβληµα της χρηµατοδότησης της έρευνας και το επιπλέον κόστος που προκύπτει από την επεξεργασία των ΑΗΗΕ για τους παραγωγούς. Έτσι έχει αποφασιστεί να δοθούν τα απαραίτητα κίνητρα, οικονοµικής φύσεως που θα επιτρέπουν την διατήρηση του ρυθµού ανάπτυξης της αγοράς των ΕΗΗΕ, στους παραγωγούς. Γεγονός που δεν θα οδηγήσει τον καταναλωτή να επωµιστεί το κόστος αυτό και για να µην υπάρξει ύφεση της εµπορευµατικής κίνησης, δηλαδή να µην σταµατήσουν την λειτουργία τους τα εργοστάσια παραγωγής στην Ευρώπη µε άµεση αύξηση της ανεργίας, και µεταφορά τους σε χώρες που δεν θεσµοθετούν την ευθύνη του παραγωγού, ή και την µείωση της διακίνησης των προϊόντων νέας τεχνολογίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προς όφελος νέων αγορών στην Ασία και αλλού. Επί του παρόντος όµως δεν υφίστανται τέτοια κίνητρα και οι παραγωγοί ελάχιστα ενδιαφέρονται για την διαχείριση των αποβλήτων, ιδιαίτερα για την ανακύκλωση, κατά το στάδιο του σχεδιασµού, µε αποτέλεσµα να µην επιτυγχάνονται τα επιθυµητά ποσοστά ανάκτησης και ανακύκλωσης. Για τον λόγο αυτό δίνεται στους παραγωγούς µια περίοδος προσαρµογής δεκαπέντε ετών και η εφαρµογή της οδηγίας από τα κράτη µέλη τους δίνει την δυνατότητα µιας µικρής αύξησης της τιµής των προϊόντων για την κάλυψη των δαπανών από τους παραγωγούς Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΑΗΗΕ Σύµφωνα µε το παραπάνω πολιτικό σκεπτικό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει εκδώσει δύο οδηγίες προς τα

17 κράτη µέλη, την 2002/96 «Σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού», µε την τροποποίηση από την οδηγία 2003/108 και τη 2002/95 «Σχετικά µε τον περιορισµό της χρήσης ορισµένων επικίνδυνων ουσιών στα είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού» Οδηγία 2002/96/ΕΚ Στόχος της οδηγίας αυτής είναι η πρόληψη δηµιουργίας αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού και επιπλέον η επαναχρησιµοποίηση, η ανακύκλωση και άλλες µορφές ανάκτησης µε στόχο την µείωση της διάθεσης των αποβλήτων. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων όλων των φορέων που εµπλέκονται. (Άρθρο 1) Τα κράτη µέλη πρέπει να ενθαρρύνουν τις όποιες αλλαγές στον σχεδιασµό και την παραγωγή µε στόχο την ευκολότερη αποσυναρµολόγηση και κυρίως την επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ. (Άρθρο 4) Στην οδηγία αυτή ορίζεται ότι τα κράτη µέλη πρέπει να εξασφαλίσουν την λειτουργία φορέων υπεύθυνων για την συλλογή των ΑΗΗΕ και την δηµιουργία εγκεκριµένων εγκαταστάσεων επεξεργασίας, έτσι ώστε να είναι δυνατόν, το αργότερο την 31 η εκεµβρίου 2006, η συλλογή των ΑΗΗΕ να ανέρχεται τουλάχιστον σε τέσσερα (4) kg ανά κάτοικο κατά µέσο όρο ανά έτος. Τελικός υποχρεωτικός στόχος ορίζεται η 31 η εκεµβρίου 2008, λόγω της τεχνικής και οικονοµικής πείρας των κρατών µελών.( Άρθρο 5) Τα κράτη µέλη είναι υποχρεωµένα να πάρουν όλα τα απαραίτητα µέτρα ώστε οι παραγωγοί να δηµιουργήσουν συστήµατα επεξεργασίας των ΑΗΗΕ. Οι παραγωγοί ή οι εταιρίες που δρουν για λογαριασµό τους θα πρέπει να χρησιµοποιούν τις βέλτιστες τεχνικές επεξεργασίας, αξιοποίησης και ανακύκλωσης. Επεξεργασία που θα περιλαµβάνει την αποµάκρυνση όλων των υγρών και την επιλεκτική επεξεργασία, εφόσον αυτή δεν παρεµποδίζει την επαναχρησιµοποίηση και την ανακύκλωση κατασκευαστικών στοιχείων ή

18 ολόκληρων των συσκευών. Τα κράτη µέλη µεριµνούν για την χορήγηση άδειας λειτουργίας για τις εταιρίες αυτές, µετά από επιθεώρηση που θα διενεργείται τουλάχιστον µία φορά τον χρόνο.(άρθρο 6) Τα κράτη µέλη πρέπει να µεριµνήσουν ώστε µέχρι την 31 η εκεµβρίου 2006 να επιτυγχάνονται οι ακόλουθοι στόχοι : Για τα ΑΗΗΕ από τις «µεγάλες οικιακές συσκευές» και τις «συσκευές αυτόµατης διανοµής», η ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση των κατασκευαστικών τους στοιχείων, των υλικών και των ουσιών τους πρέπει να φτάσει το 75% τουλάχιστον του µέσου βάρους ανά συσκευή, και ο βαθµός αξιοποίησης τουλάχιστον το 80% του µέσου βάρους ανά συσκευή. Για τα ΑΗΗΕ από τους «εξοπλισµούς πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών» και των «καταναλωτικών ειδών», η ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση των κατασκευαστικών τους στοιχείων, των υλικών και των ουσιών τους πρέπει να φτάσει το 65% τουλάχιστον του µέσου βάρους ανά συσκευή, ενώ ο βαθµός αξιοποίησης τουλάχιστον το 75% του µέσου βάρους ανά συσκευή. Για τα ΑΗΗΕ από τις «µικρές οικιακές συσκευές», τα «φωτιστικά είδη», τα «ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία», τα «παιχνίδια και τους εξοπλισµούς ψυχαγωγίας και αθλητισµού» και τα «όργανα παρακολούθησης και ελέγχου», η ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση των κατασκευαστικών τους στοιχείων, των υλικών και των ουσιών τους πρέπει να φτάσει το 50% τουλάχιστον του µέσου βάρους ανά συσκευή, ενώ ο βαθµός αξιοποίησης τουλάχιστον το 70% του µέσου βάρους ανά συσκευή. (Άρθρο 7)

19 Οδηγία 2002/95/ΕΚ Στόχος της οδηγίας αυτής είναι η σύγκλιση των νοµοθεσιών των κρατών µελών σχετικά µε τους περιορισµούς της χρήσης των επικίνδυνων ουσιών σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού και η συµβολή στην περιβαλλοντικώς ορθή ανάπτυξη και διάθεση των αποβλήτων τους. (Άρθρο 1) Τα κράτη µέλη είναι υποχρεωµένα να εξασφαλίσουν ότι από 1 η Ιουλίου 2006 ο νέος ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισµός που θα διατίθεται στην αγορά δεν θα περιέχει µόλυβδο, υδράργυρο, κάδµιο, εξασθενές χρώµιο, ΡΒΒ και PBDE. (Άρθρο 4) Οι παραπάνω οδηγίες 2002/95/ΕΚ και 2002/96/ΕΚ Παράρτηµα Ι της παρούσης εργασίας. περιλαµβάνονται στο 2.2. Το θεσµικό πλαίσιο στην Ελλάδα για τα ΑΗΗΕ Η ελληνική νοµοθεσία εφαρµόζει σήµερα πλήρως τις κοινοτικές οδηγίες και καθορίζει σαφώς τους κανόνες που διέπουν την επεξεργασία των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Βασίζεται δε και υιοθετεί τις βασικές αρχές που καθορίζουν την ευρωπαϊκή πολιτική για τα ΑΗΗΕ. Ο πρώτος νόµος που θεσπίστηκε και ανέφερε για τα ΑΗΗΕ ήταν ο Νόµος 2939/2001 (ΦΕΚ 179/ ) «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισµού Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (Ε.Ο.Ε..Σ.Α.Π.)». Ο νόµος αυτός στο άρθρο 2 (παρ 4) συµπεριέλαβε τα είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού στα «άλλα προϊόντα» και όριζε τον Ε.Ο.Ε..Σ.Α.Π. ως «υπεύθυνο να εκπονεί και να εφαρµόζει προγράµµατα εναλλακτικής διαχείρισης για τα άλλα προϊόντα, που περιλαµβάνουν κατευθυντήριες γραµµές και µέτρα πρόληψης των ζηµιογόνων για το

20 περιβάλλον δράσεων.» (Άρθρο 15) Τέλος δίνονται οι γενικές κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε τους όρους µε την εναλλακτική διαχείριση των άλλων προϊόντων. Το Προεδρικό ιάταγµα 117/2004 (ΦΕΚ 82/ ) µε τίτλο «Μέτρα, όροι και πρόγραµµα για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις των Οδηγιών 2002/95 «Σχετικά µε τον περιορισµό της χρήσης ορισµένων επικίνδυνων ουσιών σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού» και 2002/96 «Σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού» του Συµβουλίου της 27 ης Ιανουαρίου 2003» είναι το διάταγµα που εφαρµόζει τις δύο οδηγίες της Ε.Ε. για τα ΑΗΗΕ. Σε αυτό το διάταγµα καλύπτονται όλες οι καταληκτικές ηµεροµηνίες που έθεσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µε τις παραπάνω Οδηγίες, καθώς επίσης καθορίζονται µε κάθε λεπτοµέρεια και οι κανόνες που πρέπει να εφαρµόσουν οι εταιρίες που ορίζονται ως παραγωγοί, και οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται µε την συλλογή και επεξεργασία των ΑΗΗΕ. Τέλος, αναφέρεται ότι «η παρακολούθηση και ο έλεγχος εφαρµογής των προγραµµάτων εναλλακτικής διαχείρισης των εν λόγω αποβλήτων, καθώς και η αναθεώρησή τους, γίνεται από τον Ε.Ο.Ε..Σ.Α.Π. σύµφωνα µε το άρθρο 15 του Νόµου 2939/2001.» (Άρθρο 5) Ο Νόµος 2939/2001 και το Προεδρικό ιάταγµα 117/2004 περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα ΙΙ της παρούσης εργασίας.

21 3. ιαχείριση των ΑΗΗΕ σήµερα 3.1. Γενικά Η σηµερινή διαχείριση των ηλεκτρονικών αποβλήτων δεν αντιµετωπίζει τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που σχετίζονται µε αυτό το είδος των αποβλήτων. Σήµερα πάνω από το 90 % των αποβλήτων αυτών υφίσταται αποτέφρωση, υγειονοµική ταφή ή ανακύκλωση χωρίς όµως να υπάρχει οποιαδήποτε προεπεξεργασία. Η παρούσα εφαρµοζόµενη πολιτική διαχείρισης έχει σοβαρά προβλήµατα και πολλές επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθώς µαζί µε τα απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών που δεν έχουν υποστεί οποιαδήποτε προεργασία, τον δρόµο για την αποτέφρωση, την υγειονοµική ταφή και την ανακύκλωση ακολουθούν και όλες οι τοξικές και επικίνδυνες ουσίες που εµπεριέχονται σε αυτά µε σοβαρές πιθανότητες έκλυσής τους στο περιβάλλον µε τις συνέπειες που αναφέραµε παραπάνω. Εικόνα 3.1 : Ανεξέλεγκτη απόθεση ΑΗΗΕ. (Πηγή : Basel Action Network)

22 Εικόνα 3.2 : Ανεξέλεγκτη απόθεση ΑΗΗΕ. (Πηγή : Basel Action Network) 3.2. Επεξεργασία ΑΗΗΕ Αποτέφρωση ΑΗΗΕ Η αποτέφρωση είναι σήµερα µια από τις βασικότερες µεθόδους επεξεργασίας των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών που εφαρµόζονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ύπαρξη όµως στα ΑΗΗΕ ουσιών µε πολύ διαφορετικές ιδιότητες και πολύ σηµαντική επιβάρυνση τόσο στην ανθρώπινη υγεία όσο και στο περιβάλλον αποδεικνύει ότι οι επιπτώσεις από την αποτέφρωση των ΑΗΗΕ είναι πολλαπλές. Ο χαλκός για παράδειγµα ενδέχεται να προκαλέσει έκλυση επικίνδυνων διοξινών και η αποτέφρωση σε χαµηλή θερµοκρασία των βρωµιούχων επιβραδυντικών φλόγας να προκαλέσουν τη δηµιουργία ιδιαίτερα τοξικών πολυβρωµοδιβενζοδιοξινών (PBDD) και πολυβρωµοδιβενζοφουρανίων (PBDF). Η παρουσία σοβαρών ποσοτήτων πλαστικών στα ΑΗΗΕ δηµιουργεί πρόσθετους κινδύνους καθώς έχει αποδειχθεί ότι τα πλαστικά δεν προσφέρονται για αποτέφρωση λόγω του επικίνδυνου χαρακτήρα των καυσαερίων που παράγονται. Τέλος, η αποτέφρωση των ΑΗΗΕ ευθύνεται για

23 το µεγαλύτερο µέρος της ποσότητας των βαρέων µετάλλων στα παραγόµενα καυσαέρια, στη σκωρία ή τα κατάλοιπα στους ηθµούς. Εικόνα 3.3 : Αποτέφρωση ΑΗΗΕ σε ανοιχτό χώρο. (Πηγή : Basel Action Network) Εικόνα 3.4 : Αποτέφρωση ΑΗΗΕ σε ανοιχτό χώρο. (Πηγή : Basel Action Network) Υγειονοµική ταφή των ΑΗΗΕ Η ύπαρξη πολλών διαφορετικών ουσιών στα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού είναι η κύρια αιτία που κάνει την υγειονοµική ταφή µη επεξεργασµένων αποβλήτων να έχει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στο

24 περιβάλλον. Η επιβάρυνση στο περιβάλλον θα ήταν κατά πολύ µειωµένη, έως και εκµηδενισµένη, στην περίπτωση όπου ο χώρος διάθεσης θα ήταν απόλυτα στεγανός και ελεγχόµενος. υστυχώς όµως, κανένας χώρος υγειονοµικής ταφής, ακόµα και αυτοί µε επικίνδυνα απόβλητα, δεν παραµένει εντελώς υδατοστεγής για όλη την διάρκεια της ζωής του µε αποτέλεσµα να είναι πρακτικά αδύνατο να αποφευχθεί έστω και µικρή έκπλυση χηµικών ουσιών. Σαφέστατα η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι µέγιστη όταν τα απόβλητα αποθέτονται σε µη ελεγχόµενους χώρους, όπως συµβαίνει κατά κύριο λόγο στην Ελλάδα. Ο κύριος κίνδυνος έγκειται στο γεγονός της απόπλυσης και της εξαέρωσης των τοξικών και επικίνδυνων ουσιών που βρίσκονται µέσα στα ΑΗΗΕ. Με την απόπλυση των επικίνδυνων ουσιών είναι πολύ πιθανό να µολυνθεί ο υπόγειος υδροφορέας µε σηµαντικές επιπτώσεις και για την ανθρώπινη υγεία. Η ύπαρξη ουσιών που είναι πολύ εύκολο να εξαερωθούν δηµιουργούν πρόσθετους κινδύνους µε την διάδοσή τους στον αέρα. Σε ένα χώρο υγειονοµικής ταφής που δεν ελέγχεται ο κίνδυνος ανεξέλεγκτης πυρκαγιάς είναι πολύ µεγάλος µε αποτέλεσµα την έκλυση στην ατµόσφαιρα σηµαντικών ποσοτήτων ουσιών ή ενώσεών τους µε ιδιαίτερα τοξικές ιδιότητες. Λαµβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι οι περισσότεροι χώροι υγειονοµικής ταφής βρίσκονται σχετικά κοντά σε αστικά κέντρα µε αυξηµένη συγκέντρωση πληθυσµού είναι εύκολο να κατανοήσει κάποιος τις σοβαρές επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία Ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Η ανακύκλωση των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών είναι η κατ εξοχή περιβαλλοντική επεξεργασία. Στόχος τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και των διάφορων φορέων ανά τον κόσµο είναι η διεύρυνση της ποσότητας των ΑΗΗΕ που ανακυκλώνεται. Αυτό βέβαια δεν σηµαίνει σε καµία περίπτωση ότι δεν υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον αν τα όποια απόβλητα δεν δεχθούν την κατάλληλη επεξεργασία. Το πιο βασικό στάδιο για

25 την σωστή ανακύκλωση είναι η προεπεξεργασία των αποβλήτων. Αυτό το στάδιο σήµερα δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένο µε αποτέλεσµα να µην είναι δυνατή η ανακύκλωση ενός µεγάλου ποσοστού. Ο σωστός και ο κατά δύναµη µεγαλύτερου ποσοστού αρχικός διαχωρισµός των διαφόρων τµηµάτων εξασφαλίζει καλύτερη ανακύκλωση, λιγότερα απόβλητα και µικρότερο κίνδυνο στα νέα προϊόντα να υπάρχουν ανεπιθύµητες ουσίες που είναι δυνατόν να δηµιουργήσουν νέα περιβαλλοντικά προβλήµατα. Γενικά, η υφιστάµενη κατάσταση στην επεξεργασία και διαχείριση των ΑΗΗΕ χαρακτηρίζεται από την έλλειψη κατάλληλης προεπεξεργασίας τους. Αυτό οδηγεί στην ανακύκλωση µικρού ποσοστού των αποβλήτων και στην ύπαρξη πολλαπλών κινδύνων για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία µε όποιον άλλο τρόπο και αν διατεθούν. Εποµένως, ο πρωταρχικός στόχος µας πρέπει να είναι ο σωστός διαχωρισµός και η δηµιουργία κατάλληλων συστηµάτων επεξεργασίας µε την ανάπτυξη νέων τεχνικών. Σε αυτό τον τοµέα πολύ σηµαντική είναι και η συνδροµή των κατασκευαστικών εταιριών. Με αυτό τον τρόπο θα είναι δυνατή η πιο ολοκληρωµένη επεξεργασία των ΑΗΗΕ και η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία.

26 4. Περιγραφή ποιοτικής ανάλυσης και επιδράσεις των επικίνδυνων ουσιών στο περιβάλλον 4.1. Περιγραφή ποιοτικής ανάλυσης Γενικά Πριν γίνει µια εκτενής αναφορά στα περιβαλλοντικά προβλήµατα που προκαλούνται από την έλλειψη ολοκληρωµένης διαχείρισης των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών θεωρείται απαραίτητο να γίνει περιγραφή των ουσιών που υπάρχουν σε αυτά. Στα ΑΗΗΕ γενικότερα και στα απόβλητα από ηλεκτρονικούς υπολογιστές ειδικότερα υπάρχει µια πληθώρα ουσιών που έχουν χαρακτηριστεί ως επικίνδυνες για το περιβάλλον και την δηµόσια υγεία από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) Επικίνδυνες ουσίες στα ΕΗΗΕ Για να γίνει µια εκτενής ανάλυση των επιπτώσεων που έχουν οι διάφορες ουσίες στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία θα πρέπει πρώτα να γίνει η ταυτοποίησή τους και να αναλυθούν τα σηµεία που συναντώνται στις διάφορες ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές. Ο µόλυβδος (Pb) βρίσκεται σε ποσοστό άνω του 90% σε µπαταρίες και ένα µικρότερο ποσοστό σε λάµπες φωτισµού και φθορισµού, ενώ µε την µορφή του οξειδίου του µολύβδου (PbO) υπάρχει στα διάφορα γυαλιά, µε πάνω από 80% στις καθοδικές λυχνίες, καθώς και στις λάµπες φωτισµού και φθορισµού. Το κάδµιο (Cd) χρησιµοποιείται σε ποσοστό άνω του 90% στις επαναφορτιζόµενες µπαταρίες και στο γυαλί των καθοδικών λυχνιών. Ο

27 υδράργυρος (Hg) σε ποσοστό µεγαλύτερο του 90% υπάρχει στις µπαταρίες, σε διάφορους αισθητήρες και διακόπτες. Η κυριότερη χρήση του εξασθενούς χρωµίου (Cr VI ) είναι στα ψυκτικά συστήµατα των ψυγείων, ως αντιδιαβρωτικό, ενώ στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές χρησιµοποιείται ως σκληρυντικό στο µίγµα του καλύµµατος. Το 90% των PCB (πολυχλωροδιφαινύλια) το συναντάµε στους πυκνωτές. Πάνω από το 80% των βρωµιούχων επιβραδυντικών φλόγας (πέντε-, οκτα- και δεκα- BDE) χρησιµοποιούνται στις πλακέτες, στα καλώδια και στα πλαστικά καλύµµατα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ ένα µικρό ποσοστό τους χρησιµοποιείται στις τηλεοράσεις και τις µικρές οικιακές συσκευές. Ο χαλκός (Cu), τέλος χρησιµοποιείται στα καλώδια και στις διάφορες ενώσεις ενώ έχει διαπιστωθεί ότι ένα ποσοστό της τάξης του 40% του χαλκού στους χώρους επεξεργασίας αποβλήτων προέρχεται από µικρά απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών. Τέλος, υπάρχει και ένας αριθµός άλλων στοιχείων στα ΕΗΗΕ αλλά η ποσότητά τους είναι πολύ µικρή και υπάρχουν µόνο ως συστατικά κραµάτων στα οποία προσδίδουν διάφορες ιδιότητες Επιδράσεις των επικίνδυνων ουσιών στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία Γενικά Γενικά, η οικολογική επιβάρυνση από την ελλιπή επεξεργασία των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών είναι άθροισµα πολλών παραµέτρων. Καταρχήν, εξαρτάται από τη συσκευή και την διάδοσή της στην ευρωπαϊκή αγορά. Είναι προφανές ότι όλες οι συσκευές δεν περιέχουν τις ίδιες επικίνδυνες ουσίες αλλά και δεν υπάρχει η ίδια ποσότητα αποβλήτων για όλες τις συσκευές. Έτσι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία είναι µεγαλύτεροι όσο αυξάνεται ο όγκος των συσκευών που περιέχουν περισσότερες επικίνδυνες ουσίες. Εξετάζοντας το θέµα από την

28 πλευρά των συστατικών στοιχειών παρατηρούµε ότι εξαρτάται και µάλιστα αναλογικά και από την ποσότητα της κάθε επικίνδυνης ουσίας στην συσκευή. Τέλος, επηρεάζεται και από τον χρόνο που χρειάζεται η κάθε συσκευή για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής της, καθώς όσο µικρότερος είναι ο χρόνος αυτός τόσο µεγαλύτερη ποσότητα συσκευών απαιτείται για την αντικατάστασηh των παλαιών και άρα τόσο µεγαλύτερος είναι ο αριθµός των αποβλήτων. Τα προβλήµατα που προκαλούνται από τις διάφορες ουσίες των ΕΗΗΕ έχουν άµεση εξάρτηση µε την τοξικότητα της κάθε µιας αλλά και από την ποσότητα που απελευθερώνεται όταν δεν υπάρχει επαρκής επεξεργασία των αποβλήτων. Από τις µελέτες που έχουν ήδη γίνει διαπιστώθηκε ότι τα είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού περιέχουν αρκετές ουσίες που έχουν χαρακτηριστεί ως επικίνδυνες από την Ε.Ε. και την ΠΟΥ. Στις ουσίες αυτές συµπεριλαµβάνονται βαρέα µέταλλα, όπως µόλυβδος, κάδµιο, υδράργυρος, το εξασθενές χρώµιο και αλογονοµένες ενώσεις, όπως οι χλωροφθοράνθρακες ( CFC ), το πολυβινυλοχλωρίδιο ( PVC ) και δύο τύποι βρωµιούχων επιβραδυντικών φλόγας, το πολυβρωµοδιφαινύλιο ( PΒB ) και ο πολυβρωµοδιφαινυλαιθέρας ( PBDE ) Μόλυβδος (Pb) Ο µόλυβδος έχει χαρακτηριστεί βάση της οδηγίας του Συµβουλίου 67/548/ΕΟΚ ως συστατικό επιβλαβές όταν εισπνέεται και σε περίπτωση κατάποσης καθώς υπάρχει κίνδυνος αθροιστικών επιδράσεων. Ο µόλυβδος αποτελεί συσσωρευόµενο δηλητήριο, µπορεί να προκαλέσει βλάβες τόσο στο κεντρικό όσο και στο περιφερειακό νευρικό σύστηµα του ανθρώπου ενώ έχουν παρατηρηθεί επιπτώσεις και στο ενδοκρινικό σύστηµα, στο κυκλοφορικό και τα νεφρά. Επιπλέον ενδέχεται να έχει και καρκινογόνο δράση στον άνθρωπο σύµφωνα µε σχετικές ενδείξεις σε πειραµατόζωα. Από την Π.Ο.Υ. έχει καθοριστεί ως «προσωρινή ανεκτή εβδοµαδιαία δόση» τα 25 µg/kg σωµατικού βάρους, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες. Οι

29 κύριες πηγές πρόσληψης στον άνθρωπο είναι τα τρόφιµα, το έδαφος και η σκόνη. Ο µόλυβδος εισέρχεται στα τρόφιµα κυρίως λόγω της ατµοσφαιρικής κατακάθισης στα φυτά και στην συνέχεια εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα. Ο µόλυβδος συσσωρεύεται στο περιβάλλον και έχει οξείες και χρόνιες επιδράσεις τόσο στα φυτά όσο και στα ζώα και τους µικροοργανισµούς. Ενώ ο µόλυβδος δεν συσσωρεύεται σηµαντικά στα ψάρια παρουσιάζει όµως υψηλές συγκεντρώσεις σε ορισµένα οστρακοειδή Κάδµιο (Cd) Το κάδµιο έχει χαρακτηριστεί βάση της οδηγίας του Συµβουλίου 67/548/ΕΟΚ ως συστατικό τοξικό όταν εισπνέεται και σε περίπτωση κατάποσης, καθώς υπάρχει κίνδυνος αθροιστικών και µόνιµων επιδράσεων. Το κάδµιο βιοσυσσωρεύεται στον ανθρώπινο οργανισµό και κυρίως στα νεφρά, στα οστά και στο αίµα, ενισχύοντας έτσι την τοξικότητά του. Το κάδµιο έχει καταχωρηθεί στις καρκινογόνες για τον άνθρωπο ουσίες καθώς είναι δυνατόν να προκαλέσει καρκίνο του ύπατος, των πνευµόνων και του προστάτη. Η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας έχει καθορίσει ως την «προσωρινή ανεκτή εβδοµαδιαία δόση» την τιµή των 7 µg/kg σωµατικού βάρους. Ο άνθρωπος εκτίθεται στο κάδµιο µέσω της κατανάλωσης µολυσµένων τροφίµων και της εισπνοής σωµατιδίων καδµίου. Έτσι οι κάτοικοι εκβιοµηχανισµένων χωρών παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα πρόσληψης καδµίου µε αποτέλεσµα να εµφανίζονται νεφρική δυσλειτουργία, αυξητικές διαταραχές, σκελετικές βλάβες και αναπαραγωγικές ανεπάρκειες. Το κάδµιο παρουσιάζει οξεία και χρόνια τοξικότητα στα χερσαία και στα υδρόβια φυτά, µε αποτέλεσµα να προκαλεί αναιµία, διαταραχές της αναπαραγωγικότητας, διεύρυνση των αρθρώσεων, πτωχό τρίχωµα, αυξητικές διαταραχές και βλάβες στο ήπαρ και τα νεφρά.

30 Υδράργυρος (Hg) Ο υδράργυρος έχει χαρακτηριστεί βάση της οδηγίας του Συµβουλίου 67/548/ΕΟΚ ως συστατικό βλαβερό όταν εισπνέεται και σε περίπτωση κατάποσης ή επαφής µε το δέρµα, καθώς υπάρχει κίνδυνος αθροιστικών επιδράσεων. Ο υδράργυρος προσβάλλει τον εγκέφαλο του ανθρώπου και κυρίως τα τµήµατα εκείνα που ελέγχουν την όραση, τον συντονισµό και την ισορροπία. Ο µεθυλιωµένος υδράργυρος µεταφέρεται από τις έγκυες γυναίκες στο έµβρυο, µε αποτέλεσµα να κινδυνεύει να γεννηθεί το παιδί µε βλάβες στον εγκέφαλο και να παρουσιάσει διανοητική καθυστέρηση. Η Π.Ο.Υ. έχει καθορίσει ως «προσωρινή ανεκτή ηµερήσια δόση» τη τιµή των 5 µg/kg ενώ από αυτή την ποσότητα ο µεθυλιωµένος υδράργυρος δεν είναι δυνατόν να υπερβαίνει τα 3,3 µg/kg. Ο υδράργυρος έχει την ικανότητα να συσσωρεύεται σε οργανισµούς µέσω της τροφικής αλυσίδας και τα ζώα είναι ιδιαίτερα εκτεθειµένα σε υδραργυρική δηλητηρίαση, ενώ ο κίνδυνος για τα πτηνά είναι ιδιαίτερα µεγάλος. Τα πτηνά που τρέφονται σε υδάτινα περιβάλλοντα εκτίθενται σε κρίσιµα φορτία υδραργύρου και στην υδραργυρική δηλητηρίαση οφείλεται και το γεγονός ότι πολλά είδη πτηνών απειλούνται µε εξαφάνιση Εξασθενές Χρώµιο (Cr VI ) Το χρώµιο VI έχει χαρακτηριστεί βάση οδηγίας του Συµβουλίου της Ε.Ε. ως συστατικό καρκινογόνο όταν εισπνέεται και επειδή διαχέεται εύκολα από τις κυτταρικές µεµβράνες έχει τοξικές επιπτώσεις στα κύτταρα, καθώς προκαλεί έντονες αλλεργικές αντιδράσεις σε αυτούς που θα εκτεθούν. Κατά την αποτέφρωση αποβλήτων που περιέχουν εξασθενές χρώµιο, αυτό εξαερώνεται γρήγορα και εντοπίζεται κυρίως στην αεροµεταφερόµενη τέφρα όπου είναι ευδιάλυτο. Για αυτό τον λόγο οι επιστήµονες έχουν απαγορεύσει

31 την αποτέφρωση αποβλήτων που περιέχουν εξασθενές χρώµιο. Αν τα απόβλητα αυτά αποτεθούν σε ειδικούς χώρους υγειονοµικής ταφής τότε υπάρχει κίνδυνος να εκπλυθεί από αυτούς σε περίπτωση που δεν υπάρχει επαρκής στεγανοποίηση Πολυβινυλλοχλωρίδιο (PVC) Τα πλαστικά τµήµατα των ΕΗΗΕ, που αποτελούν ένα σηµαντικό µέρος της συνολικής ποσότητάς τους, περιέχουν σε µεγάλο ποσοστό PVC. Σήµερα, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις πλέον ότι κατά την αποτέφρωση πλαστικών, που περιέχουν PVC, αυτό ευθύνεται για την τοξικότητα των αερίων που εκλύονται. Επίσης, οι απώλειες πλαστικοποιητών κατά την υγειονοµική ταφή τους δηµιουργεί ενδείξεις αρνητικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον Bρωµιούχα επιβραδυντικά φλόγας Οι ουσίες που χρησιµοποιούνται ως επιβραδυντικά φλόγας είναι κυρίως το πολυβρωµωδιφαινύλιο (ΡΒΒ) και ο πολυβρωµωδιφαινυλαιθέρας (PBDE) και δεν έχουν ταξινοµηθεί βάση της οδηγίας του Συµβουλίου 67/548/ΕΟΚ. Η ένωση PBDE παρουσιάζει επιπτώσεις κυρίως στο ήπαρ και στην θυρεοειδή ορµόνη και µπορεί να δράσει και ως ενδοκρινικός διαταράκτης. Παρουσιάζει µεγάλη διάδοση στο περιβάλλον και µεταφέρεται στο αίµα των ανθρώπων και το µητρικό γάλα. Η ένωση ΡΒΒ έχει µεγάλη τοξικότητα και οι επιδράσεις της µοιάζουν µε αυτές των χλωριωµένων διοξινών και των πολυχλωριωµένων διφαινυλίων. Ο άνθρωπος εκτίθεται σε αυτές κυρίως µέσω των τροφίµων. Είναι ενώσεις δυσαποδόµητες, βιοσυσσωρευτικές και τοξικές στα υδάτινα περιβάλλοντα. Από την παρουσία τους σε σχετικά αποµακρυσµένους οργανισµούς υποδηλώνεται η ευρεία γεωγραφική τους εξάπλωση. Οι κύριοι οδοί απελευθέρωσής τους στο περιβάλλον είναι από σηµειακές πηγές, που

32 χρησιµοποιούν τέτοιες ουσίες και από χώρους υγειονοµικής ταφής. Από την στιγµή που θα απελευθερωθούν στο περιβάλλον είναι σχεδόν άµεση η είσοδός τους στην τροφική αλυσίδα και όπου συγκεντρώνονται και µεταφέρονται στους διάφορους οργανισµούς. 4.3 «Έµµεση» επιβάρυνση του περιβάλλοντος Στις παραπάνω παραγράφους αναλύθηκε η επίδραση που έχουν διάφορες ουσίες στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Η επιβάρυνση από τους παράγοντες αυτούς είναι «άµεση» καθώς είναι συνέπεια της διάθεσης των αποβλήτων χωρίς επεξεργασία στο περιβάλλον. Με τον όρο «έµµεση» ορίζεται, στην παρούσα εργασία, η επιβάρυνση που δέχεται το περιβάλλον από ουσίες που δεν αποτελούν τµήµα των συσκευών αλλά έχουν σχέση µε την παραγωγή τους. Ως «έµµεση» επιβάρυνση µπορεί να αναφερθεί η µείωση των πρώτων υλών, η ενέργεια που απαιτείται για την εξόρυξή τους, η ενέργεια που απαιτείται για την κατασκευή και την µεταφορά των συσκευών. Θα αναφερθεί ως παράδειγµα ότι για την παραγωγή ενός µικροτσίπ 2 γραµµαρίων απαιτούνται γραµµάρια ορυκτών καυσίµων, 72 γραµµάρια χηµικών ουσιών, γραµµάρια νερού και 700 γραµµάρια συστατικών αερίων (κυρίως αζώτου). Πίνακας 4.1: Απαιτήσεις για την παραγωγή ενός µικροτσίπ 2 γραµµαρίων. (Πηγή : Περιοδικό «Ανακύκλωση» τεύχος 47) Απαιτήσεις Ποσότητα (σε g) Ορυκτά καύσιµα 1600 Χηµικές ουσίες 72 Νερό Συστατικά αέρια 700

33 Όταν η αντικατάσταση των διαφόρων συσκευών ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού γίνεται πριν αυτές ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους είναι φυσικό να υπάρχει ακόµη µεγαλύτερη σπατάλη τόσο πρώτων υλών όσο και ενέργειας. Η πρόωρη αντικατάσταση συσκευών συµβαίνει κατά κόρο σήµερα σε όλα σχεδόν τα είδη της τεχνολογίας και των τηλεπικοινωνιών µε διαρκή αύξηση της ποσότητας των αποβλήτων και του ρυθµού αντικατάστασής τους.

34 5. Περιγραφή ποσοτικής ανάλυσης 5.1. Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων Η ποσοτική ανάλυση περιλαµβάνει εκτιµήσεις και υπολογισµούς για την ποσότητα των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, οι οποίες έχοντας ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους αποσύρονται και θεωρούνται απόβλητα. Για να επιτευχθεί ο υπολογισµός των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών δοκιµάστηκαν πολλοί τρόποι αλλά οι περισσότεροι ήταν ανεπιτυχείς λόγω ελλείψεως στοιχείων. Επειδή το παρόν θέµα βρίσκεται την περίοδο αυτή και πολύ περισσότερο στο µέλλον σε ανάπτυξη, ενώ υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία γενικότερα µε την επεξεργασία αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την ποσότητά τους τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο πολύ δε περισσότερο για τον ελλαδικό χώρο. Αρχικά, έγινε µια προσπάθεια υπολογισµού της ποσότητας των αποβλήτων από τον αριθµό των πωλήσεων µε στοιχεία από τις κεντρικές εταιρίες διάθεσης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών στην ελληνική αγορά. Λόγω έλλειψης συνεργασίας µε τις εταιρίες αυτές έγιναν αποτυχηµένες δυστυχώς προσπάθειες υπολογισµού των πωλήσεων από φορείς και οργανώσεις που υπάρχουν στην Ελλάδα και πιθανότατα να ήταν σε θέση να διαθέσουν αυτά τα στοιχεία. Σχετικά µε την εφαρµοσιµότητα αυτού του πλάνου θεωρείται απαραίτητο να αναφερθεί ότι η αγορά πληροφορικής στην Ελλάδα ελέγχεται από 12 µεγάλες εταιρίες ( περίπου το 71% ) και από αρκετές µικρότερες εταιρίες ( το υπόλοιπο 29% ). Έτσι είναι προφανές ότι µε στοιχεία από τις µεγάλες εταιρίες µε χρήση στατιστικής θα ήταν δυνατόν να εξαχθούν αρκετά ασφαλή συµπεράσµατα. Τελικά, από µια εργασία που έγινε για λογαριασµό της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Ευρωπαϊκή Εταιρία Περιβάλλοντος έχει καταστεί δυνατό να βρεθούν

35 τα απαραίτητα στοιχεία, που ήταν αναγκαία για τον υπολογισµό της ποσότητας των ΑΗΗΕ για την ελληνική επικράτεια. Η εργασία χωρίζει την ποσότητα των αποβλήτων σε πέντε (5) µεγάλες κατηγορίες : τα ψυγεία, τις τηλεοράσεις, τα φωτοτυπικά µηχανήµατα, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τις µικρές οικιακές συσκευές. Για κάθε παραπάνω κατηγορία δίνονται τιµές της ποσότητας για κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα έτη Από τις τιµές αυτές υπολογίζεται µία συνάρτηση λαµβάνοντας υπόψη την τεχνολογική πρόοδο και την αγορά της κάθε χώρας έτσι ώστε να είναι δυνατός ο υπολογισµός µιας προσεγγιστικής τιµής για τα έτη Έτσι για την Ελλάδα διαµορφώνονται οι πίνακες που παρουσιάζονται στην συνέχεια. Πρέπει να επισηµανθεί επίσης ότι για το έτος 1990 δεν υπάρχουν στοιχεία για όλες τις παραπάνω 5 κατηγορίες µε αποτέλεσµα να φαίνεται η συνολική ποσότητα των αποβλήτων να είναι πολύ µικρή. Επίσης πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι για την εκτίµηση της συνολικής ποσότητας των ΑΗΗΕ που πραγµατοποιείται για τα έτη µετά το 2000 δεν λαµβάνεται υπόψη η ποσότητα των αποβλήτων των µικρών οικιακών συσκευών. Πίνακας 5.1 : Ποσότητα αποβλήτων από τα ψυγεία (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Ψυγεία

36 Πίνακας 5.2 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τα ψυγεία (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Ψυγεία Η ποσότητα των αποβλήτων που προέρχονται από τις συσκευές της τηλεόρασης δίνεται στους παρακάτω πίνακες. Παρατηρείται όµως ότι µετά το έτος 2002 η ποσότητα των αποβλήτων έχει αρνητική τιµή, γεγονός που δείχνει σαφέστατα λανθασµένη εκτίµηση αλλά εµφανίζεται γιατί στις πραγµατικές τιµές βλέπουµε ότι έχουν φθίνουσα πορεία η ποσότητα των αποβλήτων και η ευθεία που σχηµατίζεται γραφικά για να είναι δυνατή η εκτίµηση µετά το έτος 2002 περνά σε αρνητικές τιµές.

37 Πίνακας 5.3 : Ποσότητα αποβλήτων από τις τηλεοράσεις (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Τηλεοράσεις Πίνακας 5.4 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τα ψυγεία (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Τηλεοράσεις Για την ποσότητα των αποβλήτων που προέρχονται από τα φωτοτυπικά µηχανήµατα λόγω έλλειψης στοιχείων είναι δυνατός ο υπολογισµός της µόνο για τα έτη και εκτίµησή της για τα έτη

38 Πίνακας 5.5 : Ποσότητα αποβλήτων από τα φωτοτυπικά µηχανήµατα (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Φωτοτυπικά Μηχ Πίνακας 5.6 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τα φωτοτυπικά µηχανήµατα (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Φωτοτυπικά Μηχ Παρακάτω δίνονται οι τιµές της ποσότητας των αποβλήτων που προέρχονται από τις µικρές οικιακές συσκευές. Όπως έχουµε ήδη αναφέρει για αυτή την κατηγορία ΑΗΗΕ δεν έχουµε τιµές της εκτίµησης της ποσότητάς τους για τα έτη , αλλά όπως φαίνεται η ποσότητά τους σε σχέση µε τις υπόλοιπες κατηγορίες ΑΗΗΕ είναι πολύ µικρή και δεν επηρεάζει σηµαντικά την τελική εκτίµηση της συνολικής ποσότητας.

39 Πίνακας 5.7 : Ποσότητα αποβλήτων από τις µικρές οικιακές συσκευές (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Μικρές οικιακές συσκευές Τέλος, αφήσαµε την κατηγορία ΑΗΗΕ που θα αποτελεί και τον αντικειµενικό στόχο της παρούσας διπλωµατικής εργασίας και δεν είναι άλλη από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Οι τιµές των ετών που δεν υπάρχουν στοιχεία υπολογίστηκαν λαµβάνοντας υπόψη την εκθετική αύξηση βάση των στοιχείων των µετέπειτα ετών. Πίνακας 5.8 : Ποσότητα αποβλήτων από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Η/Υ

40 Πίνακας 5.9 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Η/Υ Ποσότητα αποβλήτων Η/Υ Ποσότητα σε Έτη Ποσότητα ετών '90 - '99 Εκτίµηση ποσότητας ετών '00 - '10 Σχήµα 5.1 : Σχηµατική απόδοση της ποσότητα των αποβλήτων που προέρχονται από τους Η/Υ για τα έτη και εκτίµηση της ποσότητας αυτής για τα έτη Από την βιβλιογραφία βρίσκουµε ότι το µέσο βάρος ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι 29,6 kg, τιµή που έχει διασταυρωθεί σε περισσότερες από µία εργασίες. ιαιρώντας τις τιµές της ποσότητας των αποβλήτων για τα έτη

41 µε το µέσο βάρος ενός Η/Υ υπολογίζεται ο αριθµός των µηχανηµάτων Η/Υ που συµπληρώνουν τον κύκλο ζωής τους και αποσύρονται. Πίνακας 5.10 : Αριθµός ηλεκτρονικών υπολογιστών που αποσύρονται στην Ελλάδα. (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Αριθ. Η/Υ Πίνακας 5.11 : Εκτίµηση αριθµού ηλεκτρονικών υπολογιστών που αποσύρονται στην Ελλάδα. (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Αριθ. Η/Υ

42 Αριθµός Η/Υ που αποσύρονται στην Ελλάδα Αριθµός Η/ Αριθµός Η/Υ που αποσύρθηκε στην Ελλάδα τα έτη '90 - '99 Εκτίµηση αριθµού που θα αποσυρθεί στην Ελλάδα τα έτη '00 - ' Έτη Σχήµα 5.2 : Αριθµός Η/Υ που αποσύρονται στην Ελλάδα για τα έτη και εκτίµηση του αριθµού αυτού για τα έτη Η συνολική ποσότητα των αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών για τα έτη παρουσιάζεται παρακάτω και αναφέρεται σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες. Πίνακας 5.12 : Ποσότητα αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Ελλάδα

43 Πίνακας 5.13 : Εκτίµηση ποσότητας αποβλήτων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών (σε tn). (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Ελλάδα Ποσότητα ηλεκτρονικών αποβλήτων στην Ελλάδα Ποσότητα σε Ποσότητα ΑΗΗΕ για τα έτη '90 - '99 Εκτίµηση ποσότητας ΑΗΗΕ για τα έτη '00 -' Έτη Σχήµα 5.3 : Σχηµατική απόδοση ποσότητας των ΑΗΗΕ στην Ελλάδα για τα έτη και εκτίµηση της ποσότητας αυτής για τα έτη Η ποσότητα των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού για το έτος 1990 είναι κατά προσέγγιση λόγω έλλειψης στοιχείων. Στην συνέχεια για τα έτη 1991 µέχρι το 1999 παρατηρείται µια σταθερή µείωση της

44 ποσότητας των ΑΗΗΕ µε εξαίρεση το έτος 1998 όπου εµφανίζεται µια αύξηση της τάξης των 5000 tn. Για τα έτη µετά το 2000 η ποσότητα έχει υπολογιστεί λαµβάνοντας υπόψιν παράγοντες της αγοράς και της αύξησης της κατανάλωσης προϊόντων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, της διαρκούς αντικατάστασης των υπαρχόντων µε πιο σύγχρονα, και παρατηρείται µια σταθερή αύξηση της ποσότητας των αποβλήτων. Σε αυτό το σηµείο καλό θα ήταν να αναφερθεί η εκτίµηση για την ποσότητα των ηλεκτρονικών υπολογιστών που αγοράζονται στην ελληνική επικράτεια όπως αυτή δίνεται από τρεις διαφορετικές πηγές. Σχήµα 5.4 : Αγορά υπολογιστών. ( Πηγή : ιαχείριση ΑΗΗΕ, Τεχνικό Εγχειρίδιο, Καραγιαννίδης, Παπαδόπουλος, Περδικούλης, Θεσ/νίκη 2003) Στο σηµείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ξανά ότι ο χρόνος που ορίζεται ως διάρκεια ζωής ενός Η/Υ είναι τα πέντε (5) χρόνια σαν µέσος όρος αν και στο µέλλον εκτιµάται ότι ο χρόνος αυτός είναι πιθανό να πέσει και στα δύο (2) χρόνια. Βάση της παραπάνω παραδοχής προκύπτει το παρακάτω διάγραµµα.

45 Σχήµα 5.5 : Θεωρητική παραγωγή αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. ( Πηγή : ιαχείριση ΑΗΗΕ, Τεχνικό Εγχειρίδιο, Καραγιαννίδης, Παπαδόπουλος, Περδικούλης, Θεσ/νίκη 2003) Από το σχήµα 5.5 παρατηρείται µια σχετικά µεγάλη απόκλιση στις µετρήσεις των τριών πηγών. Το µόνο ασφαλές συµπέρασµα από τις µετρήσεις αυτές είναι η ραγδαία αύξηση της ποσότητας των ηλεκτρονικών υπολογιστών, αν και από κάθε πηγή δίνεται διαφορετικός ρυθµός αύξησης. Επίσης παρατηρείται µια σχετική ταύτιση των τιµών της ΙΟΒΕ µε τις τιµές που υπολογίστηκαν στην εργασία αυτή µε βάση την εργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εκτίµηση ποσότητας των διαφόρων συστατικών σε ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή Λόγω της πληθώρας των συσκευών που υπάγονται στην κατηγορία των ΕΗΗΕ δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν στα πλαίσια µιας διπλωµατικής εργασίας όλα τα είδη. Έτσι η παρούσα διπλωµατική αυτή εργασία ασχολείται µε το τµήµα των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

46 Σε πολλές εργασίες που έγιναν από διάφορους επιστήµονες ανά τον κόσµο βρέθηκαν αρκετά στοιχεία για τις ουσίες που περιέχονται σε ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή, αλλά στις περισσότερες από αυτές δεν παρέχονταν στοιχεία για την ποσότητα των ουσιών αυτών. Η µεγάλη πληθώρα των εργασιών αυτών περιορίζεται, επίσης, σε ποσοτική ανάλυση τµηµάτων µόνο ενός Η/Υ, όπως η οθόνη ή οι λυχνίες καθοδικών ακτίνων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να είναι ιδιαίτερα παρακινδυνευµένη η εκτίµηση της ποσότητας των διαφόρων ουσιών για ένα ολόκληρο ηλεκτρονικό υπολογιστή. Μετά από ιδιαίτερα χρονοβόρα αναζήτηση κατέστει δυνατό να βρεθεί ένας συγκεντρωτικός πίνακας που να παρέχει την καλύτερη δυνατή προσέγγιση. Στον πίνακα 5.14 που φαίνεται στην επόµενη σελίδα παρουσιάζεται η σύνθεση ενός επιτραπέζιου ηλεκτρονικού υπολογιστή που βασίζεται σε έναν τυπικό Η/Υ βάρους περίπου 30 kg. Παρατηρούµε ότι το βάρος αυτό ταιριάζει και µε το θεωρητικό βάρος ενός υπολογιστή που έχουµε θεωρήσει σε προηγούµενη παράγραφο γεγονός που πιστοποιεί ως ένα βαθµό την ορθότητα των υπολογισµών.

47 Πίνακας 5.14 : Σύνθεση ενός επιτραπέζιου Η/Υ βάρους ~30 kg. ( Πηγή : ιαχείριση ΑΗΗΕ, Τεχνικό Εγχειρίδιο, Καραγιαννίδης, Παπαδόπουλος, Περδικούλης, Θεσ/νίκη 2003) Όνοµα Περιεχόµενο (% βάρους) Βάρος υλικών στο Η/Υ (kg) Πλαστικά 22,9907 6,26 Μόλυβδος 6,2988 1,72 Αλουµίνιο 14,1723 3,9 Γερµάνιο 0,0016 <0,1 Γάλλιο 0,0013 <0,1 Σίδηρος 20,4712 5,6 Κασσίτερος 1,0078 0,3 Χαλκός 6,9287 1,9 Βάριο 0,0315 <0,1 Νικέλιο 0,8503 0,23 Ψευδάργυρος 2,2046 0,6 Ταντάλιο 0,0157 <0,1 Ίνδιο 0,0016 <0,1 Βανάδιο 0,0002 <0,1 Τέρβιο 0 0 Βηρύλλιο 0,0157 <0,1 Χρυσός 0,0016 <0,1 Ευρώπιο 0,0002 <0,1 Τιτάνιο 0,0157 <0,1 Ρουθένιο 0,0016 <0,1 Κοβάλτιο 0,0157 <0,1 Παλλάδιο 0,0003 <0,1 Μαγγάνιο 0,0315 <0,1 Άργυρος 0,0189 <0,1 Αντιµόνιο 0,0094 <0,1 Βισµούθιο 0,0063 <0,1 Χρώµιο 0,0063 <0,1 Κάδµιο 0,0094 <0,1 Σελήνιο 0,0016 0,00043 Νιόβιο 0,0002 <0,1 Υττέρβιο 0,0002 <0,1 Ρόδιο 0 Λευκόχρυσος 0 Υδράργυρος 0,0022 <0,1 Αρσενικό 0,0013 <0,1 ιοξ. Του Πυριτίου 24,8803 6,8

48 22, ,6873 6,2988 0,0179 0,0094 0,0063 0,0022 Άλλα στοιχεία Πλαστικά Μόλυβδος Χρώµιο Κάδµιο Υδράργυρος Σχήµα 5.6 : Σύνθεση ενός επιτραπέζιου Η/Υ βάρους ~30 kg.

49 6. Συλλογή αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού Γενικά Το βασικό πρώτο βήµα που πρέπει να γίνει για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού είναι η σωστή συλλογή τους. Στην παρούσα χρονική στιγµή σε ένα τµήµα µόνο των χωρών - µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει δίκτυο συλλογής των ΑΗΗΕ και σε αυτές όχι πάντα εθνικό. Στην συνέχεια θα αναλυθεί το τι συµβαίνει στην Ευρώπη, όπως επίσης και τι συµβαίνει στην Ταϊβάν, µια χώρα µε µεγάλη παραγωγή ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών, άρα και ΑΗΗΕ. Εικόνα 6.1 : Χώρος συλλογής ΑΗΗΕ. (Πηγή : Chester County Health Department)

50 Εικόνα 6.2 : Χώρος συλλογής ΑΗΗΕ. (Πηγή : Chester County Health Department) Γενικά, η συλλογή των ΑΗΗΕ επιβαρύνει αρκετά το κόστος της διαδικασίας και βασικό µέληµα των εταιριών είναι η µείωση του κόστους της. Επίσης, από περιβαλλοντικής οπτικής γωνίας στόχος είναι η µείωση των µεταφορών για την συλλογή των ΑΗΗΕ. Υπάρχουν, τέσσερις βασικοί τρόποι συλλογής, όπως φαίνεται και στο σχήµα 6.1.

51 Τοπικές Αρχές Χρήστης Ανεξάρτητη Εταιρία Ανακύκλωσης Εταιρία Συλλογής και Αρχικής Επεξεργασίας Μεταπωλητής Παραγωγή Ανακύκλωση Αρχικός Κατασκευαστής Σχήµα 6.1 : Σχηµατική αναπαράσταση των τρόπων συλλογής ΑΗΗΕ. (Πηγή : Στο παραπάνω σχήµα βλέπουµε την πιο απλή διαδικασία όπου ο χρήστης µεταφέρει ο ίδιος τις συσκευές που θέλει να αποσύρει στην εταιρία ανακύκλωσης, µε διαδικασία που είναι η πλέον συµφέρουσα αλλά όχι και διαδεδοµένη γιατί ο κάθε χρήστης έχει πάντα µικρή ποσότητα αποβλήτων µε αποτέλεσµα να προτιµά άλλους τρόπους διάθεσης. Ένας από τους τρόπους αυτούς είναι η συλλογή των ΑΗΗΕ από εταιρία αρχικής επεξεργασίας και η προώθησή τους µετά στην εταιρία ανακύκλωσης. Βέβαια, το κόστος αυτή την φορά ανεβαίνει αρκετά καθώς πρέπει να καλύπτει και τις δύο εταιρίες. Οι εταιρίες ανακύκλωσης καλούνται να πληρώσουν αρκετά µεγάλο ποσό για συσκευές που έχουν αποσυρθεί, αλλά και οι εταιρίες αρχικής επεξεργασίας λαµβάνουν τόσο µικρό κέρδος, ώστε να απουσιάζει το κίνητρο και από τις δύο πλευρές. Μία άλλη διαδικασία είναι η πρωτογενής συλλογή από τις τοπικές αρχές και η προώθηση από αυτές προς τις εταιρίες ανακύκλωσης. Αυτή η διαδικασία είναι η πλέον βολική για τους χρήστες αλλά επειδή η ηλικία των συσκευών είναι πολύ µεγάλη δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για της

52 εταιρίες ανακύκλωσης και δεν µπορούν να αξιοποιηθούν οι ίδιες ή τα κατασκευαστικά κοµµάτια τους. Τέλος, οι συσκευές που αποσύρονται µπορεί να παραδίδονται στις εταιρίες κατασκευής. Αυτή η διαδικασία έχει πολλά πλεονεκτήµατα. Καταρχάς, υπάρχει ολοκληρωµένο δίκτυο διανοµέων της κάθε εταιρίας που µπορεί να αποτελέσει και δίκτυο συλλογής των συσκευών της κάθε εταιρίας. Το σύστηµα της επεξεργασίας γνωρίζει όλη την τεχνογνωσία που χρησιµοποιήθηκε κατά την κατασκευή των διαφόρων συσκευών και είναι εύκολη η επαναχρησιµοποίηση των τµηµάτων αυτών σε νέα προϊόντα. Βέβαια, η απουσία αµοιβής προς τους χρήστες για την παράδοση των συσκευών αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα Η κατάσταση στα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λόγω των περιβαλλοντικών προβληµάτων που σχετίζονται µε τα ΑΗΗΕ, κάποια κράτη µέλη άρχισαν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 να διατυπώνουν εθνικά νοµοσχέδια για την συλλογή της ποσότητας των ΑΗΗΕ που παράγονται στα εθνικά τους σύνορα. Η παρούσα κατάσταση ανά κράτος µέλος παρουσιάζεται παρακάτω. Έτσι αναλυτικότερα : Αυστρία : Από τα µέσα της δεκαετίας του 1990 υπάρχει νοµοθεσία για την επιστροφή ή ανάκτηση των λαµπτήρων και των λευκών ειδών, µε επιβάρυνση στην τιµή των νέων προϊόντων. Λόγω όµως του ανταγωνισµού, τα καταστήµατα λιανικής διάθεσης λευκών ειδών (ψυγείο, κουζίνα, πλυντήριο κλπ) καθιέρωσαν εισφορά κατά την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής των προϊόντων τους και µείωσαν αντίστοιχα την τιµή τους.

53 Βέλγιο : Ο κανονισµός που καλύπτει τα φαιά και τα λευκά είδη στην Φλαµανδική περιφέρεια του Βελγίου εγκρίθηκε το Οι κατασκευαστές, οι εισαγωγείς, οι φορείς διανοµής και λιανικής διάθεσης υποχρεώνονται να δέχονται επιστροφές δωρεάν κάθε λευκού και φαιού είδους και κάθε είδους εξοπλισµού που σχετίζεται µε την τεχνολογία της πληροφορίας. Οι στόχοι ανακύκλωσης για τα σιδηρούχα και τα µη σιδηρούχα µέταλλα καθώς και τα πλαστικά περιλαµβάνονται στον κανονισµό αυτό. ( European Commission 2000) Γαλλία : Η πρώτη συµφωνία για την ανάκτηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2000, από την Ένωση ήµων, το Σύνδεσµο Βιοµηχανικών και Εµπορικών Επιχειρήσεων Μηχανολογικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού και το Σύνδεσµο Επιχειρήσεων Ηλεκτρικού, Ηλεκτρονικού και Τηλεπικοινωνιακού Εξοπλισµού. ( European Commission 2000) Γερµανία : Σχέδιο διατάγµατος προβλέπει την ευθύνη των τοπικών κοινοτήτων σε ό,τι αφορά τη συλλογή των ΑΗΗΕ και την ευθύνη των παραγωγών σε ό,τι αφορά την επεξεργασία, ανάκτηση και διάθεση των αποβλήτων αυτών. Παράλληλα, σύµφωνα µε ισχύουσα νοµοθεσία απαγορεύεται η εισαγωγή κάθε είδους αποβλήτων από τρίτες χώρες. ( European Commission 2000) ανία : Σύµφωνα µε σχετικό διάταγµα, από τον Ιανουάριο του 1999 οι τοπικές αρχές στην ανία είναι αρµόδιες για την συλλογή και την ανάκτηση των φαιών και των λευκών ειδών, των ειδών εξοπλισµού που σχετίζονται µε την τεχνολογία της πληροφορίας και της τηλεπικοινωνίας, τα είδη εξοπλισµού ιατρικής και εργαστηριακής χρήσης καθώς και τα υπόλοιπα είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Προκειµένου να χρηµατοδοτηθεί το σχήµα αυτό, οι τελικοί

54 χρήστες επιβαρύνονται µέσω των τοπικών φόρων ή της συλλογής ειδικών εισφορών. ( European Commission 2000) Ιταλία : Ιταλικό διάταγµα για την διαχείριση των αποβλήτων τον εκέµβριο του 1997 προβλέπει υποχρεώσεις επιστροφής και ανάκτησης για πολλά αγαθά οικιακής χρήσης, όπως τα λευκά είδη, οι τηλεοράσεις και ορισµένα είδη εξοπλισµού που σχετίζονται µε την τεχνολογία της πληροφορίας. Βάση συµφωνιών µε τους αντίστοιχους βιοµηχανικούς κλάδους θα συγκροτηθεί σε εθνικό επίπεδο, δίκτυο κέντρων συλλογής και εγκαταστάσεων ανάκτησης. Οι τελικοί χρήστες έχουν υποχρέωση να παραδίδουν τα ΑΗΗΕ σε εξουσιοδοτηµένους αντιπροσώπους ή σε δηµόσιους ή ιδιωτικούς οργανισµούς διαχείρισης αποβλήτων. ( European Commission 2000) Ολλανδία : Από την 1 η Ιουνίου 1998 έχει τεθεί σε ισχύ ο κανονισµός που καθιερώνει κανόνες επιστροφής και επεξεργασίας για τα λευκά και φαιά είδη µετά από την χρήση τους. Σύµφωνα µε τις διατάξεις, οι καταναλωτές έχουν την δυνατότητα να επιστρέψουν τα ΑΗΗΕ χωρίς επιβάρυνση στον προµηθευτή ή τις τοπικές αρχές. Στη συνέχεια, οι κατασκευαστές και οι εισαγωγείς έχουν την υποχρέωση να µεριµνήσουν για την επεξεργασία τους ενώ απαγορεύεται η υγειονοµική ταφή ή αποτέφρωσή τους. Επίσης απαγορεύεται η χρήση του καδµίου σε χρωστικές ουσίες, χρώµατα, σταθεροποιητές και επιχρίσµατα. Από το 1998, έχει αρχίσει η σταδιακή εξάλειψη των προϊόντων που περιέχουν υδράργυρο. ( European Commission 2000) Σουηδία : Τον Απρίλιο του 2000, ενεκρίθη το διάταγµα για τα ΑΗΗΕ, σύµφωνα µε το οποίο επιτρέπεται στους καταναλωτές να τα επιστρέψουν στους φορείς λιανικής διάθεσης ή τα δηµοτικά σηµεία συλλογής. Το κόστος της ανακύκλωσης επιβαρύνει είτε τις τοπικές

55 κοινότητες είτε τους κατασκευαστές. εν επιτρέπεται η υγειονοµική ταφή, η αποτέφρωση ή ο τεµαχισµός των ΑΗΗΕ χωρίς να προηγηθεί κατάλληλη επεξεργασία από πιστοποιηµένο φορέα. Παράλληλα, έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες για την σταδιακή εξάλειψη της χρήσης του µολύβδου σε πολλά προϊόντα συµπεριλαµβανοµένων των καλωδίων, των συγκολλητικών κραµάτων, των λαµπτήρων και των λυχνιών καθοδικών ακτίνων και έχει προταθεί η απαγόρευση των PBDE και PBB. ( European Commission 2000) Σχήµα 6.2 : ίκτυο φορέων και µεταξύ τους σχέσεις σε ένα σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης των ΑΗΗΕ στη Σουηδία. ( Πηγή : ιαχείριση ΑΗΗΕ, Τεχνικό Εγχειρίδιο, Καραγιαννίδης, Παπαδόπουλος, Περδικούλης, Θεσ/νίκη 2003)

56 Πίνακας 6.1 : Πιλοτικά προγράµµατα στην ΕΕ και ποσότητα αποβλήτων που συλλέχθηκαν. (Πηγή : Περιοδικό «Ανακύκλωση», τεύχος 40) Περιοχή πιλοτικού προγράµµατος Χώρα Ποσότητα ΑΗΗΕ (kg/κάτοικο *έτος) ΑΗΗΕ οικιακής χρήσης Weiz Αυστρία 3,00 Bregenz Αυστρία 4,50 Klingau Ελβετία 5,10 Μεγάλα ΑΗΗΕ οικιακής χρήσης Eidhoven Ολλανδία 0,90 Rhone Alpes Γαλλία 3,20 Bregenz Αυστρία 1,80 Weiz Αυστρία 2,10 Eidhoven Ολλανδία 0,43 Weiz Αυστρία 0,42 Rhone Alpes Γαλλία 0,46 Στις παραπάνω αναφορές για κράτη µέλη γίνεται µια παρουσίαση κυρίως των νοµοθετικών ρυθµίσεων που έχει θεσπίσει κάθε χώρα ξεχωριστά και όχι στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι προφανές το γεγονός ότι την θεσµοθέτηση νόµων ακολουθούν και διαδικασίες δηµιουργίας συστηµάτων συλλογής και επεξεργασίας των ΑΗΗΕ, όπως φαίνεται και στο σχήµα 6.1 που παρουσιάζει το δίκτυο συλλογής και επεξεργασίας των ΑΗΗΕ στη Σουηδία. Κρίθηκε σκόπιµο να αναφερθούν οι παραπάνω περιπτώσεις σε αυτό το τµήµα, και όχι σε προηγούµενο κεφάλαιο που αναλύθηκε η ευρωπαϊκή και ελληνική πολιτική και νοµοθεσία για τα ΑΗΗΕ για δύο κυρίως λόγους. Αρχικά, για να τονιστεί το γεγονός ότι χώρες, που έχουν τεχνολογική ανάπτυξη µεγαλύτερη της Ελλάδας, καθώς επίσης και µε ιδιαίτερα ανεπτυγµένη την οικολογική ευαισθησία τόσο του πληθυσµού όσο και των κυβερνήσεών τους, τις έχει απασχολήσει το ζήτηµα των ΑΗΗΕ πριν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και δεύτερο, για να δοθεί έµφαση ότι η κατάλληλη νοµοθεσία προηγήθηκε αρκετά χρόνια της δηµιουργίας των συστηµάτων συλλογής και επεξεργασίας.

57 6.3. Το σύστηµα συλλογής ΑΗΗΕ στη Ταϊβάν. Η Ταϊβάν είναι µία από τις χώρες µε την µεγαλύτερη παραγωγή κατασκευαστικών στοιχείων αλλά και συσκευών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Έτσι, είναι εύκολο να κατανοηθεί ότι η παραγωγή σε ΑΗΗΕ είναι πολύ µεγάλη, είτε ολόκληρων συσκευών είτε υλικών. Μετά από την παραπάνω διαπίστωση, αποφασίστηκε ότι πρέπει να δηµιουργηθεί ένα δίκτυο συλλογής και επεξεργασίας των αποβλήτων αυτών για την µείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος και την διαφύλαξη της υγείας των κατοίκων. Μετά από µελέτες που έγιναν καθορίστηκε η πολιτική διαχείρισης των ΑΗΗΕ, µε στόχο την ελαχιστοποίηση της ταφής και της αποτέφρωσης και την µεγιστοποίηση της επαναχρησιµοποίησης και ανακύκλωσή τους. Το 1998 ιδρύθηκε από την ΕΡΑ το SCMF (Scrap Computer Management Foundation), που ορίστηκε υπεύθυνο για την διαχείριση των ΑΗΗΕ, µε βάση την αρχή της ευθύνης του παραγωγού. Το SCMF είχε ως υποχρέωσή του τον καθορισµό της τιµής για την διακίνηση των παλιών υπολογιστών προς το σύστηµα διαχείρισης αλλά και µέσα σε αυτό, τον καθορισµό των υπευθύνων παραγωγών και εισαγωγέων ηλεκτρονικών υπολογιστών, την οργάνωση του συστήµατος συλλογής, την επιλογή ή κατασκευή των διαφόρων εγκαταστάσεων αποθήκευσης και επεξεργασίας, την επίβλεψη ενός ανεξάρτητου φορέα που αναλαµβάνει τον έλεγχο της λειτουργίας του συστήµατος και τέλος την χρηµατοδότηση ερευνητικών προγραµµάτων µε στόχο την βελτιστοποίηση της λειτουργίας του συστήµατος και της επεξεργασίας των ΑΗΗΕ. Επειδή δεν έχει καθοριστεί ένα σύστηµα επεξεργασίας των ΑΗΗΕ ακόµη, το SCMF ελέγχει και λειτουργεί στην παρούσα φάση µόνο το σύστηµα συλλογής. Τα ΑΗΗΕ που συλλέγονται φυλάσσονται σε µεγάλες αποθήκες µέχρι να είναι σε θέση να προωθηθούν προς επεξεργασία. Το δίκτυο συλλογής έχει τρία κυρίως επίπεδα. Στο πρώτο οι καταναλωτές και οι διάφορες εταιρίες λαµβάνουν αµοιβή για την παράδοση των ΑΗΗΕ σε επιλεγµένα σηµεία

58 συλλογής, διάσπαρτα σε όλη την χώρα. Από εκεί µεταφέρονται σε επίπεδο περιφέρειας µε αµοιβή που καλύπτει την αρχική αµοιβή και τα έξοδα µεταφοράς. Και τέλος µεταπωλούνται στις κεντρικές αποθήκες του SCMF όπου αποθηκεύονται. Οι διάφορες τιµές υπάρχουν ώστε να δίνεται το κίνητρο στους καταναλωτές να επιστρέφουν τις όποιες ποσότητες ΑΗΗΕ διαθέτουν και για να µπορεί να εξασφαλιστεί η οικονοµική βιωσιµότητα του συστήµατος.

59 Σχήµα 6.3 : Σχηµατική αναπαράσταση του συστήµατος συλλογής ΑΗΗΕ στην Ταϊβάν. (Πηγή : Management of Scrap Computer Recycling in Taiwan, Ching Hwa Lee, Ssu Li Chang, King Min Wang, Lih Chyi Wen, 2000.)

60 7. Επεξεργασία και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ 7.1. Γενικά περί ανακύκλωσης ΑΗΗΕ Η ανακύκλωση θεωρητικά στοχεύει στην επαναφορά προϊόντων που έχουν κλείσει τον κύκλο ζωής τους (end-of-life (EOL) products), αλλά και των παραπροϊόντων της διαδικασίας παραγωγής, πίσω σε κάποιο στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας. Στο σχήµα 7.1 που ακολουθεί φαίνεται η πορεία που ακολουθείται για την κατασκευή µιας συσκευής, ενώ το σχήµα 7.2 δείχνει την πορεία που ακολουθείται για την ανακύκλωση των προϊόντων. Εύκολα παρατηρείται ότι η µια διαδικασία είναι ακριβώς αντίστροφη της άλλης. Πρέπει να τονιστεί µε αυτό τον τρόπο ότι κατά την ανακύκλωση µιας συσκευής η κάθε βαθµίδα της κλίµακας αποτελεί πηγή ουσιών για την χαµηλότερη. Αναλυτικότερα οι συσκευές αποτελούν πηγή νέων κατασκευαστικών στοιχείων, τα κατασκευαστικά στοιχεία πηγή υλικών παραγωγής και αυτά πηγή πρώτων υλών. Σε κάθε βαθµίδα όσα κρίνονται κατάλληλα επανέρχονται στην διαδικασία παραγωγής νέων συσκευών ενώ τα υπόλοιπα κατεβαίνουν ακόµη µια βαθµίδα όπου πάλι εκεί υπάρχει νέα διαλογή. Βέβαια οι συσκευές όταν επιστρέφονται, πριν οδηγηθούν στην διαδικασία της ανακύκλωσης διαλέγονται και ένα µέρος από αυτές µεταπωλούνται. Ουσιαστικά όµως τότε υπάρχει επαναχρησιµοποίηση και επιµήκυνση του χρόνου ζωής των συσκευών και όχι ανακύκλωση.

61 Σχήµα 7.1 : Παραγωγή. (Πηγή : Σχήµα 7.2 : Ανακύκλωση. (Πηγή : Μια επισήµανση που πρέπει να γίνει είναι ο διαχωρισµός δύο διαδικασιών, που στο εξωτερικό ονοµάζονται closed loop και open loop. Στην πρώτη, τµήµατα που αφαιρούνται από µια συσκευή κατά την διάρκεια της ανακύκλωσης χρησιµοποιούνται για την παραγωγή της ίδιας συσκευής, ενώ στη δεύτερη για την παραγωγή διαφορετικής συσκευής. Η επισήµανση αυτή γίνεται γιατί παρακάτω θα αναφερθούν δυνατότητες χρησιµοποίησης για την

62 παραγωγή αντικειµένων που δεν έχουν σχέση µε τα ΑΗΗΕ από τµήµατα που προήλθαν από αυτά, όπως πχ. την κατασκευή υαλότουβλων από το γυαλί της οθόνης. Επιπλέον πρέπει να τονιστεί και η σηµαντική διαφορά κατανάλωσης ενέργειας ανάµεσα στις δύο διαδικασίες µε σαφώς πολύ µεγαλύτερη την δεύτερη. Το θέµα της κατανάλωσης ενέργειας είναι ένα πολύ σηµαντικό κοµµάτι καθώς περιορίζεται έτσι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και υπάρχουν µεγαλύτερα οικονοµικά οφέλη για την εταιρία που κάνει την ανακύκλωση. Για αυτό τον λόγο οι εταιρίες ανακύκλωσης, κατασκευαστές τµηµάτων συσκευών αλλά και διάφοροι οργανισµοί έχουν δηµιουργήσει την λεγόµενη «ιεραρχία ανακύκλωσης», όπου παρουσιάζονται τα διάφορα στάδια µε σειρά και κέρδους οικονοµικού και όφελους περιβαλλοντικού. Η σειρά είναι: 1. Επαναπώληση (µε οποιαδήποτε τροποποίηση). 2. Επισκευή, αναπαλαίωση, επανακατασκευή. 3. Ανάκτηση κατασκευαστικών τµηµάτων συσκευής. 4. Ανακύκλωση υλικών. 5. Αποτέφρωση (µε ενεργειακό όφελος). 6. Υγειονοµική ταφή. Όλες οι παραπάνω επιλογές µε την σειρά που παρουσιάζονται αποτελούν στην ουσία την διαδικασία της ανακύκλωσης. ηλαδή εξετάζεται κάθε συσκευή αν µπορεί να αξιοποιηθεί σε κάθε στάδιο µε την σειρά και αν δεν είναι αυτό δυνατό τότε εξετάζεται το επόµενο. Στο στάδιο που θα είναι δυνατή η χρησιµοποίηση της συσκευής τότε αξιοποιείται και προσφέρει το µεγαλύτερο δυνατό κέρδος. Είναι σαφές ότι η πιο διαδεδοµένη επιλογή στην Ελλάδα είναι αυτή της ταφής, όχι πάντοτε υγειονοµικής, και όπως παρουσιάστηκε παραπάνω είναι και η χειρότερη επιλογή. Βέβαια, στην διαδικασία που περιγράφηκε παραπάνω στο στάδιο της ταφής µπορεί να φτάσει ένα πολύ µικρό ποσοστό του συνολικού βάρους, ενώ σήµερα στην Ελλάδα στον χώρο της ταφής φτάνει ολόκληρη η συσκευή.

63 Στο σηµείο αυτό κρίνεται χρήσιµο να δοθεί το παρακάτω σχήµα που παρουσιάζει τον κύκλο ζωής ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή και κυρίως τον χρόνο ζωής του. Σχήµα 7.3 : Κύκλος ζωής ενός Η/Υ. (Πηγή : Waste from electrical and electronic equipment, quantities, dangerous substances and treatment methods, EEA, January 2003) Παρατηρείται ότι η αρχική χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή διαρκεί περίπου πέντε (5) χρόνια και µετά από αυτά ένα µεγάλο ποσοστό της τάξης του 45% επαναχρησιµοποιείται για περίπου τρία (3) χρόνια ακόµη. Η συνολική ποσότητα των αποβλήτων έχει επεξεργαστεί, ανακυκλωθεί ή έχει οδηγηθεί στην υγειονοµική ταφή, µετά από έντεκα (11) χρόνια από την αρχική κυκλοφορία της συσκευής.

64 Επαναπώληση Σε πολλές περιπτώσεις µία συσκευή που δεν είναι χρήσιµη για τον ιδιοκτήτη της µπορεί να καλύψει τις ανάγκες κάποιων άλλων. Σε αυτές τις περιπτώσεις η επαναπώληση του εξοπλισµού µπορεί να γίνει και χωρίς οποιαδήποτε τροποποίηση. Υπάρχουν στην αγορά, και του εξωτερικού αλλά και την εγχώρια, αρκετές επιχειρήσεις που ειδικεύονται στο εµπόριο µεταχειρισµένων συσκευών. Το βασικό πρόβληµα όµως αυτών των επιχειρήσεων είναι η συνεχής βελτίωση της απόδοσης των νέων συσκευών, κυρίως των συσκευών που έχουν σχέση µε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τηλεπικοινωνίες, µε αποτέλεσµα να µειώνεται συνεχώς η τιµή των συσκευών. Προφανώς έτσι µειώνεται ακόµη περισσότερο και η τιµή των µεταχειρισµένων ειδών, καθιστώντας δύσκολη την οικονοµική άνθηση ή και την επιβίωση τέτοιων εταιριών Επισκευή, αναπαλαίωση, επανακατασκευή Η επισκευή και η αναπαλαίωση των συσκευών διαφέρει σηµαντικά από την απλή επαναπώληση καθώς περιλαµβάνει κάποιας µορφής τροποποίηση σε σχέση µε το αρχικό προϊόν. Κατά τις δύο αυτές διαδικασίες, η εταιρία που αναλαµβάνει την εκτέλεσή τους, επεµβαίνει και διορθώνει χαλασµένα τµήµατα ή αναβαθµίζει κάποια άλλα. Με αυτό τον τρόπο αυξάνει την αξιοπιστία της συσκευής, αυξάνοντας και την τιµής της, αλλά στην αγορά µεταχειρισµένων αυτή η διαφορά δεν είναι ιδιαίτερα µεγάλη. Επειδή πολλές φορές είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθούν τα απαραίτητα ανταλλακτικά στο εµπόριο είναι απαραίτητη η συνεργασία των εταιριών ανακύκλωσης µε τους κατασκευαστές. Οι δεύτεροι συχνά αντιµετωπίζουν µε καχυποψία τέτοιου είδους συνεργασίες, καθώς είναι βέβαιο ότι αν κερδίσουν µεγάλο µέρος της αγοράς οι µεταχειρισµένες συσκευές χάνουν οι ίδιοι µέρος των κερδών τους. Έτσι παρατηρείται το φαινόµενο οι ίδιοι κατασκευαστές να ανακυκλώνουν τα

65 προϊόντα τους ώστε να ελέγχουν την αγορά, και να χρησιµοποιούν τις συσκευές που επιστρέφονται ως ανταλλακτικά για νέες. Το ίδιο συµβαίνει και µε την επανακατασκευή των συσκευών µόνο που εδώ οι αρχικοί κατασκευαστές είναι σχεδόν οι µόνοι που κάνουν αυτή την διαδικασία. Βέβαια, υπάρχουν αρκετά πλεονεκτήµατα από αυτή την ενέργεια των εταιριών καθώς οι αρχικοί κατασκευαστές είναι αυτοί που γνωρίζουν, καλύτερα από τον καθένα, τα κατασκευαστικά στοιχεία µιας συσκευής, τους προµηθευτές µε αποτέλεσµα να µπορούν να κάνουν πιο ολοκληρωµένη εργασία αλλά και έχουν σαφώς µικρότερο όγκο συσκευών να διαχειριστούν Ανάκτηση κατασκευαστικών τµηµάτων συσκευής Μια ηλεκτρονική συσκευή, η οποία δεν πληρεί τις προϋποθέσεις ώστε δεν είναι δυνατόν να ανακυκλωθεί, περιέχει στοιχεία που µπορούν να αφαιρεθούν και είτε να χρησιµοποιηθούν σε νέα παραγωγική διαδικασία είτε να χρησιµεύσουν ως ανταλλακτικά. Τέτοια στοιχεία σε ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή µπορεί να είναι ο σκληρός δίσκος, πλακέτες κυκλωµάτων αλλά και µικρότερα κοµµάτια όπως βίδες, βάσεις για την τοποθέτηση πλακετών και ηλεκτρικά στοιχεία πλακετών όπως αντιστάσεις, διακόπτες και πυκνωτές. Η αποσυναρµολόγηση αυτών των τµηµάτων γίνεται κυρίως χειρονακτικά και µε την χρήση βασικών εργαλείων Ανακύκλωση υλικών Χαµηλότερα στην ιεραρχία της ανακύκλωσης είναι η ανακύκλωση των επιµέρους υλικών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν υλικά όπως πολυµερή, µέταλλα και γυαλί. Για τα πολυµερή χρησιµοποιούνται κυρίως δύο διαδικασίες επεξεργασίας, στην περίπτωση βέβαια που δεν είναι δυνατόν να επαναχρησιµοποιηθούν. Η πρώτη είναι η χηµική ανακύκλωση, όπου τα πολυµερή διασπώνται µε χηµικές

66 διεργασίες σε µικρότερα οργανικά µόρια που αξιοποιούνται στην πετροχηµική βιοµηχανία ή στην βιοµηχανία πλαστικών. Η δεύτερη διεργασία είναι η αποτέφρωση, κυρίως επειδή τα πολυµερή έχουν µεγάλη θερµαντική αξία. Για τα µέταλλα και το γυαλί θα γίνει σε επόµενη παράγραφο εκτενής αναφορά Αποτέφρωση και υγειονοµική ταφή Η αποτέφρωση και η υγειονοµική ταφή είναι η τελευταία επιλογή για την επεξεργασία των ΑΗΗΕ. Έχουν την µικρότερη δυνατή οικονοµική απόδοση σ αυτόν που επεξεργάζεται τα ΑΗΗΕ αλλά και την µεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Το µοναδικό όφελος από την αποτέφρωση είναι η ενέργεια που αξιοποιείται. Γι αυτό τον λόγο στόχος είναι να φτάνει στο στάδιο αυτό η µικρότερη δυνατή ποσότητα αποβλήτων, γεγονός που σηµαίνει βέβαια την ύπαρξη της µεγαλύτερης ανακυκλώσιµης ποσότητας Συσκευές διαχωρισµού Γενικά Όπως έχει ήδη αναφερθεί για να είναι πιο πλήρης η επεξεργασία των ΑΗΗΕ και για να είναι δυνατός ο καλύτερος διαχωρισµός των στοιχείων που τα αποτελούν χρησιµοποιούνται µια σειρά από συσκευές που στόχο έχουν αρχικά να µειώσουν των όγκο των αποβλήτων και στην συνέχεια να κάνουν ένα πρώτο διαχωρισµό. Οι παρακάτω συσκευές είναι µερικές από αυτές που χρησιµοποιούνται κατά κύριο λόγο.

67 Συσκευές µείωσης όγκου i. Τεµαχιστής Ι : Αποτελείται από µια σειρά σφυριών που περιστρέφονται γύρω από ένα άξονα. Στην συνέχεια και αφού έχει τεµαχιστεί η συσκευή τα κοµµάτια συγκεντρώνονται και µεταφέρονται στο επόµενο στάδιο για τον διαχωρισµό τους. ii. Τεµαχιστής ΙΙ : Αποτελείται από δύο δίσκους που περιστρέφονται γύρω από δύο άξονες µε διαφορετική φορά. Αυτό το µηχάνηµα είναι κατάλληλο για τα ελαστικά στοιχεία των ηλεκτρονικών αποβλήτων. iii. Κρυοσκοπική µέθοδος : Χρησιµοποιώντας υγρό άζωτο παγώνουν τα διάφορα κοµµάτια της προς επεξεργασία συσκευής. Έτσι ο τεµαχισµός είναι ευκολότερος και πιο ολοκληρωτικός µε αποτέλεσµα να είναι ιδανικότερος και ο διαχωρισµός τους. Το πλεονέκτηµα της µεθόδου αυτής είναι ότι όλη η διαδικασία στη συνέχεια γίνεται χωρίς την χρήση νερού ή καύσης και έτσι αποφεύγονται η δηµιουργία υγρών αποβλήτων ή επικίνδυνων αερίων Συσκευές διαχωρισµού i. Κόσκινο : Η χρήση κόσκινου διαχωρίζει τα διάφορα κοµµάτια ανάλογα µε τις διαστάσεις τους. Χρησιµοποιώντας µια σειρά από κόσκινα διαφορετικών διαµετρηµάτων είναι εφικτός ο διαχωρισµός των κοµµατιών σε βαθµό ανάλογο µε τον αριθµό των κόσκινων που χρησιµοποιήθηκαν. ii. ιαχωριστής αέρα : Ο διαχωριστής αέρα εφαρµόζεται σε στερεά κοµµάτια και αυτό συµβαίνει γιατί ένα ρεύµα ορισµένης έντασης είναι

68 ικανό να παρασύρει κοµµάτια ορισµένης πυκνότητας, σχήµατος και διαστάσεων. Έτσι µε την κατάλληλη επιλογή εντάσεως ρεύµατος είναι δυνατός ο ικανοποιητικός διαχωρισµός τους. iii. Κυκλώνας αέρα : Οι κυκλώνες αέρα χρησιµοποιούνται κυρίως για την αποµάκρυνση σκόνης από τον αέρα. Μπορούν να διαχωρίσουν σωµατίδια, λόγω της κεντροµόλου δύναµης, ανάλογα µε την πυκνότητά τους και τις διαστάσεις τους. iv. Τεχνική Επίπλευσης Βύθισης : Με αυτή την µέθοδο διαχωρίζονται στερεά σωµατίδια µε βάση την διαφορετική τους πυκνότητα. Σε αυτή την περίπτωση τα στερεά σωµατίδια βυθίζονται σε υγρό µε πυκνότητα η τιµή της οποίας βρίσκεται ανάµεσα στις τιµές των πυκνοτήτων των στερεών που θέλουµε να διαχωρίσουµε. Έτσι τα βαρύτερα πηγαίνουν στον πάτο του δοχείου ενώ τα ελαφρύτερα επιπλέουν στην επιφάνεια. v. Υδροκυκλώνας : Η τεχνική αυτή χρησιµοποιείται για τον διαχωρισµό στερεών κοµµατιών από ένα υγρό, βασισµένη στις διαφορές πυκνότητας και διαστάσεων εξαιτίας των κεντροµόλων δυνάµεων που αναπτύσσονται καθώς τα κοµµάτια περιστρέφονται. Συχνά αυτή η µέθοδος εφαρµόζεται και για την αποµάκρυνση της µόλυνσης που υπάρχει στα υγρά. vi. Συσκευές διαχωρισµού σιδηρούχων υλικών που χρησιµοποιούν : Μαγνητικές µέθοδοι : Τα κοµµάτια που πρέπει να διαχωριστούν περνούν µέσα από ένα µαγνητικό πεδίο το οποίο αποµακρύνει όλα τα κοµµάτια εκείνα που έλκονται από τους µαγνήτες.

69 Υψηλού βαθµού µαγνητικός διαχωρισµός : Με την µέθοδο αυτή διαχωρίζονται τα παραµαγνητικά υλικά από τα µη µαγνητικά µε την δίοδο του µίγµατος µέσα από ένα ισχυρό µαγνητικό πεδίο. Ηλεκτροστατική µέθοδος : Με την µέθοδο αυτή διαχωρίζονται στερεά σωµατίδια βάση της διαφοράς έλξης και της απώθησης διαφορετικώς φορτισµένων τµηµάτων όταν αυτά βρίσκονται µέσα σε ηλεκτρικό πεδίο Επεξεργασία οθονών Η/Υ Γενικά Μία τυπική οθόνη υπολογιστή αποτελείται από πλαστικό περίβληµα, το σύστηµα λυχνίων καθοδικών ακτίνων, καλώδια, µέταλλα και ελαστικά. Το µεγαλύτερο τµήµα της οθόνης ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή αποτελεί το σύστηµα λυχνιών καθοδικών ακτίνων (ΛΚΑ ή CRT : Cathode Ray Tubes). Οι ΛΚΑ µπορούν να θεωρηθούν ως επικίνδυνο απόβλητο εξαιτίας της µεγάλης σύστασής τους σε µόλυβδο. Εικόνα 7.1 : Οθόνη στο στάδιο της αποσυναρµολόγησης. (Πηγή : Massachusetts Electronics Recycling Program)

70 Μια οθόνη καθοδικών ακτίνων µπορεί να χωριστεί σε τρία τµήµατα : τον εκτοξευτή ηλεκτρονίων (electron gun), το εµπρόσθιο τµήµα του γυαλιού (panel glass) και το οπίσθιο τµήµα του γυαλιού (funnel glass). Στην εσωτερική επιφάνεια του µπροστινού τµήµατος του γυαλιού έχουν εφαρµοστεί λεπτά στρώµατα επικάλυψης που περιέχουν διάφορα µίγµατα του φωσφόρου. Τέλος, µπροστά από τον εκτοξευτή ηλεκτρονίων υπάρχει ένα σύστηµα πηνίων (windings) το οποίο είναι υπεύθυνο για την αλλαγή πορείας των ηλεκτρονίων αν και σε άλλες περιπτώσεις αντί για πηνία υπάρχει σύστηµα πυκνωτών. (Εικόνα 7.2 και 7.3) Εικόνα 7.2 : οµή µιας οθόνης καθοδικών ακτίνων µε σύστηµα πηνίων. (Πηγή :

71 Εικόνα 7.3 : οµή µιας οθόνης καθοδικών ακτίνων µε σύστηµα πυκνωτών. (Πηγή : Cathode Ray Tube Recycling, Menad N ) Από τα κατασκευαστικά στοιχεία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή αυτό που παρουσιάζει το µεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι οι οθόνες, µε λυχνίες καθοδικών ακτίνων (ΛΚΑ ή CRT Cathode Ray Tubes). Επειδή η επεξεργασία των οθονών ΛΚΑ είναι ιδιαίτερα δύσκολη, χρονοβόρα και µε µικρή απόδοση κέρδους για τις εταιρίες, οι καταναλωτές καλούνται να πληρώσουν το κόστος. Μια ενδεικτική τιµή που βρέθηκε σε αγορά στο διαδίκτυο στις ΗΠΑ ήταν 70$/tn. Η δυσκολία στην επεξεργασία µιας οθόνης ΛΚΑ έγκειται κυρίως σε τρεις παράγοντες : Πρώτον, οι δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά την αποσυναρµολόγηση. Οι ΛΚΑ περιέχουν ένα κενό αέρος (vacuum) το οποίο υπάρχει κίνδυνος να εκραγεί αν δεν χειριστεί κατάλληλα, απαιτούνται ιδιαίτερες προφυλάξεις κατά την επεξεργασία τους για να µην προκληθούν τραυµατισµοί σε περίπτωση που αυτό σπάσει και τέλος λόγω του µολύβδου που περιέχουν, έχουν χαρακτηριστεί ως τοξικα απόβλητα και δεν είναι εύκολη η διασυνοριακή µεταφορά τους. εύτερον, οι οθόνες καθοδικών ακτίνων επαναχρησιµοποιούνται και αναβαθµίζονται δύσκολα. Το κενό αέρος της λυχνίας, οι στρώσεις φωσφόρου στο εσωτερικό τµήµα του γυαλιού (luminescent coatings)

72 και ο εκτοξευτής ηλεκτρονίων (electron gun) εκφυλίζονται µε την χρήση και για να αναβαθµιστεί η οθόνη θα πρέπει να αντικατασταθούν. Η διαδικασία έχει αρκετά υψηλό κόστος και συµφέρει οικονοµικά να γίνει µόνο για οθόνες µεγάλης αξίας, που βρίσκονται σε ιατρικό εξοπλισµό και ραντάρ. Τέλος, η µεγάλη ποικιλία των ουσιών που υπάρχουν σε µια οθόνη καθοδικών ακτίνων. Στο εµπρόσθιο τµήµα του γυαλιού υπάρχουν κυρίως οξείδιο του Βαρίου (BaO). Στο οπίσθιο τµήµα του γυαλιού και στον «λαιµό» της οθόνης υπάρχει κυρίως οξείδιο του µολύβδου (PbO). Ο σκελετός της οθόνης έχει οξείδια του µολύβδου, του ψευδαργύρου, του βορίου, του βαρίου και του πυριτίου. Και τέλος στα πηνία υπάρχει κατά κύριο λόγο χαλκός. Πίνακας 7.1 : Συστατικές ουσίες που υπάρχουν σε µια οθόνη καθοδικών ακτίνων. (Πηγή : Τµήµατα Συστατικές Ουσίες Panel BaΟ Funnel, Neck PbΟ Coating Ενώσεις του P Frit ( glass solder) PbΟ, ZnΟ, BaΟ,SiΟ 2 Windings Cu Το πιο εύκολα ανακυκλώσιµο τµήµα των ΛΚΑ είναι τα πηνία, τα οποία µπορούν να αφαιρεθούν σχετικά εύκολα και στην συνέχεια να επεξεργαστούν ώστε να αποσπαστεί ο χαλκός σε καθαρή µορφή. Οι επικαλύψεις του µπροστινού τµήµατος του γυαλιού, που έχουν διάφορες ενώσεις και προσµίξεις του φωσφόρου, είναι δυνατό να εκπλυθούν, η διαδικασία θα περιγραφεί σε επόµενη παράγραφο, αλλά δεν έχουν αναφερθεί επόµενες χρήσεις τους. Αν και το γυαλί αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδοµένα ανακυκλώσιµα είδη, το γυαλί της οθόνης έχει πολλούς περιορισµούς στην

73 επαναχρησιµοποίησή του λόγω της µεγάλης συγκέντρωσης βαρέων µετάλλων που περιέχει και το κάνει ακατάλληλο για πολλές χρήσεις Αφαίρεση των φωσφορικών επικαλύψεων και «καθαρισµός» του γυαλιού Για τον καθαρισµό του panel και του funnel glass,η µέθοδος µε το καλύτερο αποτέλεσµα είναι η wet-scrubbing. Σ αυτήν, αφού τεµαχιστεί το γυαλί των ΛΚΑ µε κάποια συσκευή τεµαχισµού σε κοµµάτια ( µε διαστάσεις της τάξης >10 mm ) το µείγµα τοποθετείται σε δοχείο µε νερό. Στην συνέχεια µέσα στο δοχείο εισάγονται κοµµάτια αλουµινίου και αναδεύεται το περιεχόµενο δυνατά για αρκετό χρονικό διάστηµα ( περίπου 4 h ). Η προσθήκη κοµµατιών αλουµινίου γίνεται για την αύξηση του επιπέδου καθαρισµού. Ο χρόνος της ανάδευσης καθορίζεται ανάλογα µε τον επιθυµητό βαθµό καθαρότητας. Η σχηµατική απεικόνιση της µεθόδου φαίνεται στο σχήµα 7.4.

74 CRT ιαχωρισµός Panel Glass Electron Gun Funnel Glass Τεµαχισµός Τεµαχισµός υ π ε ρ µ ε γ έ θ η Μαγνητικός ιαχωρισµός γυαλί Κοσκίνισµα Σίδηρος Μαγνητικός ιαχωρισµός γυαλί Κοσκίνισµα υ π ε ρ µ ε γ έ θ η Νερό Τριβή Τριβή Έκπλυση υπερχείλιση υπερχείλιση Έκπλυση κ α θ ί ζ η σ η Καθαρό Panel Glass ιαχωρισµός Στερεού/ Υγρού σ τ ε ρ ε ά Απόβλητα κ α θ ί ζ η σ η Καθαρό Funnel glass Σχήµα 7.4 : Σχηµατική αναπαράσταση της µεθόδου wet-scubbing. (Πηγή : Recycle of Scrap Cathode Ray Tubes, CHING-HWA-LEE and CHI-SHIUNG-HIS, 2002)

75 Ανακύκλωση οθονών µε Λυχνίες Καθοδικών Ακτίνων Η ανακύκλωση των οθονών είναι, όπως έχει ήδη αναφερθεί, µια εξαιρετικά επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία. Ο κυριότερος λόγος είναι η ύπαρξη βαρέων µετάλλων στο γυαλί της και ο περιορισµός που αυτό συνεπάγεται στις χρήσεις του «άχρηστου» γυαλιού. Στον πίνακα 7.2. που ακολουθεί παρουσιάζεται η επί τις εκατό κατά βάρος συγκέντρωση των διαφόρων µετάλλων στα εκάστοτε τµήµατα γυαλιού µιας οθόνης. Η µεγάλη απόκλιση που παρουσιάζεται σε διάφορες συγκεντρώσεις έχει σχέση µε την εταιρία κατασκευής και µε το µέγεθος της οθόνης. Στον πίνακα παρουσιάζονται οι µεγαλύτερες δυνατές αποκλίσεις. Πίνακας 7.2 : Οι % κατά βάρος συγκεντρώσεις διαφόρων οξειδίων στο γυαλί µιας οθόνης καθοδικών ακτίνων. (Πηγή : Materials recovery from Waste Cathode Ray Tubes, ICER, 2004) Panel Funnel % glass glass Οξείδιο Ελαχ. Μεγ. ιαφορά Ελαχ. Μεγ. ιαφορά SiO 2 58,9 65,4 6,6 51,2 63,5 12,3 Al 2 O 3 1,2 3,7 2,5 1,1 5 3,9 Na 2 O 6,2 9,8 3,7 5,3 8,1 2,8 K 2 O ,2 10,3 3,2 Li 2 O 0 0,5 0, F 0 0,8 0, BaO 1,9 14,2 12, SrO 0 11,6 11,6 0,2 0,7 0,5 CaO 0 4,6 4,6 1,6 4,5 2,9 MgO ,9 3 2,1 As 2 O 3 0 0,3 0,3 0 0,2 0,2 Sb 2 O 3 0,2 0,7 0,5 0 0,4 0,3 TiO 2 0 0,6 0, CeO 2 0 0,6 0, PbO 0 3,3 3,3 11,6 24,6 13 ZrO 2 0 3,5 3,5 0,2 0,2 0 ZnO 0 0,7 0, Fe 2 O 3 0 0,

76 Λόγω της µεγάλης ποικιλίας ουσιών που υπάρχουν είτε ως προσµίξεις είτε ως επικαλύψεις το γυαλί των λυχνιών καθοδικών ακτίνων δεν είναι δυνατόν να έχει πολλές εφαρµογές µετά την ανακύκλωση. Η πιο συνηθισµένη είναι η προώθησή του στην παραγωγική διαδικασία της κατασκευής νέων λυχνιών. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει πρώτα να διαχωριστούν τα δύο κύρια τµήµατά του καθώς στο ένα υπάρχουν προσµίξεις οξειδίου του βαρίου και στο άλλο προσµίξεις οξειδίου του µολύβδου, στο panel και στο funnel glass αντίστοιχα. Κατά τον διαχωρισµό δεν πρέπει σε καµία περίπτωση να µείνουν τµήµατα του ενός στο άλλο γιατί θα υπάρξουν δυσλειτουργίες στην νέα οθόνη που θα παραχθεί. Κατά την παραγωγική διαδικασία οι πρώτες ύλες που χρησιµοποιούνται είναι άµµος από ορυκτό διοξείδιο του πυριτίου, ανθρακικό νάτριο, ανθρακικό βάριο και ανθρακικό στρόντιο. Επειδή η άµµος είναι το µεγαλύτερο σε ποσότητα συστατικό πρέπει να είναι πολύ υψηλής καθαρότητας. Επίσης χρησιµοποιούνται και οξείδια του αργιλίου, του καλίου, του µαγνησίου, του ψευδαργύρου, του ζιρκονίου και οξείδια είτε του βαρίου και στροντίου είτε του µολύβδου, ανάλογα αν παράγεται panel ή funnel glass αντιστοίχως. Όλες οι πρώτες ύλες θερµαίνονται, λιώνουν και το ρευστό και οµογενές µίγµα χύνεται σε κατάλληλες φόρµες για την παραγωγή των διαφόρων τµηµάτων. Τα τµηµάτα των οθονών που έχουν αφαιρεθεί κατά το πρώτο στάδιο της επεξεργασίας των αποβλήτων θα πρέπει να επεξεργαστούν ώστε να αφαιρεθούν όλες οι πιθανές προσµίξεις και εφόσον έχουν σχεδόν ίδια συγκέντρωση των συστατικών στοιχείων του γυαλιού τους τότε να προστεθούν στο µίγµα που έχει δηµιουργηθεί κατά την παραγωγή νέων οθονών. Επειδή όµως οι οθόνες από διαφορετικές εταιρίες έχουν κατά κανόνα και διαφορετική συγκέντρωση των πρωτογενών στοιχείων, υπάρχουν δύο πιθανές εκδοχές επεξεργασίας. Πρώτη είναι η περίπτωση η κάθε εταιρία να αναγνωρίζει ποιες οθόνες έχουν ίδια περίπου αναλογία στα συστατικά στοιχεία οπότε και µπορεί να τις επαναφέρει στην παραγωγική διαδικασία και τις άλλες

77 να τις απορρίπτει ή να τις προωθεί σε άλλες εταιρίες. Και δεύτερη περίπτωση είναι να λιώνει όλες τις οθόνες που της διοχετεύονται χωρίς προεπιλογή και µετά το λιώσιµο να δηµιουργείται ένα νέο µίγµα µε άλλα ποσοστά συγκεντρώσεων που θα αξιοποιηθεί για την παραγωγή γυαλιού των νέων οθονών Ανάκτηση µετάλλων από τα ΑΗΗΕ Γενικά Τα µέταλλα είναι τα µόνα υλικά που υπάρχουν σε συσκευές ΕΗΗΕ για τα οποία υπήρχαν ήδη τρόποι ανακύκλωσης µε µεγάλη απόδοση. Υπολογίζεται ότι σήµερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 50% του αλουµινίου, το 50% του χαλκού, το 60% του µολύβδου και το 41% του ψευδαργύρου που καταναλώνεται προέρχεται από την ανακύκλωση των µετάλλων. Αν και τα µέταλλα διαβρώνονται, είναι σχετικά εύκολο να αποµονώνονται σε καθαρή µορφή από τα οξείδια ή τα µείγµατά τους. Τα µέταλλα χρησιµοποιούνται είτε ως αγωγοί ή ηµιαγωγοί είτε ως κατασκευαστικά τµήµατα και για αυτό τον λόγο χρησιµοποιούνται πολλά είδη µετάλλων. Ο χαλκός είναι από τα µέταλλα που χρησιµοποιείται σχεδόν σε όλα τα τµήµατα µιας συσκευής ΕΗΗΕ. Υπάρχει στα καλώδια, στα πηνία, στους µετασχηµατιστές και στις πλακέτες. Με τον όρο κατασκευαστικά τµήµατα ορίζονται κοµµάτια που χρησιµοποιούνται στην κατασκευή και στήριξη των εξαρτηµάτων σε µία συσκευή, όπως το πλαίσιο στήριξης, το εξωτερικό κάλυµµα, µηχανικά τµήµατα, βίδες κα. Σ αυτά τα τµήµατα συναντώνται κυρίως το ατσάλι και το αλουµίνιο και σε µικρότερο βαθµό το µαγνήσιο, συχνά σε µίγµατα µε νικέλιο και χρώµιο. Τέλος, κάποια τµήµατα είναι από ψευδάργυρο για να έχουν µεγαλύτερη αντοχή στην διάβρωση. Επειδή η εµπορική τους αξία είναι µικρή και τα µέταλλα αυτά έχουν και άλλες εφαρµογές συχνά αφαιρούνται από τα ΑΗΗΕ και τοποθετούνται για ανάκτηση

78 µαζί µε τα τµήµατα που προέρχονται από τις άλλες εφαρµογές τους, εφόσον η επεξεργασία τους είναι συχνά οικονοµικά βιώσιµη όταν υπάρχει πολύ µεγάλη διαθέσιµη ποσότητα. Εικόνα 7.4 : Ποσότητα καλωδίων για επεξεργασία που αποσπάστηκε από ΑΗΗΕ. (Πηγή : Basel Action Network) Ανάκτηση µετάλλων από τις πλακέτες Οι πλακέτες περιέχουν µια µεγάλη ποικιλία µετάλλων, ώστε να χρησιµοποιούνται από το καθένα ιδιαίτερες ιδιότητες που έχει. Παρακάτω παρουσιάζονται δύο πίνακες µε το είδος των µετάλλων και τις συγκεντρώσεις τους. Πρέπει να επισηµανθούν, σ αυτό το σηµείο, δυο παρατηρήσεις. Πρώτον, το γεγονός ότι η συγκέντρωση των µετάλλων στις πλακέτες δεν έχει σταθερές τιµές καθώς εξαρτάται από την χρήση της πλακέτας και δεύτερον, ότι στους δύο πίνακες που ακολουθούν κατά την µετατροπή της συγκέντρωσης στην ίδια µονάδα εµφανίζονται παραπλήσιες τιµές.

79 Εικόνα 7.5 : Πλακέτες για επεξεργασία που αποσπάστηκαν από ΑΗΗΕ. (Πηγή : Περιοδικό Ανακύκλωση, τεύχος 47) Πίνακας 7.3 : Μέταλλα σε πλακέτες Η/Υ. (Πηγή : Μέταλλο Αναλογία Συγκέντρωση (ppm) % κ.β. Cu ,143 Fe ,045 Al ,028 Pb ,022 Sn ,02 Ni ,011 Sb ,0045 Zn ,004 Ag 639 6,390E-04 Au 566 5,660E-04 Cd 395 3,950E-04 Ta 192 1,920E-04 Pd 124 1,240E-04 Pt 37 3,700E-05

80 Πίνακας 7.4 : Σύσταση πλακετών. (Πηγή : Περιοδικό «Ανακύκλωση» τεύχος 47) Σύσταση Συγκέντρωση Πλακετών σε kg/tn Πλαστικό 273,00 Χαλκός 140,00 Σίδηρος 41,00 Βρώµιο 26,00 Μόλυβδος 25,00 Κασσίτερος 20,00 Νικέλιο 18,00 Αντιµόνιο 10,00 Ψευδάργυρος 4,00 Άργυρος 0,45 Χρυσός 0,45 Κάδµιο 0,36 Ταντάλιο 0,17 Μολυβδένιο 0,14 Βηρύλλιο 0,08 Κοβάλτιο 0,08 ηµήτριο 0,05 Λευκόχρυσος 0,03 Λανθάνιο 0,03 Υδράργυρος 0,01 Βασικά µέταλλα όπως ο σίδηρος και το νικέλιο βρίσκονται σχεδόν σε όλες τις πλακέτες. Καθώς επίσης και ο χαλκός, αφού χρησιµοποιείται για τις ηλεκτρικές συνδέσεις (PWB tracks) των τµηµάτων πάνω στις πλακέτες. Οι βάσεις των συνδέσεων (solder) είναι συνήθως από κράµα µολύβδου και κασσίτερου. Λόγω όµως της τοξικότητας του µολύβδου συχνά χρησιµοποιούνται κράµατα κασσίτερου µε άλλα µέταλλα όπως αντιµόνιο, βισµούθιο, χαλκό, ίνδιο, άργυρο ή ψευδάργυρο. Το σχήµα 7.5 που ακολουθεί είναι µια σχηµατική παράσταση της επιφάνειας µιας πλακέτας µε τις δύο τεχνικές που χρησιµοποιούνται για να φανούν τα σηµεία που συναντώνται τα διάφορα µέταλλα.

81 Σχήµα 7.5 : Σχηµατική αναπαράσταση µιας πλακέτας µε τις δύο τεχνολογίες που συναντώνται. (Πηγή : Στους πυκνωτές, τις αντιστάσεις και τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά εξαρτήµατα, που προσαρµόζονται στις πλακέτες, υπάρχει πληθώρα µετάλλων όπως το ταντάλιο στους πυκνωτές, ο υδράργυρος στους διακόπτες κ.α. Τέλος, υπάρχει και αξιοσηµείωτη ποσότητα πολύτιµων µετάλλων, όπως ο χρυσός, το ασήµι, ο λευκόχρυσος και το παλλάδιο. Τις περισσότερες φορές στόχος της επεξεργασίας των πλακετών µιας ηλεκτρικής ή ηλεκτρονικής συσκευής είναι η ανάκτηση της ποσότητας των πολύτιµων µετάλλων που υπάρχουν σ αυτές, καθώς αυτά είναι που προσδίδουν την οικονοµική αξία στα απόβλητα αυτά και εξασφαλίζουν την βιωσιµότητα του εγχειρήµατος στο άµεσο µέλλον. Η πιο διαδεδοµένη µέθοδος ανάκτησης των µετάλλων είναι µε την χρήση καµινιού που χρησιµοποιείται για την ανάκτηση του χαλκού. Σε αυτή την µέθοδο θερµαίνονται οι προς επεξεργασία πλακέτες µαζί µε άλλα απόβλητα που περιέχουν χαλκό όπως πχ τα καλώδια. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφαιρούνται κατά την διαδικασία µε την µορφή οξειδίων ή ιλύος, και µπορούν να επεξεργαστούν στη συνέχεια για την ανάκτηση των συστατικών στοιχείων τους µε άλλες µεταλλουργικές τεχνικές. Στο σχήµα 7.6 που ακολουθεί φαίνεται σχηµατικά το πρώτο στάδιο της διαδικασίας.

82 Σχήµα 7.6 : Σχηµατική αναπαράσταση της ανάκτησης του χαλκού από απόβλητα πλακετών και καλωδίων. (Πηγή : Όπως φαίνεται και στο σχήµα, µε µια σειρά πυροµεταλλουργικών διεργασιών ανάκτησης, όπου το κύριο προϊόν είναι ένα µίγµα χαλκού 99% καθαρότητας, νικελίου και πολύτιµων µετάλλων. Ως παραπροϊόντα της διεργασίας είναι υπολείµµατα της καύσης πλούσια σε σίδηρο και αργίλιο, που είτε οδηγούνται σε χώρους υγειονοµικής ταφής είτε χρησιµοποιούνται ως συστατικά για αµµοβολή, υπολείµµατα της καύσης πλούσια σε χαλκό που επανατοποθετούνται για ανάκτηση και σκόνη από τα φίλτρα πλούσια σε ψευδάργυρο, µόλυβδο και κασσίτερο που οδηγείται για περαιτέρω επεξεργασία. Το κράµα του χαλκού µε τα πολύτιµα µέταλλα και το νικέλιο επεξεργάζεται στην συνέχεια µε την ηλεκτρολυτική µέθοδο. Το κράµα του χαλκού χρησιµοποιείται ως ηλεκτρόδιο ανόδου και βυθίζεται σε διάλυµα θειικού οξέος. Με την παροχή ρεύµατος τα ιόντα του χαλκού µεταφέρονται στην κάθοδο, τα πολύτιµα µέταλλα παραµένουν αδιάλυτα στην άνοδο (anode slimes) και το νικέλιο, ως παραπροϊόν της διεργασίας, µετατρέπεται σε θειικό νικέλιο, που χρησιµοποιείται σε βιοµηχανία επιµεταλλώσεων. Από την κάθοδο λαµβάνεται υψηλής καθαρότητας χαλκός που διατίθεται στο εµπόριο ενώ το µίγµα των µετάλλων οδηγείται για περαιτέρω επεξεργασία που περιγράφεται παρακάτω.

83 Σχήµα 7.7 : ιαχωρισµός πολύτιµων µετάλλων. (Πηγή : Το µίγµα των πολύτιµων µετάλλων που παρέµειναν αδιάλυτα στην άνοδο, θερµαίνεται για την παραγωγή του µετάλλου dore, που είναι ένα µίγµα χρυσού, αργύρου, σελήνιου, τελλούριου και λευκόχρυσου. Στην συνέχεια µε κατάλληλες διεργασίες είναι δυνατό να διαχωριστούν τα µέταλλα µεταξύ τους. Στον παρακάτω πίνακα 7.5 φαίνονται τα τελικά ποσοστά ανάκτησης των µετάλλων από την παραπάνω διαδικασία.

84 Πίνακας 7.5 : Ποσοστά ανάκτησης µετάλλων από τις πλακέτες. (Πηγή : Ποσοστό Ανάκτησης Au 98 Πολύτιµα Ag 90 Μέταλλα Pd 90 Pt 90 Cu 99 Βασικά Ni 85 Μέταλλα Pb 85 Sn 80 Zn 85 Από τον πίνακα εύκολα παρατηρείται ότι απουσιάζει το ποσοστό ανάκτησης του σιδήρου και του αργιλίου, παρόλο που και τα δύο είναι σε αφθονία στις πλακέτες. Από την περιγραφή της διαδικασίας ανάκτησης φαίνεται ότι τα δύο αυτά µέταλλα αποτελούν παραπροϊόντα από το πρώτο στάδιο της επεξεργασίας και διοχετεύονται είτε για ταφή είτε για συστατικό αµµοβολής. Η αδυναµία ανάκτησης αυτών των µετάλλων θεωρείται και µειονέκτηµα της µεθόδου. Γι αυτό το λόγο έχει συζητηθεί στο παρελθόν η ενδεχόµενη απαλοιφή τους από τις πλακέτες καθώς τότε θα υπήρχε πρόσθετο όφελος από την µείωση της ενέργειας κατά το πρώτο στάδιο της διεργασίας που περιγράφηκε.

85 8. Σύστηµα ιαχείρισης ΑΗΗΕ στην Ελλάδα 8.1. Περιγραφή υπάρχουσας κατάστασης στην Ελλάδα Η Ελλάδα είναι µια χώρα η οποία παρουσίασε στο παρελθόν ιδιαίτερη καθυστέρηση στην τεχνολογική ανάπτυξη. Τα τελευταία χρόνια όµως οι ρυθµοί ανάπτυξης που παρουσιάζει σε αυτό τον τοµέα είναι αρκετά υψηλοί ώστε να έχει αποκτήσει τα χαρακτηριστικά που έχουν χώρες τεχνολογικά προηγµένες. Το σχήµα 8.1 που ακολουθεί δείχνει τον ρυθµό ανάπτυξης της ελληνικής αγοράς προϊόντων πληροφορίας σε σχέση µε τον αντίστοιχο µέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15. Σχήµα 8.1 : Ρυθµοί ανάπτυξης της ελληνικής αγοράς και της Ε.Ε. 15. (Πηγή : Περιοδικό «Ανακύκλωση» τεύχος 47) , ,6 31, Ελλάδα EU , , ,9 11,

86 Πίνακας 8.1 : Χρήση οικιακού ηλεκτρονικού υπολογιστή στο σπίτι σε σχέση µε τον πληθυσµό (%). ( Πηγή : ιαχείριση ΑΗΗΕ, Τεχνικό Εγχειρίδιο, Καραγιαννίδης, Παπαδόπουλος, Περδικούλης, Θεσ/νίκη 2003) Χώρα % Σουηδία 59,8 Ολλανδία 58,8 ανία 56,7 Λουξεµβούργο 42,5 Φιλανδία 38,6 Ην. Βασίλειο 35,2 Βέλγιο 33 Αυστρία 30,8 Γερµανία 30,5 Ισπανία 28,4 Ιταλία 26,6 Ιρλανδία 26,3 Γαλλία 22,8 Πορτογαλία 18,4 Ελλάδα 12,2 Μ.Ο. ΕΕ 30, ,8 58,8 56, ,5 38,6 35, ,8 30,5 28,4 26,6 26,3 22,8 18,4 12,2 30, Σουηδία Ολλανδία ανία Λουξεµβούργο Φιλανδία Ην. Βασίλειο Βέλγιο Αυστρία Γερµανία Ισπανία Ιταλία Ιρλανδία Γαλλία Πορτογαλία Ελλάδα Μ.Ο. ΕΕ Σχήµα 8.2 : ιάγραµµα χρήσης οικιακού ηλεκτρονικού υπολογιστή στο σπίτι σε σχέση µε τον πληθυσµό (%).

87 Το γεγονός αυτό έχει σαφώς αντίκτυπο και στην ποσότητα των αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών που παράγονται. Όπως ήδη παρουσιάστηκε σε προηγούµενη παράγραφο (κεφ 5, πίνακες 5.8 και 5.9 και εικόνα 5.1) η παραγωγή των αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει σταθερά ανοδική πορεία από το 1990 µέχρι το 2000 και εκτιµάται ότι θα συνεχίζεται και τα επόµενα χρόνια. Επίσης η διάδοση της πληροφορικής σε δηµόσιους οργανισµούς και σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης είναι ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση των πωλήσεων Η/Υ τα προηγούµενα χρόνια και των αποβλήτων στα αµέσως επόµενα. Στην Ελλάδα σήµερα δεν υπάρχει οργανωµένο σύστηµα συλλογής και επεξεργασίας των αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Βέβαια υπάρχουν εταιρίες που συλλέγουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές µε στόχο την επισκευή και µεταπώλησή τους αλλά οι προσπάθειες αυτές είναι µεµονωµένες, µικρής εµβέλειας και µη ολοκληρωµένες καθώς αναφέρονταν µόνο σε ικανούς προς επανακυκλοφορία ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Μια πρώτη προσπάθεια που έγινε ήταν από την «Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης», στα πλαίσια της υλοποίησης του προγράµµατος «Life Environment : Βιώσιµη ιαχείριση Ηλεκτρονικών Αποβλήτων στην Ελλάδα», που στόχο είχε να συµβάλλει στην προετοιµασία της χώρας για την εφαρµογή της ευρωπαϊκής και εθνικής νοµοθεσίας. Βέβαια, ούτε αυτή η απόπειρα είχε µεγάλη εµβέλεια αλλά ήταν πιο ολοκληρωµένη και αναφερόταν σε όλο το φάσµα των ηλεκτρονικών αποβλήτων. Σαφώς το πρόγραµµα είχε ως στόχο την εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων και στατιστικών στοιχείων για την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ και όχι την ολοκληρωµένη διαχείριση τους. Το Προεδρικό ιάταγµα 117/2004, καθορίζει, όπως αναλύθηκε σε προηγούµενη παράγραφο ( κεφ 2, παρ 2.2), τους κανόνες και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται σήµερα στην αγορά σε σχέση µε τα ΑΗΗΕ, σε απόλυτη συµφωνία µε τις κοινοτικές οδηγίες 2002/95/ΕΚ και 2002/96/ΕΚ.

88 Εικόνα 8.1 : Σύστηµα επεξεργασίας στην Ιρλανδία. 1. Συλλογή των ΑΗΗΕ, 2. Ζύγιση των αποβλήτων για τον καθορισµό της τιµής επεξεργασίας, 3. Εξέταση των συσκευών εάν λειτουργούν, επισκευή και προώθηση τους στην αγορά, 4. Αυτές που δεν λειτουργούν, αποσυναρµολογούνται και εξετάζονται τα διάφορα τµήµατά τους, 5. Αυτά που λειτουργούν προωθούνται για πώληση στην αγορά µεταχειρισµένων ειδών, 6. Όσα δεν επισκευάζονται προωθούνται σε ειδικευµένες εταιρίες ανακύκλωσης για την ανάκτηση των πολύτιµων και άλλων µετάλλων, 7. Οθόνες που δεν λειτουργούν στέλνονται σε εξειδικευµένη εταιρεία ανακύκλωσης για επεξεργασία, 8. Τσιπ που µπορούν να χρησιµοποιηθούν αφαιρούνται από τις πλακέτες, 9. Οι άχρηστες πια πλακέτες στέλνονται σε εξειδικευµένη εταιρία ανακύκλωσης για ανάκτηση των πολύτιµων µετάλλων, 10. Συσκευασίες που µπορούν να χρησιµοποιηθούν ξανά πωλούνται στην αγορά µεταχειρισµένων χαρτοκιβωτίων, 11. Αυτές που δεν µπορούν να αξιοποιηθούν συσκευάζονται και στέλνονται σε εταιρεία ανακύκλωσης χαρτιού, 12. Τα υπόλοιπα υλικά συσκευασίας τεµαχίζονται και προωθούνται σε εξειδικευµένη εταιρεία για την παραγωγή άλλων προϊόντων. (Πηγή : Electronic Recycling Dublin, Ireland)