ΤΕΧΝΙΚΕΣ. Ζ. Νοητική Χαρτογράφηση. 1. Tι είναι η Nοητική Xαρτογράφηση- Οπτική Σύνδεση

Transcript

1 ΤΕΧΝΙΚΕΣ Ζ. Νοητική Χαρτογράφηση 1. Tι είναι η Nοητική Xαρτογράφηση- Οπτική Σύνδεση Ένας αποτελεσματικός τρόπος να επαναπροσδιορίσετε ένα πρόβλημα είναι να διακρίνετε την πιο σημαντική έννοια - κλειδί και όσο περισσότερους οπτικούς συ- σχετισμούς θεωρείτε απαραίτητους. Έτσι, μπορείτε να οργανώνετε ξανά και ξανά τις σκέψεις σας Τη συγκεκριμένη τεχνική συνήθως τη συναντάμε στη βιβλιογραφία ως οπτικό καταιγισμό ιδεών, μπαλονάκια σκέψης, οπτικές σκέψεις ή οπτικοί σύνδεσμοι. Ο Tony Buzan ανέπτυξε αυτή την τεχνική που ονόμασε νοητική χαρτογράφηση (Buzan, 1993), η οποία είναι εξίσου αποδοτική και σε ατομικό και σε ομαδικό επίπεδο [1] Ένας νοητικός χάρτης είναι ένα διάγραμμα που αναπαριστά λέξεις, ιδέες, δραστηριότητες ή άλλες έννοιες που συνδέονται με την κεντρική λέξη ή ιδέα και είναι τοποθετημένες γύρω από το κεντρικό αυτό σημείο. Τον εφαρμόζουμε για να δημιουργήσουμε, να οπτικοποιήσουμε, να οργανώσουμε και να ταξινομήσουμε ιδέες μία άλλη χρήση του νοητικού χάρτη είναι σαν βοήθημα στο διάβασμα, την οργάνωση, την επίλυση προβλημάτων, την λήψη αποφάσεων και το γράψιμο. Πρόκειται για ένα εικονο-κεντρικό διάγραμμα που αντιπροσωπεύει σημασιολογικές ή άλλου είδους σχέσεις μεταξύ διαφόρων ποσοτήτων πληροφορίας. Παρουσιάζοντας αυτές τις σχέσεις με γραφικό μη-γραμμικό τρόπο και ακτινοειδή τρόπο, ενισχύουμε την προσέγγιση καταιγισμού ιδεών για οποιαδήποτε οργανωσιακή δραστηριότητα, ξεπερνώντας τα αρχικά εμπόδια εύρεσης ενός ουσιαστικά κατάλληλου ή σχετικού ιδεολογικού πλαισίου πάνω στο οποίο θα δουλέψουμε και θα βασιστούμε. Ένας νοητικός χάρτης είναι παρόμοιος με ένα σημασιολογικό δίκτυο ή έναν γνωστικό χάρτη, ωστόσο δεν υπάρχουν τυπικοί περιορισμοί στα είδη των συνδέσμων που χρησιμοποιούνται. Tα στοιχεία τοποθετούνται διαισθητικά, ανάλογα με την σημασία των ιδεών και είναι οργανωμένα σε κατηγορίες, τομείς ή πεδία. Η ομοιόμορφη γραφική κατανομή της σημασιολογικής δομής των πληροφοριών πάνω στην μέθοδο συγκέντρωσης γνώσεων, ίσως βοηθάει να ανακαλέσουμε υπάρχουσες αναμνήσεις. Οι νοητικοί χάρτες χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες στην εκπαίδευση, τον καταιγισμό ιδεών, την μνήμη, την οπτική σκέψη- συνδέσεις και την επίλυση προβλημάτων από εκπαιδευτικούς, μηχανικούς, ψυχολόγους και απλούς ανθρώπους γενικό- 105

2 τερα. Ένα από τα παλαιότερα δείγματα νοητικού χάρτη εφαρμόστηκε από τον Πορφύριο της Τύρου, έναν ξακουστό φιλόσοφο του τρίτου αιώνα ο οποίος αναπαράστησε γραφικά τις νοητικές κατηγορίες του Αριστοτέλη. Ο Ramon Llull επίσης χρησιμοποίησε τις δομές του νοητικού χάρτη. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν εδώ και αιώνες τις εικονο-κεντρικές ακτινοειδείς γραφικές οργανωσιακές τεχνικές, γνωστές και ως νοητικοί ή γενικοί νοητικοί χάρτες (mental or generic mind maps) ή ιστογράμματα, σε τομείς όπως η μηχανική, η ψυχολογία και η εκπαίδευση. Ο νοητικός χάρτης εξακολουθεί να χρησιμοποιείται με διάφορες μορφές και σε διάφορες εφαρμογές όπως την μάθηση και εκπαίδευση (όπου διδάσκεται σαν Δίκτυα ή Δικτύωση ), τον σχεδιασμό και την κατασκευή διαγραμμάτων για τους μηχανικούς. Εάν συγκρίνουμε τον παλαιότερο αρχικό ιδεολογικό χάρτη (ο οποίος αναπτύχθηκε από ειδικούς της εκπαίδευσης την δεκαετία του 1960), η δομή του νοητικού χάρτη είναι παρόμοιος, αλλά απλοποιημένος χάρτης με ακτινοειδή διάταξη γύρω από μία κεντρική λέξη-κλειδί [4]. Παρότι οι χάρτες μπορούν και πρέπει να είναι εξατομικευμένοι σε μεγάλο βαθμό, όλοι οι νοητικοί χάρτες διαθέτουν πέντε κοινά βασικά χαρακτηριστικά: 1. Oργάνωση. Η χαρτογράφηση παρουσιάζει πληροφορίες οργανωμένες με τον ίδιο τρόπο που σκεφτόμαστε. Παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει ο εγκέφαλος, δηλαδή με μοτίβα και συσχετισμούς- συνδέσεις και με μία εκπληκτική ικανότητα να αποδίδει ακριβείς πληροφορίες, όσο ακατέργαστα και αν προκύπτουν. Μπορείτε να κάνετε τον χάρτη όσο απλό ή σύνθετο επιθυμείτε και να χρησιμοποιήσετε μεγαλύτερο χαρτί, έναν μαυροπίνακα ή ό,τι άλλο θέλετε. Μπορείτε να ταξινομήσετε παρόμοιες ιδέες ίσης σημασίας σε οριζόντια διάταξη και να ενώσετε με βέλη ώστε να υποδηλώσετε ξεχωριστές σχέσεις-συνάφειες ή να κωδικοποιήσετε με χρώματα διαφορετικά είδη σχέσεων. Η απεικονιστική, ευέλικτη φύση της χαρτογράφησης την καθιστά έναν εξαιρετικά χρήσιμο μηχανισμό που μας βοηθά να εκφράζουμε και να επεξεργαζόμαστε σύνθετα προβλήματα. Μπορείτε και θα πρέπει να είστε προετοιμασμένοι να προσθέσετε στοιχεία στον χάρτη και αργότερα καθώς ο πρώτος σας χάρτης σπάνια καταφέρνει να δημιουργήσει μία ιδέα που να πληρεί τα κριτήριά σας. 2. Λέξεις-κλειδιά. Αγνοείστε όλες τις μη σχετικές λέξεις και φράσεις και επικεντρωθείτε μόνο στο να εκφράσετε τα ουσιώδη και τους συσχετισμούς που προκαλούν τα ουσιώδη μέσα στο μυαλό σας. 3. Συσχετισμός. Δημιουργήστε συσχετισμούς, συνδέσεις και σχέσεις-συνάφειες μεταξύ πληροφοριών που δείχνουν αποκομμένες και ασύνδετες. Οι συσχετισμοί αυτοί δημιουργούν περισσότερες δυνατότητες. Κάντε ό,τι συσχετισμούς επιθυμείτε χωρίς να σκέφτεστε αν οι υπόλοιποι θα σας καταλάβουν. 4. Ενσωμάτωση. Η οργάνωση του χάρτη μοιάζει με τον τρόπο που το μυαλό μας συγκεντρώνει και ενσωματώνει ιδέες, κάνοντας τις χαρτογραφημένες πληροφορίες πιο προσβάσιμες από τον εγκέφαλο. Όταν ενσωματώνονται οι ιδέες σας, προσπαθήστε να υιοθετήσετε την άποψη κάποιου που βλέπει τις ιδέες για πρώτη φορά. Έτσι, θα μπορέσετε να εξετάσετε τους συσχετισμούς σας, να εντοπίσετε τυχόν πληροφορίες που λείπουν και να ανακαλύψετε σημεία όπου χρειάζεται να συγκεντρώσετε περισσότερες πληροφορίες ή χρειάζονται περισσότερες νέες ιδέες. Η νοητική χαρτογράφηση είναι μία πηγή ιδεών και δεν παρέχει μη επεξεργάσιμο υλικό, οπότε ο χάρτης ίσως σας αποκαλύψει τομείς που χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες. 5. Συνειδητή συμμετοχή. Η δημιουργία του χάρτη απαιτεί να συγκεντρωθείτε απόλυτα στην πρόκλησή σας, γεγονός που βοηθάει να αποκτηθούν πληροφορίες για το πρόβλημα και να μεταφερθούν από βραχυπρόθεσμη σε μακροπρόθεσμη βάση. Επιπλέον, η συνεχής συνειδητή συμμετοχή σας επιτρέπει να ταξινομείτε ξανά και ξανά ιδέες, ενθαρρύνοντας συγκρίσεις. Η συνεχής μετακίνηση στα μπαλονάκια σκέψης (thinking bubbles) μέσα στη διάταξη του χάρτη και η δημιουργία καινούριων πιθανών συνδέσεων μπορεί να δημιουργήσει νέες ιδέες [2]. 106

3 Ζ. ΝΟΗΤΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ 2. Πώς εφαρμόζεται; Οι νοητικοί χάρτες έχουν πολλές χρήσεις με εφαρμογές σε προσωπικό, οικογενειακό, εκπαιδευτικό και επιχειρησιακό επίπεδο, όπως την καταγραφή, τον καταιγισμό ιδεών (όπου οι ιδέες προστίθενται στον χάρτη ακτινωτά γύρω από τον κεντρικό κόμβο, χωρίς τον αυτονόητο καθορισμό προτεραιοτήτων λόγω ιεραρχικής ή διαδοχικής διάταξης, όπου η κατηγοριοποίηση και οργάνωση γίνεται στα μετέπειτα στάδια), την περίληψη, την αναθεώρηση και την γενικότερη αποσαφήνιση των σκέψεων. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να κρατήσουμε σημειώσεις με τα σημαντικότερα σημεία ή λέξεις μίας διάλεξης, χρησιμοποιώντας νοητικούς χάρτες. Μπορούμε επίσης να εφαρμόσουμε νοητικούς χάρτες σαν τεχνική ενίσχυσης της μνήμης ή με σκοπό να κατανοήσουμε μία πολύπλοκη ιδέα. Η συγκεκριμένη τεχνική προωθείται και σαν μέσο συνεργασίας σε συνεδρίες δημιουργικότητας με τη χρήση χρωμάτων [4]. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Οι νοητικοί χάρτες μπορούν να σχεδιαστούν με το χέρι, είτε σαν «πρόχειρες σημειώσεις», για παράδειγμα κατά τη διάρκεια μίας ομιλίας ή ενός μίτινγκ, είτε πιο εμπεριστατωμένες. Ο Tony Buzan προτείνει να εφαρμόσουμε τις παρακάτω θεμελιώδεις δομές της Νοητικής Χαρτογράφησης: 1. Ξεκινήστε από το κέντρο με μία εικόνα σχετική με το θέμα, χρησιμοποιώντας 3 χρώματα τουλάχιστον 2. Κάντε χρήση εικόνων, συμβόλων, κωδικών και διαστάσεων σε όλο τον Νοητικό Χάρτη 3. Επιλέξτε λέξεις-κλειδιά και αποτυπώστε τες με κεφαλαία ή μικρά γράμματα 4. Κάθε λέξη/εικόνα πρέπει να είναι αυτόνομη και να αντιστοιχεί αποκλειστικά σε συγκεκριμένη γραμμή 5. Οι γραμμές πρέπει να ενώνονται με την κεντρική εικόνα. Οι κεντρικές γραμμές έχουν θεμελιώδη σημασία, είναι πυκνότερες και λεπταίνουν καθώς εκτείνονται από το κέντρο 6. Κάντε τις γραμμές στο ίδιο μήκος με την λέξη/εικόνα 7. Χρησιμοποιήστε χρώματα δική σας κωδικοποίηση σε όλο τον χάρτη 8. Αναπτύξτε το δικό σας προσωπικό στυλ χαρτογράφησης ιδεών 9. Δώστε έμφαση όπου κρίνετε απαραίτητο και παρουσιάστε συσχετισμούς στον Νοητικό σας Χάρτη 10. Φροντίστε ο Νοητικός Χάρτης να είναι κατανοητός και ευανάγνωστος διατηρώντας ακτινοειδή ιεραρχία, αριθμητική σειρά, ή περιγράμματα για να κυκλώσετε τις διακλαδώσεις [4]. 107

4 Στο κέντρο μίας μεγάλης κόλλας χαρτί γράψτε τον κεντρικό στόχο-επιδίωξη και κάντε ένα οβάλ σχήμα γύρω του. Έπειτα, γράψτε τις πιο σημαντικές ιδιότητες του θέματος σε διακλαδώσεις που εκτείνονται γύρω από το σχήμα. Κάθε διακλάδωση θα δημιουργεί και άλλες μικρότερες διακλαδώσεις μέχρι να προκύψει ένας οπτικός χάρτης με όλες τις βασικές σας σκέψεις επί του θέματος και τους συσχετισμούς μεταξύ τους. Έπειτα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε έναν μαρκαδόρο υπογράμμισης για να τονίσετε σημεία-κλειδιά και να ενώσετε συναφή στοιχεία από διαφορετικές διακλαδώσεις. Με τον τρόπο αυτό θα διαπιστώσετε νέες σχέσεις, συνδυασμούς και ιδέες [1]. Συνήθως, η διαδικασία της χαρτογράφησης έχει ως εξής: όταν αντιμετωπίζετε μία δύσκολη πρόκληση για την οποία δεν βρίσκετε λύση, χαρτογραφείστε τις σκέψεις και τις εντυπώσεις σας για το πρόβλημα. Μελετήστε τον χάρτη. Εάν δεν μπορείτε να σκεφτείτε ιδέες ακόμη και σε αυτό το στάδιο, θα αρχίσετε να νιώθετε απογοήτευση. Σε αυτήν τη περίπτωση, βάλτε στην άκρη τον χάρτη για μερικές μέρες. Όταν ασχοληθείτε πάλι με τον χάρτη, θα διαπιστώσετε ότι είστε πιο συγκεντρωμένοι στην πρόκληση. Συχνά σε αυτή τη φάση, θα βιώσετε μία στιγμή ουσιαστικότερης αντίληψης των πραγμάτων, ενώ θα ακολουθήσει μία περίοδος έντονης και συγκεντρωμένης επεξεργασίας της πρόκλησης, καθώς η ουσιαστικότερη αντίληψη θα μετατραπεί σε μία ολοκληρωμένη ιδέα [2]. 3. Ποιοι είναι οι παράγοντες επιτυχίας; Πιθανόν να χρειαστεί να τοποθετήσετε μία εικόνα/λέξη σε περισσότερα σημεία στο χάρτη, να την ενώσετε με διάφορες άλλες εικόνες/λέξεις ή να αναδείξετε σχέσεις μεταξύ εικόνων/λέξεων σε διαφορετικές διακλαδώσεις. Μπορείτε να πετύχετε τα παραπάνω κωδικοποιώντας το χρώμα, το είδος γραφής, κ.λ.π. Μία άλλη εναλλακτική είναι να ζωγραφίσετε αντί να σχεδιάσετε γιατί έτσι θα «ζωντανέψει» το διάγραμμά σας [3]. Δεν υπάρχει «σωστός» τρόπος για να πραγματοποιήσετε νοητική χαρτογράφηση. Πρόκειται για μία μέθοδο εντελώς υποκειμενική που αποδίδει καλύτερα όταν τροποποιείται για να ταιριάξει με το στυλ και την προσωπικότητα του χρήστη. Ωστόσο, για να επιτευχθούν τέτοιες τροποποιήσεις, ίσως τα ακόλουθα στοιχεία να φάνουν χρήσιμα. ΞΕΠΕΡΑΣΤΕ ΤΑ ΟΡΙΑ Τα μοντέλα δεν ωφελούν εάν οι χρήστες δεν είναι πρόθυμοι να «μεταφέρουν» τις σκέψεις τους πέρα από τα όρια των τυποποιημένων απόψεών τους περί θρησκείας, πολιτικής ιδεολογίας, κοινωνικών προτύπων, κατανόησης της φύσης και της επιστήμης και κανόνων καλών τρόπων. Οι λέξεις που θα έρθουν στο νου ίσως σας κάνουν να κοκκινίσετε από ντροπή αλλά αντί να τις καταπιέσετε, καταγράψτε τες και δείτε πού θα σας οδηγήσουν. Στην ουσία, υπάρχουν άνθρωποι που πλουτίζουν με το συγκεκριμένο μοντέλο επιβάλλοντας στους εαυτούς τους να αναζητούν και να καταγράφουν σκόπιμα ιδέες, λέξεις και τοποθετήσεις που οι ίδιοι θεωρούν απεχθείς. ΒΡΕΙΤΕ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟ ΠΟΥ ΣΑΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΕΙ Κάποια άτομα προτιμούν να εφαρμόσουν χαρτογράφηση με τον τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω. Κάποιοι άλλοι προτιμούν να δημιουργούν μία αρχική εντύπωση, να την επεκτείνουν μέχρι τέλους και έπειτα να ξανακάνουν την ίδια κυκλική διαδικασία με διαφορετική όμως αρχική εντύπωση. Ένας άλλος τρόπος είναι να γίνει η όλη διαδικασία ανάποδα, καταγράφοντας τελικά κομμάτια-αποσπάσματα σκέψεων και παρατηρήσεων και έπειτα ενεργώντας ανάποδα ενώνοντάς τα σε ολοένα επεκτεινόμενα-μεγαλύτερα σύνολα μέχρι να προκύψει μία «αρχική» πρόταση. Άλλοι επιλέγουν 108

5 μία αυστηρά ρυθμιζόμένη και ελεγχόμενη προσέγγιση που επιβάλλει προκαθορισμένα θέματα για την αρχική πρόταση, αντί να χρησιμοποιεί ελεύθερες εντυπώσεις. Η συγκεκριμένη προσέγγιση μειώνει τον αριθμό των ιδεών που δημιουργούνται διότι τα προκαθορισμένα θέματα λειτουργούν σαν παρωπίδες ωστόσο εάν η μέθοδος αυτή προσφέρει στον χρήστη ένα γερό σημείο εκκίνησης, τότε αξίζει η «ανταλλαγή». Η ουσία είναι ότι εσείς χρησιμοποιείτε το μοντέλο, όχι αυτό εσάς. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙΤΕ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΤΕ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Είναι καλύτερα να ξεκινήσετε έναν νοητικό χάρτη πάνω σε κάποιον τεράστιο μαυροπίνακα αντί σε μια κόλλα χαρτί, γιατί έτσι δεν θα κοπούν απότομα οι ιδέες όπως όταν τελειώσει η κόλλα χαρτί είναι πολύ λίγος ο χώρος για να συμπεριλάβει όλα τα στοιχεία που θα προκύψουν. Συνεπώς, ο χάρτης ολοκληρώνεται σε στάδια και οι σκέψεις που καταγράφονται επιλεκτικά, δείχνουν μία μικρή εικόνα μόνο ενός πολύ μεγαλύτερου χάρτη [5]. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗ- ΣΗΣ ΣΕ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ (MEETINGS) 1. Δημιουργεί ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο συμμετοχής των μελών της ομάδας. Το γεγονός αυτό οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο δουλεύει το μυαλό μας. Όταν ο εγκέφαλος βλέπει μία διαδικασία σε εξέλιξη όπως κάποια σχέδια ή ένα νοητικό χάρτη θέλει να συμπληρώσει τα κενά -τις λεπτομέρειες που λείπουν. Αυτό οδηγεί σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο συμμετοχής μεταξύ των συμμετεχόντων από ότι στην περίπτωση απουσίας γραφικής αναπαράστασης. 2. Ενισχύει την ικανότητα της ομάδας να σκέφτεται τμηματικά-συστηματικά. Κάποιοι άνθρωποι έχουν την έμφυτη ικανότητα να συγκρατούν ταυτόχρονα στο μυαλό τους ένα μεγάλο αριθμό ιδεών και συνόλων ιδεών και να αντιλαμβάνονται τις σχέσεις και τις συνάφειες μεταξύ τους. Εντούτοις, η πλειονότητα των υπολοίπων δεν διαθέτουν την ικανότητα αυτή. Με τη δημιουργία ενός νοητικού χάρτη της συζήτησης σε εξέλιξη που να μπορούν όλοι οι συμμετέχοντες να βλέπουν, η ομάδα μπορεί να επιτύχει μεγαλύτερη συμμετοχή και κατανόηση των θεμάτων. Συχνά, η μέθοδος της νοητικής χαρτογράφησης δίνει την δυνατότητα στην ομάδα να διεξάγει συστηματική και σταδιακά εξελισσόμενη σκέψη η οποία τείνει να παράγει καλύτερες ιδέες και λύσεις. 3. «Αιχμαλωτίζει» την μνήμη της ομάδας και ό,τι έχει συζητηθεί στη συνάντηση της ομάδας. Η λειτουργία αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη όταν κάποιος ανώτερος- υπεύθυνος έρχεται καθυστερημένος στη συνάντηση, γεγονός που κανονικά θα αποσυντόνιζε την ροή ιδεών της ομάδας. Με τον νοητικό χάρτη όμως, επιτυγχάνεται η γρήγορη ενημέρωση του ατόμου που καθυστέρησε πάνω σε ό,τι που προηγήθηκε στη συνάντηση [7]. ΤΑ ΛΑΘΗ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΤΕ ΚΑΤΑ ΤΗ ΝΟ- ΗΤΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ [6] Ένας ανεπαρκής οπτικός χάρτης μπορεί να αποτρέψει ένα ανοιχτόμυαλο, λογικά σκεπτόμενο άτομο από την διαδικασία αναπαράστασης εικόνων και ιδεών με οπτικό τρόπο. Για να εξασφαλίσετε ότι οι δικοί σας νοητικοί χάρτες δεν ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία, παρακάτω παρατίθενται οδηγίες για λάθη που πρέπει να αποφύγετε όταν εφαρμόζετε νοητική χαρτογράφηση: 1. Μην συμπεριλαμβάνετε πάρα πολλές λεπτομέρειες στους νοητικούς σας χάρτες. Είναι πολύ εύκολο να προκύψουν θέματα με πολλές περιττές λεπτομέρειες, γεγονός που προκαλεί οπτικό «συνωστισμό» και μπορεί να μπερδέψει τους συμμετέχοντες αν τους παρουσιάσετε τον χάρτη. 2. Μην κάνετε τυχαία και αυθαίρετη χρήση των χρωμάτων, σχημάτων, ειδών γραμμών και άλλων οπτικών στοιχείων του χάρτη σας. Κάθε ένα από αυτά σας βοηθούν να αποδώσετε επιπλέον νόημα ή περιεχόμενο στον χάρτη, εφόσον όμως χρησιμοποιηθούν με συνέπεια και σύστημα, διαφορετικά θα προκαλέσουν σύγχυση. 3. Αποφύγετε να γράφετε προτάσεις στα θέματά σας. Απλά χρησιμοποιήστε συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά για να εστιάσετε την προσοχή των συμμετεχόντων. Οι τίτλοι των θεμάτων σας να είναι από μία μέχρι τρεις λέξεις το πολύ. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 109

6 4. Αποφύγετε την υπερβολική χρήση νοητικής χαρτογράφησης. Όπως για όλες τις καταστάσεις, έτσι και εδώ είναι πιθανό να χάσετε το μέτρο και να εφαρμόζετε νοητική χαρτογράφηση ακόμα και για τα καθημερινά ψώνια! 5. Μην δημιουργείτε ένα τεράστιο χάρτη με πολλές έννοιες και θέματα, γιατί δεν θα μπορέσετε να τον χειριστείτε. Μία λύση είναι να επιβληθείτε στην ανεξέλεγκτη διαδικασία και να δημιουργήσετε μικρότερους υπο-χάρτες που συνδέονται μεταξύ τους και είναι ευκολότεροι στον χειρισμό. 6. Μην φτιάχνετε νοητικούς χάρτες βασισμένους κυρίως σε κείμενο. Για να επωφεληθείτε πλήρως από την νοητική χαρτογράφηση, βεβαιωθείτε ότι έχετε συμπεριλάβει αρκετές εικόνες που θα κάνουν τον χάρτη πιο ελκυστικό και για εσάς και για την ομάδα. 7. Αποφύγετε να προκαλέσετε «σοκ» στους συμμετέχοντες. Οι δέκτες του χάρτη σας μπορεί να πάθουν κάποιου είδους σύγχυση όταν δουν έναν πολύ περίπλοκο οπτικό χάρτη και να σοκαριστούν. Για να αποφύγετε τη δυσάρεστη αυτή κατάσταση, προσπαθήστε να παρουσιάσετε τις πληροφορίες και σε χαρτογραφημένη και σε γραμμική μορφή. 8. Μην αναπαράγετε την κοινότυπη άποψη ότι η χαρτογράφηση αφορά αποκλειστικά στην έμπνευση και την δημιουργικότητα. Στην ουσία είναι πολλά περισσότερα αποτελεί μία εξαιρετικά αποδοτική μέθοδο διαχείρισης μεγάλου όγκου πληροφοριών, ανάπτυξης και εφαρμογής σχεδίων, βελτίωσης της ποιότητας αποφάσεων και πολλές άλλες εφαρμογές στον επιχειρηματικό τομέα [6]. 4. Μελέτες περίπτωσης Μελέτη περίπτωσης 1. Ο αντιπρόεδρος κάποιας εταιρείας λαμπτήρων ήθελε να αυξήσει τις πωλήσεις. Έγραψε λοιπόν, στο κέντρο ενός φύλλου τη λέξη «λαμπτήρες» και το συνέδεσε με τις λέξεις «Φωτισμός» και «4.000 παροχείς». Έπειτα, κατέγραψε τις σκέψεις που του έρχονταν στο νου, σχεδίασε μπαλονάκια και τέλος, έκανε τους συσχετισμούς. Οι σημαντικότερες ιδέες στον αρχικό του χάρτη ήταν: 1. Ιδιότητες λαμπτήρων: διάρκεια ζωής, φωτισμός, χρώματα και διακόσμηση 2. Αγορές: βιομηχανίες, ιδρύματα και λιανική διανομείς για να προσεγγίσουν τις τωρινές αγορές του 4. Διαχείριση ενέργειας για μείωση κόστους 5. «Ρύθμιση διακόσμησης» για βελτίωση ποιότητας φωτισμού [2]. Ο χάρτης σταδιακά έγινε συνθετότερος και τον ώθησε να σκεφτεί για την επιχείρησή του με πολλούς και διάφορους νέους τρόπους. Το μπαλονάκι που δημιούργησε την τελική ιδέα περιείχε την έννοια «διαχείριση ενέργειας». Η ΙΔΕΑ Ο αντιπρόεδρος της εταιρείας δημιούργησε ένα τμήμα διαχείρισης ενέργειας που παρέκαμπτε τους διανομείς και επικεντρωνόταν στις αγορές επιχειρήσεων και ιδρυμάτων που επέτρεπε στους πελάτες να περικόπτουν τις ενεργειακές δαπάνες. Ως αποτέλεσμα, η εταιρεία του έκλεισε μαζικές παραγγελίες για τα προϊόντα της. Η τοποθέτησή του ήταν: «Ο χάρτης οδήγησε σε έναν χείμαρρο από ιδέες που μας παρακίνησαν να λάβουμε δράση και να δημιουργήσουμε ένα εντελώς νέο τμήμα». Μελέτη περίπτωσης 2. Ένας επιχειρηματίας που αναζητούσε νέα προϊόντα, χαρτογράφησε μερικές ιδέες του. Ο χάρτης του θύμισε την διαδικασία της «ανάλυσης», που του θύμισε την ψυχοθεραπεία η οποία με τη σειρά της του θύμισε τον Sigmund Freud. Έγραψε λοιπόν, το όνομα «Sigmund Freud» μέσα σε μία φυ- 110

7 σαλίδα, η οποία του θύμιζε μαξιλάρι και έτσι, αυτός ο συσχετισμός ενέπνευσε την ιδέα του. Η ΙΔΕΑ Κατασκεύασε ένα μαξιλάρι με την εικόνα του Sigmund Freud πάνω του και το προώθησε σαν μέθοδο αυτο-ψυχανάλυσης! 5. Βιβλιογραφία και την θεωρητική έρευνα της ερμηνείας ή της σημασίας (meaning) των σημείων. Σημασιολογικό δίκτυο συχνά χρησιμοποιείται σαν τρόπος αναπαράστασης γνώσης. Είναι ένα κατευθυνόμενο γράφημα που αποτελείται από τεμνόμενα σημεία που αντιπροσωπεύουν ιδέες και συνδέσεις που αντιπροσωπεύουν σημασιολογικές σχέσεις μεταξύ των ιδεών. Άρθρα/Μελέτες: [5] Joseph V, Anderson, Mind Mapping: a Tool for Creative Thinking, Business Horizons / January- February 1993, pp Bιβλία: [1] Sloane, Paul. The Leader s Guide to Lateral Thinking Skills: Unlocking the Creativity and Innovation in You and Your Team (Paperback 3 Sep 2006). [2] Michalko, Michael, Thinkertoys: A handbook of creative-thinking techniques, Second Edition, Ten Speed Press, 2006, Toronto. Ιστοσελίδες: [3] [4] [6] ArticleDetails.asp?a=274 [7] mapping_software/2008/01/3-benefits-of-v.html 6. Γλωσσάριο Γνωστικοί χάρτες, νοεροί χάρτες, νοητικοί χάρτες, γνωστικά μοντέλα ή νοητικά μοντέλα, είναι ένα είδος νοητικής επεξεργασίας (αντίληψη) που συνθέτονται από μία σειρά ψυχολογικών μεταμορφώσεων με τις οποίες ένα άτομο μπορεί να αποκτήσει, να κωδικοποιήσει, να αποθηκεύσει, να θυμηθεί και να αποκωδικοποιήσει πληροφορίες για τις σχετικές τοποθεσίες και ιδιότητες φαινομένων στο καθημερινό ή χωρικό τους περιβάλλον. 7. Λέξεις-κλειδιά τεχνική δημιουργικότητας Tony Buzan νοητικός χάρτης νοητική χαρτογράφηση οπτικοποιημένη σκέψη οπτικοί συσχετισμοί επίλυση προβλημάτων οπτικός χάρτης 8. Ερωτήσεις Ερωτήση 1: Πόσα χαρακτηριστικά διαθέτει ο νοητικός χάρτης; ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Σημασιολογία μελετά την πρακτική χρήση των σημείων (signs) μέσω μίας ποικιλίας ερμηνειών που δίνονται εντός συγκεκριμένων περιστάσεων και περιβαλλόντων. Η σημασιολογία όπως και πολλές θεωρίες ή έρευνες που παίρνουν την ονομασία τους από το αντικείμενο προς μελέτη, δηλώνει 111

8 Ερωτήση 2: Κατά τη διάρκεια της νοητικής χαρτογράφησης είναι σημαντικό: να ακολουθείτε μία αυστηρή διαδικασία. να χρησιμοποιείτε ελεύθερα εντυπώσεις. να συμπεριλάβετε όσο περισσότερες λεπτομέρειες γίνεται. Επιλογή Aπάντηση: να ακολουθείτε μία αυστηρή διαδικασία. Ερωτήση 3: Ποιες είναι οι συνώνυμες έννοιες της νοητικής χαρτογράφησης;