Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Μάρκετινγκ & Επικοινωνία με Νέες Τεχνολογίες

Transcript

1 Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Μάρκετινγκ & Επικοινωνίας Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Μάρκετινγκ & Επικοινωνία με Νέες Τεχνολογίες Πτυχιακή Εργασία Οι στάσεις και συμπεριφορές των καταναλωτών απένταντι στην εναλλακτική ιατρική και οι τρόποι προώθησής της Τουντασάκη Μαρία Τάξη Επιβλέπων Καθηγητής Κοκκινάκη Φλώρα Διευθύντρια Σπουδών: Καθηγήτρια Μαρία Κωνσταντοπούλου Επιμέλεια Ψηφιακής Έκδοσης Γιώργος Καλλιαμπέτσος Εργαστήριο Πολυμέσων & Επικοινωνίας

2 ΣΥΝΟΨΗ Η παρούσα εργασία πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος «Μάρκετινγκ και Επικοινωνία µε Νέες Τεχνολογίες» κατά το ακαδηµαϊκό έτος , και έχει σκοπό την διερεύνηση των στάσεων και των συµπεριφορών των καταναλωτών απέναντι στην εναλλακτική ιατρική και στη συνέχεια παρατίθενται οι κυριότεροι τρόποι προώθησης της εναλλακτικής ιατρικής καθώς και το µάρκετίνγκ της. Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές χώρες του κόσµου παρατηρείται µια αυξανόµενη τάση στη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής, που παρουσιάζεται και σαν µια επανάσταση για τη µετάβαση από το τωρινό σύστηµα υγείας σε ένα καινούριο που ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανάγκες των καταναλωτών. Κι επειδή ακριβώς µιλάµε για επικέντρωση στον καταναλωτή-πελάτη-ασθενή, παρουσιάζεται και η ανάγκη χρήσης του µάρκετινγκ στο συγκεκριµένο τοµέα. Η χρήση της εναλλακτικής ιατρικής εµφανίζει µια δυνητικά αυξανόµενη αγορά της οποίας η τάση, οι συµπεριφορές καθώς και το προφίλ των καταναλωτών της είναι χρήσιµο να επισηµανθούν και να αναλυθούν. Στο πρώτο µέρος της εργασίας καταγράφεται η θεωρητική προσέγγιση της εναλλακτικής ιατρικής ενώ στο δεύτερο αναλύονται τα συµπεράσµατα τόσο από προϋπάρχουσες έρευνες που έγιναν στο εξωτερικό και στη χώρα µας αλλά και από δυο τις έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Η πρώτη έρευνα είναι ποσοτική και αποσκοπεί στην ανάλυση των στάσεων και συµπεριφορών των καταναλωτών απέναντι στην εναλλακτική ιατρική. Οι αναλύσεις από τη συγκεκριµένη έρευνα απαντούν στο ποιες εναλλακτικές θεραπείες είναι οι πιο γνωστές, ποιες είναι οι κυριότερες πηγές ενηµέρωσης για τις εναλλακτικές θεραπείες, ποιοι λόγοι ενθαρρύνουν και αποθαρρύνουν τους καταναλωτές από το να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική, µε ποιο τρόπο Σελίδα 2

3 σχετίζονται η συχνότητα χρήστη και η προδιάθεση που δίνουν οι καταναλωτές για τη χρήση εναλλακτικής ιατρικής µε την κατάσταση υγείας τους και µε τα δηµογραφικά τους χαρακτηριστικά. Από τη συγκεκριµένη έρευνα προέκυψε ότι οι πιο γνωστές εναλλακτικές θεραπείες είναι ο βελονισµός, η γιόγκα, η οµοιοπαθητική, τα βότανα και το θεραπευτικό µασάζ. Ο κυριότερος τρόπος ενηµέρωσης των καταναλωτών είναι από γνωστούς-φίλους (στόµα µε στόµα µετάδοση πληροφοριών), από σύσταση συµβατικού ιατρού και από τον έντυπο τύπο. Οι κυριότεροι λόγοι χρήσης εναλλακτικής ιατρικής είναι για την ανακούφιση τραύµατος/ασθένειας, γιατί οι καταναλωτές δεν θέλουν να παίρνουν φάρµακα, γιατί ήθελαν να δοκιµάσουν κάτι καινούριο ή για προληπτικούς λόγους γενικά. Οι λόγοι µη χρήσης ωστόσο αποσκοπούν στην έλλειψη επαρκής ενηµέρωσης, στη µη εµπιστοσύνη στους εναλλακτικούς θεραπευτές, στο ότι οι µη χρήστες δεν γνωρίζουν κανένα εναλλακτικό θεραπευτή ή δεν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές ενηµέρωσης. Πρόκειται δηλαδή κυρίως για λόγους ενηµέρωσης και εµπιστοσύνης. Επίσης η χρήση της εναλλακτικής ιατρικής φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο µε την ηλικία και την κατάσταση υγείας παρά µε το φύλο κι όσο καλύτερη γνώµη έχουν οι καταναλωτές για τις εναλλακτικές θεραπείες τόσο περισσότερο φαίνεται να τις χρησιµοποιούν. Τα τρία βασικά τµήµατα καταναλωτών που προέκυψαν είναι: α) οι Θιασώτες της εναλλακτικής ιατρικής, β) οι Αναζητητές και γ) οι Εµπιστευόµενοι τη συµβατική ιατρική. Η δεύτερη έρευνα είναι ποιοτική και αποσκοπεί στην ανάλυση των κυριότερων µεθόδων προώθησης που χρησιµοποιούν οι επαγγελµατίες της εναλλακτικές ιατρικής κι αυτές προέκυψαν να είναι: η στόµα-µε-στόµα µετάδοση πληροφοριών, οι δηµόσιες σχέσεις και η σύσταση από άλλους γιατρούς και η έντυπη διαφήµιση. Στη συνέχεια µε βάση τη βιβλιογραφία αλλά και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από τις έρευνες παρατίθενται µερικά στοιχεία µάρκετινγκ για την καλύτερη κατανόηση και προσέγγιση της αγοράς της εναλλακτικής ιατρικής. Σελίδα 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΕΡΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ.12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ: ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ-ΑΣΘΕΝΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ...21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΜΟΝΤΕΛΟ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ-ΑΣΘΕΝΗ- ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ..23 Περιγραφικά Μοντέλα Λήψης Αποφάσεων ΤΥΠΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝΤΑΙ..36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ...79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ 80 Σελίδα 4

5 5.3 ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ..92 ΕΠΙΛΟΓΟΣ. 95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. 97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελίδα 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΕΡΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Ο όρος εναλλακτική ιατρική συνήθως χρησιµοποιείται για να περιγράψει πρακτικές που υποκαθιστούν τις συµβατικές ιατρικές θεραπείες. Οι αρχές της εναλλακτικής ιατρικής µπορούν να συνοψισθούν στη φράση ότι ο άνθρωπος είναι πολύ περισσότερο από µια βιολογική µηχανή και γι' αυτό, όταν προσπαθούµε να αντιµετωπίσουµε ένα πρόβληµα υγείας, δεν πρέπει να περιοριζόµαστε απλά στην αντιµετώπιση ενός βιολογικού συµπτώµατος ή µιας κλινικής κατάστασης αλλά να προσπαθούµε για τη συνολική βελτίωση της κατάστασης υγείας του ανθρώπου. Ωστόσο οι σηµερινοί όροι που χρησιµοποιούνται για τη διάκριση µεταξύ Συµπληρωµατικής και Εναλλακτικής Ιατρικής (Complementary and Alternative Medicine CAM) και της Ορθόδοξης ή Συµβατικής Ιατρικής (Αλλοπαθητική) είναι περισσότερο πολιτιστικά παρά επιστηµονικά καθορισµένοι. Γι αυτό και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς τι είναι Εναλλακτική Ιατρική και τι περιλαµβάνει. Τυπικώς, η Εναλλακτική Ιατρική προσδιορίζεται µε βάση την «εξαίρεση» και τοποθετείται σε σχέση µε την Ορθόδοξη Ιατρική, είτε ως προσφερόµενες θεραπευτικές υπηρεσίες που δεν προσφέρονται από τη γενική τάση της Ορθόδοξης Ιατρικής, είτε µε την απουσία τους από τις καθιερωµένες ιατρικές πρακτικές. Αυτός ο ορισµός καθορίζει την Συµπληρωµατική και Εναλλακτική Ιατρική (ΣΕΑ) σε σχέση µε τη Συµβατική Ιατρική. Συµπληρωµατική Ιατρική είναι δηλαδή όταν χρησιµοποιείται µαζί, ενώ Εναλλακτική είναι όταν χρησιµοποιείται στη θέση της Συµβατική Ιατρική. Σελίδα 6

7 Σύµφωνα µε τη Βρετανική Ιατρική Οµοσπονδία (British Medical Association), αναφορά που χρησιµοποιήθηκε το 1993 έφερε τον όρο: «µη συµβατικές θεραπείες» ορίζοντας τις ως αυτές τις θεραπείες που δεν χρησιµοποιούνται ευρέως από τους ορθόδοξους επαγγελµατίες ιατρικής παροχής, και των οποίων η κατάρτιση δεν διδάσκεται σαν µέρος του προγράµµατος σπουδών των ορθόδοξων ιατρικών σχολών. (ΒΜΑ, 1993) Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (World Health Organisation) χρησιµοποιεί ωστόσο τον εξής ορισµό: «Η Συµπληρωµατική και Εναλλακτική Ιατρική είναι ένα ευρύ σύνολο ιατρικών πρακτικών που δεν αποτελούν µέρος της παράδοσης µιας χώρας, ή δεν συµπεριλαµβάνονται στο επικρατέστερο σύστηµα ιατρικής περίθαλψης της χώρας αυτής. (WHO, 2002) Το Εθνικό Κέντρο για τη Συµπληρωµατική και Εναλλακτική Ιατρική (National Center for Complementary and Alternative Medicine) στις Η.Π.Α. χρησιµοποιεί τον εξής ορισµό: «Η ΣΕΑ είναι ένα σύνολο διαφόρων ιατρικών και άλλων συστηµάτων ιατρικής περίθαλψης, πρακτικών και προϊόντων που δεν θεωρούνται, τη τωρινή στιγµή, να αποτελούν µέρος της συµβατικής ιατρικής.» (ΝCCAM) Μιλώντας για την Ευρώπη στην οποία ανήκουµε, οι ορισµοί που ισχύουν επισήµως, σύµφωνα µε το τελευταίο ψήφισµα του Συµβουλίου της Ευρώπης το 1999, ύστερα από αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι οι εξής: «Τα µη συµβατικά θεραπευτικά συστήµατα διαφοροποιούνται σε εναλλακτικά και συµπληρωµατικά. Ως εναλλακτικά θεραπευτικά συστήµατα ορίζονται τα ολοκληρωµένα και αυτοτελή ιατρικά συστήµατα, που είναι το ίδιο εκτενή και ολοκληρωµένα στην διάγνωση και θεραπεία, συµπεριλαµβανοµένης της ιατρικής ευθύνης, όσο και η συµβατική ιατρική. Σε αυτά ανήκουν η Οµοιοπαθητική Ιατρική, ο Βελονισµός, η Οστεοπαθητική και η Φυτοθεραπεία. Τα συστήµατα αυτά είναι απαραίτητο να ασκούνται αποκλειστικά από ιατρούς, για να Σελίδα 7

8 ικανοποιείται και η συνθήκη της απαραίτητης τριάδας «διάγνωση, θεραπεία, ιατρική ευθύνη για την θεραπεία και την πορεία του ασθενούς.» Ως συµπληρωµατικά θεραπευτικά συστήµατα ορίζονται τα µη αυτοτελή, µη ιατρικά συστήµατα τα οποία µπορούν να υπάρξουν ως συµπληρωµατικά µίας άλλης αυτόνοµης θεραπείας, συµβατικής ή εναλλακτικής, και στα οποία δεν ανήκει η δικαιοδοσία της διάγνωσης ή της ιατρικής ευθύνης, ως εκ τούτου δύναται να ασκούνται από µη ιατρούς. Η ευθύνη της αναγνώρισης ιατρικών σηµείων και συµπτωµάτων του ασθενούς περιορίζεται σε αυτά που είναι ήδη διαγνωσµένα και καταγεγραµµένα από ειδικό ιατρό, εναλλακτικό ή συµβατικό. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τα προηγµένα ιατρικά εθνικά συστήµατα προβλέπουν την γραπτή αναφορά του Γενικού ή Ειδικού ιατρού για την ιατρική κατάσταση του ασθενούς, προς τον συµπληρωµατικό θεραπευτή που θα τον αναλάβει, ενώ απαιτείται και ενηµέρωση από τον τελευταίο προς τον πρώτο για την πρόοδο της θεραπείας. Σε αυτά ανήκουν θεραπευτικά συστήµατα όπως η Ρεφλεξολογία, η Αρωµατοθεραπεία, το θεραπευτικό µασάζ, κ.α.» Ωστόσο, όλοι οι παραπάνω ορισµοί προσδιορίζουν τη ΣΕΑ ως προς το τι δεν είναι (όχι µέρος του «ορθόδοξου» ή «κυρίαρχου» ή «συµβατικού» συστήµατος) και το να την περιγράφουν έτσι το κάνουν τόσο εύκολο όσο εύκολη είναι η περιγραφή της Ορθόδοξης Ιατρικής. Η Βρετανική Ιατρική Οµοσπονδία ορίζει ως «ορθόδοξη» την θεραπευτική αγωγή που χορηγείται από έναν καταχωρηµένο ή αδειούχο ιατρικό επαγγελµατία. Εντούτοις, η κάθε χώρα έχει τα δικά της µητρώα και τις δικές της προδιαγραφές µε τις οποίες καταχωρεί στα µητρώα, που αφήνει να εισέλθουν ή να αποκλειστούν ορισµένοι τύποι ιατρικών επαγγελµατιών. Γι αυτό, χρειάζεται να γίνει κατανοητό ότι τα όρια µεταξύ Εναλλακτικής και Συµβατικής Ιατρικής είναι πολιτικά, πολιτισµικά και ιστορικά και όχι επιστηµονικά. Και Σελίδα 8

9 µάλιστα τα όρια αυτά αλλάζουν από τόπο σε τόπο κι από χρονική περίοδο σε χρονική περίοδο. Για παράδειγµα, η οµοιοπαθητική ενώ θεωρείται από πολλούς συγγραφείς ως εναλλακτική θεραπεία, το Βρετανικό Σύστηµα Υπηρεσιών Υγείας την έχει καταχωρίσει ως θεραπευτική αγωγή που µπορεί να προσφέρεται από τα νοσοκοµεία. Άλλωστε, καθώς ορισµένες θεραπείες ΣΕΑ υπόκεινται σε επιστηµονικό έλεγχο και τα ευρήµατα αποκαλύπτουν ότι έχουν κάποια αποτελεσµατικότητα, µπορούν να ενσωµατωθούν στη συνέχεια στη γενική ιατρική πρακτική. Τέλος, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι, για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας και για να γίνει πιο κατανοητό στον αναγνώστη, χρησιµοποιούνται οι όροι: «Εναλλακτική Ιατρική», «εναλλακτικές θεραπείες» ή «ΣΕΑ» για τον καθορισµό των µεθόδων θεραπείας που εξετάζονται, και ο όρος «Συµβατική Ιατρική» για τη Σύγχρονη υτική Ιατρική Επιστήµη στην οποία βασίζεται στο σηµερινό σύστηµα υγείας. 1.2 ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ο καθορισµός της Εναλλακτικής Ιατρικής από το τι περιλαµβάνει, αποτελεί επίσης πρόβληµα καθώς πρόκειται για ετερογενή κατηγορία που περιλαµβάνει ένα µεγάλο εύρος ποικίλων προϊόντων και πρακτικών. Οι θεραπευτικές πρακτικές της ΣΕΑ περικλείουν πολλαπλές και όχι πάντα σύµφωνες έννοιες για το σώµα και την ασθένεια/υγεία. Μερικοί συγγραφείς έχουν επιχειρήσει να ταξινοµήσουν τη ΣΕΑ σε διαφορετικές κατηγορίες, αλλά ο αριθµός και η φύση αυτών των κατηγοριών διαφέρει σηµαντικά. Σελίδα 9

10 Ο Kimby και οι συνεργάτες του (2003) έκαναν το διαχωρισµό της ΣΕΑ µε βάση δύο αρχές: στη καθιερωµένη (που προσφέρεται εξίσου σε όλους τους ασθενείς: π.χ. βελονισµός, συµπληρώµατα διατροφής) και στην εξατοµικευµένη (που προσφέρεται σε επιλεγµένους ασθενείς: π.χ. οµοιοπαθητική) Ο Tataryn (2002) προτείνει τέσσερα ιεραρχικά ταξινοµηµένα πρότυπα βασισµένα στις «θεωρήσεις για την υγεία και τις αρρώστιες που σχετίζονται µε το καθένα». Αυτά είναι: 1) στο σώµα (π.χ. µασάζ) 2) στο µυαλό σώµα (π.χ. ύπνωση, διαλογισµός) 3) στο σώµα ενέργεια ( π.χ. αγιουρβέδα, θεραπευτικό άγγιµα) και 4) στο σώµα πνεύµα (π.χ. πνευµατική θεραπεία) Το Εθνικό Κέντρο για τη Συµπληρωµατική και Εναλλακτική Ιατρική (NCCAM) ορίζει τέσσερις τύπους: 1) ολικά ιατρικά συστήµατα (π.χ. αγιουρβέδα, οµοιοπαθητική) 2) θεραπείες σώµατος µυαλού (π.χ. διαλογισµός) 3) βιολογικά βασισµένες πρακτικές (π.χ. βότανα, συµπληρώµατα διατροφής) 4) πρακτικές βασισµένες στο σώµα (π.χ. χειροπρακτική, µασάζ). Οι Kapchuk & Eisenberg (2001) συγκεκριµένα επισήµαναν «ένα πιθανό εννοιολογικό χάος µε καµία συµφωνία πάνω στην ορολογία», ωστόσο προχώρησαν σε ένα Σελίδα 10

11 διπλό-διαστρωµµατικό σύστηµα που διαχωρίζει τη ΣΕΑ από τις τοπικιστικές µη συµβατικές θεραπείες τις οποίες τις χωρίσανε σε τρεις κατηγορίες: 1) στην εθνο-ιατρική 2) στη θρησκευτική θεραπεία (π.χ. χριστιανική επιστήµη) και 3) στη λαϊκή ιατρική (π.χ. βραχιόλια χαλκού για την αρθρίτιδα). Για τη ΣΕΑ, πρότειναν, αποτελείται από πέντε κύριους τοµείς, δηλαδή: τα επαγγελµατικά συστήµατα (π.χ. µασάζ, οµοιοπαθητική) τις αναµορφώσεις υγείας (π.χ. συµπληρώµατα διατροφής) τις θεραπείες νέας εποχής (π.χ. θεραπευτικό άγγιγµα, ρέικι) τις θεραπείες µυαλού σώµατος (π.χ. γκουρού, ύπνωση) και τις µη-κανονιστικές επιστηµονικές επιχειρήσεις (π.χ. ιριδολογία, χηλίαση) Οι Ribeaux & Spence (2001) πρότειναν µια ταξινόµηση βασισµένη στο βαθµό «ολιστικότητας» (holistic) που συµπεριλαµβάνεται στην θεραπεία. Ωστόσο ο ορισµός της ολιστικότητας ή ολισµού είναι το ίδιο πολύπλοκος µε τον ορισµό της ΣΕΑ. Παρόλα αυτά, αυτή η ταξινόµηση απευθύνεται στην ερευνητική µεθοδολογία που είναι κατάλληλη για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας των εναλλακτικών θεραπειών, οι οποίες ταξινοµούνται όπως στον πίνακα. Ελάχιστα Ολιστικές Μέτρια Ολιστικές Πολύ Ολιστικές Βότανα Μασάζ Βιοενεργειακές Θεραπείες Οστεοπαθητική Βελονισµός Χοροθεραπεία Χειροπρακτική Πνευµατική Θεραπεία Γιόγκα Ρεφλεξολογία Αρωµατοθεραπεία Σελίδα 11

12 Εντέλει, παρά την ποικιλοµορφία των πρακτικών και των προϊόντων που ενδεχοµένως εντάσσονται στη ΣΕΑ, η κοινή χρήση του όρου µπορούµε να πούµε ότι βασίζεται στην αντίληψη ότι εάν η ΣΕΑ χρησιµοποιούσε κάποιο κοινό χαρακτηριστικό γνώρισµα, θα ήταν η έννοια της «ζωτικότητας»: ότι δηλαδή οι ζωντανοί οργανισµοί υποστηρίζονται από µια ζωτική δύναµη που είναι διαφορετική και µεγαλύτερη από τις φυσικές και χηµικές δυνάµεις,. Υποδεικνύει δηλαδή ένα συσχετισµό µεταξύ µυαλού και σώµατος. Έχει επίσης υποστηριχθεί (Rhead, 2003) ότι χαρακτηριστικό γνώρισµα προσδιορισµού της ΣΕΑ είναι ότι αποδίδει αξία στην υποκειµενικότητα (δηλαδή στην προσωπική εµπειρία των ασθενών και των επαγγελµατιών) ως κριτήρια για τον αξιολόγηση µιας θεραπείας. Η Εναλλακτική Ιατρική δίνει προτεραιότητα στην ατοµική και προσωπική γνώση τόσο του θεραπευτή όσο και του ασθενή, επισηµαίνοντας την ευθύνη και τον έλεγχό τους στην υγεία. 1.3 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Θα αναφερθούν οι κυριότερες Εναλλακτικές Θεραπείες που επιλέχθηκαν και χρησιµοποιήθηκαν στην έρευνα. Αυτές είναι: Θεραπευτικό Μασάζ (ή και Bodywork): αποτελεί µια πανάρχαιη µέθοδος θεραπείας πολλών πολιτισµών που έχει ως κοινό γνώρισµα το άγγιγµα και/ή τη µετακίνηση του σώµατος. Περιλαµβάνει πολλές κατηγορίες και σήµερα αναγνωρίζονται περίπου 80 διαφορετικές µέθοδοι θεραπείας µε µασάζ. Βότανα/Φυσικά Ιατρικά Παρασκευάσµατα: όταν τα φυτά χρησιµοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ικανότητες. Η βοτανική ιατρική µπορεί να χρησιµοποιεί ένα Σελίδα 12

13 ολόκληρο φυτό ή απλώς τον φλοιό, τον καρπό, τον βλαστό, τη ρίζα του ή τους σπόρους του. Τα βότανα διατίθενται φρέσκα ή αποξηραµένα και σε δισκία, κάψουλες και βάµµατα. Βελονισµός (Acupuncture): είναι η εισαγωγή λεπτότατων βελονών σε συγκεκριµένα σηµεία του σώµατος για να "ξεµπλοκάρεται" το τσι ώστε να εξισορροπηθούν οι αντίθετες δυνάµεις του γιν και του γιάν. Το τσι είναι µια ενέργεια που υποθετικά περιβάλει όλα τα πράγµατα. Πιστεύεται ότι ρέει µέσα στο σώµα πάνω σε 14 οδούς που ονοµάζονται µεσηµβρινοί. Όταν το γιν και το γιάν βρίσκονται σε αρµονία, τότε το τσι κυλάει ελεύθερα και το άτοµο είναι υγιές. Όταν το άτοµο είναι άρρωστο ή τραυµατισµένο, υπάρχει µια παρακώλυση του τσι σε έναν από άλλες µεσηµβρινούς. Αποτελεί συστατικό µέρος της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής. Χειροπρακτική/Οστεοπαθολογία: πρόκειται για µεθόδους θεραπείας που γίνονται µε τα χέρια, σαν είδος µασάζ. Αναφέρονται κυρίως σε προβλήµατα σπονδυλικής στήλης στην οποία γίνεται προσπάθεια να επαναφερθεί στη σωστή της θέση. Η διαφορά χειροπρακτικής µε οστεοπαθολογία είναι ότι στην πρώτη γενικά χειρίζονται µόνο τα προεξέχοντα µέρη των σπονδύλων, δηλαδή επικεντρώνονται στη σπονδυλική στήλη, ενώ στη δεύτερη χρησιµοποιούν τα χέρια και τα πόδια ως υποµόχλια για να λυγίζουν και να συστρέφουν το σώµα και να βελτιώσουν την καλή κυκλοφορία των υγρών του σώµατος. Η χειροπρακτική υποστηρίζει ότι οι παθήσεις δεν προέρχονται από κακή διάταξη των οστών, αλλά από κακή λειτουργία του νευρικού συστήµατος. Βιοανάδραση (Biofeedback): είναι η τεχνολογία που επιτρέπει στον άνθρωπο να «συνοµιλεί» µε τα µέρη του σώµατος µε τα οποία δεν έρχεται συνήθως σε επαφή ή η επίγνωση σε αυτόν της αλληλεπίδρασής τους είναι χαµηλή. Ο εξοπλισµός της Σελίδα 13

14 βιοανάδρασης µεταφράζει τη θερµοκρασία του σώµατος, το σφυγµό, τις µυϊκές συσπάσεις και άλλες σωµατικές λειτουργίες σε ακουστικά ή οπτικά σήµατα τα οποία ο θεραπευόµενος µαθαίνοντας να τα ελέγχει, µαθαίνει να ελέγχει και τη σωµατική λειτουργία την οποία παρακολουθεί. Εποµένως, ο περίπλοκος εξοπλισµός της βιοανάδρασης µπορεί να πει στους ανθρώπους πώς να χαλαρώνουν ορισµένους µυς, να ανιχνεύουν την υγρασία, τις νευρολογικές αλλαγές αίσθησης, να ενδυναµώνουν ορισµένους εγκεφαλικούς µυς κλπ. Γιόγκα: η ονοµασία της σηµαίνει ''ένωση" ή "σύνδεση. Στη γιόγκα βασίζεται η παράδοση ότι το σώµα και η αναπνοή είναι σε απόλυτη σύνδεση µε το νου και την ψυχολογική µας κατάσταση. Αυτό το σύστηµα θεραπείας είναι γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια µε διάφορες παραλλαγές, οι οποίες αποτελούν ασκήσεις για να µπορέσει ο άνθρωπος να διατηρήσει τη σωµατική και τη πνευµατική υγεία σε µια καθιστική ζωή (οι ασκούντες παρέµεναν ακίνητοι σε πολύωρους διαλογισµούς). ιαλογισµός/τεχνικές Χαλάρωσης: είναι δυο θεραπείες που σχετίζονται µεταξύ τους. Στην προοδευτική χαλάρωση οι ασθενείς χωρίζουν τους µυς τους σε οµάδες και στη συνέχεια µαθαίνουν να προκαλούν ένταση και να χαλαρώνουν τις οµάδες αυτές µία-µία. Ο διαλογισµός είναι µια διαδικασία κατά την οποία το άτοµο προσπαθεί να επιτύχει συνειδητότητα χωρίς σκέψη. Αρωµατοθεραπεία: υποστηρίζει ότι τα αρώµατα, ακόµα και αυτά που µας είναι άγνωστα, µπορούν να πυροδοτήσουν συναισθήµατα και ότι η σωστή χρήση των αρωµάτων µπορεί να είναι ωφέλιµη για την υγεία. Τα αιθέρια έλαια που χρησιµοποιούνται προέρχονται από απόσταξη φυτών. Πνευµατική Θεραπεία/Πνευµατισµός: στηρίζεται περισσότερο στο νόµο που λέει ότι Υγεία είναι µια δυναµική κατάσταση στην οποία η ενέργεια ζωής ρέει ελεύθερα Σελίδα 14

15 και ανεµπόδιστα µέσα στα διάφορα σώµατα του ανθρώπου. Αυτό σηµαίνει ότι οποιαδήποτε ασθένεια θεωρείται δυσαρµονία τόσο στο υλικό όσο στο ψυχικό και στο πνευµατικό σώµα του ανθρώπου και οφείλεται στην αναστολή των ζωογόνων ενεργειών του όντος-ανθρώπου, που έχει σαν αποτέλεσµα την διαταραχή και δυσαρµονία στο αιθερικό σώµα του, το γνωστό µε την ονοµασία "Αύρα". Στην κατηγορία αυτή συµπεριλαµβάνονται τόσο η προσευχή, το θεραπευτικό άγγιγµα, η κατευθυνόµενη ίαση αλλά και η ίαση εξ αποστάσεως. Ύπνωση: είναι µια σειρά διαδικασιών κατά την οποία ο θεραπευτής προτείνει στον θεραπευόµενο να βιώσει συγκεκριµένες αλλαγές στο πως αισθάνεται, σκέφτεται ή/και συµπεριφέρεται. Οι τυπικές µέθοδοι επιδιώκουν τη µετατόπιση και την εστίαση της προσοχής του ασθενή σε κάποιο σηµείο. Το σηµείο εστίασης µπορεί να είναι εξωτερικό ή εσωτερικό. Όταν αρχίζει η εστίαση της προσοχής, µειώνεται η περιφερειακή ικανότητα και ο ασθενής είναι περισσότερο προσηλωµένος σε αυτό που κάνει και δίνει λιγότερη σηµασία στο περίγυρο, δίνοντας έτσι το δικαίωµα να δεχτεί κάποια θεραπευτική ιδέα ακόµα κι αν φαίνεται να αντιτίθεται στη λογική του. Ρεφλεξολογία: η µάλαξη των ποδιών για τη διάγνωση και θεραπεία ασθενειών. Βασίζεται στην ατεκµηρίωτη πεποίθηση ότι κάθε µέρος των πελµάτων είναι ένας καθρέπτης ενός οργάνου του σώµατος, δηλαδή χαρτογραφεί το σώµα στα πέλµατα, µε το δεξί πέλµα να αντιστοιχεί στο δεξί µέρος του σώµατος και το αριστερό πέλµα στο αριστερό µέρος του σώµατος. Αυτοί που εξασκούν τη ρεφλεξολογία ισχυρίζονται πως µπορούν να θεραπεύσουν µια ποικιλία άλγεων και πόνων µε το να µαλάσσουν τα σωστά σηµεία στα πέλµατα. Χοροθεραπεία/Μουσικοθεραπεία: θεραπείες µέσω τεχνών. Στη πρώτη χρησιµοποιείται η κίνηση σαν µια διαδικασία προώθησης της συναισθηµατικής, Σελίδα 15

16 νοητικής και φυσικής ολοκλήρωσης του ατόµου. Στη δεύτερη χρησιµοποιούνται οι ήχοι και η µουσική σαν όργανα που υποβοηθούν την έκφραση, την επικοινωνία και την ανάταση του δηµιουργικού δυναµικού, που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο σε λανθάνουσα µορφή και που αποτελεί τη βάση ενός υγιούς ψυχισµού. Κρυσταλλοθεραπεία: βασίζεται στο ότι ανάλογα µε το είδος, το σχήµα, το χρώµα, τη δοµή και τη χηµική σύνθεσή τους, οι διάφορες, πολύτιµες και µη, πέτρες µεταφέρουν την ενέργειά τους στα κύτταρα του ανθρώπου συµβάλλοντας έτσι στη θεραπεία του. Οι ιδιότητες αυτές των λίθων και η ευεργετική τους δύναµη, βασίζονται στην ηλεκτροµαγνητική ενέργεια που εκπέµπουν και στη σύστασή τους από ανόργανα άλατα, ίδια µε του οργανισµού. Ρέικι: (Reiki) η ονοµασία του σηµαίνει πνευµατική ζωτική δύναµη και οι ασκούντες του πιστεύουν ότι η υγεία και η ασθένεια είναι θέµα διαταραχής της ζωτικής δύναµης. ιαφέρουν από τους βελονιστές στο ότι δεν προσπαθούν να ξεµπλοκάρουν το τσι ενός ανθρώπου, αλλά να το διοχετεύσουν από το σύµπαν µέσα στον άνθρωπο ώστε αυτός να θεραπευτεί. Η διοχέτευση αυτή γίνεται µε τα χέρια και δεν χρειάζεται φυσική επαφή µιας και το τσι ρέει από το σώµα του θεραπευτή στο σώµα του ασθενή µέσα από τον αέρα. Βιοχηµικά Άλατα: τα άλατα των ιστών είναι ανόργανα µεταλλικά άλατα των οποίων η ανεπάρκεια σχετίζεται µε ορισµένες ασθένειες. Εποµένως οι βιοχηµικές θεραπείες µπορούν να θεωρηθούν ότι έχουν περισσότερο ρυθµιστικό χαρακτήρα στα µεταλλικά αυτά άλατα καθώς έχουν σκοπό να διορθώσουν τις όποιες ανισορροπίες µε τη χορήγηση διαλύµατος αλάτων που επηρεάζει τη διανοµή των ανιόντων και κατιόντων µέσα στα κύτταρα και στο υγρό που βρίσκεται έξω από αυτά. Σελίδα 16

17 Ανθοϊάµατα Μπαχ: ανήκουν στις ενεργειακές θεραπείες και παρασκευάζονται από 38 διαφορετικά λουλούδια της Αγγλίας τα οποία βράζονται σε νερό πηγής και χρησιµοποιούνται σαν ιάµατα. Θεραπεύουν το νοητικό και συναισθηµατικό µέρος του ατόµου και γι' αυτό κατόπιν µπορούν να θεραπεύσουν και το φυσικό σώµα, αφού οι αιτίες των περισσότερων ασθενειών βρίσκονται σ' εκείνα τα επίπεδα. Αγιουρβέδα (Ayurveda): προέρχεται από την Ινδία και είναι το παλαιότερο γνωστό σύστηµα ιατρικής. Η ονοµασία της σηµαίνει «η επιστήµη της ζωής» και βασίζεται στην ιδέα των τριών ντόσα (dosha) φυσιολογικών αρχών ή σωµατικών χυµών που ονοµάζονται βάτα, πίτα και κάφα. Για ένα ειδικό που εφαρµόζει αγιουρβέδα, οι ελλείψεις ισορροπιών των ντόσα µπορούν να προκαλέσουν συγκεκριµένες ασθένειες και ποικίλες τροφές και συναισθήµατα µπορούν είτε να σταθεροποιήσουν είτε να διαταράξουν την ισορροπία ενός συγκεκριµένου τύπου ντόσα. Οµοιοπαθητική: η εφαρµογή της βασίζεται στο νόµο των οµοίων που σύµφωνα µ αυτόν, για να θεραπευτεί µια ασθένεια πρέπει να δοθεί στον πάσχοντα οργανισµό ελάχιστες δόσεις µιας ουσίας, η οποία θα προκαλούσε τα ίδια συµπτώµατα αν δινόταν σε ένα υγιή οργανισµό. Πρόκειται για νόµο που βασίζεται στην παραδοχή ότι η δηµιουργία του ανθρώπου δεν είναι τυχαία ενώ ο οργανισµός του είναι προικισµένος µε κάποιες θεραπευτικές επανορθωτικές δυνάµεις που τίθενται σε λειτουργία όταν αυτός µπει σε κατάσταση συναγερµού. Το σύµπτωµα δηλαδή είναι µέρος του αµυντικού µηχανισµού και βοηθά τον οργανισµό να επανέλθει σε ισορροπία. Φυσιοπαθητική ή Νατουροπαθητική: είναι ένα σύστηµα αγωγής και θεραπείας που στηρίζεται αποκλειστικά σε φυσικά "φάρµακα" όπως το ηλιακό φως, το νερό, ο αέρας, συµπληρούµενα µε βότανα, δίαιτες και θεραπείες όπως το µασάζ. Θα µπορούσε να αποτελεί ένα συνδυασµό άλλων εναλλακτικών αλλά βασίζεται Σελίδα 17

18 περισσότερο στην πεποίθηση ότι το σώµα αυτό-θεραπεύεται, ότι δηλαδή θα επισκευάσει τον εαυτό του και θα ανακάµψει από ασθένειες αυθόρµητα αν βρίσκεται σε ένα υγιές περιβάλλον. Χρωµατοθεραπεία: επιστήµη που χρησιµοποιεί διάφορα χρώµατα µε σκοπό να µεταβάλλει ή να διατηρήσει τη δονητική στάθµη των κυττάρων του σώµατος στις συχνότητες εκείνες που του προσφέρουν υγεία, ανακούφιση και αρµονία. Αυτές οι χρωµατικές συχνότητες και ακτίνες µπορεί να είναι ορατές ή αόρατες στο ανθρώπινο µάτι και µπορεί να εφαρµόζονται στο σώµα είτε εξωτερικά, µέσα από φυσική έκθεση σε συγκεκριµένα φωτεινά χρώµατα, είτε εσωτερικά (διανοητικά) µέσα από τεχνικές υποβολής, οραµατισµού ή διαλογισµού. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ: ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ 2.1 Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Μερικοί συγγραφείς έχουν υποδείξει ότι η ανάπτυξη της χρήσης της Εναλλακτικής Ιατρικής αποτελεί µέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού φαινοµένου όπως κι επίσης ότι αποτελεί ένα συγκεκριµένο κίνηµα στην ιατρική περίθαλψη (Dacher, 1997 & Eastwood, 2000). H ανάπτυξη του συστήµατος Ιατρικής Περίθαλψης όπως το γνωρίζουµε, άρχισε το 17 ο αιώνα, την εποχή του ιαφωτισµού, µε την απόρριψη των πρωτόγονων προσπαθειών για θεραπεία και την άφιξη µιας περισσότερο επιστηµονικής προσέγγισης. Σελίδα 18

19 Αυτή η αρχική «επανάσταση» επέφερε και την ανάδειξη του διαχωρισµού µεταξύ των δεισιδαιµονιών και της λογικής. Ένα σχετικό φαινόµενο που εµφανίστηκε ήταν ο «Θετικισµός» (positivism), που τόνιζε ότι η επιστήµη που βασιζόταν στην παρατήρηση, τη µέτρηση και τον πειραµατισµό µπορούσε να οδηγήσει κατευθείαν στην κατανόηση του πως ο κόσµος πραγµατικά ήταν. Αυτή η προσέγγιση, όπως εστιαζόταν στην υλική πραγµατικότητα, έτεινε να βλέπει το σώµα σαν κάτι ξεχωριστό από το µυαλό. Από τα µέσα του 18 ου µέχρι τα µέσα του 19 ου αιώνα, η ιατρική στράφηκε στην επικέντρωση στο εξωτερικό του ανθρώπινου σώµατος. Το σώµα βλεπόταν ως µηχανή. Αν κάτι πήγαινε στραβά µε τη µηχανή, οι γιατροί είχαν εργαλεία να το επιδιορθώσουν, όπως τα φάρµακα και τα χειρουργεία. Αυτή η προσέγγιση στη µελέτη της υγείας και των ασθενειών έγινε γνωστή ως «Βιοιατρική» (biomedicine). O Friedson (1970) έχει περιγράψει περαιτέρω την έντονη πολιτική δράση που χρειάστηκε για να οργανωθούν τα επαγγέλµατα υγείας και να ληφθούν νοµικές κυρώσεις εναντίον άλλων θεραπευτών ή ατόµων που ασκούσαν ιατρική. Υπήρχε µια συστηµατική απόρριψη των άλλων προοπτικών και µια επιµονή στην επικράτηση της Βιοιατρικής ως η κύρια δύναµη που µπορούσε να οδηγήσει σε τεράστιες βελτιώσεις τη δηµόσια υγεία. Βασισµένη στην επιστηµολογία του Θετικισµού που δίνει απευθείας πρόσβαση στην εξωτερική πραγµατικότητα, η Βιοιατρική θεωρήθηκε τελικά ως η µόνη έγκυρη προοπτική. Ωστόσο, τα τελευταία 40 χρόνια του 20 ου αιώνα, έχει αυξηθεί κατά πολύ η κριτική κατά της ορθόδοξης Βιοιατρικής. Αν και η επιστηµονική προσέγγιση έχει υπάρξει αποτελεσµατική στην εξάλειψη ενός µεγάλου εύρους ασθενειών, ένας αρκετά µεγάλος αριθµός σύγχρονων ασθενειών φαίνεται να περιέχει περισσότερο πολύπλοκες και ασαφείς αιτιολογίες και συµπτωµατολογίες, όπως για παράδειγµα ο καρκίνος και το AIDS, όπως κι επίσης χρόνια συµπτώµατα κόπωσης και ασθένειες σχετικές µε το στρες και τη ψυχολογία. Σελίδα 19

20 Επιπλέον, επειδή οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, εµφανίζονται όλο και πιο πολύ οι πολλαπλές και περίπλοκες καταστάσεις που φέρνει η προχωρηµένη ηλικία. Η πλέον φανερή αργή πορεία της Βιοιατρικής στην επίλυση αυτών των νέων τύπων προβληµάτων υγείας έχει συνδεθεί µε ένα ολοένα και περισσότερο αυξανόµενο σκεπτικισµό και στροφή προς τα εναλλακτικά συστήµατα υγείας. Στην Ευρώπη, Ηνωµένες Πολιτείες και Αυστραλία (όπως θα αναπτυχθεί και παρακάτω σε επόµενο κεφάλαιο) µέχρι το 50% του πληθυσµού χρησιµοποιεί κάποιου τύπου ΣΕΑ και αυτό έχει αναφερθεί σαν ανοδική τάση (Eisenberg et al., 1998; Eisher & Ward, 1994; Kessler et al., 2001; MacLennan, Wilson & Taylor, 1996; Zollman & Vickers, 1999). Στις Ηνωµένες Πολιτείες επίσης ο Eisenberg και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι περισσότερες επισκέψεις γίνονται σε εναλλακτικούς θεραπευτές παρά σε συµβατικούς ιατρούς. Μια επιπλέον πλευρά αυτής της αλλαγής αφορά το ρόλο του ιατρικού επαγγελµατία. Από ιστορική άποψη οι ιατροί ήταν ανάµεσα στους πιο πολυµαθείς ανθρώπους της κοινωνίας και θεωρούνταν ως αυθεντίες µε δύναµη πάνω στη ζωή και στο θάνατο. Κι αυτό µαζί µε την κοινωνική επικράτηση της Βιοιατρικής, όπως σηµειώθηκε από τον Friedson, προσέφερε ένα εικονικό µονοπώλιο στην ιατρική πρόγνωση µέχρι το δεύτερο µισό του 20 ου αιώνα. Η αύξηση του επιπέδου εκπαίδευσης όπως και η ανάπτυξη της σύγχρονης τεχνολογίας και η βελτίωση του επιπέδου ζωής έκαναν τον γενικό πληθυσµό όλο και πιο ενήµερο πάνω σε διάφορα θέµατα, συµπεριλαµβανοµένου και της υγείας του, µε επιπλέον µεγαλύτερη πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες. Πλέον βλέπουν περισσότερο για τους εαυτούς τους ότι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τη θεραπεία τους (συνήθως µε το να πληρώνουν για αυτή) και έτσι γίνονται περισσότερο καταναλωτές παρά ασθενείς. Σελίδα 20

21 2.2 ΑΛΛΑΓΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ-ΑΣΘΕΝΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, οι ασθενείς έχουν µετατραπεί σε καταναλωτές - πελάτες. Πλέον µπορούµε να µιλάµε για καταναλωτισµό στην υγεία και στην ιατρική περίθαλψη (health consumerism). Η ευκολότερη πρόσβαση στις πηγές πληροφοριών και η αύξηση των προσδοκιών από τα ατοµικά δικαιώµατα έχουν αλλάξει τον τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι αντιµετωπίζουν την ιατρική περίθαλψη. Επίσης η σχέση γιατρού ασθενή έχει αλλάξει, από τον σεβασµό και την υπακοή από πλευρά ασθενή και την καθοδήγηση από πλευρά ιατρού, σε µια πια αµφιλεγόµενη σχέση όπου διατυπώνονται αµφιβολίες για ότι προηγουµένως γινόταν δεκτό χωρίς δεύτερη σκέψη. Σε µια κοινωνία µε πολλές διαφορετικές κουλτούρες (εθνικές, γεωγραφικές κλπ.) και µε την αύξηση της παγκοσµιοποίησης, αυξάνεται και η επίγνωση ότι δεν υπάρχει καµιά απόλυτη αλήθεια. Ο µέσος άνθρωπος εκτίθεται σε τεράστιο κύµα πληροφοριών οι οποίες µπορεί να είναι αντικρουόµενες, µπερδεµένες αλλά και διαφωτιστικές. Ωστόσο, για να τα βγάλει πέρα µε αυτόν τον καταιγισµό πληροφοριών, αναγκάζεται να τις επεξεργαστεί παράλληλα µε τις δικές του εµπειρίες. Για παράδειγµα ένας ασθενής που παίρνει ένα φάρµακο το οποίο δεν φαίνεται να δουλεύει, θα είναι πιο πιθανόν να αποκτήσει αµφιβολίες για την αποτελεσµατικότητά του ή µπορεί να σκεφτεί ότι κάποια εναλλακτική θεραπεία θα δουλέψει καλύτερα. Και µπορεί την επόµενη φορά που θα επισκεφτεί τον γιατρό του, να είναι λιγότερο πρόθυµος να δεχτεί ότι του λέει. Εποµένως ο Καταναλωτισµός στην Υγεία είναι ένα κίνηµα που έχει κάνει την εµφάνισή του τα τελευταία χρόνια και όλο και αυξάνεται η επίδρασή του. Υποστηρίζει τη Σελίδα 21

22 συµµετοχή των ασθενών στις δικές τους αποφάσεις για την ιατρική περίθαλψη. Είναι ένα κίνηµα από το µοντέλο «ο γιατρός λέει ο ασθενής κάνει» σε ένα πιο συνεργατικό µοντέλο (Williamson, 1999). Προσπαθεί επίσης να ενθαρρύνει την ενδυνάµωση των πληροφοριών σχετικά µε την υγεία και τη µεταφορά γνώσης, έτσι ώστε οι ασθενείς να µπορούν να ενηµερώνονται και κατά συνέπεια να συµµετέχουν περισσότερο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ακόµα, προσπαθεί να προωθήσει στο κοινό την κατανόηση για τις βασικές λειτουργίες των οργάνων, τη διαδικασία µε την οποία σχηµατίζονται οι χρόνιες ασθένειες και πώς να επιτύχει την καλύτερη πρόληψη για τις ασθένειες αυτές. Επίσης τα αποτελέσµατα πολλών ερευνών σε Ευρώπη και Ηνωµένες Πολιτείες έδειξαν ότι στην αξιολόγηση της ποιότητα της θεραπευτικής αγωγής στην οποία υποβάλλεται ο ασθενής, τα πρωταρχικά στοιχεία που έχουν περισσότερο σηµασία για αυτόν, είναι (Roberti, 2007): Εξανθρωπισµός Προσαρµογή της θεραπείας στις ανάγκες του Προσοχή στον ασθενή Επαρκείς πληροφορίες Άνετο περιβάλλον Ελεύθερη επιλογή του ατοµικού προγράµµατος περίθαλψης που θα ακολουθήσει Εποµένως ο Καταναλωτισµός στον τοµέα της Υγείας συνεπάγεται και την ανάγκη διαφορετικής κοινωνικής προοπτικής στην ποιότητα της θεραπευτικής αγωγής και στην προσοχή που δίνεται στον ασθενή. Μιλάµε δηλαδή για Ιατρική Προσανατολισµένη στον Ασθενή (Caspi, Koithan & Criddle, 2004) ή Επικεντρωµένη στο Άτοµο (Roberti, 2007). Σελίδα 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ 3.1 ΜΟΝΤΕΛΟ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ-ΑΣΘΕΝΗ- ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Όπως αναφέρθηκε, µε την ανάπτυξη του Καταναλωτισµού στον τοµέα της υγείας, η συµµετοχή του ασθενή στη λήψη αποφάσεων, ειδικά για ιατρικές αποφάσεις µε περισσότερες από µία εύλογες επιλογές, είναι πλέον συχνά απαραίτητο ώστε η τελική απόφαση να ταιριάξει περισσότερο µε τις προτιµήσεις του. Τα τελευταία χρόνια µάλιστα υπάρχει µια ζήτηση για τη βελτίωση της διαδικασίας λήψης ιατρικών αποφάσεων µε τη µετατροπή της ιατρικής συµβουλής από µονόδροµη, υποχρεωτική παράθεση των εναλλακτικών, των κινδύνων και των ωφεληµάτων από τον γιατρό (πατερναλιστική προσέγγιση) σε ένα πιο εποικοδοµητικό διάλογο µεταξύ γιατρού και ασθενή. Για να γίνει όµως αυτό χρειάζεται, από τη µεριά του επαγγελµατία εκπαίδευση πάνω στις ειδικές ικανότητες που χρειάζονται για να βοηθήσει τη συµµετοχική απόφαση και από τη µεριά του πελάτη χρειάζονται «ενισχύσεις για την απόφαση» όπως πληροφορίες για τις θεραπευτικές επιλογές που υπάρχουν και τις εκβάσεις καθεµιάς σε σχέση την κατάσταση της υγείας του και η διαδικασία µε την οποία λαµβάνει τις αποφάσεις υγειονοµικής περίθαλψης. Ωστόσο η κατανόηση αυτής της διαδικασίας είναι στο µεγαλύτερο βαθµό ελλιπής. Επιπλέον, όπως έγινε κατανοητό από τις προηγούµενες αναφορές, τα ανόµοια φιλοσοφικά θεµέλια της ΣΕΑ, µαζί µε τη µεγάλη ποικιλία θεραπευτικών µεθόδων που προσφέρει, δηµιουργούν µια πραγµατικότητα στην οποία οι ασθενείς και όσοι ενδιαφέρονται για την εναλλακτική ιατρική, αντιµετωπίζουν µια µεγάλη πληθώρα ιατρικών µονάδων και θεραπευτών από τους οποίους έχουν να επιλέξουν. Επίσης περιπλέκει περισσότερο την Σελίδα 23

24 κατάσταση το γεγονός ότι υπάρχει περιορισµένη κλινική απόδειξη που να υποστηρίζει καθεµιά από τις εναλλακτικές θεραπείες που προσφέρονται. Επίσης έγνοια προκαλεί και το γεγονός ότι πολλοί ασθενείς χρησιµοποιούν εναλλακτικές θεραπείες χωρίς να γνωρίζουν ή να είναι επαρκώς πληροφορηµένοι για την αποτελεσµατικότητά τους ή τους κινδύνους που µπορεί να περιέχουν. Εποµένως η κατανόηση του τρόπου µε τον οποίο οι καταναλωτές παίρνουν αποφάσεις σχετικά µε τη χρήση συµβατικής ή εναλλακτικής ιατρικής αλλά και των διαφορών ανάµεσα στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για κάθε είδος ιατρικής ξεχωριστά, µπορεί να ενδυναµώσει τους παροχείς υπηρεσιών υγείας να προσαρµόσουν καλύτερα την επικοινωνία και την συµβουλή σχετικά µε τη ΣΕΑ ανάλογα µε τις ανάγκες του ασθενή. Γι αυτό το λόγο οι Caspi, Koithan & Criddle (2004) συνέταξαν ποιοτική έρευνα για να αναδείξουν τα συγκεκριµένα µοντέλα λήψης αποφάσεων µε τη χρήση ανοιχτών ερωτήσεων συνέντευξης. Χρησιµοποίησαν ένα δείγµα 12 ατόµων µε χρόνιες ρευµατολογικές διαταραχές (ρευµατισµοί, αρθρίτιδα κ.α.) που είναι πιθανόν να χρησιµοποιήσουν τόσο συµβατική όσο και εναλλακτική ιατρική. Το δείγµα χωρίστηκε σε 3 οµάδες, σε αυτούς που χρησιµοποιούν µόνο συµβατική ιατρική, σε αυτούς που χρησιµοποιούν µόνο εναλλακτική και σε αυτούς που χρησιµοποιούν και τα δύο. Τα συµπεράσµατα στα οποία κατέληξαν ήταν τρία διαφορετικά µονοπάτια λήψης αποφάσεων, για τους καταναλωτές που χρησιµοποιούν µόνο συµβατική ιατρική, για τους καταναλωτές που χρησιµοποιούν µόνο εναλλακτική ιατρική και για τους καταναλωτές που χρησιµοποιούν και τα δύο. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αντίστοιχα µοντέλα λήψης αποφάσεων. Σελίδα 24

25 Περιγραφικά Μοντέλα Λήψης Αποφάσεων Τακτική Λήψης Αποφάσεων για Συµβατική Ιατρική υο είναι οι πιο σηµαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τους τη λήψη απόφασης των καταναλωτών ως το ποια συµβατική θεραπεία θα ακολουθήσουν: 1) η τωρινή λειτουργική κατάσταση των ασθενών και 2) η αίσθηση που έχουν για την υγεία τους. Θα αναζητήσουν επαγγελµατική φροντίδα όταν θεωρήσουν ότι αυξάνεται η ανικανότητα και η δυσλειτουργία τους. Στη συνέχεια θα προσδιορίσουν τις πιο πιθανά εφαρµόσιµες θεραπευτικές µεθόδους υπολογίζοντας: 1) τις ενδεχόµενες συνέπειες της θεραπείας, συµπεριλαµβανοµένου και των βλαπτικών παρενεργειών, 2) την αντιλαµβανόµενη σοβαρότητα της τωρινής διάγνωσης και των συµπτωµάτων και 3) της ιατρικής πρόγνωσης. Αν η µέθοδος θεραπείας εκτιµάται ως «σχετικά ασφαλής ή δυνητική αβλαβής», είναι πιο πιθανό να συµφωνήσουν να εφαρµόσουν τη συγκεκριµένη θεραπεία. Αν η κατάσταση κρίνεται απειλητική για τη ζωή του ατόµου, θα θεωρήσουν ότι οι εναλλακτικές θεραπείες είναι πολύ ριψοκίνδυνες και άντ αυτού θα συνεχίζουν να ψάχνουν για περισσότερες συµβατικές µεθόδους θεραπείας. Ωστόσο οι συγκεκριµένοι πελάτες-ασθενείς που ακολουθούν µόνο συµβατικές µεθόδους θεραπείας, είναι πρόθυµοι να θεωρήσουν τις εναλλακτικές µεθόδους ως µεθόδους πρόληψης. Ή όταν βλέπουν την κατάστασή τους ως απεγνωσµένη ή «ανίατη», µπορεί να γίνουν πιο πρόθυµοι να δοκιµάσουν οτιδήποτε, συµπεριλαµβανοµένου και της εναλλακτικής ιατρικής. Στο συγκεκριµένο µοντέλο λήψης αποφάσεων σηµαντικό στοιχείο είναι η εµπιστοσύνη που δείχνεται στο συµβατικό σύστηµα υγείας και στους επαγγελµατίες του, ενώ στα Σελίδα 25

26 υπόλοιπα µοντέλα οι καταναλωτές παρουσιάζονται ως πιο σκεπτικοί. Όταν προσδιοριστεί η ανάγκη για αναζήτηση ιατρικής φροντίδας, οι καταναλωτές που εφαρµόζουν αυτό το µοντέλο θα στραφούν κατευθείαν στον συµβατικό ιατρό για συµβουλή. Η γνωµάτευση του ιατρού και η υπόδειξή του λαµβάνονται πολύ σοβαρά υπόψη και δρουν και ως διαπροσωπική διαδικασία που παρεµβαίνει στη βασική τυπική διαδικασία λήψης απόφασης από τον ασθενή. «εν µπορώ να καταλάβω πως ακριβώς λειτουργεί η ασθένειά µου κι έτσι το αφήνω στα χέρια του γιατρού που έχει εκπαιδευτεί και έχει εµπειρία σ αυτό.» Εποµένως σ αυτό το µοντέλο ο ρόλος του ασθενή-καταναλωτή φαίνεται σχετικά παθητικός. Οι καταναλωτές εµπιστεύονται τους ιατρούς τους ότι θα λάβουν τις σωστές αποφάσεις για τη θεραπεία τους. Υπάρχει εξωτερική µεταφορά ελέγχου, δηλαδή η υπευθυνότητα για την εξακρίβωση της εγκυρότητας της θεραπείας αναθέτεται ή µεταβιβάζεται σε εξωτερικό συντελεστή που θεωρείται και καλά πληροφορηµένος. Επιπλέον, δεν φαίνεται να υπάρχει ενεργή αναζήτηση πληροφοριών για οποιαδήποτε συµβατική θεραπευτική µέθοδο. Η διατήρηση της απόφασης των καταναλωτών να χρησιµοποιούν αποκλειστικά συµβατική ιατρική εξαρτάται από: 1) την εκτίµηση των αντιλαµβανόµενων αποτελεσµάτων της τωρινής θεραπείας και 2) τη συνεχή εκτίµηση των συµπτωµάτων. εν είναι πιθανό να δεχτούν αλλαγές στην απόφασή τους για κάποια θεραπευτική µέθοδο αν τα αποτελέσµατά της τα αντιλαµβάνονται ως θετικά. «Η θεραπεία δείχνει να κάνει τη δουλειά της, γιατί να δοκιµάσω κάτι άλλο;» Αντίθετα, όταν η συνιστώµενη θεραπευτική αγωγή αποτυγχάνει, µπορεί να γίνουν πιο ανοιχτοί ως προς την εναλλακτική ιατρική και θα αξιολογήσουν τις θεραπευτικές επιλογές χρησιµοποιώντας την ίδια προσέγγιση. Επιπρόσθετα, αν οι πελάτες-ασθενείς θεωρήσουν ότι η κατάστασή τους χειροτερεύει, θα Σελίδα 26

27 γίνουν πιο ανοιχτοί σε προτάσεις για χρήση εναλλακτικών θεραπειών αν επιδοκιµάζονται από τον συµβατικό ιατρό τους. ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Γνωµάτευση και Επιλογή του ιατρού Αξιολόγηση Λειτουργικής Κατάστασης Αξιολόγηση Κατάστασης Υγείας Προσδιορισµός Επιλογών Θεραπείας Επιλογή Θεραπευτικής Αγωγής Εκτίµηση Σοβαρότητας ιάγνωσης Εκτίµηση Πιθανών Συνεπειών Πρόγνωση Σηµεία Κλειδιά Αναζήτηση θεραπευτικής φροντίδας µε την αύξηση της ανικανότητας και της δυσλειτουργίας Εµπιστοσύνη στον συµβατικό ιατρό και στις αποφάσεις του Σχετικά παθητικός ρόλος του καταναλωτή-ασθενή στη διαδικασία λήψης απόφασης Ελάχιστη ενεργή αναζήτηση πληροφοριών από τον πελάτη-ασθενή Θα σκεφτεί να καταφύγει στις εναλλακτικές θεραπείες ως µεθόδους πρόληψης ή αν η κατάσταση είναι απελπιστική ή ανίατη ή αν υπάρχει πολύ µικρός κίνδυνος στην εναλλακτική θεραπεία Σελίδα 27

28 Τακτική Λήψης Αποφάσεων για Εναλλακτική Ιατρική Η αρχική απόφαση δεν λαµβάνεται µε βάση τη σοβαρότητα της κατάστασης, τη δυσλειτουργία που προκαλεί ή την εκτίµηση των πιθανών συνεπειών της θεραπευτικής αγωγής, αλλά βασίζεται περισσότερο: 1) σε προσωπικές εµπειρίες, 2) στις επαναλαµβανόµενες υποδείξεις να δοκιµάσουν µια συγκεκριµένη θεραπεία και 3) στις συνεχείς ή επαναλαµβανόµενες υποστηρίξεις που µπορεί να παρουσιάζονται για τη συγκεκριµένη θεραπεία. «Άκουσα για τη συγκεκριµένη (εναλλακτική) θεραπεία, µετά έτυχε να διαβάσω βιβλία σχετικά Συναντούσα συνεχώς πράγµατα που µου θύµιζαν τη συγκεκριµένη θεραπεία, όλα αυτά λειτούργησαν σαν σηµάδια ότι θα έπρεπε να τη διερευνήσω.» Το πιο αξιόλογο είναι ότι ασθενείς-πελάτες που επιλέγουν εναλλακτικές θεραπείες, εµφανίζονται πρόθυµοι να δοκιµάσουν συγκεκριµένες θεραπευτικές µεθόδους τη στιγµή που ήδη αναγνωρίζονται ως επιλογές από τις οποίες έχουν να διαλέξουν. Επίσης, γι αυτούς τους πελάτες οι ενδείξεις και τα σηµάδια αποτελούν ένα προάγγελο για το αρχικό γεγονός της λήψης αποφάσεων. ηλαδή αν ακούσουν αρκετές φορές ή συναντήσουν γεγονότα σχετικά µε κάποια εναλλακτική θεραπεία, στη συνέχεια τα λαµβάνουν ως ενδείξεις ότι πρέπει να ακολουθήσουν τη συγκεκριµένη θεραπεία και επηρεάζουν σηµαντικά την απόφασή τους. Τέτοια ένδειξη µπορεί να είναι ακόµα και το «ένστικτό» τους. Εποµένως φαίνεται ότι αυτή η κατηγορία καταναλωτών αποδίδει την αιτία ή µεταφέρει τον έλεγχο σε µια ανώτερη αρχή (Θεό/πνεύµα) παρά σε µια εξωτερική (ιατρός) ή εσωτερική (εαυτός) πηγή. Ορισµένα συναφή φαινόµενα επίσης λειτουργούν ως υπόβαθρο κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι συµβατικοί ιατροί θεωρούνται ότι «δεν έχουν όλες τις Σελίδα 28

29 απαντήσεις» κι ότι ένας απλός παροχέας ιατρικής περίθαλψης δεν κατέχει προνοµιούχα γνώση. Οι πελάτες που ακολουθούν το συγκεκριµένο µοντέλο αναγνωρίζουν συνεχώς ότι «δεν µπορούν να αφήσουν τις ζωές τους στα χέρια άλλων, ειδικά όταν δεν έχουν ή δεν µπορούν να δουν την όλη εικόνα». Υπάρχει δηλαδή περισσότερο σκεπτικισµός όσον αφορά το συµβατικό σύστηµα ιατρικής περίθαλψης. Επίσης προηγούµενες αποτυχίες µπορεί να έχουν επηρεάσει σηµαντικά τον τρόπο σκέψης τους ή να τους οδήγησαν στην εναλλακτική ιατρική και µόνο. Επιπλέον φαίνεται να υπάρχει περισσότερο άνεση µε την αβεβαιότητα (το άγνωστο). ηλαδή δεν χρειάζεται συγκεκριµένη απόδειξη των πιθανών οφελών ή πως µια εναλλακτική θεραπεία λειτουργεί στο σώµα για να τη δοκιµάσουν. Αρκεί να έχει νόηµα προσωπικά για τον πελάτη και δεν χρειάζεται να έχει νόηµα επιστηµονικά ή να υπάρχει επιστηµονική εξήγηση γραµµένη στα βιβλία. Εντέλει, η απόφαση για τη διατήρηση της χρήσης εναλλακτικής ιατρικής εξαρτάται από την εκτίµηση του κατά πόσο η «ισορροπία σε σώµα-µυαλό-πνεύµα» ή η ισορροπία του «έξω µε το µέσα» έχει επιτευχθεί. Εποµένως, αν και µπορεί να υπάρχει πειραµατισµός µε µια ποικιλία θεραπευτικών µεθόδων, η απόφαση για τη συνεχή χρήση ορισµένων µεθόδων θεραπείας βασίζεται στην παρατηρούµενη ολιστική θεραπεία που έχει επιτευχθεί. «Χρησιµοποιώ το µυαλό ή το πνεύµα για να αποφασίσω αν χρειάζεται να δοκιµάσω (µια θεραπεία), και µετά αφού τη δοκιµάσω, χρησιµοποιώ το σώµα-µυαλόπνεύµα για να αντιληφθώ αν ανταποκρίνοµαι θετικά στη θεραπεία. Αν συνεχίζει να υπάρχει ανισορροπία, προχωράω σε κάτι άλλο.» Ωστόσο υπάρχει διαφορά ως προς την ανάγκη για πληροφόρηση. Ενώ µερικοί µπορεί να µην αναζητούν ενεργά πληροφορίες σχετικά µε τις διάφορες θεραπευτικές επιλογές, άλλοι παίζουν πολύ πιο ενεργό ρόλο και δίνουν µεγάλη αξία στη «βιβλιογραφία». Σελίδα 29

30 Υπάρχουν επίσης διαφορές όσον αφορά την επίδραση από φίλους, οικογένεια ή ακόµη και από συµβατικούς ιατρούς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αν και η επιρροή των τελευταίων δεν αποφεύγεται, δεν θα υπολογιστεί και απαραίτητα. ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Προσωπικές Εµπειρίες Προσδιορισµός Επιλογών Θεραπείας Σκεπτικισµός για το Σύστηµα Πειραµατισµός µε τις Επιλογές Εσωτερική Αξιολόγηση Καταλληλότητας Επιλογή Θεραπείας Επαναλαµβανόµενες Υποδείξεις/ Προτάσεις Προηγούµενη αρνητική εµπειρία µε το Σύστηµα Άνεση µε το Άγνωστο Σηµεία Κλειδιά Αξιολόγηση της θεραπευτικής διαδικασίας βασίζοντας στις επαναλαµβανόµενες υποδείξεις και στις προσωπικές εµπειρίες Έµφυτος σκεπτικισµός τόσο για το σύγχρονο σύστηµα ιατρικής περίθαλψης όσο και για τις εναλλακτικές Πειραµατισµός µε διάφορες θεραπείες πριν τη λήψη απόφασης Έµφυτη άνεση µε το άγνωστο και την αβεβαιότητα Λαµβάνεται προσωπική ευθύνη για τις επιλογές και τις αποφάσεις ενεργή συµµετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Η εσωτερική αξιολόγηση της καταλληλότητας της θεραπείας είναι σηµαντικός παράγοντας της απόφασης Σελίδα 30

31 Τακτική Λήψης Αποφάσεων για Συµβατική & Εναλλακτική Ιατρική Καταρχάς χρειάζονται πολλαπλές πηγές πληροφοριών πριν τη λήψη οποιασδήποτε απόφασης. Πρόκειται περισσότερο για µια αδιάκοπη, συνεχής διαδικασία συλλογής πληροφοριών που λειτουργεί ως πρόδροµος στη λήψη της πραγµατικής απόφασης. Οι φίλοι, η οικογένεια ή οι στενοί συνεργάτες που προσφέρουν τις απόψεις και τις προσωπικές εµπειρίες τους, συχνά προτείνουν αντίστοιχες θεραπευτικές µεθόδους. Αλλά αυτές οι προτάσεις αντιµετωπίζονται συνήθως τόσο µε ενδιαφέρον όσο και σκεπτικισµό. Στη συνέχεια οι καταναλωτές µπορεί να καταφύγουν στο διαδίκτυο και στις µηχανές αναζήτησης για περισσότερες πληροφορίες. Ακόµα και ιατρική βιβλιογραφία ή άρθρα µπορεί να συµβουλευτούν. Συνήθως όµως αυτή η αναζήτηση πληροφοριών γίνεται σχετικά µε κάποια συγκεκριµένη θεραπευτική µέθοδο και υπάρχει µια µεγάλη ευαισθησία σε θέµατα µάρκετινγκ και λιγότερο αξιοπιστία δίνεται από τους καταναλωτές του συγκεκριµένου µοντέλου σε πηγές πληροφοριών που δείχνουν ότι προσπαθούν να «πάρουν τα χρήµατά τους». Επίσης, µια λογική εξήγηση ζητείται πριν τη λήψη απόφασης σχετικά µε το αν θα χρησιµοποιήσουν συµβατική ή εναλλακτική ιατρική, και τα επιστηµονικά δεδοµένα παρουσιάζονται να έχουν µεγαλύτερη επίδραση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων από ότι οι προσωπικές εµπειρίες. Υπάρχει και µια γενική αναγνώριση ότι η αποτελεσµατικότητα µιας θεραπείας εξαρτάται κι από το άτοµο στο οποίο εφαρµόζεται κι έτσι δεν αναµένονται παρόµοια αποτελέσµατα για παρόµοιες θεραπείες κι εποµένως δε µπορούν να βασιστούν τόσο στις προσωπικές εµπειρίες. Ωστόσο, αυτή η λογική µετριάζεται από το ίδιο το σύστηµα αξιών του πελάτη. ηλαδή, οι θεραπευτικές µέθοδοι Σελίδα 31

32 και τα στοιχεία τους πρέπει να ταιριάζουν «λογικά» µε τις αξίες και τις φιλοσοφικές απόψεις του ίδιου του πελάτη. Εντέλει η διατήρηση της επιλογής σχετικά µε κάποια θεραπευτική µέθοδο εξαρτάται από την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας που προσδίδεται στην απάλυνση των συµπτωµάτων (το κυριότερο από τα οποία είναι ο πόνος), από το κατά πόσο ταιριάζει η θεραπευτική µέθοδος µε το προσωπικό σύστηµα αξιών του πελάτη και από το κόστος. Στην περίπτωση όµως που πρόκειται για κρίσιµες ή απελπιστικές περιπτώσεις, τότε οι καταναλωτές µπορεί να σταµατήσουν να βασίζονται στη «λογική» τους. Επίσης, υπάρχει µια διασπορά όσον αφορά τις παραµέτρους της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Άλλοι καταναλωτές µπορεί να ψάχνουν πιο συµβατικές θεραπευτικές µεθόδους για σοβαρούς πόνους και ανικανότητες, ενώ άλλοι δοκιµάζουν διαφορετικές προσεγγίσεις (τόσο συµβατικής όσο και εναλλακτικής ιατρικής) για την απάλυνση των σοβαρών συµπτωµάτων µε τη στάση ότι «δεν µπορεί να βλάψει». Επιπλέον, δεν υπάρχει εµφανές αποτέλεσµα για τη τυχόν προτίµηση των εναλλακτικών θεραπειών έναντι των συµβατικών, ούτε ένδειξη για µια συγκεκριµένη ακολουθία επιλογής (π.χ. πρώτα να δοκιµάσουν τις συµβατικές µεθόδους θεραπείας και µετά τις εναλλακτικές αν αποτύχουν οι πρώτες να απαλύνουν τα συµπτώµατα της ασθένειας). Ούτε ωστόσο υπάρχει ένδειξη ότι οι εναλλακτικές θεραπείες κατατάσσονται σε δεύτερη θέση στη λίστα επιλογών. Αντίθετα, η απόδειξη της αποτελεσµατικότητας µιας θεραπευτικής µεθόδου είναι το κυριότερο κριτήριο για τη λήψη απόφασης. Σελίδα 32

33 ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ & ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ίντερνετ ύναµη της Απόδειξης Αποτελεσµατικότ Ενδιαφέρον Βιβλιογρ αφία Προσωπικές Εµπειρίες Στενών Γνωστών Προσδιορισµός Επιλογών Θεραπείας Έρευνα για τις Επιλογές Επιλογή Θεραπείας Σκεπτικισµός Αξιολόγηση της Αξιοπιστίας των Site & των Πληροφοριών Αξιολόγηση της Σύγκλισης των Αποτελεσµάτων Αντιλαµβανόµενη λογική για τη θεραπεία & τα στοιχεία για αυτήν Σύνδεση µε το Σύστηµα Αξιών Σελίδα 33

34 Σηµεία Κλειδιά Οι µαρτυρίες από προσωπικούς φίλους και στενούς συνεργάτες κινούν το ενδιαφέρον για την αναζήτηση Η αξιοπιστία των στοιχείων εξετάζεται προσεκτικά, µεσολαβεί το ενδιαφέρον και ο σκεπτικισµός Οι αποφάσεις βασίζονται στην αντιλαµβανόµενη λογική για τη θεραπεία και τα αποτελέσµατά της νοητική διαδικασία επεξεργασµού στοιχείων Η εξέταση της θεραπευτικής µεθόδου περιλαµβάνει αξιολόγηση της σύνδεσης µεταξύ των υπαρχόντων στοιχείων, της θεραπείας και του προσωπικού συστήµατος αξιών Ενεργή συµµετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Από ότι φαίνεται, από τα παραπάνω µοντέλα που προέκυψαν από την έρευνα των Caspi και συνεργατών (2004), οι καταναλωτές που χρησιµοποιούν µόνο Εναλλακτική Ιατρική µπορεί να ακολουθούν µια πορεία λήψης αποφάσεων που είναι διαφορετική από εκείνη των καταναλωτών που ακολουθούν µόνο Συµβατική Ιατρική. Επίσης διαφορετική προσέγγιση µπορούν να ακολουθούν κι οι καταναλωτές που χρησιµοποιούν τόσο Συµβατική όσο και Εναλλακτική Ιατρική. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι µια διαδικασία που συνδυάζει επιθυµίες (χρησιµότητα, στόχοι, προσωπικές αξίες κλπ.) και πιστεύω-απόψεις (προσδοκίες, γνώση κλπ.) για να επιλέξει µια σειρά ενεργειών. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι πελάτες-ασθενείς που συµµετέχουν ενεργά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων ως προς το ποια θεραπευτική µέθοδο να ακολουθήσουν, τείνουν γενικά να είναι περισσότερο ικανοποιηµένοι και σύµµορφοι µε το θεραπευτικό τους πρόγραµµα από ότι οι πελάτες-ασθενείς που έχουν πιο παθητικό ρόλο. Σελίδα 34

35 (Guadangoli & Ward; 1998, McKinstry; 2000). Ωστόσο οι πελάτες-ασθενείς µπορεί να ποικίλουν όσον αφορά την επιθυµία τους να συµµετέχουν στη διαδικασία λήψης ιατρικών αποφάσεων και η προτίµησή τους αυτή επηρεάζεται από τη φύση της απόφασης, το είδος και τη σοβαρότητα της ασθένειας (Mansell, Poses, Kazis & Duefield, 2000). Οι Redelemeier & Shafir (1995) µάλιστα έχουν δείξει σε πολύπλοκες καταστάσεις στις οποίες προσφέρονται πολλές επιλογές εναλλακτικών θεραπειών, η εισαγωγή επιπλέον επιλογών µπορεί παραδόξως να αυξήσει τη δυσκολία της απόφασης και κατά συνέπεια τη τάση να επιλέξουν µια ευδιάκριτη επιλογή ή να διατηρήσουν την υπάρχουσα κατάσταση. Αυτό επιπλέον µπορεί να γίνεται κατά µέρος επειδή εµφανίζονται και στοιχεία γνωστικής µεροληψίας σε τέτοιες περιπτώσεις. Εποµένως, όταν οι καταναλωτές έρχονται αντιµέτωποι µε παραπάνω από µία επιλογή θεραπευτικής µεθόδου, το πλαίσιο και η παρουσίαση του προβλήµατος καθώς και των εναλλακτικών επιλογών είναι πολύ σηµαντικά. Οι καταναλωτές θα αποφασίσουν µε τον ένα ή µε τον άλλο τρόπο βασιζόµενοι σε παράγοντες όπως: α) σε ποιο βαθµό βλέπουν η προσφερόµενη θεραπευτική µέθοδος να συµφωνεί µε τα πιστεύω τους, τις αξίες και τις προτιµήσεις τους, β) τον προϊδεασµό που έχουν για το πρόβληµα και τις πιθανές λύσεις του και γ) τη συναισθηµατική τους ανταπόκριση σε µια ευκολία που προσφέρεται ή µια απειλή που παρουσιάζεται. Και εν γένει, στη διαδικασία λήψης απόφασης ανάµεσα από µια πληθώρα επιλογών, οι πελάτες-ασθενείς δεν υπολογίζουν απαραιτήτως όλα τα χαρακτηριστικά όλων των επιλογών. Στη συνέχεια εξετάζονται οι τύποι των πληροφοριών που χρησιµοποιούνται από τους χρήστες της ΣΕΑ ώστε να γίνει περισσότερο κατανοητό τι είδους πληροφοριών αναζητούνται και λαµβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σελίδα 35

36 3.2 ΤΥΠΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝΤΑΙ Αν και η έρευνα των Verhoef, Mulkins, Carlson, Hilsden & Kania (2007) είναι ποιοτική µε µορφή συνέντευξης και αφορά τους τύπου πληροφοριών σχετικά µε τη ΣΕΑ που χρησιµοποιούν οι καρκινοπαθείς ασθενείς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τα αποτελέσµατα είναι αρκετά σηµαντικά για να κατανοηθούν και να ταξινοµηθούν γενικότερα οι τύποι πληροφοριών που αναζητούνται σχετικά µε τη ΣΕΑ. Σύµφωνα µε την έρευνα, οι πελάτες-ασθενείς αναζητούσαν πληροφορίες σχετικά µε την Εναλλακτική Ιατρική από µια ποικιλία πηγών όπως το ίντερνετ, οι παροχείς υπηρεσιών υγείας, οι φίλοι, συγγενείς και οι εφηµερίδες. Μάλιστα πολλοί εξέφρασαν αγανάκτηση για τον υπερβολικό αριθµό διαθεσίµων πληροφοριών. Ωστόσο, οι πληροφορίες χαρακτηρίζονταν ως αξιόπιστες όταν χρησιµοποιούνταν ως βάση για να καταλήξουν σε κάποια απόφαση σχετικά µε τη ΣΕΑ. Κι αυτές οι πληροφορίες χωρίζονται σε κατηγορίες µε βάση τον παρακάτω πίνακα: Σελίδα 36

37 Τύπος Πληροφοριών Ανέκδοτες Γνώµη Ειδικού Αίσθηµα Ενστίκτου ηµόσια Βιβλιογραφία Επιστηµονική Απόδειξη Εµπειρίες Συστάσεις οκιµή και Σφάλµα Περιγραφή Μάθανε για τη ΣΕΑ από εµπειρίες άλλου ατόµου που βρίσκεται σε ίδια/παρόµοια κατάσταση Περιγραφή ενός συγκεκριµένου παραδείγµατος- Ζωντανή απόδειξη Συµβουλή από συµβατικό ιατρικό επαγγελµατία (ιατρός, νοσοκόµα ή φαρµακοποιός) Ακολουθώντας το ένστικτο/διαίσθηση του Το «σωστό» πράγµα που πρέπει να κάνει Συµπεράσµατα από τη προσωπική του παρατήρηση και εµπειρία Περιλαµβάνει άρθρα σε κοινοτικές εφηµερίδες, γενικά βιβλία πάνω στη ΣΕΑ, πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από κέντρα ΣΕΑ, διαδίκτυο, καταστήµατα µε βιολογικά και άλλα είδη υγιεινής διατροφής Σπάνια παραθέτονται οι πηγές βιβλιογραφίας Οι πληροφορίες που δηµοσιεύονται είναι συχνά δευτερογενείς ή τριτογενείς Μικρά άρθρα, γραµµένα σε απλή γλώσσα. Επιστηµονικές εφηµερίδες και άρθρα Αναφορές σε εµπειρική ανάλυση ή αποτελέσµατα επιστηµονικών πειραµάτων ή ερευνών ιαφηµιστικά µηνύµατα που εκφράζουν τις απόψεις, τα ευρήµατα ή τις εµπειρίες ατόµων άλλων από του διαφηµιστή Τα µηνύµατα είναι συχνά ασαφείς δηλώσεις ή υπερβολικοί ισχυρισµοί από άτοµα που επιβεβαιώνουν την αλήθεια των λεγόµενών τους αλλά δεν είναι εύκολο να αναγνωριστούν οκιµάζει µια θεραπεία και στη συνέχεια παρατηρεί το σώµα για οποιαδήποτε φυσιολογική ανταπόκριση Αν παρουσιάσει το επιθυµητό αποτέλεσµα, θα συνεχίσει / αν όχι, δεν θα συνεχίσει Μερικές ενδείξεις που αποδεικνύουν ότι η θεραπεία δουλεύει είναι: µείωση συµπτωµάτων ή πόνου, αύξηση επιπέδου ενέργειας κ.α. Ωστόσο, το ποιες πληροφορίες δέχονται οι πελάτες-ασθενείς ως αξιόπιστες (κι ως απόδειξη) εξαρτάται: από την προσωπική τους κατάσταση, από την εξέλιξη της ασθένειας και τις θεµελιώδεις αξίες και πιστεύω τους. Σελίδα 37

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΕΡΑ: ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ 4.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Στη συνέχεια, τα υπόλοιπα κεφάλαια θα επικεντρωθούν κυρίως στις έρευνες που έγιναν υπό τα πλαίσια της παρούσας εργασίας αλλά και στη σύγκρισή τους µε αντίστοιχες έρευνες που έγιναν στο εξωτερικό και τη χώρα µας. Οι κύριες έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν αφορούν: η πρώτη τις στάσεις και συµπεριφορές των καταναλωτών απέναντι στην εναλλακτική ιατρική και πρόκειται για ποσοτική έρευνα µε τη µορφή ερωτηµατολογίου που µοιράστηκε σε ένα συγκεκριµένο αριθµό καταναλωτών, ενώ η δεύτερη έρευνα εξετάζει τους υπάρχοντες τρόπους προώθησης της εναλλακτικής ιατρικής στη χώρα µας και πρόκειται για ποιοτική έρευνα µε µορφή συνέντευξης. Παρακάτω παρουσιάζονται µε γενική µορφή οι ποσοτικές έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί από άλλους ερευνητές που αναφέρονται στη βιβλιογραφία και θα επεξηγηθούν αναλυτικότερα οι έρευνες της παρούσας εργασίας καθώς και θα συζητηθούν τα συµπεράσµατα που προκύπτουν. Σελίδα 38

39 4. 2 ΈΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Μια συστηµατική σύγκριση, ωστόσο, µεταξύ των ερευνών δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί κυρίως εξαιτίας της ποικιλοµορφίας που υπάρχει στις µεθοδολογίες που χρησιµοποιήθηκαν (ένα πρόβληµα που επισηµάνθηκε και σε άλλα άρθρα όπως των Harris & Rees, 2000). Παρ όλα αυτά, γίνεται µια προσπάθεια να κατανοηθούν οι τάσεις και να προσδιοριστούν οι οµάδες (segments) των καταναλωτών του χώρου της ιατρικής περίθαλψης µε προοπτική περισσότερων εµπειρικών ερευνών στο µέλλον. Όσον αφορά το ποσοστό των ατόµων που έχουν χρησιµοποιήσει Εναλλακτική Ιατρική, η έρευνα σε εθνικό επίπεδο του Eisenberg και συνεργατών (1990, 1997) στις Ηνωµένες Πολιτείες έχει δείξει τη χρήση εναλλακτικών θεραπειών από το 34% του πληθυσµού το 1990 και από το 42% του πληθυσµού το Ενώ µετέπειτα έρευνα από το ΝCCAM (2002) έδειξε τη χρήση εναλλακτικών θεραπειών από το 62% του πληθυσµού. Αυτό δείχνει κατά πόσο πολύ έχει αυξηθεί ο αριθµός των χρηστών Εναλλακτικής Ιατρικής. Στον παρακάτω πίνακα παραθέτεται το ποσοστό των ατόµων που έχουν χρησιµοποιήσει Εναλλακτική Ιατρική σε διάφορες χώρες. Χρονιά που έγινε η έρευνα Ποσοστό Χρηστών Αµερική Καναδάς Αυστραλία Αγγλία Γαλλία Γερµανία Βέλγιο Σουηδία % 74% 52% 20% 49% 46% 31% 25% Οι θεραπείες που χρησιµοποιούνται περισσότερο στις Ηνωµένες Πολιτείες (ΝCCAM, 2002) είναι: Βότανα (18,9%), ιαλογισµός (7,6%), Χειροπρακτική (7,5%), Γιόγκα (5,1%) και Θεραπευτικό Μασάζ (5,0%). Σελίδα 39

40 Στην Αυστραλία (McLennan, Myers & Taylor, 2004) οι κυριότερες εναλλακτικές θεραπείες είναι: τα Βότανα (20,6%) και η Χειροπρακτική (15%). Στον Καναδά (Esmail, 2006) είναι: η Χειροπρακτική (40%), το Θεραπευτικό Μασάζ (35%), οι Τεχνικές Χαλάρωσης (20%) και ο Βελονισµός (17%). Στην Αγγλία (ΒΒC, 1999) οι κυριότερες οι κυριότερες µέθοδοι θεραπείας είναι: Βότανα (34%), Αρωµατοθεραπεία (21%), Οµοιοπαθητική (17%), Βελονισµός (14%), Ρεφλεξολογία (6%) και Θεραπευτικό Μασάζ (6%). Στην Γαλλία και στη Νορβηγία (Milbank Memorial Fund, 1998) δεσπόζει η Οµοιοπαθητική. Στη Νορβηγία µάλιστα έπεται ο Βελονισµός και η Αρωµατοθεραπεία. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό οι πιο δηµοφιλείς θεραπευτικές µέθοδοι είναι τα Βότανα, η Χειροπρακτική και η Οµοιοπαθητική. Όσον αφορά τις Η.Π.Α., σύµφωνα µε το ΝCCAM, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό από τους άνδρες να χρησιµοποιήσουν Εναλλακτική Ιατρική. Το ίδιο ισχύει και στη Αυστραλία (McLennan et al., 2004) όπου υπάρχει και στατιστικά σηµαντική διαφορά. Με βάση το NCCAM επίσης, η Εναλλακτική Ιατρική είναι πιο πιθανό να χρησιµοποιηθεί από άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας, παρά από άτοµα νεαρότερης ηλικίας. Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους χρησιµοποιούν Εναλλακτική Ιατρική στις Η.Π.Α. είναι: να βοηθήσει τραύµα ή ασθένεια (54,9%), ήθελαν να δοκιµάσουν (50,1%), δεν µπορεί να τους βοηθήσει η συµβατική ιατρική (28%), τους πρότεινε ο συµβατικός ιατρός (26%), αισθάνονται πως η συµβατική ιατρική είναι πολύ ακριβή (13%). Από τα προβλήµατα υγείας που τους οδήγησαν στη χρήση εναλλακτικής ιατρικής (Rafferty, McGee, Miller & Reyes, 2002), τα ποιο σηµαντικά είναι: ψυχολογικά (78,7%), Σελίδα 40

41 µυο-σκελετικά (55,1%), αναπνευστικά (12,8%), πονοκέφαλοι και γυναικολογικά (10,6%) και πέψης/στοµάχου (8,5%). Και τέλος, σύµφωνα µε τον Eisenberg et al. (1998) το 96% των χρηστών Εναλλακτικής Ιατρικής χρησιµοποιούν και Συµβατική Ιατρική και µόνο το 4% των καταναλωτών χρησιµοποιεί αποκλειστικά Εναλλακτική Ιατρική. 4.3 ΈΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Όσον αφορά τις στάσεις και συµπεριφορές των καταναλωτών απέναντι στην Εναλλακτική Ιατρική, στην Ελλάδα δεν έχουν προηγούµενες αντίστοιχες έρευνες παρά µόνο σε περιορισµένους τοµείς, οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια. Μια έρευνα σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο έχει διεξαχθεί από τους Molassiotis, Fernadez- Ortega, Pud, Ozden, Scott, Panteli, Margulies, Browall, Magri, Selvekerova, Madsen, Milovics, Bruyns, Gudmundsdottir, Hummerston, Ahmad, Platin, Kearney & Patiraki (2005) για τη διερεύνηση της χρήσης Εναλλακτικής Ιατρικής από ασθενείς µε καρκίνο. Συµµετείχαν 14 χώρες µε συνολικό δείγµα 956 ατόµων. Το ποσοστό των χρηστών ανά χώρα προκύπτει από τον παρακάτω πίνακα. Χώρα Πληθυσµός (Ν) Ποσοστό Χρηστών/Ν Ισπανία ,8% Ισραήλ ,4% Τουρκία % Σκοτία 93 29% Ελλάδα 81 14,8% Ελβετία 72 48,6% Σουηδία 59 30,5% Ιταλία 52 73,1% Τσεχία 51 58,8% Σερβία 50 32% ανία 50 36% Βέλγιο 45 40% Ισλανδία 43 30,2% Αγγλία 34 29,4% Σελίδα 41

42 Βλέπουµε ότι η Ελλάδα έχει το χαµηλότερο ποσοστό από όλες τις χώρες όσον αφορά τη χρήση εναλλακτικών θεραπειών από καρκινοπαθείς ασθενείς, ενώ οι χώρες µε το µεγαλύτερο ποσοστό είναι η Ιταλία και η Τσεχία. Επίσης, τα Βότανα είναι η κυριότερη θεραπεία που χρησιµοποιείται για αυτή την ασθένεια σε 9 χώρες, ανάµεσά τους και η Ελλάδα. Μια σηµαντική θεραπεία η οποία συµπεριλαµβάνεται και στις 5 επικρατούσες θεραπείες για την Ελλάδα, είναι και η Οµοιοπαθητική. Επιπλέον, ένα άλλο σηµαντικό εύρηµα της συγκεκριµένης έρευνας που µπορεί να χρησιµοποιηθεί σαν σύγκριση µε τις µετρήσεις που θα παρουσιαστούν παρακάτω, είναι οι πηγές πληροφόρησης για την Εναλλακτική Ιατρική: από γνωστούς/φίλους (56,5%), από οικογένεια (29,1%), από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης (28,4%), από συµβατικό ιατρό (18,6%), από άλλους εναλλακτικούς θεραπευτές (12,9%), από το ίντερνετ (9,3%) και από προσωπική γνώση/ενηµέρωση (1,8%). Θα σηµειωθεί ακόµα µια σχετικά πρόσφατη έρευνα που έχει γίνει από τους Theodoropoulos, Manolopoulos, von Georgi, Bohlmann & Munstedt, 2005) που αφορά τη στάση ιατρών στη χώρα µας σχετικά µε τη ΣΕΑ, αλλά και αυτή η έρευνα αφορά θεραπείες για τον καρκίνο. Τα κυριότερα συµπεράσµατα που προέκυψαν είναι ότι οι Έλληνες ιατροί είναι περισσότερο εξοικειωµένοι µε την οµοιοπαθητική (58,5%) και το βελονισµό (47,9%) και οι περισσότεροι από αυτές θεωρούν τις συγκεκριµένες θεραπείες ότι βοηθούν αρκετά. Ωστόσο, θεωρούν ότι το ποσοστό των πελατών που χρησιµοποιούν ΣΕΑ είναι χαµηλό (11% το µεγαλύτερο) από τη δική τους άποψη. Επίσης, η γνώση τους σχετικά µε την εναλλακτική ιατρική αυξάνεται µε την ηλικία και την εµπειρία. Παρόλα αυτά, βασίζονται Σελίδα 42

43 κατά πολύ σε συµβατικές µεθόδους θεραπείας και δείχνουν σκεπτικισµό απέναντι στην εναλλακτική ιατρική. Εποµένως, συµπεραίνουν οι Theodoropoulos και συνεργάτες, η ΣΕΑ δεν παίζει σηµαντικό ρόλο για τους καρκινολόγους ιατρούς στη χώρα µας και ένας λόγος για αυτό είναι το χαµηλό ποσοστό των ασθενών που θεωρούν ότι χρησιµοποιούν εναλλακτική ιατρική. Στις άλλες χώρες, όπως στη Γερµανία και στις Η.Π.Α., οι ιατροί έχουν ήδη ενεργό ρόλο στον τοµέα της ΣΕΑ. Η Ελλάδα δεν φαίνεται να ακολουθεί αυτή τη τάση και χαρακτηριστικό αυτού είναι και το γεγονός ότι οι εναλλακτικές θεραπείες δεν συµπεριλαµβάνονται στο πρόγραµµα µαθηµάτων των ιατρικών σχολών, ενώ η οµοιοπαθητική και ο βελονισµός δεν είναι ειδικότητες αναγνωρισµένες από το κράτος. Επισηµαίνουν όµως ότι ο ολοένα αυξανόµενος καταιγισµός πληροφοριών από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και το ίντερνετ, µπορεί να προκαλέσει αυξανόµενη ζήτηση για τις εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας στο µέλλον και οι ιατροί θα χρειάζεται να είναι περισσότερο ενηµερωµένοι. 4.4 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας πραγµατοποιήθηκε αρχικά ποσοτική έρευνα για να µελετηθούν οι στάσεις και συµπεριφορές των καταναλωτών απέναντι στην εναλλακτική ιατρική όσον αφορά τη χώρα µας. Παρακάτω παρατίθενται τα ερευνητικά ερωτήµατα στα οποία αποσκοπεί να απαντήσει η έρευνά µας. Σελίδα 43

44 4.5 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Τα κυριότερα ερευνητικά ερωτήµατα που ερµηνεύουν περισσότερο τη στάση των καταναλωτών και τους λόγους για τους οποίους χρησιµοποιούν ή δεν χρησιµοποιούν εναλλακτική ιατρική και πρόκειται να απαντηθούν από την ποσοτική έρευνα, είναι τα παρακάτω: 1. Ποιες εναλλακτικές θεραπείες είναι οι περισσότερο γνωστές και σε ποιο βαθµό; 2. Ποιες είναι οι βασικές πηγές ενηµέρωσης για τις µεθόδους εναλλακτικής θεραπείας; 3. Ποιες µέθοδοι εναλλακτικής θεραπείας χρησιµοποιούνται περισσότερο; 4. Κατά πόσο σχετίζεται η χρήση (χρήστες µη χρήστες) εναλλακτικής ιατρικής µε τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, µορφωτικό επίπεδο, κατάσταση εισοδήµατος); 5. Κατά πόσο σχετίζεται η συχνότητα χρήσης της εναλλακτικής ιατρικής µε την κατάσταση υγείας του ατόµου; 6. Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που ενθαρρύνουν τα άτοµα να ακολουθήσουν κάποια εναλλακτική θεραπεία; 7. Ποιοι είναι οι λόγοι που αποθαρρύνουν τα άτοµα να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική; 8. Σε ποιο βαθµό γίνεται αντιληπτή η κατάσταση υγείας του ατόµου σε σχέση µε την πιθανότητα που δίνει για τη χρήση εναλλακτικών θεραπειών; 9. Κατά πόσο σχετίζονται τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά µε τη συχνότητα χρήσης της εναλλακτικής ιατρικής; 10. Σε ποιο βαθµό σχετίζονται τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά µε την προδιάθεση του ατόµου για τη χρήση εναλλακτικής ιατρικής; Σελίδα 44

45 11. Ποια είναι η γενικότερη στάση των καταναλωτών απέναντι στις εναλλακτικές θεραπείες; 12. Κατά πόσο σχετίζεται η συχνότητα χρήσης των εναλλακτικών θεραπειών µε τη στάση που έχουν απέναντι σε αυτές; 4.6 ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ Η έρευνα για τη συλλογή πρωτογενών σχετικά µε τους καταναλωτές είναι ποσοτική και περιγραφική και τα στοιχεία συλλέχθηκαν µε τη χρήση δοµηµένου ερωτηµατολογίου µε κλειστές ερωτήσεις. Το περιεχόµενο του ερωτηµατολογίου βασίστηκε σε προγενέστερες έρευνες που είχαν γίνει κυρίως στο εξωτερικό. Η έρευνα διήρκησε συνολικά 2,5 µήνες και διεξάχθηκε µε µοίρασµα ερωτηµατολογίων αλλά κυρίως µέσω διαδικτύου. Ο στόχος της είναι η περιγραφή δεδοµένου µεγέθους και, συγκεκριµένα, της στάσης των καταναλωτών απέναντι στην Εναλλακτική Ιατρική. 4.7 ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Το ερωτηµατολόγιο που χρησιµοποιήθηκε χωρίζεται σε έξι διακριτές ενότητες και στη τελική του µορφή περιέχει 20 ερωτήσεις κλειστού τύπου (βλ. Παράρτηµα Α). Κατά τη συµπλήρωσή του οι ερωτώµενοι ήταν πλήρως ενήµεροι για το σκοπό της έρευνας, ο οποίος επεξηγείται και στην πρώτη σελίδα. Επιπλέον τονίζεται και η διασφάλιση της ανωνυµίας ώστε να υπάρχει µεγαλύτερος βαθµός διαφάνειας καθώς υπάρχουν και προσωπικές ερωτήσεις που αφορούν την κατάσταση υγείας του ερωτώµενου. Ο σχεδιασµός έγινε µε τέτοιο τρόπο ώστε οι απλές και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις να γίνονται στην αρχή, να Σελίδα 45

46 ακολουθείται µια λογική σειρά και οι δύσκολες (προσωπικές, απόρρητες) ερωτήσεις να τοποθετούνται στο τέλος. όθηκε ιδιαίτερη έµφαση στη χρήση εύκολων ερωτήσεων µε απλή, σαφή και κατανοητή διατύπωση που δεν οδηγεί τον ερωτώµενο στην κοινωνικά αποδεκτή απάντηση ή στην αποφυγή απάντησης ειδικά σε ερωτήσεις στις οποίες µπορεί να θεωρεί ότι δεν µπορεί να αποκαλύψει αληθινά δεδοµένα σχετικά µε την κατάστασή του. Επιπλέον, για την καλύτερη κατανόηση των ορισµών που χρησιµοποιούνταν, παρατέθηκε κι ένα παράρτηµα στο τέλος του ερωτηµατολογίου που επεξηγούσε καθεµιά από τις εναλλακτικές θεραπείες. Αναλυτικότερα, η πρώτη ενότητα η οποία περιλαµβάνει µία ερώτηση υπό τον τίτλο «Γενικές Ερωτήσεις» αποσκοπεί στο να προσδιορίσει ποιες εναλλακτικές µέθοδοι θεραπείας είναι γνωστές στο κοινό και σε ποιο βαθµό. Η δεύτερη ενότητα αποσκοπεί στη συγκεκριµενoποίηση και στο διαχωρισµό του δείγµατος σε αυτούς που έχουν χρησιµοποιήσει εναλλακτική ιατρική και σε αυτούς που δεν έχουν χρησιµοποιήσει. Ανάλογα µε την απάντηση που δίνουν, ακολουθούν διαφορετική και συγκεκριµένη πορεία στα επόµενα ερωτήµατα. Ο βασικός σκοπός της πρώτης ερώτησης είναι ο διαχωρισµός του δείγµατος σε χρήστες και µη-χρήστες εναλλακτικής ιατρικής. Αν ο ερωτώµενος απαντήσει θετικά στην πρώτη ερώτηση, συνεχίζει µε τις ερωτήσεις της ίδιας ενότητας που αφορούν τη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής, ενώ αν απαντήσει αρνητικά συνεχίζει στην ενότητα 3 που αφορά την πιθανότητα χρήσης εναλλακτικής ιατρικής. Οι επόµενες πέντε ερωτήσεις ανήκουν στην ίδια ενότητα ώστε να απαντηθούν από τους χρήστες εναλλακτικής ιατρικής. Ειδικότερα η ερώτηση 3 αφορά τη συχνότητα χρήσης καθεµιάς από τις εναλλακτικές θεραπείες. Ο σκοπός της ερώτησης 4 είναι η εύρεση του τρόπου/µέσου µε τον οποίο τρόπο έγιναν γνωστές στον ερωτώµενο οι συγκεκριµένες θεραπείες, πως δηλαδή µάθανε για αυτές. Η ερώτηση 5 αφορά το ετήσιο ποσό που ξοδεύει ο Σελίδα 46

47 ερωτώµενος για τη χρήση αυτών των θεραπειών. Συνεχίζοντας, η ερώτηση 6 χρησιµοποιείται κυρίως για τον περαιτέρω διαχωρισµών των χρηστών εναλλακτικής ιατρικής σε αυτούς που χρησιµοποιούν µόνο εναλλακτική ιατρική και σε αυτούς που τη χρησιµοποιούν παράλληλα µε τη συµβατική. Η ίδια ερώτηση περιέχει και µια δικλείδα ασφαλείας για την επιβεβαίωση της χρήσης εναλλακτικής ιατρικής, µε την εκφώνηση: χρησιµοποιείτε εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας παράλληλα µε τις συµβατικές, και επιλογή από λίστα απαντήσεων: µόνο εναλλακτική ιατρική µόνο συµβατική ιατρική και τα δύο. Με την ερώτηση 7 σκοπός είναι η εξέταση των λόγων για τους οποίους οι ερωτώµενοι προχωρούν στη χρήση εναλλακτικής ιατρικής, και οι απαντήσεις διατίθενται µε τη µορφή πολλαπλής επιλογής, στις οποίες ο ερωτώµενος µπορεί να επιλέξει παραπάνω από µία. Η τρίτη ενότητα εξετάζει την προδιάθεση που µπορεί να δείξουν οι ερωτώµενοι σχετικά µε τη χρήση καθεµιάς από τις εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας, δηλαδή πόση πιθανότητα προσδίδουν να χρησιµοποιήσουν καθεµιά από τις θεραπευτικές µεθόδους. Σε αυτήν την ερώτηση 8 της ενότητας απαντούν όλοι ανεξαιρέτως οι ερωτώµενοι σχετικά µε τις θεραπευτικές µεθόδους που δεν χρησιµοποιούν ή έχουν σταµατήσει πια να χρησιµοποιούν και χρησιµοποιείται 5βάθµια κλίµακα, όπου ο αριθµός 1 αντιπροσωπεύει πάντα την πλέον αρνητική απάντηση και ο αριθµός 5 την πλέον θετική. Στην ίδια ενότητα συµπεριλαµβάνεται και η ερώτηση 9 που απαντάται από τους µη-χρήστες εναλλακτικής ιατρικής ώστε να εξετασθούν οι λόγοι που τους εµποδίζουν από να τη συµπεριλαµβάνουν ως µέσο θεραπείας, µε τον ίδιο τρόπο όπως µε την ερώτηση 7. Η τέταρτη ενότητα εξετάζει τη στάση/γνώµη που έχουν απέναντι στην εναλλακτική ιατρική, ειδικότερα σε καθεµιά από τις θεραπευτικές µεθόδους, τόσο οι χρήστες όσο και η µη χρήστες. Στην ερώτηση της ίδιας ενότητας χρησιµοποιείται πάλι 5βάθµια κλίµακα µε τον ίδιο Σελίδα 47

48 τρόπο όπως στην ερώτηση 8, δηλαδή µε βαθµίδα από το 1 έως το 5, όπου ο αριθµός 1 αντιπροσωπεύει την πολύ αρνητική γνώµη και ο αριθµός 5 την πολύ θετική γνώµη. Η πέµπτη ενότητα αφορά την κατάσταση υγείας του ερωτώµενου και σκοπός της είναι να προσδιορίσει ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι υγείας που µπορεί να οδηγήσουν τον ερωτώµενο στη χρήση εναλλακτικής ιατρικής και αν εξαρτάται από την κατάσταση υγείας του η προδιάθεση που µπορεί να δείχνει απέναντι στην εναλλακτική ιατρική. Αναλυτικότερα η ερώτηση 11 εξετάζει πως θεωρεί την κατάσταση υγείας του ο ερωτώµενος και είναι υποκειµενικού χαρακτήρα. Στην επόµενη ερώτηση αναφέρονται διάφορα πιθανά προβλήµατα υγείας (τα οποία µε βάση και τις έρευνες στο εξωτερικό θεωρούνται και προβλήµατα που µπορεί να οδηγήσουν τον καταναλωτή στη χρήση εναλλακτικής ιατρικής.) Εδώ όµως ο ερωτώµενος απαντά αν κατέφυγε γενικά σε κάποια θεραπεία/ιατρική περίθαλψη για καθένα από τα προβλήµατα υγείας ώστε να συνδεθεί και µε τον υποκειµενικό χαρακτηρισµό της κατάστασης υγείας του. Παρακάτω στην ερώτηση 14 ο ερωτώµενος προσδιορίζει για ποια από τα ίδια προβλήµατα κατέφυγε στη χρήση εναλλακτικής ιατρικής. Ανάµεσά τους προβάλλεται και η ερώτηση 13 στην οποία ο ερωτώµενος αναφέρει µέχρι 3 από τα προβλήµατα υγείας που αναφέρθηκαν που θεωρεί πιο σηµαντικά ώστε να εξετασθεί αν και κατά πόσο οι ερωτώµενοι κατέφυγαν στην εναλλακτική ιατρική για κάποια από τα σοβαρότερα προβλήµατά τους. Η έκτη και τελευταία ενότητα εξετάζει τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώµενων και συγκεκριµένα τις µεταβλητές του φύλου, της ηλικίας, της οικογενειακής κατάστασης, του επιπέδου σπουδών και του µηνιαίου προσωπικού εισοδήµατος. Για τον προέλεγχο του ερωτηµατολογίου χρησιµοποιήθηκε δείγµα 10 ατόµων και η διαδικασία οδήγησε σε αναθεώρηση του ερωτηµατολογίου περισσότερο σε θέµατα διατύπωσης και λιγότερο σε θέµατα περιεχοµένου. Σελίδα 48

49 4.8 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ Το σύνολο του δείγµατος που µελετήθηκε αποτελείται από 100 άτοµα. Το είδος της δειγµατοληψίας που χρησιµοποιήθηκε ήταν µη πιθανότητας και συµπτωµατικό (convenience) αφού έγινε επιλογή των πιο προσπελάσιµων στοιχείων του πληθυσµού. Στη συνέχεια αναλύονται τα δηµογραφικά τους χαρακτηριστικά. Το 42% του δείγµατος αποτελείται από άντρες και το 58% από γυναίκες. Οι ηλικίες του δείγµατος αρχίζουν από 18 ετών και κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Το µεγαλύτερο ποσοστό (32%) συγκεντρώνεται στην κατηγορία των Ηλικία Συχνότητα Ποσοστό % % % % % Σύνολο % Πίνακας 1: Ηλικία Στην οικογενειακή κατάσταση το µεγαλύτερο ποσοστό (69%) το συγκεντρώνει η κατηγορία των άγαµων, ενώ υπάρχει κι ένα ελάχιστο ποσοστό χηρευάµενου (1%). Οικογενειακή Συχνότητα Ποσοστό Κατάσταση Άγαµος/η 69 69% Έγγαµος/η 22 22% ιαζευγµένος/η 8 8% Χήρος/α 1 1% Σύνολο % Πίνακας 2: Οικογενειακή Κατάσταση Σελίδα 49

50 Σύµφωνα µε το µορφωτικό επίπεδο που έχουν ολοκληρώσει, υπάρχει ένα ελάχιστο ποσοστό (1%) που έχει απολυτήριο λυκείου ενώ το µισό του δείγµατος (50%) έχει λάβει ανώτατη εκπαίδευση όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα. Μορφωτικό Επίπεδο Συχνότητα Ποσοστό Γυµνάσιο 1 1% Λυκείο 10 10% ΤΕΙ 5 5% ΑΕΙ 50 50% Μεταπτυχιακό/ ιδακτορικό 34 34% Σύνολο % Πίνακας 3: Μορφωτικό Επίπεδο Tο µηνιαίο προσωπικό εισόδηµα κατανέµεται στις 6 παρακάτω κατηγορίες µε την κατηγορία να συγκεντρώνει το µεγαλύτερο ποσοστό, ενώ µε µικρή διαφορά έρχεται δεύτερη η κατηγορία των µέχρι 600. Εισόδηµα Συχνότητα Ποσοστό µέχρι % % % % % 5000 και άνω 2 2% Σύνολο % Πίνακας 4: Εισόδηµα Εν τέλει, ανάλογα µε το αν έχουν χρησιµοποιήσει κάποια από τις µεθόδους εναλλακτικής θεραπείας οι ερωτώµενοι χωρίζονται σε κατηγορίες χρηστών και µη χρηστών. Το µεγαλύτερο µέρος του δείγµατος αποτελείται από χρήστες µε ποσοστό 54%. Ανάµειξη Συχνότητα Ποσοστό Χρήστες 54 54% Μη Χρήστες 46 46% Σύνολο ,0% Πίνακας 5: Κατηγορίες Χρηστών Μη Χρηστών Σελίδα 50

51 Επιπλέον µε βάση υγείας τους, το µεγαλύτερο ποσοστό θεωρεί πως έχει καλή υγεία (26%). Κατάσταση Υγείας Συχνότητα Ποσοστό Εξαιρετική 26 26% Καλή 54 54% Ανεκτή 15 15% Κακή 5 5% Σύνολο % Πίνακας 6: Κατάσταση Υγείας Το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτώµενων έχει προβεί σε θεραπεία για Αλλεργίες (33%). Αξιοσηµείωτο είναι και το γεγονός ότι όλα τα παρακάτω προβλήµατα υγείας έχουν επιλεχθεί από τους ερωτώµενους τουλάχιστον µια φορά. Προβλήµατα Υγείας Συχνότητα Ποσοστό Αλλεργίες 33 33% Πόνοι Πλάτης 22 22% Οσφυαλγία 11 11% Χρόνιοι Πόνοι 7 7% Χρόνιες Παθήσεις 8 8% Κατάθλιψη/Ανησυχία 16 16% Καρδιολογικά 6 6% Πονοκέφαλοι 20 20% Καρκίνος 2 2% ιαβήτης 2 2% Ουρολογικά 13 13% Γυναικολογικά 25 25% Παχυσαρκία 6 6% Πέψης/Στόµαχου 24 24% Οστά 7 7% Υπέρτασης 3 3% Ζαλάδες 6 6% Αϋπνία 11 11% Πνευµονικά 14 14% έρµατος 26 26% ιάστρεµµα/στραµπούλιγµα 24 24% Νευρολογικά 8 8% Ψυχολογικά 17 17% Αρθρίτιδες/Ρευµατισµοί 7 7% Κούραση/Κόπωση 22 22% Εθισµός (τσιγάρο κ.α.) 12 12% Άλλο 12 12% Πίνακας 7: Προβλήµατα Υγείας για τα οποία έχουν προβεί σε θεραπεία Σελίδα 51

52 4.9 ΑΝΑΛΥΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ Όσον αφορά το πρώτο ερώτηµα, σχετικά µε το ποιες εναλλακτικές θεραπείες είναι πιο γνωστές, βλέπουµε ότι το µεγαλύτερο ποσοστό το συγκεντρώνουν ο Βελονισµός (94%) και η Γιόγκα/ ιαλογισµός (93%). Ακολουθούν η Οµοιοπαθητική (90%), τα Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά Σκευάσµατα (88%) και το Θεραπευτικό Μασάζ (86%). Το µικρότερο ποσοστό (7%) συναντάται στη Βιοανάδραση ενώ αξιοσηµείωτο είναι κι ότι κανείς από το δείγµα δεν απάντησε να µην γνωρίζει καµιά από τις µεθόδους εναλλακτικής θεραπείας. Σελίδα 52

53 Χρωµατοθεραπεία Οµοιοπαθητική Ανθοϊάµατα Μπαχ Ρέικι Χοροθεραπεία/Μουσικοθεραπεία Ύπνωση Αρωµατοθεραπεία Βιοανάδραση Βελονισµός Θεραπευτικό Μασάζ Σχήµα 1: Ποιες εναλλακτικές θεραπείες είναι πιο γνωστές Σελίδα 53

54 Ένα σηµαντικό ερώτηµα είναι αν τα άτοµα που χρησιµοποιούν Εναλλακτική Ιατρική είναι περισσότερο από τα άτοµα που δεν χρησιµοποιούν. Το ερώτηµα αυτό εξετάσθηκε µε την ερώτηση 2 και µε τη διαίρεση του δείγµατος σε Χρήστες και Μη Χρήστες. Βλέπουµε ότι ο αριθµός των Χρηστών είναι µεγαλύτερος κατά τις 8% από τον αριθµό των Μη Χρηστών Το εύρηµα αυτό δείχνει ότι υπάρχει αυξανόµενη τάση χρήσης της εναλλακτικής ιατρικής. Επειδή όµως το δείγµα είναι µικρό, δεν µπορούµε να ανάγουµε µε σιγουριά τα αποτελέσµατα στον πληθυσµό. Εναλλακτικές Θεραπείες Σύνολο Χρηστών 2 ή περισ. φορές τη βδοµάδα 1 φορά τη βδοµ. Συχνότητα Χρήσης 1 φορά το 1 ή περισ. µήνα φορές το χρόνο σπανίως Θεραπευτικό Μασάζ Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά Βελονισµός Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία Βιοανάδραση Γιόγκα/ ιαλογισµός / Τεχνικές Χαλάρωσ Αρωµατοθεραπεία Πνευµατική Θεραπεία/Πνευµατ. Ύπνωση Ρεφλεξολογία Χοροθεραπ/Μουσικ οθεραπεία Κρυσταλλοθεραπεία Ρέικι Βιοχηµικά Άλατα Ανθοϊάµατα Μπαχ Αγιουρβέδα Οµοιοπαθητική Φυσιοπαθητική Χρωµατοθεραπεία Πίνακας 8: Συχνότητα Χρήσης Εναλλακτικών Θεραπειών ποτέ Σελίδα 54

55 Για το ερώτηµα 3 βλέπουµε ότι οι περισσότεροι από τους Χρήστες έχουν χρησιµοποιήσει τα Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά Σκευάσµατα (33%), ενώ ακολουθεί η Γιόγκα/ ιαλογισµός (24%) και η Οµοιοπαθητική (21%). Το µικρότερο ποσοστό το έχει η Ύπνωση (4%). Τα Βότανα και η Γιόγκα είναι αυτά που χρησιµοποιούνται σε συχνότερη βάση. αριθµός ατόµων που έχουν χρησιµοποιήσει Θεραπευτικό Μασάζ Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά Βελονισµός Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία Βιοανάδραση Γιόγκα/ ιαλογισµός/ Τεχνικές Χαλάρωσ Αρωµατοθεραπεία Πνευµατική Θεραπεία/Πνευµατ. Σχήµα 2: Ποιες εναλλακτικές θεραπείες χρησιµοποιούνται περισσότερο Ύπνωση Ρεφλεξολογία Χοροθεραπ/Μουσικοθεραπεία Κρυσταλλοθεραπεία Ρέικι Βιοχηµικά Άλατα Ανθοϊάµατα Μπαχ Αγιουρβέδα Οµοιοπαθητική Φυσιοπαθητική Χρωµατοθεραπεία Σελίδα 55

56 Ο Μέσος Όρος του ποσού που διατίθεται για τη χρήση εναλλακτικής ιατρικής σε ετήσια βάση είναι περίπου 500. Αλλά το ποσό που φαίνεται ότι ξοδεύουν οι περισσότεροι συµµετέχοντες είναι µόνο 200. Ποσό Χρηµάτων που διατέθηκε για Εναλλακτική Ιατρική Μέσος Όρος 494,72 ιάµεσος 200,00 Επικρατούσα Τιµή 200 Πίνακας 9: Ποσό Χρηµάτων που διατέθηκε για την Εναλλακτική Ιατρική Το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτώµενων χρησιµοποιεί και Συµβατική και Εναλλακτική Ιατρική αλλά ακολουθεί µε µικρή διαφορά το ποσοστό των ερωτώµενων που χρησιµοποιούν µόνο Συµβατική Ιατρική. Ωστόσο, όσον αφορά τους χρήστες εναλλακτικής ιατρικής µόνο, το ποσοστό που χρησιµοποιεί και τις δυο µεθόδους θεραπείας σε σχέση µε τους χρήστες είναι 87%, ενώ το ποσοστό που ακολουθεί µόνο εναλλακτικές θεραπείες είναι 13% και αρκετά µεγάλο για την περίπτωση. Μέθοδο Θεραπείας που Ακολουθούν Ποσοστό Μόνο Συµβατική Ιατρική 46% Μόνο Εναλλακτική Ιατρική 7% Και τα δύο 47 % Πίνακας 10: Μέθοδο θεραπείας που ακολουθούν οι καταναλωτές Σελίδα 56

57 Στη συνέχεια θα εξετασθεί το ερώτηµα 2 όσον αφορά τις κυριότερες πηγές ενηµέρωσης για τις εναλλακτικές θεραπείες κι αυτές είναι κυρίως: από γνωστούς/φίλους (28%), από σύσταση συµβατικού ιατρού (21%) και από εφηµερίδες/περιοδικά (18%). 21% 4% 3% 6% 8% 2% 9% απ ό οικογένεια απ ό γνωστούς/φίλους από ταµπέλα/πινακίδα απ ό εφηµερίδες/π εριοδικά 28% απ ό τηλεόραση/ραδιόφωνο από το ίντερνετ απ ό σύσταση συµβατικού ιατρού από σύσταση άλλου θεραπευτή 1% έψαξε/έµαθε µόνος 18% άλλο Σχήµα 3: Κυριότερες Πηγές Ενηµέρωσης για Εναλλακτική Ιατρική Προς απάντηση του ερωτήµατος 6, οι κυριότεροι λόγοι χρήσης εναλλακτικής ιατρικής είναι: για να βοηθήσει τραύµα/ασθένεια (50%), για να µην παίρνουν φάρµακα (48,2%), για να δοκιµάσουν κάτι καινούριο (46,2%) και για προληπτικούς λόγους/να έχουν καλή υγεία (40,4%). Το µικρότερο ποσοστό πρόκειται για λόγους ακρίβειας της συµβατικής ιατρικής ή επειδή το πρότεινε ο συµβατικός θεραπευτής (3,8%). Σελίδα 57

58 1,90% 15,40% 3,80% 21,20% 50% 28,80% 46,20% 48,20% 5,80% 40,40% 17,30% 3,80% 23,10% 23,10% Για να βοηθήσει/ανακουφίσει τραύµα ή ασθένεια Ήθελα να δοκιµάσω κάτι καινούργιο Για προληπτικούς λόγους/ για να έχω καλή υγεία Είναι τρόπος ζωής µου/ ανταποκρίνεται περισσότερο στην ιδεολογία µου Η Συµβατική Ιατρική δεν µε βοήθησε/ δε µπορεί να µε βοηθήσει Η Συµβατική Ιατρική είναι πολύ ακριβή Απογοητεύτηκα από τις Συµβατικές µεθόδους θεραπείας ή από τις παρενέργειές τους Απογοητεύτηκα από τον συµβατικό θεραπευτή µου εν θέλω να παίρνω φάρµακα Θέλω να έχω τον έλεγχο της υγείας µου Μου το πρότεινε ο συµβατικός γιατρός µου Είχα µια εσωτερική εµπειρία που µου άλλαξε τις απόψεις µου απέναντι στην Εναλλακτική Ιατρική Έχω γνωστό/συγγενή εναλλακτικό θεραπευτή Άλλο Σχήµα 4: Λόγοι Χρήσης Εναλλακτικής Ιατρικής Σελίδα 58

59 Επίσης για να απαντηθεί το ερώτηµα 8, παρέχονται από την ανάλυση ως κύριοι λόγοι που αποθαρρύνουν τους καταναλωτές από το να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική είναι κατά πολύ το ότι δεν έχουν επαρκή ενηµέρωση (59,6%) ενώ στη συνέχεια ακολουθούν η µη εµπιστοσύνη στους εναλλακτικούς θεραπευτές (42,6%), το ότι δεν γνωρίζουν κανένα εναλλακτικό θεραπευτή (38,3%), το ότι δεν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές ενηµέρωσης (36,2%) και η έλλειψη επιστηµονικής κατάρτισης (34%). 4,30% 36,20% 19,10% 59,60% 6,40% 25,50% 36,20% 23,40% 12,80% 34,00% 42,60% 27,70% 38,30% εν έχω επαρκή ενηµέρωση εν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές ενηµέρωσης εν γνωρίζω κανέναν/δεν έχω κανέναν γνωστό εναλλακτικό θεραπευτή εν εµπιστεύοµαι την εναλλακτική ιατρική εν εµπιστεύοµαι τους εναλλακτικούς θεραπευτές Υπάρχει έλλειψη επιστηµονικής κατάρτισης εν µε καλύπτει το ασφαλιστικό ταµείο εν πιστεύω ότι είναι αποτελεσµατική εν µου εµπνέει εµπιστοσύνη ο χώρος και η ταµπέλα των εναλλακτικών θεραπευτών εν µε προσεγγίζει η διαφήµισή τους εν υπάρχει γενική αναγνώριση/αποδοχή (µέσω συλλόγων, συνεδρίων κ.α.) Με προβληµατίζει η πληθώρα των µεθόδων Άλλο Σχήµα 5: Λόγοι Μη Χρήσης Εναλλακτικής Ιατρικής Σελίδα 59

60 Στον παρακάτω πίνακα παραθέτονται ο µέσος όρος και η επικρατούσα τιµή από την πιθανότητα που προσδίδουν οι µη χρήστες στο να ακολουθήσουν κάποια εναλλακτική θεραπεία στο µέλλον, µε τον αριθµό 1 να συµβολίζει τη µικρότερη πιθανότητα και τον αριθµό 5 τη µεγαλύτερη. Τη µεγαλύτερη πιθανότητα τόσο σε µέσο όρο όσο και σε επικρατούσα τιµή την παρουσιάζει το Θεραπευτικό Μασάζ και στη συνέχεια η Γιόγκα/ ιαλογισµός, τα Βότανα και η Οµοιοπαθητική. Τη µικρότερη πιθανότητα επιφέρουν η Βιοανάδραση, η Ύπνωση και τα Βιοχηµικά Άλατα. Εναλλακτικές Θεραπείες Μέσος Όρος Επικρατούσα Τιµή Θεραπευτικό Μασάζ 3,64 5 Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά 3,10 3 Βελονισµός 2,31 1 Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία 2,37 3 Βιοανάδραση 1,76 1 Γιόγκα/ ιαλογισµός/ Τεχνικές Χαλάρωσ 3,29 4 Αρωµατοθεραπεία 2,79 1 Πνευµατική Θεραπεία/Πνευµατ. 2,28 1 Ύπνωση 1,86 1 Ρεφλεξολογία 2,60 1 Χοροθεραπ/Μουσικοθεραπεία 2,67 1 Κρυσταλλοθεραπεία 2,02 1 Ρέικι 2,13 1 Βιοχηµικά Άλατα 1,95 1 Ανθοϊάµατα Μπαχ 2,01 1 Αγιουρβέδα 2,09 1 Οµοιοπαθητική 2,84 3 Φυσιοπαθητική 2,08 1 Χρωµατοθεραπεία 2,28 1 Πίνακας 11: Πιθανότητα Χρήσης Εναλλακτικών Θεραπειών από τους Μη Χρήστες Σελίδα 60

61 Για να απαντηθεί το ερώτηµα 11 παρατίθεται ο παρακάτω πίνακας µε τη γνώµη για κάθε µια από τις θεραπείες, εκφρασµένη όπως και µε τη πιθανότητα σε κλίµακα από το 1 έως το 5. Την καλύτερη γνώµη έχουν οι καταναλωτές για το Θεραπευτικό Μασάζ, ενώ στη συνέχεια ακολουθούν η Γιόγκα/ ιαλογισµός, τα Βότανα και η Οµοιοπαθητική. Βλέπουµε κι εδώ ότι η σειρά κατάταξης είναι παρόµοια µε τον προηγούµενο πίνακα που εξέφραζε την προδιάθεση των µη χρηστών. Κι εδώ τη λιγότερο καλή γνώµη παρουσιάζουν η Βιοανάδραση, η Ύπνωση και τα Βιοχηµικά Άλατα. Εναλλακτικές Θεραπείες Μέσος Όρος Επικρατούσα Τιµή Θεραπευτικό Μασάζ 4,07 4 Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά 3,73 4 Βελονισµός 3,27 3 Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία 3,14 3 Βιοανάδραση 2,76 3 Γιόγκα/ ιαλογισµός/ Τεχνικές Χαλάρωσ 3,88 4 Αρωµατοθεραπεία 3,39 3 Πνευµατική Θεραπεία/Πνευµατ. 3,19 3 Ύπνωση 2,63 3 Ρεφλεξολογία 3,29 3 Χοροθεραπ/Μουσικοθεραπεία 3,43 3 Κρυσταλλοθεραπεία 2,80 3 Ρέικι 2,98 3 Βιοχηµικά Άλατα 2,71 3 Ανθοϊάµατα Μπαχ 2,92 3 Αγιουρβέδα 2,99 3 Οµοιοπαθητική 3,47 3 Φυσιοπαθητική 2,89 3 Χρωµατοθεραπεία 2,91 3 Πίνακας 12: Στάση Απέναντι στις Εναλλακτικές Θεραπείες Σελίδα 61

62 Τα κυριότερα προβλήµατα υγείας για τα οποία χρησιµοποιούν εναλλακτική ιατρική είναι: τα Ψυχολογικά (20,8%) και ακολουθούν µε το ίδιο ποσοστό η Κατάθλιψη/Ανησυχία και Πέψης/Στοµάχου (17%). Στη συνέχεια έπονται οι Αλλεργίες, οι Πόνοι Πλάτης και τα Γυναικολογικά προβλήµατα (15,1%). Και τα αποτελέσµατα αυτά συµφωνούν αρκετά µε των Rafferty και συνεργατών (2002) για τα κυριότερα προβλήµατα υγείας τα οποία οδήγησαν σε χρήση της ΣΕΑ από τους Αµερικάνους καταναλωτές. Προβλήµατα Υγείας Συχνότητα Ποσοστό Αλλεργίες 8 15,1% Πόνοι Πλάτης 8 15,1% Οσφυαλγία 7 13,2% Χρόνιοι Πόνοι 5 9,4% Χρόνιες Παθήσεις 5 9,4% Κατάθλιψη/Ανησυχία 9 17% Καρδιολογικά 1 1,9% Πονοκέφαλοι 3 5,7% Καρκίνος 2 3,8% ιαβήτης 1 1,9% Ουρολογικά 3 5,7% Γυναικολογικά 8 15,1% Παχυσαρκία 2 3,8% Πέψης/Στόµαχου 9 17% Οστά 5 9,4% Υπέρτασης 1 1,9% Ζαλάδες 2 3,8% Αϋπνία 2 3,8% Πνευµονικά 5 9,4% έρµατος 6 11,3% ιάστρεµµα/στραµπούλιγµα 2 3,8% Νευρολογικά 5 9,4% Ψυχολογικά 11 20,8% Αρθρίτιδες/Ρευµατισµοί 3 5,7% Κούραση/Κόπωση 7 13,2% Εθισµός (τσιγάρο κ.α.) 4 7,5% Άλλο 3 5,7% Σύνολο % Πίνακας 13: Προβλήµατα Υγείας για τα οποία έχουν χρησιµοποιήσει Εναλλακτική Ιατρική Σελίδα 62

63 Για το αν υπήρξαν αποτελεσµατικές οι εναλλακτικές θεραπείες, το µεγαλύτερο ποσοστό των χρηστών απάντησε θετικά για µερικά από τα προβλήµατα για τα οποία είχαν προβεί σε θεραπεία (43,6%), ενώ έπεται µε όχι µεγάλη διαφορά η θετική απάντηση για όλα τα προβλήµατα υγείας για τα οποία είχαν χρησιµοποιήσει εναλλακτικές θεραπείες (30,8%). Προβλήµατα Υγείας Συχνότητα Ποσοστό Ναι σε όλα 12 30,8% Ναι σε µερικά 17 43,6% Όχι σε κανένα 3 7,7% εν είµαι σίγουρος/η 7 17,9% Σύνολο % Πίνακας 14: Άποψη για το κατά πόσο βοήθησε η Εναλλακτική Ιατρική Προκειµένου να απαντήσουµε στο ερώτηµα 4, υπολογίστηκε ο δείκτης Pearson r για κάθε ένα από τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά και µε βάση τη σηµαντικότητα (p-value < 0,05) διαπιστώθηκε ότι η χρήση της εναλλακτικής ιατρικής σχετίζεται από την ηλικία (r = 10,281, p = 0,36) ενώ είναι ανεξάρτητη από το φύλο, το µορφωτικό επίπεδο και το εισόδηµα. Εποµένως κι από τον παρακάτω πίνακα βλέπουµε ότι όσο αυξάνεται η ηλικία, τόσο αυξάνεται και η χρήση της εναλλακτικής ιατρικής, λογικό από την άποψη ότι µεγαλύτερες ηλικίες συνεπάγονται και µεγαλύτερες πιθανότητες προβληµάτων υγείας. Ηλικία Χρήση Εναλλακτικής 40,0% 39,3% 65,6% 77,8% 83,3 Ιατρικής Πίνακας 15: Χρήση Εναλλακτικής Ιατρικής σε σχέση µε την ηλικία Σελίδα 63

64 Όσον αφορά το ερώτηµα 5, σχετικά µε τη σχέση της συχνότητας χρήσης των µεθόδων εναλλακτικής ιατρικής συνολικά µε την κατάσταση υγείας, χρησιµοποιήθηκε αρχικά ανάλυση Spearman για να εξεταστεί κατά πόσο συσχετίζονται τα διάφορα προβλήµατα µε την κατάσταση υγείας. Χρησιµοποιήθηκε ανάλυση Spearman και όχι Pearson γιατί η κατανοµή δεν είναι κανονική (µε βάση τον έλεγχο κανονικότητας Kolmogorov- Smirnov όπου p<0,05). Και βρέθηκε ότι ο συντελεστής συσχέτισης κατά Spearman είναι 0,414 µε p<0,05. Άρα πρόκειται για θετική συσχέτιση κι εποµένως σε όσο πιο πολλές θεραπείες έχει προβεί κάποιος τόσο πιο κακή θεωρεί την κατάσταση υγείας του και το αντίστροφο. Εποµένως µπορούµε να βγάλουµε συµπεράσµατα χρησιµοποιώντας την κατάσταση υγείας. Στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκε µονόδροµη ανάλυση διακύµανσης (έλεγχος ANOVA) ώστε να βρεθεί η συχνότητα ποιων θεραπειών έχει στατιστικά σηµαντικά σχέση µε την κατάσταση υγείας (p<0,05). Ως ανεξάρτητη µεταβλητή χρησιµοποιήθηκε δηλαδή η κατάσταση υγείας κι ως εξαρτηµένη η συχνότητα χρησιµοποίησης καθεµιάς από τις θεραπείες. Οι στατιστικά σηµαντικές διαφορές εντοπίστηκαν στα Ανθοϊάµατα Μπαχ ( F(3, 50) = 3.078, p=0.036) και στη Φυσιοπαθητική ( F(3, 50) = 4.025, p=0.017). ANOVA Χρήση Ανθοϊαµάτων Μπαχ Χρήση Φυσιοπαθητικής Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 8, ,891 3,078,036 Within Groups 46,974 50,939 Total 55, Between Groups 12, ,025 3,732,017 Within Groups 53, ,079 Total 66, Πίνακας 16: Συχνότητα Χρήσης µε βάση τη Κατάσταση Υγείας Σελίδα 64

65 Στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκε διασταυρώµενη πινακοποίηση (cross tabulation), από την οποία προέκυψε ότι καθώς η κατάσταση υγείας χειροτερεύει, τόσο αυξάνεται η συχνότητα µε την οποία χρησιµοποιούνται οι παραπάνω εναλλακτικές θεραπείες. Ωστόσο, στην περίπτωση των Ανθοϊαµάτων Μπαχ, όταν πρόκειται για συµµετέχοντες µε εξαιρετική υγείας, αποφεύγεται η χρήση τους. Για να απαντηθεί το ερώτηµα 8 όσον αφορά το κατά πόσο σχετίζεται η πιθανότητα χρήσης εναλλακτικής ιατρικής ανάλογα µε την κατάσταση υγείας του ατόµου, χρησιµοποιήθηκε κατά τον ίδιο τρόπο µονόδροµη ανάλυση διακύµανσης ώστε να βρεθεί η πρόθεση ποιων θεραπειών επηρεάζεται στατιστικά σηµαντικά από την κατάσταση υγείας. Ως ανεξάρτητη µεταβλητή χρησιµοποιήθηκε η κατάσταση υγείας κι ως εξαρτηµένη η πιθανότητα που προσδίδεται για την χρησιµοποίηση καθεµιάς από τις θεραπείες. Οι στατιστικά σηµαντικές διαφορές εντοπίστηκαν στη Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία ( F(3, 93) = 3.035, p=0.033) και στην Ύπνωση ( F(3, 95) = 4.553, p=0.005). ANOVA Πιθανότητα Χρήσης- Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία Πιθανότητα Χρήσης- Ύπνωση Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 10, ,645 3,035,033 Within Groups 111, ,201 Total 122, Between Groups 13, ,610 4,553,005 Within Groups 96, ,013 Total 110, Πίνακας 17: Πιθανότητα Χρήσης µε βάση τη Κατάσταση Υγείας Σελίδα 65

66 Εποµένως µε βάση τη διασταυρώµενη πινακοποίηση (cross tabulation), βλέπουµε ότι για την Χειροπρακτική/Οστεοπαθολογία όσο πιο καλή είναι η υγεία, τόσο πιο ελάχιστα πιθανό είναι να θελήσουν να τη χρησιµοποιήσουν. Ενώ όσο χειροτερεύει η κατάσταση της υγείας, αυξάνονται οι πιθανότητες να καταφύγουν σε αυτή, πράγµα αρκετά λογικό γιατί χρησιµοποιείται περισσότερο για τη µείωση σωµατικών πόνων, όπως οι πόνοι της πλάτης, η οσφυαλγία κ.α. Σχήµα 6: Πιθανότητα Χρήσης Χειροπρακτικής/Οστεοπαθολογίας σε σχέση µε την κατάσταση υγείας Κατάσταση Υγείας εξαιρετική καλή Count 0 Καθόλου π ιθανό 3 Πολύ πιθανό ανεκτή κακή 2 4 Πιθανότητα Χρήσης- Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολ Όπως και µε τη προηγούµενη θεραπευτική µέθοδο, έτσι και στην Ύπνωση υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να χρησιµοποιηθεί όταν η κατάσταση υγείας είναι καλή έως πολύ καλή, ενώ αυξάνονται οι πιθανότητες µε την επιδείνωση της υγείας. Ίσως θα πρέπει να Σελίδα 66

67 σηµειωθεί ωστόσο ότι, όπως φαίνεται κι από το διάγραµµα, αυτοί που θα ήθελαν να τη δοκιµάσουν περισσότερο είναι τα άτοµα µε σχετικά ανεκτή κατάσταση υγείας. Σχήµα 7: Πιθανότητα Χρήσης Ύπνωσης σε σχέση µε την κατάσταση υγείας Κατάσταση Υγείας 10 εξαιρετική καλή Count 0 Καθόλου π ιθανό 3 Πολύ πιθανό ανεκτή κακή 2 4 Πιθανότητα Χρήσης- Ύπνωση Στην συνέχεια θα εξεταστεί το ερώτηµα 9 για το κατά πόσο σχετίζεται η συχνότητα χρήσης της εναλλακτικής ιατρικής µε καθένα από τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά. Για τη σχέση που µπορεί να έχει το φύλο του ερωτώµενου στη συχνότητα µε την οποία εφαρµόζει µια εναλλακτική θεραπεία διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σηµαντική σχέση. Η συχνότητα χρήσης επίσης δεν επηρεάζεται από την ηλικία, ούτε από το µορφωτικό επίπεδο. Σελίδα 67

68 Όσον αφορά το επίπεδο εισοδήµατος, µε ανάλυση διακύµανσης προέκυψε ότι η συχνότητα χρήσης σχετίζεται για τη Ρεφλεξολογία, τα Βιοχηµικά Άλατα και τη Φυσιοπαθητική στα οποία το επίπεδο σηµαντικότητας είναι λιγότερο από 0,05. Χρήση Ρεφλεξολογίας Χρήση Βιοχηµικών Αλάτων Χρήση Φυσιοπαθητικής ANOVA Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 15, ,846 3,143,022 Within Groups 59, ,223 Total 75, Between Groups 14, ,743 3,421,015 Within Groups 53, ,094 Total 68, Between Groups 19, ,786 5,005,002 Within Groups 46,857 49,956 Total 66, Πίνακας 18: Συχνότητα Χρήσης µε βάση το Επίπεδο Εισοδήµατος Τα άτοµα που παρουσίασαν να ανήκουν στην υψηλότερη κατηγορία εισοδήµατος (5000 +), δεν εµφάνισαν να έχουν χρησιµοποιήσει εναλλακτική ιατρική στην παρούσα έρευνα. Σύµφωνα µε τον παρακάτω πίνακα, τα άτοµα που ανήκουν στο υψηλότερο (για τους χρήστες εναλλακτικής ιατρικής) επίπεδο εισοδήµατος ( ) φαίνεται να χρησιµοποιούν συχνότερα τη Ρεφλεξολογία και η αµέσως επόµενη κατηγορία είναι των Πιθανότητα Εισόδηµα Χρήσης < Σύνολο 2+ φορές τη,0%,0%,0%,0% 14,3% 1,9% βδοµάδα 1 φορά τη,0% 25,0%,0%,0%,0% 3,7% βδοµάδα 1 φορά το µήνα 6,7%,0%,0% 10,0%,0% 3,7% Σελίδα 68

69 1 ή περισ.,0% 12,5%,0%,0% 28,6% 5,6% φορές το χρόνο Σπανίως 13,3% 12,5% 7,1%,0% 14,3% 9,3% Σύνολο 20,0% 50,0% 7,1% 10,0% 57,2% 24,2% Πίνακας 19: Συχνότητα Χρήσης Ρεφλεξολογίας µε βάση το Επίπεδο Εισοδήµατος Οι χρήστες που ανήκουν στο επίπεδο εισοδήµατος φαίνεται να παρουσιάζουν τη µεγαλύτερη χρήση των Βιοχηµικών αλάτων. Πιθανότητα Εισόδηµα Χρήσης < Σύνολο 2+ φορές τη,0%,0%,0%,0% 28,6% 3,7% βδοµάδα 1 φορά το,0%,0% 7,1% 10,0%,0% 3,7% µήνα 1 ή περισ. 6,7%,0%,0%,0% 14,3% 3,7% φορές το χρόνο Σύνολο 6,7% 0,0% 7,1% 10,0% 42,9% 11,1% Πίνακας 20: Συχνότητα Χρήσης Βιοχηµικών Αλάτων µε βάση το Επίπεδο Εισοδήµατος Παροµοίως εδώ οι χρήστες που ανήκουν στα υψηλότερα εισοδηµατικά κλιµάκια, χρησιµοποιούν συχνότερα τη φυσιοθεραπευτική. Πιθανότητα Εισόδηµα Χρήσης < Σύνολο 2+ φορές τη,0%,0%,0%,0% 28,6% 3,7% βδοµάδα 1 φορά το 6,7%,0%,0%,0% 14,3% 3,7% µήνα 1 ή περισ.,0%,0%,0% 10,0%,0% 1,9% φορές το χρόνο Σύνολο 6,7% 0,0% 0,0% 10,0% 42,9% 9,3% Πίνακας 21:Συχνότητα Χρήσης Φυσιοπαθητικής µε βάση το Επίπεδο Εισοδήµατος Σελίδα 69

70 Για την απάντηση του ερωτήµατος 10 και τη µελέτη αρχικά της σχέσης που µπορεί να έχει το φύλο του ερωτώµενου µε την πιθανότητα να χρησιµοποιήσει µια εναλλακτική θεραπεία, διαπιστώθηκε ότι από τις εναλλακτικές µόνο η Αρωµατοθεραπεία σχετίζεται στατιστικά σηµαντικά από το φύλο του ερωτώµενου (p = 0,02 < 0,05). ηλαδή οι γυναίκες δείχνουν µεγαλύτερη προδιάθεση να δοκιµάσουν την Αρωµατοθεραπεία από ότι οι άνδρες µε µέσο όρο 3,07. Πιθανότητα Χρήσης Αρωµατοθεραπείας Φύλο Πληθυσµός Μέσος Όρος p Άντρας 37 2,38 0,02 Γυναίκα 54 3,07 Πίνακας 22: Πρόθεση χρήσης Αρωµατοθεραπείας ανάλογα µε το φύλο Στη συνέχεια, για να απαντηθεί το ερώτηµα 10 προς τα υπόλοιπα δηµογραφικά χαρακτηριστικά, πραγµατοποιήθηκαν αναλύσεις διακύµανσης (ANOVA) και βρέθηκε ότι η σχέση της πιθανότητας χρήσης µε την ηλικία είναι στατιστικά σηµαντική για τα Βιοχηµικά Άλατα, τα Ανθοϊάµατα Μπαχ και την Αγιουρβέδα. ANOVA Πιθανότητα Χρήσης- Βιοχηµικά Άλατα Πιθανότητα Χρήσης- Ανθοϊάµατα Μπαχ Πιθανότητα Χρήσης- Αγιουρβέδα Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 14, ,593 3,221,016 Within Groups 100, ,115 Total 114, Between Groups 15, ,861 2,907,026 Within Groups 119, ,328 Total 134, Between Groups 19, ,949 4,128,004 Within Groups 105, ,199 Total 125, Πίνακας 23: Πιθανότητα Χρήσης µε βάση την Ηλικία Σελίδα 70

71 Σχήµα 8: Πιθανότητα Χρήσης Βιοχηµικών Αλάτων µε βάση την Ηλικία Ηλικία Count 0 Καθόλου πιθανό 3 Πολύ πιθανό Πιθανότητα Χρήσης- Βιοχηµικά Άλατα Σχήµα 9: Πιθανότητα Χρήσης Ανθοϊαµάτων Μπαχ µε βάση την Ηλικία Ηλικία Count 0 Καθόλου πιθανό 3 Πολύ πιθανό Πιθανότητα Χρήσης- Ανθοϊάµατα Μπαχ Σελίδα 71

72 Σχήµα 10: Πιθανότητα Χρήσης Αγιουρβέδα µε βάση την Ηλικία Ηλικία Count 0 Καθόλου π ιθανό 3 Πολύ πιθανό Πιθανότητα Χρήσης- Αγιουρβέδα Για να απαντηθεί το ερώτηµα 12, δηλαδή πως σχετίζεται η συχνότητα χρήσης µε τη γνώµη που έχουν για καθεµιά από τις εναλλακτικές θεραπείες, έγιναν συσχετίσεις Spearman κι όχι Pearson γιατί πρόκειται για µη κανονικές κατανοµές. Για τη καθεµιά εναλλακτική θεραπεία βρέθηκε ότι σχετίζεται η συχνότητα χρήση της στατιστικά σηµαντικά µε τη γνώµη που έχουν οι καταναλωτές για αυτή και µάλιστα η συσχέτιση είναι θετική, δηλαδή όσο καλύτερη γνώµη έχουν για τη συγκεκριµένη θεραπεία τόσο πιο συχνά πηγαίνουν. Τη µεγαλύτερη συσχέτιση παρουσιάζουν τα Βότανα (συντελεστής συσχέτισης = 0,629) και ακολουθούν η Αρωµατοθεραπεία και το Ρείκι. Σελίδα 72

73 Συχνότητα Χρήσης - Γνώµη Συντελεστής Συσχέτισης Θεραπευτικό Μασάζ 0,542 Βότανα/Φυσικά Θεραπευτικά 0,629 Βελονισµός 0,269 Χειροπρακτική/ Οστεοπαθολογία 0,366 Βιοανάδραση 0,455 Γιόγκα/ ιαλογισµός/ Τεχνικές Χαλάρωσης 0,481 Αρωµατοθεραπεία 0,624 Πνευµατική Θεραπεία/Πνευµατ. 0,522 Ύπνωση 0,418 Ρεφλεξολογία 0,445 Χοροθεραπ/Μουσικοθεραπεία 0,452 Κρυσταλλοθεραπεία 0,502 Ρέικι 0,609 Βιοχηµικά Άλατα 0,594 Ανθοϊάµατα Μπαχ 0,507 Αγιουρβέδα 0,403 Οµοιοπαθητική 0,531 Φυσιοπαθητική 0,533 Χρωµατοθεραπεία 0,492 Πίνακας 24: Συσχέτιση Συχνότητας Χρήσης Εναλλακτικών Θεραπειών µε Γνώµη 4.10 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Οι πιο γνωστές εναλλακτικές θεραπείες είναι ο Βελονισµός, η Γιόγκα/ ιαλογισµός, η Οµοιοπαθητική και τα Βότανα. Ειδικά για την Οµοιοπαθητική και τον Βελονισµό συγκλίνει και µε την έρευνα για τις εναλλακτικές θεραπείες µε τις οποίες είναι περισσότερο εξοικειωµένοι οι συµβατικοί ιατροί στην Ελλάδα (Theodoropoulos και συνεργάτες, 2005). Επίσης οι θεραπείες που χρησιµοποιούνται περισσότερο είναι τα Βότανα (που ανταποκρίνεται και στην προϋπάρχουσα έρευνα που έχει γίνει για τη χώρα µας από τους Molassiotis και συνεργάτες, 2005), η Γιόγκα/ ιαλογισµός και η Οµοιοπαθητική. Αν και η Χειροπρακτική/Οστεοπαθολογία δεν δείχνει να παίζει µεγάλο ρόλο στη χώρα µας, όλες οι υπόλοιπες εναλλακτικές θεραπείες επίσης κατατάσσονται υψηλά ανάλογα µε τη χρήση τους σε πολλές χώρες όπως έδειξαν και οι έρευνες. Σελίδα 73

74 Οι βασικότερες πηγές ενηµέρωσης για τη ΣΕΑ είναι από γνωστούς/φίλους, από σύσταση συµβατικού ιατρού και από εφηµερίδες/περιοδικά. ηλαδή παίζει µεγάλο ρόλο η στόµα-µε-στόµα (word of mouth) µετάδοση πληροφοριών αλλά η συµβουλή που δίνει ο συµβατικός ιατρός. Ακολουθεί βέβαια η ενηµέρωση από τον έντυπο τύπο ως σηµαντική πηγή πληροφοριών σχετικά µε τη ΣΕΑ. Ωστόσο η ενηµέρωση από την οικογένεια και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης (στα οποία συµπεριλαµβάνεται η τηλεόραση και το ραδιόφωνο) βρίσκονται σε χαµηλότερη θέση από ότι δείχνει η έρευνα των Molassiotis και συνεργατών που έχει γίνει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Παρόλο που σε Αµερική και Αυστραλία η χρήση της εναλλακτικής ιατρικής σχετίζεται µε το φύλο του χρήστη, από την έρευνα µας προέκυψε ότι δεν ισχύει το αντίστοιχο. Αντίθετα η χρήση της ΣΕΑ εξαρτάται από την ηλικία. Οι µεγαλύτερες ηλικίες δείχνουν δηλαδή ότι χρησιµοποιούν περισσότερο την εναλλακτική ιατρική και αυτό συµφωνεί και µε την έρευνα του NCCAM στην Αµερική. Επίσης το 13% των χρηστών χρησιµοποιεί µόνο Εναλλακτική Ιατρική ενώ η έρευνα του Eisenberg στην Αµερική (1998) έδειχνε µόνο το 4%. Ήταν όµως πριν 10 χρόνια και τώρα υπάρχει πιθανότητα να έχει αυξηθεί ο αριθµός των χρηστών που χρησιµοποιούν αποκλειστικά Εναλλακτική Ιατρική. Στη Φυσιοπαθητική και στα Ανθοϊάµατα Μπαχ υπάρχει σχέση µεταξύ της κατάστασης υγείας του χρήστη και της συχνότητας χρήσης αυτών των θεραπειών. Ενώ η σχέση µεταξύ της προδιάθεσης που δίνουν οι µη χρήστες και της κατάστασης υγείας του, εµφανίζεται στη Χειροπρακτική και στην Ύπνωση. Πρόκειται δηλαδή για διαφορετικές θεραπείες οι οποίες συνδέονται µε το πόσο καλή είναι η υγεία του ατόµου σε κάθε περίπτωση. Οι κυριότεροι λόγοι που ενθαρρύνουν τα άτοµα να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική είναι: λόγοι υγείας (να βοηθήσουν/απαλύνουν τραύµα/ασθένεια, να µην παίρνουν Σελίδα 74

75 φάρµακα, για προληπτικούς λόγους/να έχουν καλή υγείας), ενώ ακολουθεί και το ενδιαφέρον να δοκιµάσουν κάτι καινούριο για αυτά. Ακολουθεί και η ανάγκη για έλεγχο της κατάστασης υγείας του. Ωστόσο, αν και σύµφωνα µε τα προηγούµενα, ο συµβατικός ιατρός αποτελεί βασική πηγή ενηµέρωσης για τους καταναλωτές, είναι ελάχιστο το ποσοστό των ατόµων που χρησιµοποιούν εναλλακτική ιατρική επειδή τους το πρότεινε. Και σε αυτό συµβαδίζει µε τα αποτελέσµατα του NCCAM εκτός από το τελευταίο, το οποίο έχει αρκετά σηµαντική θέση στους λόγους για τους Αµερικάνους καταναλωτές. Αντίθετα από τους λόγους που αποθαρρύνουν τους καταναλωτές από να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική ο κύριος και σηµαντικότερος είναι η έλλειψη επαρκής ενηµέρωσης. Στη συνέχεια ακολουθεί η µη εµπιστοσύνη στους εναλλακτικούς θεραπευτές, το ότι δεν γνωρίζουν κανένα εναλλακτικό θεραπευτή και το ότι δεν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές ενηµέρωσης. Πρόκειται δηλαδή για λόγους πληροφόρησης και εµπιστοσύνης. Όσον αφορά τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώµενων, η συχνότητα χρήσης των Βιοχηµικών Αλάτων και της Φυσιοπαθητικής σχετίζεται µε το εισόδηµα, και στις συγκεκριµένες θεραπείες µε µεγαλύτερο εισόδηµα εµφανίζεται και αυξηµένη συχνότητα χρήσης τους. Η πιθανότητα που δίνουν οι µη χρήστες να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική σχετίζεται µε το φύλο για την Αρωµατοθεραπεία (περισσότερη προδιάθεση δείχνουν οι γυναίκες) και µε την ηλικία για τα Βιοχηµικά Άλατα, την Αγιουρβέδα και τα Ανθοϊάµατα Μπαχ (περισσότερη προδιάθεση δείχνουν οι ηλικίες των και άνω των 56). Εποµένως οι θεραπείες στις ποίες εµφανίζονται οι περισσότερες σχέσεις ανάλογα µε την κατάσταση υγείας, εισόδηµα και ηλικία είναι τα Ανθοϊάµατα Μπαχ και η Φυσιοπαθητική. Την καλύτερη στάση έχουν οι καταναλωτές για τις θεραπείες που είναι επίσης και οι πιο γνωστές, όπως το Θεραπευτικό Μασάζ, η Γιόγκα/ ιαλογισµός, τα Βότανα και η Σελίδα 75

76 Οµοιοπαθητική. Παρόλα αυτά, σε σχέση µε τη γνώµη/στάση που έχουν απέναντι στις εναλλακτικές θεραπείες, τη µεγαλύτερη συσχέτιση παρουσιάζουν τα Βότανα, η Αρωµατοθεραπεία και το Ρείκι, πράγµα που δείχνει ότι µε τη καλύτερη γνώµη για αυτές τις θεραπείες, παρουσιάζεται µεγαλύτερη συχνότητα χρήσης ΤΜΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ Γενικότερα ένα σχεδιάγραµµα προφίλ καταναλωτών που χρησιµοποιούν εναλλακτική ιατρική είναι δύσκολο να επιτευχθεί µε µια απλή περιγραφή. Μερικές από τις αλληλεπιδρούσες µεταβλητές που χαρακτηρίζουν τις κατηγορίες των χρηστών εναλλακτικής ιατρικής περιλαµβάνουν την κατάσταση υγείας, την ηλικία, το εκπαιδευτικό υπόβαθρο, την εθνικότητα, τη κουλτούρα, το φύλλο, το κίνητρο, την ιδεολογία (ολισµός) και την εναλλακτική θεραπεία που χρησιµοποιείται. Κι αυτές οι µεταβλητές αλληλεπιδρούν σε ένα µωσαϊκό το οποίο, λόγω της µη τυποποιηµένης µορφής των ερευνών, είναι δύσκολο να ορισθεί επακριβώς. Ωστόσο, σύµφωνα µε τους Spence & Ribeaux (2004) οι οποίοι έχουν βασιστεί σε έρευνες που έχουν ήδη γίνει και σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της παρούσας έρευνας, µπορούµε να προσδιορίσουµε υποθετικά «οµάδες χρήσης» και να προτείνουµε µερικές ιδέες σχετικά µε τα κίνητρα αυτών των οµάδων. ηλαδή, εφόσον έχει συζητηθεί και στα αρχικά κεφάλαια της παρούσας εργασίας, µε την έντονα ανερχόµενη αύξηση στη χρήση της Εναλλακτικής Ιατρικής είναι φανερό ότι έχει δηµιουργηθεί αξία για τους καταναλωτές, και έτσι επιχειρείται µια ανάλυση της αγοράς της ΣΕΑ για να προσδιοριστούν σηµαντικές οµάδες καταναλωτών (segments). Τα συγκεκριµένα Σελίδα 76

77 τµήµατα των καταναλωτών που προκύπτουν µε τις αυξανόµενες τάσεις στην αγορά της ιατρικής περίθαλψης και µε βάση και την έρευνα των Caspi και συνεργατών (2004) σχετικά µε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, είναι: α) οι Οπαδοί της Εναλλακτικής Ιατρικής (CAM Believers), β) οι Αναζητητές (Seekers) και γ) οι Εµπιστευόµενοι τη Συµβατικοί Ιατρική (CMT Trusters). Θιασώτες της Εναλλακτικής Ιατρικής Αυτή η οµάδα αποτελείται από τους καταναλωτές που χρησιµοποιούν µόνο εναλλακτικές θεραπείες και πρόκειται για µικρή µερίδα ανθρώπων. Σύµφωνα µε την έρευνα µας, πρόκειται για περίπου το 7%. Συνήθως χρησιµοποιούν την Εναλλακτική Ιατρική επειδή ταιριάζει περισσότερο µε την ιδεολογία και τα πιστεύω τους και επιδιώκουν την πρόληψη και να διατηρήσουν καλή υγεία, ενώ προσπαθούν να αποφύγουν τη χρήση φαρµάκων. Αναζητητές Οι καταναλωτές αυτής της οµάδας χρησιµοποιούν τόσο Συµβατική όσο και Εναλλακτική Ιατρική, σε διάφορες αναλογίες, ανάλογα µε τη κατάσταση υγείας τους ή για να πετύχουν βελτίωση της κατάστασης ή όποιου προβλήµατος υγείας. Σύµφωνα µε την έρευνα µας, αποτελούν το 47%. Συνήθως είναι και ενεργοί «αναζητητές» που µαθαίνουν από µόνοι τους για την κατάσταση υγείας τους ή για τις εναλλακτικές θεραπείες που υπάρχουν και τυχόν µέσω από αυτές µπορούν να πετύχουν τους θεραπευτικούς στόχους τους. εν δέχονται άµεσα την αυθεντία του ιατρικού επαγγελµατία και ψάχνουν µια ισορροπία µεταξύ των συµβατικών και των εναλλακτικών µεθόδων θεραπείας που είναι η κατάλληλη για αυτούς. Σελίδα 77

78 Χρησιµοποιούν πληροφορίες από διάφορες πηγές και µερικοί από αυτούς µπορεί να παρακινούνται προς την Εναλλακτική Ιατρική από το ενδιαφέρον να δοκιµάσουν κάτι καινούριο, ενώ υπάρχει κι ένα µικρό ποσοστό που τη χρησιµοποιεί λόγω απογοήτευσης από τη Συµβατική Ιατρική. Το µεγαλύτερο ποσοστό όµως αποζητά τον έλεγχο στην υγεία τους. Εµπιστευόµενοι τη Συµβατική Ιατρική Πρόκειται για τους καταναλωτές που εµπιστεύονται τη Συµβατική Ιατρική, ακόµα και την αυθεντία των ιατρικών επαγγελµατιών, και εµφανίζονται διστακτικοί να επιχειρήσουν να δοκιµάσουν εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας. Σύµφωνα µε την έρευνα µας, αποτελούν το 46%, κατηγορία αρκετά µεγάλη όπως εκείνη των αναζητητών. Οι λόγοι για τους οποίους αποφεύγουν να χρησιµοποιήσουν εναλλακτική ιατρική, είναι κυρίως ανεπάρκειας ενηµέρωσης και εµπιστοσύνης. Ακόµα σύµφωνα µε τους Caspi και συνεργάτες (2004), θεωρούν πως δεν έχουν έλεγχο πάνω στην κατάσταση υγείας τους ή µεταθέτουν τον έλεγχο στον ιατρικό επαγγελµατία. Γίνονται πιο πρόθυµοι να δεχτούν να δοκιµάσουν εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας αν η κατάσταση της υγείας τους γίνεται πιο δύσκολη ή αν προτείνονται από τον συµβατικό ιατρό τους. Σελίδα 78

79 4.12ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Στην ενότητα αυτή θα επισηµάνουµε ορισµένους περιορισµούς που παρουσιάζει η παρούσα µελέτη, τους οποίους ο αναγνώστης θα πρέπει να λάβει υπόψη του προκειµένου να οδηγηθεί σε ασφαλέστερα και αντικειµενικότερα συµπεράσµατα. Ένας περιορισµός της έρευνας έγκειται στον τρόπο επιλογής του δείγµατος και στη µη εφαρµογή τυχαίας δειγµατοληψίας, καθώς και το ότι η έρευνα διεξήχθη σε ένα µικρό δείγµα, πράγµα που περιορίζει τη γενίκευση στον πληθυσµό. Μεγαλύτερο δείγµα και επιλεγµένο µε τρόπο που να ανταποκρίνεται στη γενικότερη κατανοµή του πληθυσµού µε βάση τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά, θα έδινε πιο αξιόπιστα αποτελέσµατα. Άλλοι περιορισµοί αφορούν τον ορισµό της Εναλλακτικής Ιατρικής (ΣΕΑ) ο οποίος διαφέρει από άτοµο σε άτοµο και από χώρα σε χώρα και ως προς τι περιλαµβάνει ο ορισµός αυτός. Γι αυτό, όχι µόνο η συστηµατική προσέγγιση είναι δύσκολο να επιτευχθεί εξαιτίας της ποικιλοµορφίας που υπάρχει στις µεθοδολογίες που χρησιµοποιήθηκαν, αλλά και η ποικιλοµορφία στις θεραπείες της ΣΕΑ το καθιστά δύσκολο να γίνουν εποικοδοµητικές γενικεύσεις πάνω στους τοµείς αυτούς. Μελλοντικές έρευνες θα χρειαστεί να παρουσιάσουν τα αποτελέσµατά τους µε ένα τρόπο που διευκολύνει την άµεση σύγκριση για τα ποσοστά χρήσης εναλλακτικής ιατρικής για α) συγκεκριµένη χρονική περίοδο, β) για συγκεκριµένες θεραπείες και οµάδες τους και γ) για συγκεκριµένα τµήµατα πληθυσµού και προβλήµατα υγείας. Σελίδα 79

80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΝΤΕ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 5.1 ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η ποιοτική που αναλύεται παρακάτω πραγµατοποιήθηκε για τη µελέτη των κυριότερων τρόπων προώθησης εναλλακτικής ιατρικής που χρησιµοποιούνται στη χώρα µας και σε αντίθεση µε την ποσοτική έρευνα, απευθύνεται στους επαγγελµατίες και όχι στους καταναλωτές. Και µε βάση αυτή την έρευνα γίνεται προσπάθεια να εξαχθούν συµπεράσµατα για τους καταλληλότερους τρόπους προώθησης της εναλλακτικής ιατρικής και το µάρκετινγκ της εν γένει. Στη συνέχεια παρατίθενται τα ερευνητικά ερωτήµατα στα οποία αποσκοπεί να απαντήσει η συγκεκριµένη έρευνά µας. 5.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Τα κυριότερα ερευνητικά ερωτήµατα που ερµηνεύουν περισσότερο τους τρόπους προώθησης των µεθόδων εναλλακτικής ιατρικής είναι τα παρακάτω: 1. Ποια θεωρούν οι εναλλακτικοί θεραπευτές ότι είναι τα κυριότερα προβλήµατα υγείας των πελατών για τα οποία τους επισκέπτονται; 2. Από πού γνωρίζουν ή µαθαίνουν οι καταναλωτές για τις εναλλακτικές θεραπείες ή για τον εναλλακτικό θεραπευτή; 3. Ποιες είναι οι κυριότερες µέθοδοι προώθησης των εναλλακτικών θεραπειών που χρησιµοποιούνται και σε ποιες βασίζονται περισσότερο; 4. Ποιους τρόπους προώθησης θα θέλανε να εφαρµόσουν επιπλέον ή καλύτερα; Σελίδα 80

81 5.3 ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ Η έρευνα για τη συλλογή πρωτογενών σχετικά µε τους εναλλακτικούς θεραπευτέςπαροχείς είναι ποιοτική λόγω του περιορισµένου αριθµού πληροφοριών σχετικά µε αυτόν τον τοµέα και της εξερευνητικής φύσης των στόχων της έρευνας Τα στοιχεία ωστόσο συλλέχθηκαν µε τη χρήση δοµηµένου ερωτηµατολογίου µε ανοιχτές ερωτήσεις µε τη χρήση όµως και κάποιων τυποποιηµένων απαντήσεων για την ευκολότερη κωδικοποίηση και τον καλύτερο βαθµό δόµησης και αµεσότητας. Η έρευνα διήρκησε συνολικά 1,5 µήνες και διεξάχθηκε µε κατά πρόσωπον επίσκεψη στον χώρο εργασίας. Ο κύριος στόχος της είναι η περιγραφή και η εύρεση των µεθόδων προώθησης των εναλλακτικών θεραπειών που χρησιµοποιούνται στη χώρα µας και πως θα µπορούσαν να βελτιωθούν. 5.4 ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Το ερωτηµατολόγιο που χρησιµοποιήθηκε αποτελείται από 9 µόνο ερωτήσεις, ανοικτού κυρίως τύπου (βλ. Παράρτηµα Β). Κατά τη συµπλήρωσή του οι ερωτώµενοι ήταν πλήρως ενήµεροι για το σκοπό της έρευνας, και ότι διασφαλίζονται η ανωνυµία και προσωπικά δεδοµένα πέρα από το επάγγελµα. Αναλυτικότερα, η πρώτη ερώτηση αποσκοπεί σε γενικά στοιχεία σχετικά µε την ιδιότητα του επαγγέλµατος και την πείρα στον συγκεκριµένο τοµέα. Η δεύτερη ερώτηση αποσκοπεί σε καλύτερη αποσαφήνιση του όρου «Εναλλακτική Ιατρική» και οι ανάλογες απαντήσεις µπορούν να µας δώσουν µια ένδειξη κατά πόσο χρησιµοποιείται ο συγκεκριµένος όρος στη χώρα µας, ειδικά από τους επαγγελµατίες στον Σελίδα 81

82 συγκεκριµένο τοµέα, κι αν χρησιµοποιείται κάποιος αντίστοιχος όρος σε εξίσου σηµαντικό βαθµό. Η τρίτη ερώτηση αφορά γενικότερα το ενδιαφέρον και τους λόγους που παρακίνησαν τον συγκεκριµένο επαγγελµατία να ασχοληθεί µε την εναλλακτική ιατρική και να εκπαιδευτεί στο συγκεκριµένο τοµέα. Η τέταρτη ερώτηση πρόκειται για ένα προσδιορισµό των ατόµων-καταναλωτών που έρχονται για χρήση εναλλακτικής ιατρικής σε ηµερήσια ή εβδοµαδιαία βάση. Η πέµπτη ερώτηση χρησιµοποιείται για να αποσαφηνίσει τους λόγους για τους οποίους έρχονται οι πελάτες-ασθενείς και ποια είναι τα κυριότερα προβλήµατα υγείας που τους ωθούν στη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής. Η έκτη ερώτηση κάνει αναφορά στους κύριους τρόπους και πηγές ενηµέρωσης των πελατών για τον συγκεκριµένο επαγγελµατικό χώρο ή τον ίδιο τον επαγγελµατία. Προσφέρεται και µια λίστα πηγών ενηµέρωσης, σαν αυτές που προέκυψαν από τη βιβλιογραφία και αναφέρθηκαν στο ερωτηµατολόγιο για τους καταναλωτές, για να βοηθήσει τον ερωτώµενο να απαντήσει αναφέροντας κάποιες από αυτές και για την ευκολότερη κωδικοποίηση εν γένει. Η έβδοµη ερώτηση κάνει αναφορά στις κυριότερες µεθόδους προώθησης και ενηµέρωσης πελατών που χρησιµοποιούν οι ερωτώµενοι. Επίσης προσφέρεται µια λίστα διάφορων µεθόδων προώθησης για τη διευκόλυνση της απάντησης. Η όγδοη ερώτηση διευκρινίζει τις µεθόδους προώθησης στις οποίες βασίζονται περισσότερο οι ερωτώµενοι. Τέλος, η ένατη ερώτηση αποσκοπεί στην αναφορά άλλων µεθόδων προώθησης από τους παραπάνω ή ποιες µεθόδους προώθησης θα ήθελαν να χρησιµοποιούν ή να βελτιώσουν στο µέλλον. Σελίδα 82

83 5.5 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ Το δείγµα αποτελείται από 5 επαγγελµατίες στον χώρο της εναλλακτικής ιατρικής. Πρόκειται τόσο για εναλλακτικούς θεραπευτές όσο και προµηθευτές εναλλακτικών προϊόντων. Ειδικότερα το δείγµα αποτελείται από ένα Οµοιοπαθητικό, ένα Ολιστικό Θεραπευτή, ένα Ιατρό που εκπαιδεύτηκε και χρησιµοποιεί πολλές µεθόδους εναλλακτικής ιατρικής όπως βελονισµό και φυσιοπαθητική και τις χρησιµοποιεί κυρίως για την αντιµετώπιση χρόνιων παθήσεων, ένα Ολιστικό Θεραπευτή που χρησιµοποιεί θεραπευτικό µασάζ και αγιουρβέδα, και ένα Έµπορο βοτάνων και φυσικών θεραπευτικών σκευασµάτων. Οι ιατρικοί επαγγελµατίες επιλέχθηκαν µε προσοχή και πρόκειται για επαγγελµατίες µε πολύχρονες σπουδές, ήδη καταξιωµένους στον χώρο τους. Οι περισσότεροι έχουν αποκτήσει τα πτυχία τους στο εξωτερικό καθώς η χώρα µας δεν προχωρήσει αρκετά στο θέµα της επικύρωσης της αξίας των πτυχίων της εναλλακτικής ιατρικής και του ελέγχου εκπαίδευσης για το γνωσικό υπόβαθρο των εναλλακτικών επαγγελµατιών. 19,5 χρόνια. Ειδικότερα ο µέσος όρος της χρονικής διάρκειας άσκησης του επαγγέλµατος είναι Επίσης και οι 5 συµµετέχοντες δήλωσαν πως χρησιµοποιούν τον όρο «εναλλακτική ιατρική», «εναλλακτικές θεραπείες» και «εναλλακτικά προϊόντα» και κατανοούν τη σηµασία του, αλλά επισήµαιναν και άλλους όρους που χρησιµοποιούν παράλληλα όπως: «συµπληρωµατικές», «ολιστικές», «φυσικές» θεραπείες και προϊόντα. Η έννοια του «συµπληρωµατικού» χρησιµοποιείται λόγω του ότι οι εναλλακτικές θεραπείες και προϊόντα µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν συµπληρωµατικά στην ιατρική και να διευκολύνουν την καλή κατάσταση και υγεία των πελατών-ασθενών. Ο όρος «ολιστικές» επισηµάνει τη σύνδεση σώµατος-νου-πνεύµατος και ο όρος «φυσικές» επισηµάνει τη σύνδεση «ανθρώπουφύσης. Σελίδα 83

84 Οι κυριότεροι λόγοι που παρακίνησαν τους ερωτώµενους να ασχοληθούν µε τον συγκεκριµένο τοµέα είναι κυρίως από εσωτερική παρόρµηση ή γιατί ανακάλυψαν κάποιες πληροφορίες κατά τη διάρκεια των σπουδών τους που τους παρακίνησαν να µάθουν περισσότερα, στη συνέχεια να σπουδάσουν πάνω στον τοµέα των εναλλακτικών θεραπειών και προϊόντων. Άλλος λόγος που αναφέρθηκε είναι η διατύπωση ότι η συµβατική ιατρική και τα φάρµακα δεν µπορούν να θεραπεύσουν εντελώς παρά να παρατείνουν προσωρινά τη ζωή του ανθρώπου. Ο ένας ερωτώµενος ανέφερε κιόλας και την οικολογική ευαισθητοποίηση. Όσον αφορά τους πελάτες-ασθενείς που δέχονται, ο µέσος όρος είναι 5,6 (δηλαδή γύρω στους 5-6) πελάτες-ασθενείς ηµερησίως. Τέλος, το δείγµα αποτελείται από 4 άντρες και 1 γυναίκα επαγγελµατίες στη προσπάθεια να συµπεριληφθούν όλα τα φύλλα. 5.6 ΑΝΑΛΥΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ Για να απαντήσουµε στην ερώτηση 1, όσον αφορά τα προβλήµατα υγείας για τα οποία θεωρούν οι επαγγελµατίες εναλλακτικοί θεραπευτές-παροχείς ότι τους επισκέπτονται οι πελάτες-ασθενείς είναι γενικά για όλα τα προβλήµατα υγείας, ειδικότερα αυτά που αναφέρθηκαν και στη ποσοτική µας έρευνα για τη διαµόρφωση του ερωτηµατολογίου προς τους καταναλωτές. Ειδικότερα τα κυριότερα προβλήµατα υγείας που αποτελούν και λόγο επίσκεψης στους επαγγελµατίες είναι: µυοσκελετικά, ψυχολογικά, χρόνοι πόνοι, χρόνιες παθήσεις, πονοκέφαλοι, αναπνευστικά και άλλα προβλήµατα που µπορεί να µην εµφάνισαν ικανοποιητικά αποτελέσµατα από τη χρήση συµβατικών µεθόδων θεραπείας. Σελίδα 84

85 Όσον αφορά το ερώτηµα 2, για τους κυριότερους τρόπους-πηγές ενηµέρωσης µε τους οποίους οι πελάτες µάθανε για τους επαγγελµατίες και τις µεθόδους εναλλακτικής ιατρικής που προσφέρουν, όλοι οι ερωτώµενοι απάντησαν ότι ο κυριότερος τρόπος ενηµέρωσης είναι η στόµα µε στόµα ενηµέρωση (word-of-mouth) από φίλους, γνωστούς και οικογένεια και µάλιστα σε µεγάλο ποσοστό (γύρω στο 80%). Ειδικά όταν έχουν καλά αποτελέσµατα από την επίσκεψη ή τη χρήση µιας µεθόδου εναλλακτικής ιατρικής, οι πελάτες σπεύδουν να ενηµερώσουν και να παροτρύνουν γνωστούς και φίλους. Στη συνέχεια, ο αµέσως επόµενος σηµαντικός τρόπος ενηµέρωσης είναι από άλλους συµβατικούς ιατρούς οι οποίοι συστήνουν τον συγκεκριµένο επαγγελµατία. Μπορεί και να ενηµερωθούν κι από άλλους εναλλακτικούς θεραπευτές-επαγγελµατίες αλλά οι ερωτώµενοι θεωρούν πως είναι σε πολύ µικρό ποσοστό, Αναλυτικότερα, προηγείται η ενηµέρωση από έντυπο υλικό (όπως διαφήµιση σε συγκεκριµένα ειδικά περιοδικά, φυλλάδια ενηµέρωσης που εξηγούν και δίνουν περισσότερες πληροφορίες πάνω στις διάφορες µεθόδους εναλλακτικής ιατρικής, κάρτες) και η αυτοπαρακίνηση του πελάτη να ενηµερωθεί από µόνος του, ειδικότερα όταν ψάχνει για συγκεκριµένο τρόπο θεραπείας ή αποτέλεσµα, ή αντιµετώπιση συγκεκριµένου τύπου. Στην επόµενη θέση βρίσκονται τα συνέδρια και σεµινάρια τα οποία αποσκοπούν κυρίως στην καλύτερη ενηµέρωση του κοινού, τα οποία όµως δεν γίνονται παραπάνω από 3-5 φορές το χρόνο. Έπεται η συµµετοχή σε τηλεοπτικές εκποµπές αλλά όχι συχνά, που αναφέρθηκαν από δύο ερωτώµενους και η κατασκευή ιστοσελίδας που πάλι αναφέρθηκαν από δύο ερωτώµενους. Στη τελευταία θέση βρίσκεται η ταµπέλα/πινακίδα που δεν θεωρούν ότι προσφέρει αρκετή ενηµέρωση ή τραβάει αρκετά την προσοχή. Προς απάντηση του ερωτήµατος 3, η κυριότερη µέθοδος προώθησης που χρησιµοποιούν οι ερωτώµενοι είναι η στόµα-µε-στόµα, καθώς θεωρούν κι ότι είναι η µέθοδος Σελίδα 85

86 που αποδίδει περισσότερο και η πιο κατάλληλη για να προωθήσει τις εναλλακτικές θεραπείες καθώς είναι από τα αποτελέσµατά τους που οι πελάτες-ασθενείς αρχίζουν και τις εµπιστεύονται περισσότερο. 4 στους 5 ερωτώµενους επισήµαναν επίσης ότι χρησιµοποιούν δηµόσιες σχέσεις µε άλλους ιατρούς και θεραπευτές, αλλά ότι, αν και θεωρούν αυτή τη µέθοδο αρκετά χρήσιµη, τη βλέπουν περισσότερο ως βοηθητική και περιορισµένη µέθοδο προώθησης. Επίσης 2 ερωτώµενοι χρησιµοποιούν και τις δηµόσιες σχέσεις µε φαρµακεία που λειτουργούν ως κράχτες για να συµβουλέψουν τους πελάτες να καταφύγουν στον συγκεκριµένο επαγγελµατία. Ο ένας από τους υπόλοιπους ερωτώµενους δήλωσε ωστόσο ότι η µέθοδος αυτή µπορεί να αποβεί αρνητική καθώς υπάρχουν αρκετές πιθανότητες τα φαρµακεία να αλλάξουν στάση και να λειτουργούν ως κράχτες άλλου επαγγελµατία, αποθαρρύνοντας τελικά τους πελάτες να επισκεφτούν τον επαγγελµατία τον οποίο είχαν αρχικά συµφωνήσει να προωθήσουν. Άλλη µέθοδος είναι η έντυπη διαφήµιση, είτε µε τη µορφή διαφήµισης σε περιοδικό είτε µε τη µορφή φυλλαδίων. Η πρώτη χρησιµοποιείται σε αρκετό βαθµό από 3 ερωτώµενους αν και θεωρείται κι αυτή περιορισµένη. Η δεύτερη µορφή χρησιµοποιείται σχεδόν από όλους τους ερωτώµενους για την καλύτερη ενηµέρωση και απόδοση του τι ακριβώς κάνουν και των εναλλακτικών µεθόδων θεραπείας που χρησιµοποιούν. ύο από τους ερωτώµενους χρησιµοποιούν επίσης την ιστοσελίδα σαν µέσο προώθησης για µεγαλύτερη ενηµέρωση του κοινού και για να συµβαδίζουν µε την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Για τον ένα όµως από αυτούς θεωρείται αρκετά χρήσιµη µέθοδος προώθηση. Αν και 4 από τους ερωτώµενους συµµετέχουν σε συνέδρια-σεµινάρια, αποβλέπουν ελάχιστα σε αυτά ως µέθοδο προώθησης και περισσότερο ως µέσο ενηµέρωσης και κατάρτισης καθώς έρχονται σε επαφή όχι µόνο µε τους καταναλωτές αλλά και µε άλλους Σελίδα 86

87 επαγγελµατίες, ακόµα και συλλόγους. Χρησιµοποιούνται δηλαδή και σαν µέσο δηµόσιων σχέσεων µε άλλους επαγγελµατίες. Τέλος, όλοι οι ερωτώµενοι ανέφεραν πως µε κάποιον τρόπο χρησιµοποίησαν και το άµεσο µάρκετινγκ κατευθείαν στον πελάτη, κυρίως γιατί οι µέθοδοι και τα προϊόντα εναλλακτικής θεραπείας που χρησιµοποιούν είναι περισσότερο πελατοκεντρικά και πρέπει να προσαρµόζονται στις ανάγκες των πελατών, ώστε να έχουν καλύτερα αποτελέσµατα και για τους ίδιους. Η άµεση προώθηση (direct marketing) χρησιµοποιήθηκε τόσο στην κατά πρόσωπο ενηµέρωση του πελάτη, στην επαγγελµατική συµβουλή που προσφερόταν, στην εύρεση του τύπου θεραπείας ή προϊόντος που αναζητούσε ο πελάτης, και (όπως αναφέρθηκε από ένα ερωτώµενο) στην αποστολή ενηµερωτικών γραµµάτων (και σε κάποιες περιπτώσεις δειγµάτων αν αφορά προϊόντα) κατευθείαν στον πελάτη. Όσον αφορά το 4 ο ερώτηµα, δηλαδή ποιους τρόπους θα ήθελαν να χρησιµοποιήσουν επιπλέον ή να βελτιώσουν, οι απαντήσεις των ερωτώµενων ήταν αρκετά διαφορετικές. 3 ερωτώµενοι ωστόσο δήλωσαν πως θα ήθελαν να αποκτήσουν ή να βελτιώσουν την ιστοσελίδα τους ώστε να προσφέρει καλύτερη διαφήµιση και γενικότερα να εξαπλώσουν τη διαφήµιση τους προσέγγιση µέσω διαδικτύου. 3 ερωτώµενοι επίσης επισήµαιναν πως θα επιθυµούσαν περισσότερες δηµόσιες σχέσεις και επαφή µε άλλους ιατρικούς επαγγελµατίες και 2 ερωτώµενοι είπαν για περισσότερες δηµόσιες σχέσεις µε τα φαρµακεία. Επιπλέον 2 ερωτώµενοι σηµείωσαν πως θα επιθυµούσαν περισσότερο έντυπη διαφήµιση µε καλύτερη παρουσίαση της δουλειάς τους και 1 ερωτώµενος πως θα ήθελε περισσότερη συµµετοχή σε συνέδρια και σεµινάρια. Η διαφήµιση στη τηλεόραση δεν συζητάται πολύ, ενώ η διαφήµιση στο ραδιόφωνο δεν έχει χρησιµοποιηθεί από το υπάρχον δείγµα της έρευνάς µας. Σελίδα 87

88 5.7 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Τα κυριότερα προβλήµατα υγείας για τα οποία οι πελάτες-ασθενείς επισκέπτονται τον εναλλακτικό επαγγελµατία θεωρούνται πως είναι τα ψυχολογικά και τα µυοσκελετκά (π.χ. πόνοι πλάτης), τα οποία σύµφωνα µε την ποσοτική µας έρευνα βρίσκονται σε αρκετή υψηλή θέση ανάµεσα στα προβλήµατα υγείας για τα οποία οι καταναλωτές χρησιµοποιούν εναλλακτική ιατρική. Ωστόσο επόµενα προβλήµατα οι επαγγελµατίες θεωρούν τους χρόνιους πόνους και τις χρόνιες παθήσεις, τα οποία αν και δε βρίσκονται σε υψηλή θέση στις αναλύσεις που προέκυψαν από την ποσοτική έρευνα, είναι ωστόσο αρκετά σηµαντικοί λόγοι για τη χρήση εναλλακτικής ιατρικής από τους καταναλωτές. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι κυριότερες πηγές ενηµέρωσης θεωρούν οι επαγγελµατίες ότι είναι η στόµα-µε στόµα µετάδοση, η σύσταση από άλλους γιατρούς και η έντυπη διαφήµιση, πράγµα που συµφωνεί και µε τα αποτελέσµατα της ποσοτικής έρευνας από τη µεριά των καταναλωτών. Αρκετοί αρχίζουν και χρησιµοποιούν το ίντερνετ ως πηγή ενηµέρωσης. Από τις κυριότερες µεθόδους προώθησης που χρησιµοποιούν οι εναλλακτικοί επαγγελµατίες στη χώρα µας, η στόµα-µε-στόµα θεωρείται η πιο σηµαντική αφού αποτελεί και τον κυριότερο τρόπο ενηµέρωσης των καταναλωτών. Αυτό το εύρηµα συµφωνεί µε το µοντέλο λήψης αποφάσεων των Caspi και συνεργατών (2004), τόσο για τους οπαδούς της εναλλακτικής ιατρικής όσο και για τους αναζητητές και των δυο µεθόδων ιατρικής. Η αµέσως καλύτερη µέθοδος προώθησης θεωρείται οι δηµόσιες σχέσεις µε ιατρούς κυρίως αλλά και µε κράχτες (φαρµακεία) και αυτό συµφωνεί µε τον δεύτερο κυριότερο τρόπο ενηµέρωσης των καταναλωτών που προέκυψε από την ποσοτική έρευνα. Στη συνέχεια είναι Σελίδα 88

89 η έντυπη διαφήµιση που θεωρείται κι αυτή βασική πηγή ενηµέρωσης από τους καταναλωτές (κυρίως από τους αναζητητές που αποτελούν και το µεγαλύτερο ποσοστό καταναλωτών). Τα σεµινάρια συνέδρια, αν και περιορισµένη µέθοδο προώθησης, είναι αρκετή χρήσιµη για τους επαγγελµατίες για τη γενικότερη ενηµέρωση του κοινού και τη σύναψη σχέσεων µε άλλους επαγγελµατίες. Χρησιµοποιείται δηλαδή ως υποβοήθηµα των προηγούµενων µεθόδων. Ωστόσο, η άµεση προώθηση-µάρκετινγκ είναι σηµαντική µέθοδος που ανταποκρίνεται περισσότερο στον καταναλωτισµό και στην αύξηση της συµµετοχής των πελατών-ασθενών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Και µε τη συγκεκριµένη µέθοδο οι επαγγελµατίες µπορούν να επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσµατα αφού ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες των πελατών και έτσι να αυξήσουν τη στόµα-µε-στόµα µετάδοση λόγων της ικανοποίησης των πελατών από τη συγκεκριµένη θεραπεία ή το συγκεκριµένο επαγγελµατία. Εν γένει πρόκειται για µέθοδο που, λόγω και της αύξησης του καταναλωτισµού, γίνεται όλο και πιο επιτακτική ανάγκη να χρησιµοποιείται από όλους τους ιατρικούς επαγγελµατίες, συµβατικούς και εναλλακτικούς. Τέλος, οι µέθοδοι προώθησης που θα ήθελαν οι επαγγελµατίες να χρησιµοποιούν ή να βελτιώσουν περισσότερο είναι η χρήση του ίντερνετ, οι δηµόσιες σχέσεις µε άλλους επαγγελµατίες αλλά και η έντυπη διαφήµιση ώστε να προκύψει και καλύτερη ενηµέρωση αλλά και παρουσίαση της µεθόδου εναλλακτικής θεραπείας που χρησιµοποιούν. Σελίδα 89

90 5.8 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Αν και βρέθηκαν αρκετές οµοιότητες µεταξύ των συµµετεχόντων ως προς τις απαντήσεις που έδωσαν στην έρευνα, ο αριθµός του δείγµατος δεν είναι αρκετά µεγάλος και περιορίζει τη γενίκευση στον πληθυσµό των επαγγελµατιών της εναλλακτικής ιατρικής. Θα ήταν χρήσιµη η διεξαγωγή παρόµοιας έρευνας σε 20 επαγγελµατίες τόσο από τις πόλεις όσο και από τις επαρχίες ώστε να εξαχθούν καλύτερα συµπεράσµατα για τη χώρα µας και ανά γεωγραφική περιοχή. Ένας άλλος περιορισµός προέρχεται από τον ορισµό της εναλλακτικής ιατρικής και το ότι περιλαµβάνει τόσο θεραπευτικές µεθόδους όσο και προϊόντα. Στην παρούσα έρευνα θεωρήθηκε χρήσιµο να χρησιµοποιηθεί δείγµα και από τους παροχείς υπηρεσιών υγείας και από τους προµηθευτές εναλλακτικών προϊόντων. Με τον σαφέστερο διαχωρισµό της χρήσης της εναλλακτικής ιατρικής σε επίσκεψη σε εναλλακτικούς θεραπευτές και σε χρησιµοποίηση εναλλακτικών προϊόντων από τους καταναλωτές, µελλοντικές έρευνες µπορούν να δείξουν την πορεία που ακολουθούν οι εναλλακτικές θεραπείες και για τα εναλλακτικά προϊόντα µε καλύτερα συµπεράσµατα για καθεµιά οµάδα. Επιπλέον µε αυτόν τον τρόπο µπορούν να αναχθούν ξεχωριστά συµπεράσµατα για τους εναλλακτικούς θεραπευτές, όπως επίσης για κάθε µια εναλλακτική θεραπευτική µέθοδο ανάλογα µε τον επαγγελµατία που τη χρησιµοποιεί. Τέλος, καθώς φαίνεται ότι η τάση προς τις εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας βρίσκεται στα πρώτα στάδια στη χώρα µας, θα ήταν χρήσιµο να γίνουν έρευνες στο µέλλον που θα δείξουν την πορεία των µεθόδων προώθησης εναλλακτικής ιατρικής καθώς και τις όποιες νέες εµφανίσεις, αλλαγές και βελτιώσεις που µπορεί να έγιναν σε σχέση µε τις υπάρχουσες µεθόδους προώθησης που χρησιµοποιούνται στη τωρινή χρονική περίοδο. Σελίδα 90

91 5.9 ΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Η Cunningham στην έρευνά της (2001) ανέφερε µεθόδους που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για το καλύτερο µάρκετινγκ της Εναλλακτικής Ιατρικής. µάρκετινγκ της Εναλλακτικής Ιατρικής που αξίζει να σηµειωθούν. Το πρώτο είναι η αντίληψη ότι η εναλλακτική ιατρική δεν βασίζεται σε επιστηµονικές αποδείξεις. Εποµένως χρειάζονται όλο και περισσότερες επιστηµονικές έρευνες και δηµοσιεύσεις πάνω στις εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας για την καλύτερη κατανόηση και επιστηµονική υποστήριξη των αποτελεσµάτων τους ώστε να γίνουν περισσότερο αποδεκτές από το υπάρχον κυβερνητικό µοντέλο (βοηθώντας έτσι στην κατάρτισή τους) αλλά και από τους καταναλωτές. Το δεύτερο εµπόδιο είναι η αντίληψη ότι οι εναλλακτικοί θεραπευτές δεν µπορούν να πιστοποιηθούν ή δεν υπάρχει επαρκής πιστοποίηση για την επαγγελµατική τους κατάρτιση. Αυτό είναι ένα εµπόδιο που µπορεί να επιλυθεί κατά µέρος µε την δηµιουργία κρατικών σχεδίων για την καλύτερη πιστοποίηση και αναγνώρισή τους και την αποτελεσµατικότερη καταγραφή τους στα επαγγελµατικά µητρώα. Όσον αφορά τις µεθόδους προώθησης που είναι οι καταλληλότερες να χρησιµοποιηθούν για την Εναλλακτική Ιατρική, η Cunningham αναφέρει ότι βασικό είναι να υπάρχει από την αρχή ένα επικοινωνιακό σχέδιο µάρκετινγκ το οποίο, επικεντρώνοντας στα χαρακτηριστικά των πελατών-καταναλωτών και χρησιµοποιώντας ένα συνδυασµό επικοινωνιακών καναλιών, θα επιβεβαιώσει ότι γίνεται όσο το δυνατόν καλύτερη ενηµέρωση για τη συγκεκριµένη µέθοδο ή πρόγραµµα εναλλακτικής ιατρικής και ότι γνωρίζουν όσο γίνεται περισσότεροι καταναλωτές για αυτό. Αυτή η επικέντρωση µπορεί να γίνει ανάλογα µε το προφίλ καταναλωτών και τους τύπους πληροφοριών και ενηµέρωσης που αποζητά η κάθε οµάδα. Σελίδα 91

92 ηλαδή για τους Οπαδούς της Εναλλακτικής Ιατρικής και σύµφωνα µε την έρευνα των Caspi και συνεργατών (2004) σχετικά µε το πώς λαµβάνουν αποφάσεις η κάθε οµάδα καταναλωτών, το επικοινωνιακό σχέδιο µάρκετινγκ µπορεί να επικεντρωθεί στις µαρτυρίες (προφορικές ή γραπτές) άλλων ατόµων που είχαν ίδια εµπειρία ή χρησιµοποίησαν τις µεθόδους εναλλακτικής ιατρικής που επιδιώκει να προωθήσει. Επίσης, είναι καλό αυτές οι µαρτυρίες ή τα άτοµα που τις εκφράζουν να ανταποκρίνονται όσο το δυνατόν περισσότερο στον τρόπο ζωής και στο φιλοσοφικό σύστηµα της συγκεκριµένης οµάδας καταναλωτών. Για τους Αναζητητές που επικεντρώνονται στη συγκέντρωση όσο το δυνατόν περισσότερο πληροφοριών, το επικοινωνιακό σχέδιο µάρκετινγκ µπορεί ακριβώς να χρησιµοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερες πηγές ενηµέρωσης, από έντυπη διαφήµιση ως και ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, δίνοντας ωστόσο αξία και επισηµαίνοντας την αξιοπιστία των συγκεκριµένων πηγών ενηµέρωσης. Τέλος, για τους Εµπιστευόµενους-Πιστούς στη Συµβατική Ιατρική, το επικοινωνιακό σχέδιο µάρκετινγκ θα πρέπει να επικεντρωθεί στην άρση των εµποδίων που αποθαρρύνουν τους συγκεκριµένους καταναλωτές από τη χρήση εναλλακτικής ιατρικής, που πρόκειται κυρίως για εµπόδια ενηµέρωσης και εµπιστοσύνης. Έτσι, θα πρέπει να χρησιµοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο πληροφόρηση και να επιβεβαιωθεί ότι η πληροφόρηση αυτή θα φτάσει σε αυτή την οµάδα καταναλωτών και επίσης να προσδώσει περισσότερη αξιοπιστία στη συγκεκριµένη εναλλακτική µέθοδο ή στο πρόσωπο του εναλλακτικού επαγγελµατία. Μπορεί επίσης να κάνει χρήση της εγγύησης ότι οι εναλλακτικές θεραπείες που χρησιµοποιούνται δεν βλάπτουν σε καµία περίπτωση τον πελάτη-ασθενή, αν αυτό είναι δυνατόν. Επιπλέον, µέσω καλύτερης επαφής µε τους συµβατικούς ιατρούς Σελίδα 92

93 µπορεί να επιτυγχάνει καλύτερη προώθηση των εναλλακτικών µεθόδων θεραπείας στη συγκεκριµένη οµάδα καταναλωτών. Η Cunningham αναφέρει και µια σειρά στρατηγικών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν στην προώθηση της Εναλλακτικής Ιατρικής και οι περισσότερες από αυτές έχουν ήδη αναφερθεί και στην ποιοτική έρευνά µας. Οι στρατηγικές προώθησης είναι: Η στόµα-µε-στόµα προώθηση ως κύριο επικοινωνιακό κανάλι Οι δηµόσιες σχέσεις για την αύξηση της επίγνωσης τόσο στο κοινό όσο και στο σύστηµα ιατρικής περίθαλψης Η στόχευση τοπικών αγορών-καταναλωτών µε συγκεκριµένες επικοινωνιακές στρατηγικές (και για να επιτευχθεί καλύτερη η στόχευση χρειάζονται να γίνει αρχική ανάλυσης της αγοράς, του υπάρχοντος ανταγωνισµού αλλά και των οικονοµικών στοιχείων). Με την αρχική έρευνα της τοπικής αγοράς µπορούν να προσδιοριστούν καλύτερα και οι τάσεις των καταναλωτών ως προς την Εναλλακτική Ιατρική. Η άµεση διαφήµιση προώθηση κατευθείαν στον πελάτη για την αύξηση της ενηµέρωσης και την ανάπτυξη συνήθειας εκ µέρους των πελατών Οι δηµόσιες σχέσεις αλλά και η εκπαίδευση (σεµινάρια, συνέδρια κλπ.) για να ενθαρρύνονται οι συµβατικοί ιατροί να προτείνουν ή να αναφέρονται στις εναλλακτικές µεθόδους θεραπείας Η ενδυνάµωση καθοδηγητών γνώµης (γιατροί, φαρµακοποιοί κλπ.) και η ενθάρρυνσή τους στην προβολή των εναλλακτικών θεραπειών. Σελίδα 93

94 Ο επαγγελµατίας ή όποιος αναλαµβάνει την προώθηση της εναλλακτικής ιατρικής, µετά τον προσδιορισµό της υπάρχουσας αγοράς και του προφίλ των καταναλωτών, αντιµετωπίζει την πρόκληση της αποτελεσµατικής επικοινωνίας για την εναλλακτική ιατρική µε κάποιον που µπορεί να έχει διαφορετική άποψη για την υγεία του και το τι χρειάζεται να γίνει για τη βελτίωσή της. Εποµένως οι επαγγελµατίες που ασχολούνται µε την εναλλακτική ιατρική θα πρέπει να βλέπουν τους εαυτούς τους όχι ως «εκπαιδευτές» αλλά ως «διευκολυντές», να βοηθούν δηλαδή τους καταναλωτές να επιλέξουν αποτελεσµατικά τις θεραπευτικές µεθόδους που θα χρησιµοποιήσουν µέσω από προσιτές πηγές ενηµέρωσης. Θα πρέπει να καταλάβουν όχι µόνο τις ανάγκες αλλά και τους πολιτιστικούς, οικονοµικούς και κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν την απόφασή των καταναλωτών σχετικά µε το ποιες µεθόδους θεραπείας θα χρησιµοποιήσουν και να διερευνήσουν µαζί τους τις συνέπειες των αποφάσεών τους. Χρειάζεται να ακούν τον πελάτη-ασθενή και να ασχοληθούν µε τις ανησυχίες του. Και για την καλύτερη κατανόηση των αναγκών και του πολιτικο-οικονοµικο-κοινωνικού πλαισίου των πελατών, χρειάζεται να συµπεριληφθούν και οι πελάτες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και τέτοιος τρόπος µπορεί να επιτευχθεί από επικοινωνιακά µέσα (όπως φυλλάδια, εικόνες, βίντεο, ιστοσελίδες εδικών κ.α.) που µπορούν να επεξηγούν όσο το δυνατόν καλύτερα στον πελάτη το όποιο πρόβληµα υγείας µπορεί να έχει, τι προκαλεί, ποιες θεραπευτικές µεθόδους µπορεί να χρησιµοποιήσει και ποιες είναι οι συνέπειες καθεµιάς. Επίσης η υποδοµή αξιόπιστων, προσιτών και σχετικών πληροφοριών είναι ζωτικής σηµασίας για την καλύτερη ενηµέρωση του πελάτη-ασθενή. Κι αυτό χρειάζεται όχι µόνο επένδυση σε ποιοτική πληροφόρηση, αλλά και αποτελεσµατική εξέταση των πληροφοριών από άλλες πηγές. Εν τέλει, η αναπληροφόρηση (feedback) από τους πελάτες-ασθενείς Σελίδα 94

95 σχετικά µε την επίδοση του επαγγελµατία ή τα αποτελέσµατα της θεραπευτικής µεθόδου είναι σηµαντική πηγή πληροφόρησης, που βοηθάει και στην προσαρµογή της επικοινωνιακής προσέγγισης ανάλογα µε τις ανάγκες των πελατών. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Φαίνεται πως τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο φανερό η ενδεχόµενη αύξηση της χρήσης της Εναλλακτικής Ιατρικής. Ειδικότερα σύµφωνα µε τους Eisenberg, Davis, Ettner, Appel, Wilkey, Van Rompay & Kessler (1997) η αγορά της Εναλλακτικής Ιατρικής στις Η.Π.Α. αναλογίζεται µε οικονοµικούς όρους σε 27 δις δολάρια. Στην Ευρώπη σύµφωνα µε τον Reily (1994), η Εναλλακτική Ιατρική αποτελεί τη δεύτερη σε µέγεθος αναπτυσσόµενη αγορά. Επίσης το σύστηµα ιατρικής περίθαλψης έχει αλλάξει σηµαντικά από πολλές πλευρές τα τελευταία χρόνια µε την ανάπτυξη και του καταναλωτισµού, και δεν µπορούµε να αρνηθούµε τον ρόλο της Εναλλακτικής Ιατρικής σε αυτήν την εξέλιξη. Γι αυτό το λόγο είναι σηµαντικό οι ιατρικοί επαγγελµατίες αλλά και οι ακαδηµαϊκοί να ενώσουν τις προσπάθειές τους να προσφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες πάνω στην ΣΕΑ που θα συνδυάζει τόσο επιστηµονικές αποδείξεις όσο και εµπειρίες ατόµων που θα δώσουν µια όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση της ΣΕΑ, στοχευµένη και ανάλογη µε τις διαφορετικές οµάδες των καταναλωτών. Γιατί αν λαµβάνουµε περισσότερο υπόψη τον ρόλο του καταναλωτή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων τότε η πληροφόρησή του πρέπει να λάβει υπόψη τα χαρακτηριστικά, τις αξίες του όσο και τη φύση της κατάστασής του που θέλει να επιλύσει. Σελίδα 95

96 Επιπλέον, µερικοί συγγραφείς (Barrett, Marchand, Scheder, Appelbaum, Chapman, Jacobs, Westergaard & St. Clair, 2000) σηµείωσαν την αυξανόµενη ανάγκη που παρουσιάζεται για πιο «Ολοκληρωµένη Ιατρική» που θα ενσωµατώνει τα καλύτερα στοιχεία της Συµβατικής και της Εναλλακτικής Ιατρικής. Μετά από έρευνες που έκαναν τόσο σε καταναλωτές όσο και επαγγελµατίες, πρότειναν ότι οι δυνατότητες που προσφέρει η Εναλλακτική Ιατρική, ειδικότερα ο Ολιστιµός (σύνδεση σώµατος-νου-πνεύµατος) και η Ενδυνάµωση (βελτίωση κατάστασης υγείας του ατόµου), µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να βελτιώσουν την ποιότητα του Συµβατικού συστήµατος ιατρικής περίθαλψης. Επίσης οι θεραπευτές της ΣΕΑ µπορούν να αποκτήσουν έγκυρη πιστοποίηση και να ενσωµατωθούν στο σύστηµα ιατρικής περίθαλψης. Μια ολοκληρωµένη προσπάθεια, δηλαδή, υποστηριζόµενη από αξιόπιστα τεκµήρια και εφαρµοσµένη µε υψηλά κριτήρια ποιότητας µπορεί να οδηγήσει σε ένα πολύ καλύτερο ιατρικό σύστηµα όπου οι καταναλωτές θα έχουν πρόσβαση σε νόµιµη, ολιστική και ενδυναµωτική ιατρική περίθαλψη. Σελίδα 96

97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών στο Μάρκετινγκ & την Επικοινωνία µε Νέες Τεχνολογίες Το παρακάτω ερωτηµατολόγιο δηµιουργήθηκε στα πλαίσια διπλωµατικής εργασίας του µεταπτυχιακού προγράµµατος σπουδών «Μάρκετινγκ και Επικοινωνία µε Νέες Τεχνολογίες» και αποσκοπεί στη µελέτη των Στάσεων και Συµπεριφορών των Καταναλωτών απέναντι στην Εναλλακτική Ιατρική. Ο όρος εναλλακτική ιατρική συνήθως χρησιµοποιείται για να περιγράψει πρακτικές που υποκαθιστούν τις συµβατικές ιατρικές θεραπείες. Οι αρχές της εναλλακτικής ιατρικής µπορούν να συνοψισθούν στη φράση ότι ο άνθρωπος είναι πολύ περισσότερο από µια βιολογική µηχανή και γι' αυτό, όταν προσπαθούµε να αντιµετωπίσουµε ένα πρόβληµα υγείας, δεν πρέπει να περιοριζόµαστε απλά στην αντιµετώπιση ενός βιολογικού συµπτώµατος ή µιας κλινικής κατάστασης αλλά να προσπαθούµε για τη συνολική βελτίωση της κατάστασης υγείας του ανθρώπου. Το παρόν ερωτηµατολόγιο αποτελεί το βασικό εργαλείο συλλογής δεδοµένων για την έρευνα, και για το λόγο αυτό η συµµετοχή σας κρίνεται ιδιαιτέρως χρήσιµη. Στα πλαίσια της ερευνητικής δεοντολογίας, όλα τα στοιχεία της έρευνας θα παραµείνουν εµπιστευτικά. Οι απαντήσεις σας είναι ανώνυµες και δεν χρειάζεται να σηµειώσετε πουθενά το όνοµά σας. Σηµείωση: Για να γίνει ο διαχωρισµός µεταξύ των µεθόδων Εναλλακτικής Ιατρικής και της Σύγχρονης υτικής Ιατρικής Επιστήµης στην οποία βασίζεται το σηµερινό σύστηµα υγείας, για τη δεύτερη χρησιµοποιείται ο ευρύς όρος Συµβατική Ιατρική. Στο τέλος του ερωτηµατολογίου δίνεται αναλυτικότερη επεξήγηση για τις διάφορες µεθόδους που ανήκουν στην κατηγορία της εναλλακτικής ιατρικής. Οδηγίες Συµπλήρωσης: Παρακαλώ διαβάστε προσεχτικά όλες τις ερωτήσεις. Επιλέξτε µε ειλικρίνεια την απάντηση που σας αντιπροσωπεύει σηµειώνοντας X στο αντίστοιχο κουτάκι. Αν επιλέξετε την απάντηση Άλλο, µπορείτε να γράψετε τη δική σας απάντηση στο διπλανό πλαίσιο κειµένου. εν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις. Για την επιτυχή διεξαγωγή της έρευνας είναι πολύ σηµαντικό να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Σελίδα 97