ΔΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Σνκέαο Φπζηθώλ Δπηζηεκώλ Σερλνινγίαο & Πεξηβάιινληνο

Transcript

1 ΔΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Σνκέαο Φπζηθώλ Δπηζηεκώλ Σερλνινγίαο & Πεξηβάιινληνο εκεηώζεηο ηνπ καζήκαηνο Γηδαθηηθή ηωλ Φπζηθώλ Δπηζηεκώλ Α Σόκνο Κξπζηαιιία Υαιθηά Αζήλα

2 Πεξηερόκελα Πξφινγνο 3 Δηζαγσγή 5 Θεκαηηθή ελφηεηα 1: Ο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο 7 Θεκαηηθή ελφηεηα 2: Οη ζεσξίεο κάζεζεο ζην πεδίν ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ Θεκαηηθή ελφηεηα 3: Οη ηδέεο ησλ καζεηψλ γηα ηηο έλλνηεο θαη ηα θαηλφκελα ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ Θεκαηηθή ελφηεηα 4: Σα κνληέια δηδαζθαιίαο ζηα καζήκαηα ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ Θεκαηηθή ελφηεηα 5: Ζ κάζεζε κέζσ κηθξψλ εξεπλψλ - Οη επηζηεκνληθέο δηαδηθαζίεο Θεκαηηθή ελφηεηα 6: Οη άηππεο πεγέο κάζεζεο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ε αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε

3 Πξόινγνο Οη ζεκεηψζεηο απηέο γξάθεθαλ ζε κηα πξνζπάζεηα λα παξνπζηαζηνχλ (λα αλαιπζνχλ θαη λα ζρνιηαζζνχλ) θάπνηα βαζηθά ζέκαηα ηεο δηδαθηηθήο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ (θ.ε.) θαη επηπιένλ λα θαιπθζνχλ θάπνηα άιια θεληξηθά ζέκαηα ζήκεξα ζηελ έξεπλα ηεο δηδαθηηθήο θ.ε. ηελ πξψηε ζεκαηηθή ελφηεηα γίλεηαη κηα απφπεηξα δηεξεχλεζεο ηεο έλλνηαο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ, κηαο έλλνηαο πνπ απνηειεί ηνλ ππξήλα ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ ηεο δηεζλνχο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ησλ δηαθφξσλ θπβεξλήζεσλ. Οη απφςεηο πνπ δηακνξθψλνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα θαη ηελ πνιηηηθή εγεζία γηα ηνλ επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ ησλ πνιηηψλ, επεξεάδνπλ θαη θαζνδεγνχλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζρεδηάδνπλ ηα λέα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα γηα ηα καζήκαηα ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ πξνο λέεο θαηεπζχλζεηο. ηε δεχηεξε ζεκαηηθή ελφηεηα παξνπζηάδνληαη ηα δχν ζεκαληηθφηεξα ζεσξεηηθά ξεχκαηα πνπ επεξέαζαλ θαη επεξεάδνπλ ηε δηδαθηηθή ησλ θ.ε. πγθεθξηκέλα: α) παξνπζηάδεηαη ε ελλνηνινγηθή αιιαγή, ε νπνία αλήθεη ζηηο γλσζηαθέο ζεσξήζεηο θαη απνηέιεζε ην θπξίαξρν παξάδεηγκα πνπ θαζνδήγεζε ηελ έξεπλα θαη ηε δηδαθηηθή πξαθηηθή ζην πεδίν ηεο δηδαθηηθήο ησλ θ.ε. Ζ ελλνηνινγηθή αιιαγή εζηηάδεη ζηνλ ηξφπν πνπ ην άηνκν νηθνδνκεί ηε γλψζε θαηά ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε ηνλ θπζηθφ θφζκν. ην πιαίζην απηφ, παξνπζηάδεηαη ν αηνκηθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο πνπ απνηειεί ηε δηδαθηηθή πξφηαζε ηεο ελλνηνινγηθήο αιιαγήο. Δπηπιένλ, β) παξνπζηάδεηαη ην ε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε πνπ απνηέιεζε αξρηθά ηνπιάρηζηνλ ηελ ελαιιαθηηθή πξφηαζε ζηελ ελλνηνινγηθή αιιαγή. Ζ θνηλσληθνπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε εζηηάδεη ζηνλ ηξφπν πνπ ε γλψζε νηθνδνκείηαη ζην θνηλσληθφ επίπεδν θαη εζσηεξηθεχεηαη ζην αηνκηθφ επίπεδν. ην πιαίζην απηφ παξνπζηάδεηαη ν θνηλσληθφο θνλζηξνπθηηβηζκφο, πνπ θαηά κία εθδνρή ηνπ απνηειεί ηε δηδαθηηθή πξφηαζε ηεο θνηλσληθν-πνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο θαη θαηά κία άιιε εθδνρή ηνπ ηε δηδαθηηθή πξφηαζε πνπ πξνθχπηεη απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ πνξηζκάησλ ηεο ελλνηνινγηθήο αιιαγήο θαη ηεο θνηλσληθν-πνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο. ηελ ηξίηε ζεκαηηθή ελφηεηα γίλεηαη ζρνιηαζκφο ησλ ελαιιαθηηθψλ ηδεψλ ησλ καζεηψλ. Οη ελαιιαθηηθέο ηδέεο αλαθέξνληαη ζηνλ δηαηζζεηηθφ ηξφπν ζθέςεο ησλ καζεηψλ, φπσο απηφο νηθνδνκείηαη ζην πιαίζην ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. πλήζσο απνηεινχλ εκπφδην ζηε δηαδηθαζία κάζεζεο ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεο, δηφηη ζπρλά είλαη αζχκβαηεο κε ηηο αληίζηνηρεο επηζηεκνληθέο έλλνηεο. ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην, αλαπηχζζνληαη ηερληθέο αλαγλψξηζεο θαη αλάδεημεο ησλ ελαιιαθηηθψλ ηδεψλ ησλ καζεηψλ θαη πξνηείλνληαη ηξφπνη ρεηξηζκνχ ηνπο. ηελ ηέηαξηε ζεκαηηθή ελφηεηα γίλεηαη παξνπζίαζε θαη αλάιπζε ησλ θπξίαξρσλ δηδαθηηθψλ κνληέισλ δηδαζθαιίαο. πγθεθξηκέλα, παξνπζηάδνληαη: α) ην κνληέιν ηεο κεηαθνξάο ηεο γλψζεο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζηνλ καζεηή, πνπ αληηζηνηρεί ζηελ ζπκπεξηθνξηζηηθή κάζεζε, β) ην κνληέιν ηεο αλαθαιππηηθήο κάζεζεο πνπ πξνζπαζεί λα κπήζεη ηνπο καζεηέο ζε πξαθηηθέο ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο κε ζηφρν ηελ αλαθάιπςε ηεο γλψζεο, θαη γ) ην κνληέιν ηεο θνλζηξνπθηηβηζηηθήο κάζεζεο πνπ βαζίδεηαη ζηηο ελαιιαθηηθέο ηδέεο ησλ καζεηψλ θαη ζηνρεχεη ζηελ αλαδφκεζε ή ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπο. ηελ πέκπηε ζεκαηηθή ελφηεηα παξνπζηάδνληαη επηκέξνπο ζηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζην πιαίζην δηάθνξσλ κνληέισλ δηδαζθαιίαο. Σέηνηα ζηξαηεγηθή είλαη ε κάζεζε κέζσ κηθξψλ εξεπλψλ πνπ ζηφρν έρεη λα εκπιέμεη ηνπο καζεηέο ζηηο επηζηεκνληθέο δηαδηθαζίεο. Οη επηζηεκνληθέο δηαδηθαζίεο απνηεινχλ θαζνξηζηηθέο ζπληζηψζεο ηεο επηζηεκνληθήο δηεξεχλεζεο θαη 3

4 αλαθέξνληαη ζηε δηαδηθαζηηθή δηάζηαζε ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ. Γειαδή, ζηηο δεμηφηεηεο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη ν καζεηήο κέζσ ησλ καζεκάησλ ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη νη νπνίεο ζα ηνπ ρξεζηκεχζνπλ ζε φιε ηελ ππφινηπε δσή ηνπ ηφζν γηα λα κειεηά κεζνδηθά ηνλ θπζηθφ θφζκν, φζν θαη γηα λα επηιχεη πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλήο ηνπ δσήο. ηελ έθηε ζεκαηηθή ελφηεηα παξέρνληαη αλαιπηηθέο νδεγίεο γηα ην ζρεδηαζκφ ελφο ζρεδίνπ καζήκαηνο βαζηζκέλνπ ζηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή δηδαζθαιία. Δμεγνχληαη ηα βήκαηα πνπ αθνινπζνχληαη θαζψο θαη ε θηινζνθία πνπ ηα δηέπεη. ηελ έβδνκε ζεκαηηθή ελφηεηα γίλεηαη αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ άηππσλ κνξθψλ γλψζεο θαη κάζεζεο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο. ηηο κέξεο καο, απηέο νη κνξθέο κάζεζεο δηεθδηθνχλ έλα πνιχ ζνβαξφ κεξίδην απφ ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ. Υαξαθηεξίδνληαη απφ κία πνιπκνξθία θαη ζπλζεηφηεηα πνπ δχζθνια ειέγρεηαη. κσο, νη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα γλσξίδνπλ πψο λα ηηο αμηνινγνχλ, ψζηε λα κπνξνχλ θαη απνηειεζκαηηθά λα ηηο αμηνπνηνχλ. 4

5 Δηζαγωγή Γηαηί είλαη απαξαίηεην νη καζεηέο λα καζαίλνπλ θπζηθέο επηζηήκεο (θ.ε.); Σν παξαπάλσ εξψηεκα θαιφλ είλαη λα απνηειεί γηα θάζε εθπαηδεπηηθφ ηελ αθεηεξία ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ ηνπ γηα ηε δηδαζθαιία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο. Ζ απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ δελ είλαη πξνθαλήο, νχηε δεδνκέλε. πλήζσο νη εθπαηδεπηηθνί παίξλνπλ σο δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη ζα πξέπεη λα δηδάμνπλ ηα καζήκαηα ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ (θ.ε.), γηαηί απνηεινχλ έλα βαζηθφ κέξνο ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ. Μηα ηέηνηα ζηάζε φκσο παξαθάκπηεη ην αξρηθφ εξψηεκα θαη ππνδειψλεη ηελ ππνηαγή ζε κηα δεκνζηνυπαιιειηθή πξαθηηθή απιήο εθηέιεζεο ησλ εληνιψλ ηεο πνιηηείαο. Οπσζδήπνηε βέβαηα φινη έρνπκε θάπνηεο απφςεηο γηα ην ζέκα απηφ, άιινο πεξηζζφηεξν θαη άιινο ιηγφηεξν επεμεξγαζκέλεο. Πνιιέο θνξέο, νη απφςεηο απηέο δηακνξθψλνληαη απφ ηηο ζηάζεηο πνπ έρεη αλαπηχμεη ν θαζέλαο απφ καο σο πξνο ην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα, ήδε απφ ηφηε πνπ ήηαλ ν ίδηνο καζεηήο. Οη ζηάζεηο απηέο φκσο θαζνξίδνπλ θαη ηηο αληίζηνηρεο ζπκπεξηθνξέο καο θαηά ηε δηδαζθαιία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο. Έηζη, νη εθπαηδεπηηθνί πνπ έρνπλ ζεηηθή ζηάζε πξνο ηηο θπζηθέο επηζηήκεο ζπλήζσο εκθαλίδνληαη πξφζπκνη λα απνηνικήζνπλ θαηλνηφκεο πξνζπάζεηεο ζην κάζεκα ησλ θ.ε. θαη λα θξνληίζνπλ γηα ηελ απηνβειηίσζε ησλ δηδαθηηθψλ πξαθηηθψλ ηνπο ζην κάζεκα απηφ. Δπεηδή ινηπφλ ε δηδαθηηθή εηνηκφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηά καο ζην κάζεκα ησλ θ.ε. εμαξηάηαη εθηφο απφ ηηο γλψζεηο καο θαη απφ ηηο ζηάζεηο καο θαη ηηο αμίεο πνπ έρνπκε ζρεκαηίζεη γηα ην κάζεκα απηφ, θαιφλ είλαη λα έρνπκε πξνβιεκαηηζηεί γηα ην αλ πξαγκαηηθά είλαη ρξήζηκν θαη ζεκαληηθφ λα δηδάζθνληαη νη καζεηέο θ.ε. Αο επαλέιζνπκε φκσο ζην αξρηθφ εξψηεκα. Ζ απάληεζε είλαη ζχλζεηε δηφηη έρεη πνιιέο ζπληζηψζεο. ην ζεκείν απηφ φκσο, ζα απνπεηξαζνχκε λα δψζνπκε κία πξψηε πξνζέγγηζε ζην εξψηεκα θαη επηθπιαζζφκαζηε ζηα επφκελα θεθάιαηα λα αλαδείμνπκε ηηο επηκέξνπο ζπληζηψζεο ηνπ ζέκαηνο. Θεσξνχκε ινηπφλ θαη αξρήλ φηη νη θ.ε. είλαη απαξαίηεην λα δηδάζθνληαη ζηνπο καζεηέο δηφηη αληηθείκελφ ηνπο είλαη ε κειέηε ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ, έλα κέξνο ηνπ νπνίνπ είκαζηε θαη εκείο. Απηή καο ηε ζέζε ζα πξνζπαζήζνπκε λα εθζέζνπκε παξαθάησ. ηελ πνξεία ηεο αλζξσπφηεηαο, ν άλζξσπνο κε βαζηθφ εθφδην ην κπαιφ ηνπ, πξνζπάζεζε λα βάιεη κία ηάμε ζην «ράνο» ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ πνπ ηνλ πεξηέβαιε. Βαζηθφο ζηφρνο ηνπ ήηαλ λα κπνξέζεη λα θαηαλνήζεη ην θπζηθφ θφζκν (λα πεξηγξάςεη θαη ελ πνιινίο λα εξκελεχζεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ), ζηεξηδφκελνο ζηα δηθά ηνπ λνεηηθά εξγαιεία. Δπνκέλσο, λα κπνξέζεη λα θαηαλνήζεη θαη ηε δηθή ηνπ χπαξμε, θαζψο θαη ηε ζέζε ηνπ ζηε Γε θαη ζην χκπαλ. ήκεξα, νη θ.ε. ζπγθξνηνχλ έλα πεδίν πνπ θαιχπηεη έλα ηεξάζηην φγθν γλψζεο. Ζ γλψζε απηή εθηείλεηαη απφ ηε ζχλζεζε ελφο κνληέινπ γηα ην χκπαλ (βάζεη ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ καο έξρνληαη απφ δηζεθαηνκκχξηα έηε θσηφο καθξηά) έσο ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ αλζξψπηλνπ γνληδηψκαηνο. Δπηπιένλ, νη θ.ε. βξίζθνληαη πίζσ απφ θάζε είδνπο ηερλνινγηθή εθαξκνγή, απφ ηα θηλεηά ηειέθσλα θαη ηηο κεγάιεο θαηαζθεπέο (θηίξηα, γέθπξεο, θ.ιπ.) έσο ηελ θαηαζθεπή θαξκάθσλ γηα ηελ ζεξαπεία πνηθηιίαο αζζελεηψλ. Χο εθ ηνχηνπ, νη θ.ε. αθελφο απνηεινχλ ηε βαζηθή πεγή γλψζεο θαη πιεξνθφξεζεο γηα ην θπζηθφ θφζκν θαη αθεηέξνπ ζπγθξνηνχλ ηνλ βαζηθφ θνξκφ γλψζεσλ γηα ηνλ θαηαζθεπαζκέλν θφζκν. Γηα ην ιφγν απηφ άιισζηε νη ζχγρξνλεο εμειίμεηο ζηηο θ.ε 5

6 απνηεινχλ έλα απφ ηα βαζηθά θαη κφληκα ζέκαηα ησλ Μέζσλ Μαδηθήο Δλεκέξσζεο (ηειεφξαζε, DVD, εθεκεξίδεο θαη πεξηνδηθά). Με απηήλ ηελ έλλνηα, ζηε ζεκεξηλή επνρή έλαο άλζξσπνο πξνθεηκέλνπ λα κπνξεί λα ζπκκεηέρεη ζηνλ θνηλσληθφ δηάινγν γηα επηζηεκνληθά ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ζχγρξνλε δσή (π.ρ. πεξηβάιινλ, βηνεζηθή, δηάζηεκα, θ.ιπ.), θαζψο θαη λα κπνξεί λα ζπνπδάζεη ή λα εξγαζηεί ζε ηερλνινγηθά επαγγέικαηα (πνπ απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ επαγγεικάησλ πνπ εμαζθαιίδνπλ εξγαζία ζηνπο λένπο) ζα πξέπεη λα έρεη βαζηθέο γλψζεηο ζηηο θ.ε., νη νπνίεο (γλψζεηο) ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα δηεθδηθήζεη θαη λα επηηχρεη θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο. 6

7 Θεκαηηθή ελόηεηα 1: Ο επηζηεκνληθόο γξακκαηηζκόο Πεξηερφκελα Δηζαγσγή Ηζηνξηθή αλαδξνκή Ση ζεκαίλεη ν φξνο «επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο»; (Ζ αζάθεηα ηνπ φξνπ) Γηαηί είλαη αλαγθαίνο ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο ησλ πνιηηψλ; Σα πνιιαπιά λνήκαηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ, φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο Φ.Δ. Σα πνιιαπιά επίπεδα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ Απφιπηε θαη ζρεηηθή έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ Κάπνηεο απφπεηξεο ιεηηνπξγηθψλ νξηζκψλ Οη δηαζηάζεηο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ Δπίινγνο Βηβιηνγξαθία 7

8 Ο επηζηεκνληθόο γξακκαηηζκόο 1 Δηζαγσγή ηηο κέξεο καο, o φξνο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο, είλαη έλα δηεζλψο αλαγλσξίζηκν ζιφγθαλ, πνπ ππνδειψλεη ηελ αλάγθε ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο λα ζέζεη σο έλα απφ ηνπο πξσηαξρηθνχο ζηφρνπο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ πνιηηψλ ηνλ γξακκαηηζκφ ηνπο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ζηελ ηερλνινγία (Laugksch, 2001). Ζ αλάγθε απηή επηβεβαηψλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ησλ πεξηζζνηέξσλ ρσξψλ επαλέξρεηαη κε επηηαθηηθφ ηξφπν ην αίηεκα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ (Καξχδαο θαη Κνπκαξάο 2003). Χζηφζν, ην αίηεκα απηφ αθνχγεηαη εθ πξψηεο φςεσο ηνπιάρηζηνλ παξάδνμν, δεδνκέλνπ φηη ε εθπαίδεπζε ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο (θ.ε.) απνηειεί πξσηαξρηθφ κέιεκα ησλ θξαηψλ ηνπ δπηηθνχ πνιηηηζκνχ εδψ θαη ηνπιάρηζηνλ 2 αηψλεο. Ζ απφπεηξα εξκελείαο απηνχ ηνπ παξαδφμνπ καο νδεγεί ζηε δηαηχπσζε θάπνησλ ππνζέζεσλ. Ζ επαλαθνξά ηνπ αηηήκαηνο γηα επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ κε εκθαληηθφ ηξφπν κπνξεί λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ζηνλ ηνκέα απηφ έρνπλ απνηχρεη θαη ρξεηάδεηαη λα επαλαδηαηππσζνχλ ζχκθσλα κε ηα πνξίζκαηα ησλ εξεπλψλ ηεο Γηδαθηηθήο ησλ θ.ε. θαη ηηο εμειίμεηο ζε ζχγρξνλνπο ηνκείο ηεο επηζηήκεο. Μπνξεί επίζεο λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ην ίδην ην λφεκα ηνπ φξνπ έρεη δηεπξπλζεί ψζηε λα θαιχπηεη θαη άιιεο γλσζηηθέο πεξηνρέο θαη ρξεηάδεηαη λα πξνζαλαηνιίδεη ηελ εθπαίδεπζε πξνο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ θξίλνληαη ζχκθσλεο κε ηηο αλάγθεο ηεο επνρήο. Ο παξαπάλσ πξνβιεκαηηζκφο ππνδειψλεη ηελ αλάγθε λα δηαηππσζεί έλαο θαηλνχξγηνο ιεηηνπξγηθφο νξηζκφο γηα ηνλ επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ, ν νπνίνο ζα είλαη θαηαλνεηφο θαη απνδεθηφο απφ ηνλ θαζέλα. Ζ δπζθνιία πεξηγξαθήο θαη νξηνζέηεζεο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ν ξεαιηζηηθφο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ ζε έλα πξφγξακκα ζπνπδψλ απνηειεζκαηηθφ θαη εχθνια πινπνηήζηκν, νθείιεηαη: α) ζηελ αζάθεηα ηνπ φξνπ, ν νπνίνο είλαη ηφζν γεληθφο ψζηε λα επηδέρεηαη πνιιέο εξκελείεο θαη, σο εθ ηνχηνπ, λα νξίδεηαη κε δηάθνξνπο ηξφπνπο αλάινγα κε ην πιαίζην, ρσξηθφ θαη ρξνληθφ, ζην νπνίν αλαθέξεηαη θαη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη, θαη β) ζηηο δπζθνιίεο πνπ ζπλαληά ε πξνζπάζεηα κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεο ζε ζρνιηθή γλψζε. Έηζη, ηα πξψηα εξσηήκαηα πνπ εγείξνληαη φηαλ θάπνηνο ζέιεη λα ηηζαζεχζεη ηελ έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ ζηα φξηα ηεο εθπαίδεπζεο είλαη: 1 ε φιεο ηηο Αγγινζαμσληθέο ρψξεο, ν φξνο επηζηήκε (science) αλαθέξεηαη ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θπξίσο γηα ηζηνξηθνχο ιφγνπο, εμαηηίαο ησλ επηζηεκνληθψλ πξαθηηθψλ πνπ πξψηεο απηέο νη επηζηήκεο αλέπηπμαλ θαη πνπ ηψξα πηα έρνπλ πηνζεηήζεη θαη άιιεο επηζηήκεο. Έηζη, ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο (scientific literacy θαηά ηνπο Ακεξηθαλνχο ή public understanding of science θαηά ηνπο Δγγιέδνπο), αλαθέξεηαη ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ζηηο πξνεθηάζεηο ηνπο ζηελ θνηλσλία. Σα ηειεπηαία ρξφληα πεξηέιαβαλ ζηνλ φξν θαη ηελ ηερλνινγία (εθηφο απφ ηελ πιεξνθνξηθή) πνπ απνηειεί εθαξκνγή ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, θαζψο θαη ηα καζεκαηηθά ζηηο εθαξκνγέο ηνπο ζην θπζηθφ θφζκν (American Association for the Advancement of Science AAST). ηα ειιεληθά νη φξνη απηνί έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί ζε δηάθνξα ζπλέδξηα σο επηζηεκνληθφο αιθαβεηηζκφο (scientific literacy) θαη δεκφζηα θαηαλφεζε ηεο επηζηήκεο (public understanding of science). πλεπψο ζην παξφλ θείκελν, δελ είλαη εχθνιν λα ρξεζηκνπνηεζεί δηαθνξεηηθφο φξνο, εθφζνλ έρεη ήδε θαζηεξσζεί θαη ζηνλ ειιεληθφ ρψξν ν φξνο απηφο. Έηζη, ζηα πιαίζηα ηνπ παξφληνο θεηκέλνπ, ν φξνο επηζηήκε ζα αλαθέξεηαη κφλνλ ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ηελ ηερλνινγία θαη, αληίζηνηρα, ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο ζα είλαη ν γξακκαηηζκφο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ηελ ηερλνινγία. 8

9 α) ηη ζεκαίλεη ν φξνο «επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο»; Απνηειεί κνλνζήκαληε ή πνιπζήκαληε έλλνηα; β) γηαηί είλαη αλαγθαίνο ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο; γ) πψο επηηπγράλεηαη ζηα πιαίζηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο; Ιζηνξηθή αλαδξνκή ηεο έλλνηαο ηνπ επηζηεκνληθνύ γξακκαηηζκνύ Ζ έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ εκθαλίδεηαη γηα πξψηε θνξά ζηε ζχγρξνλε επνρή ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950, θαη πηζαλφλ γηα πξψηε θνξά ζηε βηβιηνγξαθία φηαλ ν Paul Hurd ρξεζηκνπνίεζε ην 1958 ηνλ φξν απηφ ζην ηίηιν ηνπ βηβιίνπ ηνπ: Science Literacy: Its Meaning for American Schools (Laugksch, 2001). Ο Lewenstein (1992) ππνζηεξίδεη φηη ζηηο ΖΠΑ, ακέζσο κεηά ην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν, ε επηδίσμε ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ απνζθνπνχζε ζηε δεκηνπξγία πνιηηψλ πνπ ζα είραλ ζεηηθή ζηάζε πξνο ηελ επηζηήκε. Απηή ε επηδίσμε ησλ ΖΠΑ νθείινληαλ ζην γεγνλφο φηη ε ξίςε ηεο «αηνκηθήο» βφκβαο ζηε Υηξνζίκα θαηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν είρε δεκηνπξγήζεη έλα ζπιινγηθφ ηξαχκα ζηελ αλζξσπφηεηα, ε νπνία μαθληθά θαίλεηαη λα ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε επηζηήκε θαη νη επηζηήκνλεο δελ ήηαλ πνηέ ακέηνρνη ζην εθάζηνηε θνηλσληθφ γίγλεζζαη. Με αθνξκή απηφ ην νδπλεξφ γεγνλφο, ε αλζξσπφηεηα ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε επηζηήκε δελ επαγγέινληαλ κφλνλ ην θαιφ ηεο αλζξσπφηεηαο, αιιά κπνξνχζε λα ιεηηνπξγήζεη θαη σο ν άγγεινο ηεο απνθάιπςεο. Έηζη, νη άλζξσπνη άξρηζαλ λα είλαη επηθπιαθηηθνί έσο θαη ερζξηθνί πξνο ηελ επηζηήκε. Πξνζπαζψληαο λα αλαηξέςεη απηήλ ηελ εηθφλα, ν δπηηθφο θφζκνο πξφβαιιε ην αίηεκα ηνπ νπζηαζηηθνχ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ γηα φινπο ηνπο πνιίηεο. Σν βαζηθφ επηρείξεκα ήηαλ φηη ν ελζπλείδεηνο επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνο πνιίηεο κπνξεί λα επηβάιιεη πεξηνξηζκνχο ζηε ρξήζε ησλ εθαξκνγψλ ηεο επηζηήκεο. Σν δεηνχκελν ήηαλ ην θνηλφ λα εθηηκά ηελ επηζηεκνληθή γλψζε, ηνπο επηζηήκνλεο σο άηνκα, θαζψο θαη ηα επηζηεκνληθά θέληξα θαη ην έξγν πνπ επηηεινχλ. Ζ θχξηα φκσο ψζεζε γηα επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ δφζεθε θαηά ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50, φηαλ ην θξάηνο ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ηεο Ακεξηθήο (Ζ.Π.Α.) ζέιεζε λα γίλεη αληαγσληζηηθφ ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο (.Δ.) ζην πιαίζην ηνπ «πνιέκνπ ησλ άζηξσλ», φπσο είρε επηθξαηήζεη λα νλνκάδεηαη ε κάρε ησλ δχν ππεξδπλάκεσλ γηα επηζηεκνληθή ππεξνρή θαη πξνβάδηζκα ζην δηάζηεκα. Θεσξείηαη φηη ε ηζηνξία ησλ δηαζηεκηθψλ πηήζεσλ άξρηζε ζηηο 4 Οθησβξίνπ 1957, φηαλ νη νβηεηηθνί έζεζαλ ζε ηξνρηά ηνλ πξψην ηερλεηφ δνξπθφξν (Sputnik). Οη ΖΠΑ γηα λα κπνξέζνπλ λα ππνζηεξίμνπλ ηα δηαζηεκηθά πξνγξάκκαηά ηνπο θαη λα απνθηήζνπλ ην πξνβάδηζκα ζην δηάζηεκα ρξεηάδνληαλ έλα θνηλφ επηζηεκνληθά εγγξάκκαην πνπ αθελφο κελ ζα ελέθξηλε ηα ππέξνγθα θνλδχιηα πνπ απαηηνχληαλ γηα ηηο αλάγθεο απηψλ ησλ πξνγξακκάησλ θαη αθεηέξνπ ζα απνηεινχζε ηε δεμακελή απφ ηελ νπνία ζα πξνέθππηαλ νη αλαγθαίνη επηζηήκνλεο θαη ηερληθνί πνπ ζα ζρεδίαδαλ θαη ζα πινπνηνχζαλ απηά ζηα πξνγξάκκαηα. ην πιαίζην απηφ, νη ΖΠΑ αθελφο εγθξίλνπλ ηεξάζηηα θνλδχιηα γηα ηελ αλάπηπμε θαηλνηφκσλ πξνγξακκάησλ ζην κάζεκα ηεο θπζηθήο θαη αθεηέξνπ παξνηξχλνπλ ηνπο επηζηήκνλεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή εθιαΐθεπζε ζεκάησλ θπζηθήο. Έηζη, ζηελ εθπαίδεπζε αλαπηχζζνληαη ηα πξνγξάκκαηα PSSC θαη Harvard Project θαη εθαξκφδνληαη ζηα ζρνιεία. 2 Σελ ίδηα δε αθξηβψο πεξίνδν μεθηλά κηα λέα επνρή γηα ηελ εθιαΐθεπζε ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, ε νπνία έξρεηαη σο αξσγφο ζηελ πξνζπάζεηα θαη ησλ δχν ππεξδπλάκεσλ γηα επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ ησλ πνιηηψλ θαη δεκηνπξγία ζεηηθήο ζηάζεο πξνο ηελ 2 ρεηηθά κε ην ξφιν ησλ δχν απηψλ πξνγξακκάησλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ αλαθαιππηηθνχ κνληέινπ δηδαζθαιίαο ζα αλαθεξζνχκε ζην 4 ν θεθάιαην. 9

10 επηζηήκε. Οξφζεκν απνηειεί ε έθδνζε απφ ηελ Russel Carson ηνπ βηβιίνπ «Ζ ζησπειή άλνημε» (Lewenstein 1992). ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο ηεο Ακεξηθήο αληηκεησπίδνπλ ηνλ θίλδπλν απφ ηελ αλαδπφκελε νηθνλνκηθή δχλακε ηεο Ηαπσλίαο θαη ησλ ρσξψλ ηεο Άπσ Αλαηνιήο. Γεληθή πεπνίζεζε ηεο θνηλσλίαο ησλ ΖΠΑ ήηαλ φηη ράλνπλ ηνλ αξρεγηθφ ξφιν ζην βηνκεραληθφ θαη εκπνξηθφ ηνκέα θαη φηη ε αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο ζπλερψο κεηψλεηαη. Ζ επηζηήκε θαη ε ηερλνινγία ζεσξήζεθαλ βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νηθνλνκηθή πξφνδν. Δπηπιένλ, θαηαγξάθεηαη ζηνπο γεληθνχο δείθηεο ησλ ΖΠΑ κηα ζπλερψο κεηνχκελε πνξεία παξαγσγήο εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ ζηνπο ηνκείο ησλ θπζηθψλ επηζηήκσλ θαη ηεο ηερλνινγίαο. Κάησ απφ απηή ηελ πίεζε ην National Commission on Excellence in Education δεκνζηεχεη ην 1988 κηαλ έθζεζε κε ηίηιν «Έλα έζλνο ζε θίλδπλν (A Nation at Risk)». Με απηήλ ηελ θξαπγή απφγλσζεο, ε επίζεκε εθπαηδεπηηθή αξρή ησλ ΖΠΑ, δηαθεξχζζεη ηελ αλάγθε ηεο θνηλσλίαο γηα ξηδηθή εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηα καζήκαηα ησλ θ.ε. Πξάγκαηη, ιίγν αξγφηεξα δηακνξθψλεηαη έλα πξφγξακκα κε ηελ επσλπκία Project 2061 ην νπνίν απνηειεί κία νπζηαζηηθή πξνζπάζεηα αλακφξθσζεο ηεο εθπαίδεπζεο ζε ζρέζε θπξίσο κε ηνλ επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ. Σν πξφγξακκα απηφ, φπσο θαη ε νλνκαζία ηνπ πξνδίδεη, ζα νινθιεξψζεη ηηο κεηαξξπζκηζηηθέο πξνζπάζεηεο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ησλ ΖΠΑ θαη ζηνλ ηνκέα ησλ θ.ε. ην Ση ζεκαίλεη ν όξνο «επηζηεκνληθόο γξακκαηηζκόο»; Η αζάθεηα ηνπ όξνπ πσο δηαπηζηψλεη ν Kemp (2003), ελψ ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο έρεη δηαπηζησζεί φηη είλαη αλαγθαίνο γηα θάζε άλζξσπν, ελ ηνχηνηο δελ ππάξρεη νκνθσλία γηα ην ηη ζεκαίλεη ή γηα ην ηη ζα έπξεπε λα ζεκαίλεη. Αλη απηνχ, θάζε άηνκν πνπ κε νπνηαδήπνηε ηξφπν εκπιέθεηαη ζηε εθπαίδεπζε ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο (καζεκαηηθά, θπζηθή, ρεκεία, γεσινγία, βηνινγία θαη ηαηξηθέο επηζηήκεο) (Durrant et al 1992) εκθαλίδεηαη λα έρεη κηαλ αξθεηά αζαθή εηθφλα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη δελ έρεη νξίζεη ηελ αληίζηνηρε έλλνηα κε ζαθή ηξφπν. Πξάγκαηη, ζε έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ν Kemp (2003) ζε κία νκάδα θαζεγεηψλ παλεπηζηεκίνπ εηδηθεπκέλσλ ζην επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ δηαπίζησζε φηη δελ ππήξρε νχηε ζπκθσλία σο πξνο ηνλ θαζνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ νχηε σο πξνο ην ζε πνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ ζα πξέπεη λα δνζεί ηδηαίηεξν βάξνο θαη ζε πνηα έθηαζε θαη βάζνο ζα πξέπεη απηά λα δηδαρζνχλ. Σν πξφβιεκα γίλεηαη αθφκε πην ζχλζεην αλ ιάβνπκε ππφςε καο φηη ε επηζηεκνληθή θνηλφηεηα δελ έρεη μεθάζαξε θαη νκφθσλε άπνςε γηα ην εχξνο θαη ηα φξηα ηνπ πεδίνπ πνπ θαιχπηνπλ νη θπζηθέο επηζηήκεο, θαη ζπρλά ηα κέιε ηεο δηαθσλνχλ αθφκε θαη γηα ηελ εγθπξφηεηα θαη αμηνπηζηία ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ παξέρνπλ νη θπζηθέο επηζηήκεο γηα ηνλ θφζκν (Weigold 2001). Μηαλ άιιε παξάκεηξνο πνπ ζέηεη ν Roth (2002) είλαη απηή ηεο εζηθήο ηεο επηζηήκεο. Οη ίδηνη νη επηζηήκνλεο δε θαίλεηαη λα έρνπλ πξνβιεκαηηζηεί γηα ηα φξηα κεηαμχ «θαιήο» θαη «θαθήο» επηζηήκεο, θαη δελ θαίλεηαη λα έρνπλ αλαπηχμεη θξηηήξηα ψζηε λα κπνξνχλ λα «δηαθξίλνπλ ην θαιχηεξν» κεηαμχ δχν πξνηάζεσλ επηζηεκνληθψλ εξεπλψλ. χκθσλα κε ηνλ Weigold (2001) γηα ην θνηλφ ν φξνο επηζηήκε (θπζηθέο επηζηήκεο) θαιχπηεη έλα επξχ θάζκα δξαζηεξηνηήησλ. Πεξηιακβάλεη ηε δνπιεηά ησλ παλεπηζηεκηαθψλ (εξεπλεηψλ) πνπ αλαδεηνχλ ηε γλψζε απφ πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ (βαζηθή επηζηήκε) θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ επηζηεκφλσλ πνπ αλαδεηνχλ ιχζε ζηα 10

11 άκεζα πξνβιήκαηα ηεο θνηλσλίαο (εθαξκνζκέλε επηζηήκε). Ο νξηζκφο ηεο επηζηήκεο κε ηελ επξεία έλλνηα ηνπ φξνπ κπνξεί λα πεξηιακβάλεη θαη ηνπο ηερλνιφγνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηε γλψζε ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ γηα λα αλαπηχμνπλ θαη λα ζρεδηάζνπλ λέα πξντφληα, ελψ έλαο ιηγφηεξν επξχο νξηζκφο ζα πεξηνξίδεηαη κφλνλ ζηηο θ.ε. Ζ αζάθεηα ηνπ φξνπ μεθηλά απφ ην γεγνλφο φηη δελ ππάξρεη θαη αξρήλ θνηλά απνδεθηφο ιεηηνπξγηθφο νξηζκφο γηα ην πξψην ζθέινο ηνπ φξνπ «επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο», φπσο απηφ εθθξάδεηαη ζηε ζχγρξνλε επνρή. Σν πξφβιεκα εζηηάδεηαη ζην γεγνλφο φηη, ελψ ηζηνξηθά ν φξνο Science ζηηο Αγγινζαμσληθέο ρψξεο ήηαλ γηα πνιιά ρξφληα ζπλψλπκνο κε ηηο θ.ε., ζηε ζεκεξηλή επνρή θαίλεηαη φηη έρεη δηνιηζζήζεη θαη ππνλνεί -εθηφο απφ ηηο θ.ε.-, ηφζν ηα καζεκαηηθά φζν θαη ηελ ηερλνινγία, ζε κεξηθέο δε πεξηπηψζεηο θαη ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Έηζη, ελψ κέρξη πξφζθαηα ζηελ εθπαίδεπζε επηθξαηνχζε ν πιήξεο δηαρσξηζκφο αθφκε θαη απηψλ ησλ θ.ε. (ζε καζήκαηα Φπζηθήο, Υεκείαο, Γεσινγίαο, Βηνινγίαο, Γεσγξαθίαο, Αζηξνλνκίαο, θηι.), ζήκεξα ζε αξθεηά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαίλεηαη λα ελζαξξχλεηαη ε εληαία αληηκεηψπηζε θαη κειέηε ηφζν ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ (θ.ε.), φζν θαη ηνπ θαηαζθεπαζκέλνπ θφζκνπ (ηερλνινγία), ζε ζπλάξηεζε κε ηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπο κε ηελ θνηλσλία (θνηλσληθέο επηζηήκεο). Φπζηθά κηα ηέηνηα ζπλνιηθή ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ ζε επίπεδν πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο απαηηεί ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δηδαθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ, ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ θαη ησλ δηδαθηηθψλ εξγαιείσλ. Οπσζδήπνηε βέβαηα απαηηεί αιιαγή λννηξνπίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Γηαηί είλαη αλαγθαίνο ν επηζηεκνληθόο γξακκαηηζκόο ησλ πνιηηώλ; Ο άλζξσπνο, ήδε απφ ηνλ 6 ν π.ρ. αηψλα κε ηνπο Ίσλεο θηινζφθνπο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζεη θαη πεξηγξάςεη ηνλ πεξίπινθν θφζκν πνπ ηνλ πεξηέβαιε αλέπηπμε ζπγθεθξηκέλα εξγαιεία ζθέςεο, ηα νπνία ζπλζέηνπλ ηνλ ιεγφκελν «επηζηεκνληθφ ηξφπν ζθέςε». ε κηα πξνζπάζεηα λα αλαθαιχςεη θαη λα πεξηγξάςεη ηηο βαζχηεξεο δνκέο ιεηηνπξγίαο ηνπ θφζκνπ καο, θαηάθεξε λα θαηαθηήζεη έλαλ θψδηθα επηθνηλσλίαο κε ηε θχζε. Ο δηάινγνο κε ηε θχζε ζπλερίδεηαη έσο ζήκεξα θαη έρεη δψζεη ζηελ αλζξσπφηεηα ζεκαληηθέο ζεσξίεο, νη νπνίεο πεξηγξάθνπλ ηνλ θφζκν καο θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ θαληαζία, ηφικε θαη εθεπξεηηθφηεηα. Οη επηζηεκνληθέο θαηαθηήζεηο θαη ν επηζηεκνληθφο ηξφπνο ζθέςεο ζεσξείηαη φηη απνηεινχλ κηα απφ ηηο βαζηθφηεξεο ζπληζηψζεο ηνπ πνιηηηζκνχ, ζηηο νπνίεο θάζε ζχγρξνλνο πνιίηεο πξέπεη λα εθηεζεί, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζεη ην ζχγρξνλν πνιηηηζκφ ζε φιε ηε ζπλζεηφηεηά ηνπ (Υαιθηά 1999). Σαπηφρξνλα ε ηερλνινγία, ζε δηαιεθηηθή ζρέζε κε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο, ζπλερψο ηξνπνπνηεί θαη δηακνξθψλεη ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν δνχκε. πκβάδηζε κε ηε δεκηνπξγία ηνπ ίδηνπ ηνπ αλζξψπνπ θαη έρεη θξηζεί θαζνξηζηηθή γηα ηε κνξθνινγηθή εμέιημή ηνπ. Πξάγκαηη, ε δηάπιαζε θαη ε κνξθνπνίεζε ηνπ αλζξψπνπ δηεχξπλζε ηεο θξαληαθήο θνηιφηεηαο, ηειηθή δηακφξθσζε ηνπ ζθειεηνχ ηνπ επεξεάζηεθε απνθαζηζηηθά απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Ο άλζξσπνο ζπλερψο κεηαιιάζζεη ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη κεηαιιάζζεηαη θαη ν ίδηνο σο κέξνο απηνχ ηνπ πεξηβάιινληνο (Μνζθνβίηζη 1998). Ζ Σερλνινγία απνηειεί νξγαληθφ θνκκάηη ηνπ πνιηηηζκνχ καο, εθφζνλ εμειίζζεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ηηο εθάζηνηε αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο, ηελ νπνία άκεζα επεξεάδεη. Οη θαιέο ή νη θαθέο 11

12 εθαξκνγέο ηεο εμαξηψληαη άκεζα απφ ηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο θαη κπνξεί λα ειεγρζνχλ κφλνλ απφ ηνπο επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνπο πνιίηεο. Απφ ηα παξαπάλσ γίλεηαη ζαθέο φηη ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο είλαη απαξαίηεηνο πξνθεηκέλνπ ν κέζνο πνιίηεο λα έρεη ηε δπλαηφηεηα: λα ιεηηνπξγεί ζην ηερλνινγηθά δηακνξθσκέλν πεξηβάιινλ ηνπ, λα δηαρεηξίδεηαη κε ζρεηηθή επθνιία ηα πξντφληα ηεο ηερλνινγίαο θαη λα ζπκκεηέρεη κε επηρεηξήκαηα ζε απνθάζεηο πνπ αθνξνχλ ηερλνινγηθέο παξεκβάζεηο ζην δεκφζην ρψξν, λα επηθνηλσλεί γηα ζέκαηα επηζηήκεο ζηε δεκφζηα θνηλσληθή δσή (λα παξαθνινπζεί εθιατθεπκέλα επηζηεκνληθά ληνθπκαληαίξ ή επηζηεκνληθά άξζξα ζε εθεκεξίδεο θαη ηα πεξηνδηθά, λα επηρεηξεκαηνινγεί γηα ζρεηηθά ζέκαηα κε άιινπο νκηιεηέο, θηι), λα «επηιχεη πξνβιήκαηα» ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δσή, αμηνπνηψληαο ηα εθφδηα πνπ ηνπ παξέρεη ν επηζηεκνληθφο ηξφπνο ζθέςεο, λα αλαγλσξίδεη ην ζχλζεην ησλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ θαζεκεξηλά θαη ησλ απνθάζεσλ πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ θαη λα κελ ππνθχπηεη εχθνια ζε κεηαθπζηθέο εξκελείεο γεγνλφησλ. πγθεθξηκέλα, ν Shamos (1996), ζπλνςίδνληαο ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία, αλαθέξεη δχν εηδψλ επηρεηξήκαηα γηα λα ππνζηεξίμεη ηε ζεκαζία ηεο επηδίσμεο ηνπ «επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ» ζηελ εθπαίδεπζε ησλ πνιηηψλ: α) ηε καθξνζθνπηθή ζεψξεζε, πνπ επηζεκαίλεη ηα επηρεηξήκαηα απφ ηε ζθνπηά ηεο θνηλσλίαο θαη β) ηε κηθξνζθνπηθή άπνςε, πνπ αλαθέξεη ηα επηρεηξήκαηα απφ ηε ζθνπηά ηνπ αηφκνπ. α) Μαθξνζθνπηθή ζεψξεζε 1. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη νηθνλνκηθή επκάξεηα ηνπ θξάηνπο: Ο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο είλαη κηα κνξθή αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ πνπ επεξεάδεη ηελ νηθνλνκηθή ηζρχ θαη επκάξεηα ελφο θξάηνπο κε πνιινχο ηξφπνπο. Οη επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη πνιίηεο απνηεινχλ ην αλζξψπηλν δπλακηθφ πνπ ζα ππνζηεξίμεη θαη αλαπηχμεη ηε βαζηθή θαη εθαξκνζκέλε έξεπλα ελφο θξάηνπο, ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο δπλακηθήο ζπκκεηνρήο ηνπ ζηηο δηεζλείο αγνξέο. 2. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη ππνζηήξημε ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο: ζν πεξηζζφηεξνη θαη πςεινχ επηπέδνπ επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη πνιίηεο ππάξρνπλ ζε κηα ρψξα, ηφζν πεξηζζφηεξν ππνζηεξίδεηαη νηθνλνκηθά ε επηζηεκνληθή έξεπλα θαη νη ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο ηεο ζηε ρψξα απηή. 3. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη πξνζδνθίεο ηνπ θνηλνχ απφ ηελ επηζηήκε: ζν πεξηζζφηεξν νη πνιίηεο κηαο ρψξαο θαηαλννχλ ηνπο ζηφρνπο, ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο επηζηήκεο, ηφζν πεξηζζφηεξν πξνζδνθνχλ ξεαιηζηηθέο θαη εθηθηέο ιχζεηο ζηα πξνβιήκαηά ηνπο θαη δελ έρνπλ εμσπξαγκαηηθέο απαηηήζεηο απφ απηήλ. 4. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη ην δηθαίσκα ησλ πνιηηψλ λα επεξεάδνπλ ηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο γηα ηελ επηζηήκε: ζν πςειφηεξν είλαη ην επίπεδν επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ ζε κία ρψξα, ηφζν πην ηζνδπγηζκέλεο (κε θξηηήξηα, θνηλσληθά, πεξηβαιινληηθά, θηι.) είλαη νη απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη ζε πνιηηηθφ επίπεδν ζρεηηθά κε ην είδνο ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη ησλ ηερλνινγηθψλ εθαξκνγψλ πνπ νθείινπλ λα ρξεκαηνδνηεζνχλ απφ ην δεκφζην ηνκέα. 5. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη αιιειεπίδξαζε κε ηελ θνηλσλία: Ζ επηζηήκε ζπρλά ζεσξείηαη απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο πνιίηεο σο ε επηηνκή ηεο εμεηδίθεπζεο θαη ηεο ηερλνθξαηίαο, ηδηφηεηεο πνπ ηελ απνθφπηνπλ απφ ηελ θνηλσληθή δσή θαη 12

13 ηνλ επξχηεξν πνιηηηζκφ. πλήζσο, νη πνιίηεο αληηδξνχλ κε ακεραλία θαη θφβν απέλαληη ζηελ επηζηήκε, δηφηη δελ ηελ θαηαλννχλ θαη αηζζάλνληαη φηη δελ κπνξνχλ λα ειέγμνπλ ηηο εθαξκνγέο ηεο ζν ινηπφλ πεξηζζφηεξν νη πνιίηεο θαηαλννχλ ηε θχζε ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο, ηφζν ε επηζηήκε αλαδεηθλχεη φιεο ηεο ηηο δηαζηάζεηο θαη απνθαιχπηεη ηε ζρέζε ηεο κε ηνλ πνιηηηζκφ. β) Μηθξνζθνπηθή ζεψξεζε 1. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη δηαρείξηζε κηαο θνηλσλίαο πνπ θπξηαξρείηαη απφ ηελ επηζηήκε θαη ηελ ηερλνινγία: Οη επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη πνιίηεο αηζζάλνληαη πην ηθαλνί λα δηαρεηξηζηνχλ ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηζηήκε θαη ηελ ηερλνινγία θαη πνπ ζπλαληνχλ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή, φπσο λα πάξνπλ πξνζσπηθέο απνθάζεηο γηα θαζεκεξηλά ζέκαηα (π.ρ. γηα ηε ξχζκηζε ηεο δίαηηάο ηνπο, γηα ην θάπληζκα, γηα ηε ρξήζε θηλεηψλ, γηα ηηο νζφλεο ησλ ππνινγηζηψλ, γηα ηε δεκηνπξγία αηνιηθνχ πάξθνπ ζηε ζέζε κηαο δαζηθήο έθηαζεο, θηι. 2. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη απαζρφιεζε: Καζψο ε νηθνλνκία βαζίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηε γλψζε, ε πνηφηεηα ησλ αλζξψπηλσλ πφξσλ ζεσξείηαη ε πην ζεκαληηθή νηθνλνκηθή θαηάθηεζε ζηηο ζχγρξνλεο επηζηεκνληθά θαη ηερλνινγηθά βαζηζκέλεο θνηλσλίεο. Δπνκέλσο, νη επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνη πνιίηεο βξίζθνληαη ζε πιενλεθηηθή ζέζε πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ κηαλ εξγαζία ή λα εθκεηαιιεπηνχλ ηα πιενλεθηήκαηα ησλ ηερλνινγηθψλ πξντφλησλ ζην ρψξν ηεο δνπιεηάο ηνπο. 3. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο θαη λνεηηθά, αηζζεηηθά θαη εζηθά πιενλεθηήκαηα γηα ην άηνκν: Ζ επηζηεκνληθή ζθέςε έρεη αλαπηχμεη αλά ηνπο αηψλεο ηα θαηάιιεια λνεηηθά εξγαιεία, κε ηα νπνία κπφξεζε λα «ζπλνκηιήζεη» κε ηε θχζε θαη λα πεξηγξάςεη ηηο εζσηεξηθέο δνκέο ηεο. Χο εθ ηνχηνπ, ε επηζηήκε εθθξάδεη κηα μεθάζαξα δεκηνπξγηθή θαη επθάληαζηε δξαζηεξηφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ κπαινχ. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν, ε επηζηήκε ζπκβάιιεη θαζνξηζηηθά ζηνλ αλζξψπηλν πνιηηηζκφ, ηνλ νπνίν ζπλερψο ηξνπνπνηεί θαη δηακνξθψλεη. 13

14 Τα πνιιαπιά λνήκαηα ηνπ επηζηεκνληθνύ γξακκαηηζκνύ, όπσο πξνθύπηνπλ από ηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο Φ.Δ. Ο DeBoer (2000), ζην πεξίθεκν άξζξν ηνπ, Scientific Literacy: Another Look at its Historical and Contemporary Meanings and Its Relationship to Science Education Reform, κειεηά δηαρξνληθά ηελ έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ, μεθηλψληαο απφ ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα. Ζ κειέηε απηή θαηαιήγεη ζην γεγνλφο φηη ε έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ δελ παξέκελε ζηαζεξή ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ, αιιά δηνιίζζαηλε θαη θάιππηε δηάθνξεο ζεκαζίεο, αλάινγα κε ηηο θνηλσληθέο, ηδενινγηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ ζε θάζε ηφπν θαη επνρή. Έηζη, δηαρξνληθά νη ζθνπνί ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο ησλ Φ.Δ., πνπ αληηθαηνπηξίδνπλ θαη ηηο δηάθνξεο ζεκαζίεο ηεο έλλνηαο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ, κπνξνχλ λα ζπλνςηζζνχλ ζηηο παξαθάησ ζέζεηο: 1. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη πνιηηηζκόο Οη θ.ε. δηεθδηθνχλ κηα ζέζε ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα επεηδή απνηεινχλ κηα ζεκαληηθή ζπληζηψζα ηεο πλεπκαηηθήο καο θιεξνλνκηάο. Απνηεινχλ έλα θπξίαξρν θνκκάηη ηεο πνιηηηζκηθήο εκπεηξίαο καο, πνπ νθείιεη λα πεξάζεη απφ γελεά ζε γελεά. Σνπιάρηζηνλ κέρξη ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα, ε κειέηε ησλ πεδίσλ ησλ θ.ε. ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα., βαζίδνληαλ ζηνλ ηζρπξηζκφ φηη έλαο θαιά πιεξνθνξεκέλνο, κνξθσκέλνο άλζξσπνο πξέπεη λα γλσξίδεη ηνλ ηξφπν πνπ ν θπζηθφο θφζκνο ιεηηνπξγεί, ηνλ επηζηεκνληθφ ηξφπν ζθέςεο, θαη ηελ επίδξαζε ησλ θ.ε. ζηελ θνηλσλία. Ζ πνιηηηζκηθή δηάζηαζε ησλ θ.ε.., πξέπεη λα αλαδεηθλχεηαη κέζα απφ ηε δηδαζθαιία ηφζν ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ησλ επηζηεκνληθψλ ηδεψλ, φπσο επίζεο θαη ησλ ζχγρξνλσλ εμειίμεσλ ζηελ επηζηήκε. 2. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη θόζκνο ηεο εξγαζίαο Σα καζήκαηα ησλ θ.ε. πξέπεη λα παξέρνπλ ζηνπο καζεηέο ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνπο είλαη ρξήζηκεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη πνπ ζα απνηεινχλ βάζε γηα επαγγεικαηηθή εμέιημε ζε βάζνο ρξφλνπ, ζε έλα θφζκν φπνπ ε επηζηήκε θαη ε ηερλνινγία παίδνπλ ηφζν θαζνξηζηηθφ ξφιν. Οη θ.ε. εθνδηάδνπλ ηνπο καζεηέο κε αληίιεςε (εηνηκφηεηα) ησλ ελ δπλάκεη επαγγεικάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο θ.ε. θαη ηνπο παξέρνπλ επθαηξίεο γηα πεξαηηέξσ κειέηε, πνπ κπνξεί βαζηθά λα ηνπο νδεγήζεη ζε επάγγεικα πνπ ζπλδέεηαη κε ηηο θ.ε. Ζ ζχλδεζε κεηαμχ ηεο κειέηεο ησλ θ.ε. θαη ηεο επηηπρνχο εχξεζεο εξγαζίαο ζε ηερληθά πεδία, απνηειεί ζπρλά έλα ζεκείν ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο πνπ πξνβάιιεηαη γηα ηνλ επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ απφ ην 19 ν αηψλα θαη εληεχζελ. 3. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη θαζεκεξηλή δωή. Ζ γλψζε ησλ ηξφπσλ πνπ ιεηηνπξγεί ν θπζηθφο θφζκνο είλαη ρξήζηκε γηα θάζε δσληαλφ πιάζκα. Οη έλλνηεο θαη νη αξρέο ησλ θ.ε. κπνξεί λα επηιεγνχλ θαη δηδαρηνχλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε νη καζεηέο λα αληηιακβάλνληαη ηηο εθαξκνγέο ησλ θ.ε. ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή. Ζ θαηαλφεζε ηεο ηξηβήο, ηνπ θσηφο, ηνπ ειεθηξηζκνχ, ηεο ζεξκφηεηαο, ηεο εμάηκηζεο θαη ηεο ζπκπχθλσζεο, ηεο ηξνθήο ησλ θπηψλ, ηεο αλαηνκίαο ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο θαη ηεο θπζηνινγίαο, ηεο πγείαο θαη ηεο αξξψζηηαο, ηεο θσηνζχλζεζεο θαη ηνπ κεηαβνιηζκνχ, ηεο κηθξνβηνινγίαο, θ.ιπ. φια ζπκβάιινπλ ζε κηα ζχγρξνλε θαη απνηειεζκαηηθή γλψζε γηα ην θπζηθφ θφζκν. Πξάγκαηη, κηα ηέηνηα θαηαλφεζε απνηεινχζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ ηεο δηδαζθαιίαο ζηηο θ.ε., ηνπιάρηζηνλ απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα θαη ήηαλ ε εγγχεζε γηα κηα θαιήο πνηφηεηαο εθπαίδεπζεο ζηελ 14

15 λεσηεξηθή επνρή. Γελ πξέπεη δε λα ζπγρέεηαη κε ηελ εμνηθείσζε κε ηηο ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο πνπ επίζεο ππήξμε έλα δεκνθηιέο θνκκάηη ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο θ.ε. ζε δηάθνξεο επνρέο ηεο ηζηνξίαο καο. 4. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη θνηλωλία Ζ εθπαίδεπζε ζηηο θ.ε. κπνξεί λα βνεζήζεη λα αλαπηπρζνχλ πιεξνθνξεκέλνη πνιίηεο πνπ ζα κπνξνχλ λα ρεηξηζηνχλ έμππλα ηα ζέκαηα ηα νπνία ζρεηίδνληαη κε ηελ αιιειεμάξηεζε επηζηήκεο θαη θνηλσλίαο, λα ςεθίδνπλ κε ππεπζπλφηεηα, θαη λα επεξεάδνπλ, φηαλ ρξεηάδεηαη, ηηο πνιηηηθέο πνπ αθνξνχλ ζηελ επίδξαζε ηεο επηζηήκεο ζηελ θνηλσλία. Δξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηα γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλα ηξφθηκα, ηελ θισλνπνίεζε, ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαη ηεο ζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε, ηελ ππνβάζκηζε ησλ πδάηηλσλ πφξσλ, ηηο ζπλαληνχκε θαζεκεξηλά. Οη πνιίηεο ρξεηάδεηαη λα είλαη επαηζζεηνπνηεκέλνη ζε ηέηνηα δεηήκαηα, λα θαηαλννχλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παίξλνληαη απνθάζεηο γη απηά ζηελ θνηλσλία, θαη λα θαηέρνπλ ηηο δεμηφηεηεο λα ηα δηεξεπλνχλ απφ κφλνη ηνπο, έηζη ψζηε λα κπνξνχλ έμππλα λα επεξεάδνπλ ηηο πνιηηηθέο πνπ επεξεάδνπλ απηνχο θαη ηηο θνηλφηεηεο ζηηο νπνίεο δνπλ. Ζ επηηπρία κηαο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο εμαξηάηαη απφ απηνχ ηνπ είδνπο ηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ. 5. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη δηεξεύλεζε ηνπ θπζηθνύ θόζκνπ Οη θ.ε. ρξεζηκνπνηνχλ ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο δηεξεχλεζεο ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ. Οη καζεηέο πξέπεη λα εηζάγνληαη ζε απηνχο ηνπο ηξφπνπο ζθέςεο θαη λα καζαίλνπλ πψο λα ηνπο ρξεζηκνπνηνχλ, δεδνκέλνπ φηη απνηεινχλ ζεκαληηθά κέζα παξαγσγήο γλψζεο γηα ηνλ θφζκν καο. Οη καζεηέο πξέπεη επίζεο λα κπνξνχλ λα αλαγλσξίδνπλ ζε πνηεο πεξηπηψζεηο νη κέζνδνη ηεο επηζηήκεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζσζηά απφ ηνπο άιινπο θαη ζε πνηεο πεξηπηψζεηο κε ζσζηά. Ζ εγθπξφηεηα ησλ δεδνκέλσλ, ε θχζε ηεο έλδεημεο, ε αληηθεηκεληθφηεηα θαη ε πξνθαηάιεςε, ε ηάζε γηα επηβεβαίσζε θαη ε αβεβαηφηεηα, νη ππνζέζεηο ηεο θαλνληθφηεηαο θαη ηεο ελφηεηαο ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ είλαη φιεο ζεκαληηθέο έλλνηεο ησλ νπνίσλ νη καζεηέο πξέπεη λα έρνπλ ζπλείδεζε. Σαπηφρξνλα, νη καζεηέο ρξεηάδεηαη λα αλαγλσξίδνπλ ηα φξηα ηεο επηζηήκεο θαη ηε δχλακε άιισλ ηξφπσλ ζθέςεο πνπ επίζεο απνδεηθλχνληαη ιεηηνπξγηθέο ζηνλ θφζκν. Τπάξρνπλ ζπλαηζζεκαηηθέο θαη πλεπκαηηθέο φςεηο ηεο χπαξμήο καο πνπ αλήθνπλ εθηφο ηνπ ρψξνπ ηεο επηζηήκεο, θαη ηα φξηα κεηαμχ απηψλ θαη ηεο θχζεο ηεο επηζηεκνληθήο ζθέςεο ρξεηάδεηαη λα επηζεκαλζεί, έηζη ψζηε νη καζεηέο λα κπνξέζνπλ πιήξσο λα θαηαλνήζνπλ ηη είλαη επηζηήκε θαη ηη φρη. 6. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη δεκόζηα θαηαλόεζε ηεο επηζηήκεο κέζω ηωλ Μέζωλ Μαδηθήο Δλεκέξωζεο (ΜΜΔ). Ζ εθπαίδεπζε ζηηο θ.ε. πξέπεη λα εθπαηδεχεη πνιίηεο πνπ λα είλαη ηθαλνί λα παξαθνινπζνχλ κε θξηηηθφ κάηη ηα άξζξα θαη ηηο ζπδεηήζεηο γηα ζέκαηα θ.ε. πνπ εκθαλίδνληαη ζηα ΜΜΔ θαη νη νπνίνη λα κπνξνχλ λα ιακβάλνπλ κέξνο ζε ζπδεηήζεηο γηα ηηο θ.ε. θαη γηα ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο θ.ε. θαη απνηεινχλ κέξνο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Σν θάζε άηνκν πξέπεη λα κπνξεί λα δηαβάδεη θαη λα θαηαλνεί άξζξα πνπ αλαθέξνληαη ζε επηζηεκνληθέο αλαθαιχςεηο, λα παξαθνινπζεί ζπδεηήζεηο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ εζηθή ηεο επηζηήκεο, θαη λα επηθνηλσλεί κε ηνπο άιινπο γηα φ,ηη δηάβαζε ή άθνπζε. Οη δεκνθξαηηθέο αξρέο απαηηνχλ ν νπνηνζδήπνηε λα έρεη ηελ επθαηξία λα αλαπηχζζεη ηηο γλψζεηο ηνπ θαη 15

16 ηηο λνεηηθέο δεμηφηεηέο ηνπ, λα ελδηαθέξεηαη λα παξακέλεη πιεξνθνξεκέλνο θαη λα εθθξάδεη ζπγθξνηεκέλε άπνςε φηαλ ρξεηάδεηαη. 7. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη αηζζεηηθή απόιαπζε: Ο θπζηθόο θόζκνο ωο έξγν ηέρλεο Ο θπζηθφο θφζκνο έρεη έληνλε γνεηεία θαη ε γλψζε ηνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη κεγάιε πξνζσπηθή ηθαλνπνίεζε ζηνπο αλζξψπνπο. Ζ εθπαίδεπζε ζηηο θ.ε. πξέπεη λα εηζάγεη ηνπο καζεηέο ζηε κειέηε ηεο θπζηθήο ηζηνξίαο, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ ηεξάζηηα πνηθηιία ησλ θπηψλ θαη ησλ δψσλ, ηελ εληππσζηαθή ζπλζεηφηεηα ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ δψσλ, ηε θπζηθή νκνξθηά ησλ γεσινγηθψλ ζρεκαηηζκψλ, θαη ηα αζχιιεπηα κπζηήξηα ηνπ κηθξφθνζκνπ θαη ηνπ κεγάθνζκνπ. ηηο ζρνιηθέο αίζνπζεο ησλ θ.ε., νη καζεηέο -κέζσ ηεο εκπεηξίαο απηψλ ησλ θαηλνκέλσλ ηεο θχζεο- κπνξεί λνεηηθά λα θαηαθηήζνπλ ηελ αηζζεηηθή ζεψξεζή ηνπο. ηνλ 19 ν αηψλα, φηαλ νη ζπνπδέο ησλ θπζηνγλσζηηθψλ ήηαλ πην ζπλεζηζκέλεο απφ φηη είλαη ζήκεξα, ε δηδαζθαιία ησλ θ.ε. ζπρλά επηθπξσλφηαλ (εγθπξνπνηνχληαλ) ζηε βάζε ηεο έξεπλάο ηνπο γηα ηελ αιήζεηα θαη ηελ νκνξθηά ζηε θχζε. 8. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη πνιίηεο κε ζεηηθή ζηάζε πξνο ηελ επηζηήκε Ζ εθπαίδεπζε ζηηο θ.ε. πξέπεη λα πξνσζεί ηα πεδία απηψλ ησλ επηζηεκψλ, πξνεηνηκάδνληαο πνιίηεο πνπ ζα έρνπλ ζεηηθή ζηάζε πξνο απηέο θαη νη νπνίνη ζα επηζπκνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ επηζηεκνληθή γλψζε πνπ νη θ.ε. παξέρνπλ. Ο ζθνπφο απηφο εκθαλίδεηαη λα είλαη ζεκαληηθφο ακέζσο κεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν, σο απάληεζε ζηελ απμαλφκελε αληηεπηζηεκνληθή ζηάζε ησλ πνιηηψλ ηνπ δπηηθνχ θφζκνπ. Ζ πίζηε ηνπ 19 νπ αηψλα ζηηο θ.ε. σο θχξηνπ κνρινχ ηεο αλζξψπηλεο πξνφδνπ, έδσζε ηε ζέζε ηεο, κεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν, ζε ηζρπξέο ακθηβνιίεο γηα ηνλ σθέιηκν ξφιν ηνπο πξνο ηελ αλζξσπφηεηα. ηελ πεξίπησζε απηή, ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο βαζίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη νη θ.ε. είλαη κηα δχλακε γηα ην θαιφ θαη φηη ε ζπλεηδεηνπνίεζε απφ ηνπο καζεηέο ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θ.ε. θαη ησλ κεζφδσλ ηνπο ζα ηνπο νδεγήζεη λα εθηηκήζνπλ βαζηά απηφ ην πεδίν γλψζεο. 9. Φπζηθέο επηζηήκεο θαη ζρέζε ηνπο κε ηελ ηερλνινγία Δμαηηίαο ηεο πξαθηηθήο ζεκαζίαο ηεο ηερλνινγίαο ζηνλ θφζκν θαη εμαηηίαο ηεο ζηελήο ζπζρέηηζεο ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ θ.ε.., ε εθπαίδεπζε ζηηο θ.ε. πξέπεη λα πεξηιακβάλεη ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ γηα ηε θχζε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηελ αιιειεμάξηεζε θ.ε. θαη ηερλνινγίαο, φπσο επίζεο λα ηνπο αζθεί ζε δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη θαηά ην ζρεδηαζκφ, ηε δηεμαγσγή θαη ηελ αμηνιφγεζε ησλ ηερλνινγηθψλ πξντφλησλ. Ζ ηερλνινγία δηθαηνχηαη έλα κέξνο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ησλ θ.ε., δηφηη ην αληηθείκελφ ηεο ζπλδηαιέγεηαη κε ην θπζηθφ θφζκν, ν ηερλνινγηθφο ζρεδηαζκφο εμαξηάηαη απφ ηηο αξρέο ησλ θ.ε. θαη πξνρσξεί παξάιιεια κε ηηο κεζφδνπο επηζηεκνληθήο έξεπλαο. Δπηπιένλ, ε ηερλνινγία θαίλεηαη λα θηλεί ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ δηφηη αζρνιείηαη κε ηε κειέηε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ησλ αληηθεηκέλσλ ηεο θαζεκεξηλήο εκπεηξίαο. ε φιε ηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο, ε ηερλνινγία ζπλδένληαλ ζηελά κε ηε δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο ησλ θ.ε., αιιά ν ξφινο ηεο ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ησλ θ.ε. ππήξμε ζρεηηθά αζαθήο. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξψηνπ κηζνχ ηνπ 20 νπ αηψλα, ε δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο ησλ θ.ε. ζπρλά επηθεληξψλνληαλ ζε ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο. ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 ππήξμε κηα μεθάζαξε πξνζπάζεηα λα κεηαθηλεζνχκε καθξηά απφ ηε δηδαζθαιία γηα ηελ ηερλνινγία θαη λα κεηαβνχκε 16

17 πξνο ηε δηδαζθαιία αξρψλ ησλ θ.ε. Μφλνλ ζηηο ηειεπηαίεο ιίγεο δεθαεηίεο, νη ζεσξεηηθνί ηεο δηδαθηηθήο ησλ θ.ε. ζεψξεζαλ ζεκαληηθή ηελ ηαπηφρξνλε δηδαθηηθή αληηκεηψπηζε ησλ θ.ε. θαη ηεο ηερλνινγίαο. Τα πνιιαπιά επίπεδα ηνπ επηζηεκνληθνύ γξακκαηηζκνύ Ζ έλλνηα ηνπ «επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ» θαίλεηαη λα απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ έλλνηα ηεο «θαηαλφεζεο ηεο επηζηήκεο εθ κέξνπο ηνπ θνηλνχ» (Laugksch, 2001), γεγνλφο πνπ ζεσξείηαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ νηθνλνκία θαη ην επίπεδν πνιηηηζκνχ κηαο ρψξαο. Ο Laugksch (2000) ζπλνςίδνληαο παιαηφηεξνπο νξηζκνχο ζεσξεί φηη ν φξνο «επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη ηηο γλψζεηο πνπ ν κέζνο πνιίηεο νθείιεη λα έρεη ζρεηηθά κε ηελ επηζηήκε θαη ζπλήζσο ππνδειψλεη φηη ν επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνο κέζνο πνιίηεο είλαη ζε ζέζε λα εθηηκήζεη ηε θχζε, ηνπο ζθνπνχο θαη ηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο επηζηήκεο, ζε ζπλδπαζκφ κε θάπνηα ζηνηρεηψδε θαηαλφεζε ησλ πην ζεκαληηθψλ επηζηεκνληθψλ ηδεψλ. πσο θαηαδείρζεθε θαη παξαπάλσ, ε έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιππινθφηεηα θαη πνιπζεκαληφηεηα, δεδνκέλνπ φηη ην πεξηερφκελν ηνπ φξνπ «επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» πξνζαξκφδεηαη θαη κεηαιιάζζεηαη ζχκθσλα κε ηελ «εηθφλα» ηεο επηζηήκεο πνπ ζέιεη κηα θνηλσλία λα πξνβάιιεη, ή ζχκθσλα κε ηηο ηδενινγηθέο θαη θηινζνθηθέο ζεσξήζεηο ησλ επηζηεκφλσλ πνπ ηνλ πξνηείλνπλ (Champagne and Lowitts 1989, Kaestle 1990). Έρεη ζπλδεζεί κε ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο εθάζηνηε αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο ηνπ θξάηνπο θαη ηελ αληίζηνηρε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο ζπλείδεζεο ηνπ κέζνπ πνιίηε. Έηζη, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηψλα έρνπλ θαηά θαηξνχο - πξνηαζεί δηάθνξνη νξηζκνί, νη νπνίνπ ζπρλά ζπγθξνχνληαη, άιινηε αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη πάληνηε ζρεηίδνληαη κε ηε γλψζε γηα ηελ επηζηήκε πνπ νθείιεη λα έρεη ν κέζνο πνιίηεο (Laugksch 2000). ηε βηβιηνγξαθία αλαθέξνληαη ηξία επίπεδα «επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ» (Shamos 1996): Σν πξψην επίπεδν αλαθέξεηαη σο «πνιηηηζκηθφο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» (cultural scientific literacy) θαη αθνξά ηε γλψζε πνπ απαηηείηαη λα έρεη ν κέζνο πνιίηεο γηα λα κπνξεί λα παξαθνινπζήζεη δεκφζηα ζέκαηα. Απνηειείηαη απφ έλα κίγκα επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ, φξσλ θαη ελλνηψλ, θαζψο θαη ζηνηρείσλ ηζηνξίαο θαη θηινζνθίαο ηεο επηζηήκεο. Ο «πνιηηηζκηθφο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» απνηειεί ζεκειηψδε πξνυπφζεζε γηα θάζε κνξθή δεκφζηαο επηθνηλσλίαο, φπσο ε αλάγλσζε επηζηεκνληθψλ εθιατθεπηηθψλ άξζξσλ ζε εθεκεξίδεο θαη πεξηνδηθά, ε ζπλελλφεζε κε εθιεγκέλνπο αληηπξνζψπνπο θαη ε παξαθνινχζεζε ζπδεηήζεσλ γηα δεκφζηα ζέκαηα (Hirsch 1987). Σν δεχηεξν επίπεδν αλαθέξεηαη σο «ιεηηνπξγηθφο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» (functional scientific literacy) θαη απαηηεί ν κέζνο πνιίηεο λα κπνξεί φρη απιψο λα ρξεζηκνπνηεί κε επρέξεηα ην επηζηεκνληθφ ιεμηιφγην, αιιά επίζεο λα κπνξεί λα ζπλδηαιέγεηαη, λα δηαβάδεη θαη λα γξάθεη κε ζαθήλεηα γηα επηζηεκνληθά ζέκαηα κε έλαλ ηξφπν πνπ λα είλαη απιφο, νπζηαζηηθφο θαη θαηαλνεηφο. Ζ δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν επηπέδσλ είλαη φηη ην πξψην επίπεδν αλαθέξεηαη ζε έλαλ παζεηηθφ πνιίηε (π.ρ. γλψζε ησλ επηζηεκνληθψλ φξσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο), ελψ ην δεχηεξν ζε έλαλ πην ελεξγεηηθφ. Έηζη, έλαο ιεηηνπξγηθά επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνο πνιίηεο κπνξεί φρη κφλνλ λα δηαβάδεη έλα άξζξν ζηηο εθεκεξίδεο, αιιά κπνξεί επίζεο λα επηθνηλσλεί γηα ην πεξηερφκελφ ηνπ κε έλα άιιν πξφζσπν (δειαδή 17

18 λα ζπδεηά γηα ην πεξηερφκελν ηνπ άξζξνπ κε θάπνηνλ άιιν ή λα ην παξνπζηάδεη θαη λα ην αλαιχεη ζε θάπνηνλ άιιν (Laugksch 2000). Σν ηξίην επίπεδν είλαη ην πην δχζθνιν απφ φια, αλαθέξεηαη σο «αιεζήο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» (true scientific literacy) θαη απαηηεί ν κέζνο πνιίηεο, εθηφο απφ ηε γλψζε θαη ησλ δχν πξνεγνχκελσλ επηπέδσλ, επηπιένλ λα γλσξίδεη θάπνηεο απφ ηηο κεγάιεο επηζηεκνληθέο ζεσξίεο πνπ απνηεινχλ ηα ζεκέιηα ηεο επηζηήκεο (φπσο πσο πξνέθπςαλ, γηαηί είλαη ηφζν επξέσο απνδεθηέο, πσο ε επηζηήκε αλαγλσξίδεη ηελ ηάμε ζε έλα ηπραίν ζχκπαλ, ην ξφιν ηνπ πεηξακαηηζκνχ ζηελ επηζηήκε θηι), θαη λα εθηηκά ηε ζεκαζία ηεο επηζηεκνληθήο δηεξεχλεζεο θαη ηεο δηαηχπσζεο θαηάιιεισλ εξσηεκάησλ, ηνλ επαγσγηθφ θαη ηνλ παξαγσγηθφ ζπιινγηζκφ, ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ινγηθήο ζθέςεο θαη ηελ εκπηζηνζχλε ζε αμηφπηζηεο ελδείμεηο (Shamos 1996). Ο ίδηνο εξεπλεηήο ππνζηεξίδεη φηη ην ηειεπηαίν επίπεδν «επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ» ζεσξείηαη φηη είλαη αξθεηά δχζθνιν λα πξνζεγγηζηεί απφ ηα πεξηζζφηεξα κέιε ηεο θνηλσλίαο καο. Μηα άιιε εξκελεία ηνπ «επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ» αλαθέξεηαη κε ηνλ φξν «επηζηήκε γηα ζπγθεθξηκέλνπο θνηλσληθνχο ζθνπνχο» θαη ζπλδέεη ηε γλψζε ηεο επηζηήκεο κε ην θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν απηή πξνζεγγίδεηαη. πσο αλαθέξεη ν Ziman (1991) «Ζ επηζηεκνληθή γλψζε δελ πξνζιακβάλεηαη απξφζσπα, σο πξντφλ θάπνησλ απνθνκκέλσλ απφ ηελ θνηλσλία εηδηθψλ, αιιά πξνθχπηεη σο κέξνο ηεο δσήο, αλάκεζα ζε πξαγκαηηθνχο αλζξψπνπο, κε πξαγκαηηθά ελδηαθέξνληα ζε έλαλ πξαγκαηηθφ θφζκν». Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη δελ ππάξρεη έλαο απφιπηνο νξηζκφο γηα ηνλ «επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ». Ο «επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο» εμαξηάηαη απφ ην πιαίζην ζην νπνίν πξνηίζεηαη λα ιεηηνπξγήζεη θαη ζπλδέεηαη νξγαληθά κε ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία ζα ρξεζηκνπνηεζεί. Απόιπηε θαη ζρεηηθή έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνύ γξακκαηηζκνύ Ο Laugksch (2001) δίλεη δχν δηαθνξεηηθνχο νξηζκνχο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ. Ο πξψηνο ζρεηίδεηαη κε ηελ απφιπηε θχζε ηεο έλλνηαο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ θαη ν δεχηεξνο έρεη ζρέζε κε ην θαηά πφζν απνδεηθλχεηαη ιεηηνπξγηθά απνηειεζκαηηθφο ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο ζηελ θνηλσλία. Ζ απφιπηε έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ αλαθέξεηαη ζην ππάξρνλ ζψκα ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεο (πεξηερφκελν) θαη ζηνλ ηξφπν ζθέςεο (επηζηεκνληθέο δεμηφηεηεο θαη πξαθηηθέο) ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο. Ζ ζρεηηθή έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ αλαθέξεηαη ζηηο απαηηνχκελεο ηθαλφηεηεο πνπ πξέπεη λα έρεη έλα άηνκν γηα λα ιεηηνπξγεί απνηειεζκαηηθά ζηελ θνηλσλία. Ο νξηζκφο ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ κε ηελ απφιπηε έλλνηα ηνπ φξνπ απερεί ην ζχλνιν ηεο γλψζεο πνπ αλαθέξεηαη ζην πεξηερφκελν ηεο επηζηήκεο, θαζψο θαη ησλ ηθαλνηήησλ θαη ησλ ζηάζεσλ πξνο ηηο θπζηθέο επηζηήκεο, πνπ ζα ήηαλ επρήο έξγνλ λα θαηέρνπλ φινη νη άλζξσπνη. Βέβαηα είλαη θαηαλνεηφ φηη ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο κε απηή ηελ έλλνηα ζα ήηαλ πνιχ δχζθνιν λα νξηζζεί, δεδνκέλεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ πνπ ππάξρνπλ. Ζ έλλνηα ηνπ απφιπηνπ νξηζκνχ ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ είλαη κηα κε πξαθηηθή ηδέα. Ο επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο εμαξηάηαη απφ ην πιαίζην ζην νπνίν πξφθεηηαη λα ιεηηνπξγήζεη θαη είλαη αλαπφζπαζηα ζπλδεδεκέλνο κε ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία ρξεζηκνπνηείηαη. (Laugksch, 2001). Δάλ ινηπφλ γίλεη απνδεθηφ φηη ν 18

19 επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο είλαη νπζηαζηηθά κηα θνηλσληθά θαζνξηζκέλε έλλνηα, ηφηε ε έλλνηα απηή έρεη δηαθνξεηηθή ζεκαζία ζε δηαθνξεηηθέο επνρέο (π.ρ. πξν θαη κεηα- ππξεληθή επνρή) θαη γεσγξαθηθνχο ηφπνπο (Parkinson, 2000), πεξηνρέο (αγξνηηθέο θαη βηνκεραληθέο ηνπηθέο θνηλσλίεο), θνηλσληθέο ζπλζήθεο (αζηηθέο ή ππθλνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο) ή αθφκε θαη ζε δηαθνξεηηθά θνηλσληθά πεξηβάιινληα ηεο ίδηαο ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο (αίζνπζα δηδαζθαιίαο, εξγαζηήξην, εξεπλεηηθφ εξγαζηήξην, θιπ.) (Buxton 2001). Ζ έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ κε ηελ απφιπηε θχζε ηεο θαίλεηαη λα ιεηηνπξγεί ζε έλα θνηλσληθφ θελφ, ελψ ε ζρεηηθή έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ απαηηεί θάπνηνπ είδνπο αιιειεπίδξαζε. Ο επηζηεκνληθά γξακκαηηζκέλνο άλζξσπνο ρξεζηκνπνηεί ηελ επηζηήκε γηα λα θέξεη εηο πέξαο κηα πξάμε ζηελ θνηλσλία. Δίλαη γεγνλφο πάλησο φηη ε πξφζιεςε ηεο επηζηεκνληθήο πιεξνθνξίαο απφ ην θνηλφ δελ είλαη πνηέ θαη δελ κπνξεί πνηέ λα είλαη κία θαζαξά δηαλνεηηθή δηαδηθαζία. Οη άλζξσπνη βηψλνπλ ηελ επηζηεκνληθή γλψζε κέζα ζην πιαίζην ησλ πιηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, αιιειεπηδξάζεσλ θαη ελδηαθεξφλησλ θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν θαζνξίδνπλ θαη θξίλνπλ ηελ επηζηεκνληθή γλψζε σο κέξνο θαη αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ «θνηλσληθνχ παθέηνπ»(wynne 1992). Καζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ πξφζιεςε ηεο επηζηεκνληθήο πιεξνθνξίαο απφ ην θνηλφ απνηειεί ε ζρέζε εκπηζηνζχλεο θαη αμηνπηζηίαο ηνπ θνηλνχ πξνο ηνπο θνξείο ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο, είηε πξφθεηηαη γηα επηζηεκνληθά ηλζηηηνχηα είηε πξφθεηηαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο επηζηήκνλεο (Wynne 1992). Κάπνηεο απόπεηξεο ιεηηνπξγηθώλ νξηζκώλ Σν γεληθφ ηνπ φξνπ επηηξέπεη -αλάινγα κε ηηο ηδενινγηθέο θαη επηζηεκνινγηθέο δεζκεχζεηο ησλ αλζξψπσλ πνπ εθάζηνηε επηρεηξνχλ λα ηνλ πξνζδηνξίζνπλ- ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ πξνο ζπγθεθξηκέλεο θαηεπζχλζεηο. Γειαδή, άιινηε επηθεληξψλεηαη ζην πεξηερφκελν ησλ θ.ε., άιινηε ζηηο πξαθηηθέο δεμηφηεηεο πνπ ζα θαηαθηήζεη ν καζεηήο, άιινηε ζηελ πξαθηηθή αμία ησλ εθαξκνγψλ ησλ θ.ε., άιινηε ζηηο θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληηθέο ζπλέπεηεο ησλ εθαξκνγψλ ηνπο, θαη άιινηε ζην ζπλδπαζκφ δηαθφξσλ απφ ηηο παξαπάλσ θαηεπζχλζεηο. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη πψο ην πξφγξακκα Science for All Americans (AFAA) νξίδεη ηνλ επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ σο εμήο: Τν επηζηεκνληθά γξακκαηηζκέλν άηνκν είλαη εθείλν πνπ: α) γλσξίδεη φηη νη θπζηθέο επηζηήκεο, ηα καζεκαηηθά θαη ε ηερλνινγία είλαη λνεηηθά αιιειεμαξηψκελεο πνξείεο γλψζεο, νη νπνίεο αθελφο κελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα ζπλερψο λα εμειίζζνληαη θαη λα επεθηείλνπλ ηε γλψζε καο γηα ηνλ θπζηθφ θαη ηνλ θαηαζθεπαζκέλν θφζκν, αθεηέξνπ δε έρνπλ φξηα πνπ δελ κπνξνχλ λα ππεξβνχλ, β) θαηαλνεί ηηο έλλνηεο θιεηδηά θαη ηηο αξρέο (λφκνπο-κνληέια) ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, γ) είλαη εμνηθεησκέλν κε ην θπζηθφ θφζκν, αλαγλσξίδνληαο ηφζν ηελ πνηθηιία φζν θαη ηελ ελφηεηα ηνπ, θαη δ) ρξεζηκνπνηεί ηνπο επηζηεκνληθνχο ηξφπνπο ζθέςεο γηα πξνζσπηθνχο (π.ρ. γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή) θαη γηα θνηλσληθνχο ζθνπνχο (π.ρ. γηα λα αληηιακβάλνληαη πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα θαη λα παίξλνπλ ζέζε θαη απνθάζεηο σο πξνο απηά). Γεληθά πάλησο, βαζηθέο παξάκεηξνη ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ θαίλεηαη λα είλαη ν επηζηεκνληθφο ηξφπνο ζέαζεο θφζκνπ, νη επηζηεκνληθέο κέζνδνη έξεπλαο, ε γλψζε ηεο θχζεο ηεο επηζηήκεο, ε ζχλδεζε επηζηήκεο θαη ηερλνινγίαο, ε 19

20 αιιειεμάξηεζε επηζηήκεο θαη θνηλσλίαο θαη ε επίδξαζε ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ ζηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ. Δπίζεο ν επηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηηο αμίεο, ηηο ζηάζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο πνπ ηα επηζηεκνληθά γξακκαηηζκέλα άηνκα ζα πξέπεη λα θαηέρνπλ (Laugksch 2001). Καηά ηνλ Buxton (2001), ην άηνκν κε παηδεία ζε ζέκαηα επηζηήκεο θαη ηερλνινγίαο ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα εθαξκφζεη ηελ επηζηήκε ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δσή. Ο δε Shamos (1996) ππνζηεξίδεη φηη ν επηζηεκνληθά ελήκεξνο πνιίηεο ζα πξέπεη λα θαηαλνεί θαιχηεξα ην πψο, ην ηη θαη ην γηαηί ηεο επηζηεκνληθήο πξνζπάζεηαο. Δπηπιένλ, ν Μαηζαγγνχξαο (2007) επηζεκαίλεη ην γεγνλφο φηη ν επηζηεκνληθά εγγξάκκαηνο πνιίηεο πξέπεη λα κπνξεί λα θαηαλνεί -ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη- ηνλ επηζηεκνληθφ ιφγν, δειαδή ηελ ηδηαίηεξε θνηλσληθή γιψζζα ηεο επηζηήκεο ε νπνία έρεη ζπγθεθξηκέλε νξνινγία, ζχληαμε θαη εξγαιεία (ρξήζε καζεκαηηθψλ, αθαηξεηηθψλ απεηθνλίζεσλ θαη δηαγξακκάησλ, δεμηφηεηα ζην ζρεδηαζκφ πεηξακάησλ, ζηελ ζπιινγή θαη ζηελ αλάγλσζε δεδνκέλσλ, θ.ιπ.). Καη απηφλ ηνλ ηξφπν, ζα κπνξεί λα επηθνηλσλεί γηα ζέκαηα επηζηήκεο κε ηνπο άιινπο πνιίηεο θαη κε ηνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο. Οη δηαζηάζεηο ηνπ επηζηεκνληθνύ γξακκαηηζκνύ χκθσλα κε ηνλ Kemp (2003), ε έλλνηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ έρεη ηξεηο βαζηθέο δηαζηάζεηο: ηελ ελλνηνινγηθή, ηελ δηαδηθαζηηθή θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε. Κάζε κία δηάζηαζε αληηπξνζσπεχεηαη απφ κηα νκάδα επηκέξνπο ραξαθηεξηζηηθψλ. Ζ ελλνηνινγηθή δηάζηαζε πεξηιακβάλεη φια εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ έρνπλ ζρέζε κε ην γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ ελλνηψλ. Ζ δηαδηθαζηηθή δηάζηαζε θαιχπηεη δηαδηθαζίεο, κεζφδνπο, δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο πνπ απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηνπ επηζηεκνληθνχ γξακκαηηζκνχ. Ζ ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε ζπληίζεηαη απφ κηα πνηθηιία ζηάζεσλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη αμηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ επηζηεκνληθφ γξακκαηηζκφ. Ο πίλαθαο πνπ αθνινπζεί δίλεη θαηά ηνλ Kemp ηα ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ ηνλ επηζηεκνληθφ αιθαβεηηζκφ. 20