Από τα αρχαία κιόλας χρόνια δημιουργήθηκε η ανάγκη για προσανατολισμό. Αρχικά άρχισαν να προσανατολίζονται μέσω της πυξίδας και των χαρτών.

Transcript

1 3 ο Ερευνητικό πεδίο: Η εξέλιξη της πυξίδας και των χαρτών, καθώς και η χρήση τους μέχρι σήμερα. Ομάδα εργασίας: Ρίζου Βικτώρια, Ρούσσα Κατερίνα, Σεϊτανίδης Χάρης, Φραγκούλη Ακριβή, Χαλκιά Κατερίνα. Παρουσίαση του θέματος: Από τα αρχαία κιόλας χρόνια δημιουργήθηκε η ανάγκη για προσανατολισμό. Αρχικά άρχισαν να προσανατολίζονται μέσω της πυξίδας και των χαρτών. ΠΥΞΙΔΑ Η πυξίδα βασίζει τη λειτουργία της στο γήινο μαγνητικό πεδίο. Η πυξίδα έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ναυτιλία επειδή επέτρεψε στους ναυτικούς να προσανατολίζονται στην ανοιχτή θάλασσα και χωρίς να χρειάζεται να παρατηρούν τα άστρα.είναι το όργανο που έχει μία μαγνητική βελόνα που δείχνει πάντα το βορρά.εκτός από τη βελόνα στη πυξίδα υπάρχει ένας δίσκος όπου φαίνοτναι τα νούμερα από Τα νούμερα αυτά υποδηλώνουν μία κατεύθυνση σε σχέση με τον άξονα βορρά-νότου και μετριούνται σε μοίρες. Η ΠΥΞΙΔΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Είχε παρατηρηθεί ότι κάθε ένα από τα μικρά κομμάτια μαγνητίτη που έριχναν πάνω σε ένα τραπέζι, είχε την τάση να στρέφεται πάντα προς την ίδια κατεύθυνση και αποτελούσε σημαντικό χαρακτηριστικό του τελετουργικού που ακολουθούσαν. Ο μαγνητίτης είναι ένα φυσικό μέταλλο που κυρίως βρισκόταν σε μεγάλα αποθέματα

2 και εξορυσσόταν στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας από όπου και πήρε το όνομα του. Αργότερα η παρατήρηση αυτή οδήγησε στην κατασκευή των πρώτων αυτοσχέδιων πυξίδων με την τοποθέτηση θραυσμάτων μαγνητίτη πάνω σε ένα κομμάτι ξύλο που επέπλεε μέσα σε ένα δοχείο με νερό ή όταν ένα τέτοιο κομμάτι βρισκόταν κρεμασμένο από ένα νήμα. Στο πέρασμα του χρόνου εξελίσσονται σε μορφή κουταλιού (η άκρη του οποίου πάντα δείχνει προς το νότο) τοποθετημένου πάνω σε τετράγωνη βάση που φέρει τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και σημειωμένες τις θέσεις των κυριότερων αστερισμών. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΥΞΙΔΑΣ Σημαντική διαφοροποίηση δεν παρατηρείται παρά περί το 800 μ.χ. και πάλι στην Κίνα όπου οι μαγνητίτες παίρνουν τη μορφή μεταλλικής βελόνας όπως περίπου την ξέρουμε σήμερα, καθώς διαπιστώνεται ότι εάν ένα μεταλλικό αντικείμενο τριφτεί από μαγνητίτη αποκτά μαγνητικές δυνατότητες. Ωστόσο αυτές δεν διαρκούν για πολύ και γι αυτό ένα κομμάτι μαγνητίτη βρίσκεται πάντα πάνω στα σκάφη προκειμένου ανά τακτά διαστήματα να επαναλαμβάνεται η διαδικασία. Μεταξύ του 850 και 1050 μ.χ. σχεδόν όλα τα κινέζικα πλοία φέρουν κάποιας μορφής πυξίδα ενώ το πρώτο γραπτά καταγεγραμμένο ταξίδι που πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της πυξίδας ως ναυτιλιακό βοήθημα πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1405 και 1433 από τον Zheng He και αποτελούσε το πρώτο από τα επτά μεγάλα ωκεάνια ταξίδια που πραγματοποίησε. Ωστόσο θεωρείται σχεδόν σίγουρο ότι περί το 1200 κάποιας μορφής πυξίδα βρισκόταν σε χρήση στα περισσότερα σκάφη στα νερά της μεσογείου ενώ Άραβες έμποροι είχαν διαδώσει την πυξίδα στις Ευρωπαϊκές χώρες κατά τον μεσαίωνα όπου όμως δεν αξιοποιήθηκε ιδιαίτερα. Η πρώτη γραπτή αναφορά σε αυτή γίνεται το 12 αιώνα από έναν Άγγλο μοναχό τον Alexander Neckham. Σταδιακά αλλά αργά η μορφή της αλλάζει καθώς η βελόνα τοποθετείται πάνω σε άξονα ώστε να είναι πιο ακριβής και τοποθετείται μέσα σε ξύλινα ή αλαβάστρινα κουτιά τα οποία διαθέτουν σύστημα εκκρεμούς ώστε να αποσοβείται το τράνταγμα του σκάφους από τα κύματα. Κάτω από τη βελόνα τοποθετείται κάρτα η οποία φέρει 32 σημεία, τις διευθύνσεις των κυριότερων ανέμων με τους οποίους είναι εξοικειωμένοι οι ναυτικοί. Επικρατεί η χρήση του Βορά ως σημείο αναφοράς και οι περισσότερες πυξίδες φέρουν σε αυτή τη θέση κάποιο χαρακτικό ή ζωγραφιά που την κάνει να ξεχωρίζει. Μάλιστα επικρατεί το γράμμα Τ από τη λατινική λέξη Tramontana που σημαίνει βορινός άνεμος και το οποίο σταδιακά με τις καλλιτεχνικές επεμβάσεις που πραγματοποιούνται σε αυτό παίρνει τη μορφή συμβόλου που μοιάζει με λουλούδι και ονομάζεται fleur de lys και μοιάζει με το παλαιό σύμβολο της Βασιλείας στη Γαλλία. Η αναγραφή των μοιρών πάνω στην κάρτα εκτός των βασικών σημείων του ορίζοντα είναι πιο πρόσφατο γεγονός. Μόλις στις αρχές του περασμένου αιώνα οι πυξίδες τοποθετήθηκαν μέσα σε πλημμυρισμένο δοχείο ώστε η ένδειξη τους να παρέχει σταθερότητα κατάλληλη για τη ναυτιλία. Πρώτος τις εξέλιξε σε αυτό το βαθμό ο Sir William Thomson, γνωστότερος αργότερα ως Λόρδος Κέλβιν. Το υγρό που χρησιμοποιήθηκε ήταν οινόπνευμα που παγώνει σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες ώστε να μην σπάει το δοχείο που περιέχεται η πυξίδα. Ανάλογα μίγματα υγρών χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα. Η ιστορία της πυξίδας είναι ένας σταθμός με διαστάσεις μύθου γύρω από τις ανθρώπινες εφευρέσεις. Είναι ο απολογισμός του πώς ένας πολιτισμός έκανε μια σημαντική εφεύρεση και πώς ένας άλλος από την άλλη πλευρά του κόσμου έβαλε σε εφαρμογή αυτήν την εφεύρεση προάγοντας το εμπόριο και τον πλούτο. Η ιστορία της πυξίδας είναι η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού και η ικανότητα του να προσανατολίζεται στο χώρο.

3 Περιγραφή πυξίδας Χάρτες Ιστορία Η ανάγκη της αναπαράστασης επάνω σε μια σημαντικά περιορισμένη επιφάνεια των τοπογραφικών ιδιόμορφων μιας ορισμένης ζώνης έγινε αισθητή από τον άνθρωπο από την εποχή των πρώτων μεταναστεύσεων των λαών ή ίσως από τότε που κάποιοι θέλησαν να καθορίσουν κατά τρόπο αναμφισβήτητο την ιδιοκτησία είτε μιας καλλιεργούμενης περιοχής είτε της βασικής η οποία ανήκε σε ένα άτομο ή μια κοινότητα.οι αναπαραστάσεις αυτές ήταν οι πρώτοι γεωγραφικοί χάρτες,εφόσον αναπαριστούσαν με κάποια πιστότητα τμήματα της γηίνης επιφάνειας.στη σύγχρονη εποχή,δεν σώζονται δείγματα χαρτών του είδους,αλλά φαίνεται πως ήταν όμοιοι με αυτούς μου συνέχισαν να χρησιμοποιούνται από μερικούς πληθυσμούς των αρκτικών περιοχών,της Πολυνησίας,της Αυστραλίας,της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής. Απαρχές Η κατασκευή χαρτών είναι μία από τις αρχαιότερες δραστηριότητες του ανθρώπου.σύμφωνα με τους αρχαιολόγους τα παλιότερα σχέδια που έχουν βρεθεί και που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν χάρτες χρονολογούνται ακόμα χρόνια πριν.έχουν βρεθεί χαραγμένα σε σπηλιές,σε κομμάτια όστρακου ή σε κομμάτια οστών. Ένα σημαντικότατο εύρημα της προιστορικής περιόδου είναι ο χάρτης που βρέθηκε

4 στον οικισμό του τσατάλ χογιούκ της Τουρκίας και χρονολογείται γύρω στο 7500 π.χ. Ο χάρτης έχει τη μορφή τοιχογραφίας, έχει μήκος περίπου 3 μέτρα και απεικονίζει τον οικισμό σε κάτοψη καθώς και ένα γειτονικό ηφαίστειο.κάτι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο σχετικά με τον χάρτη αυτόν είναι η συμφωνία των όσων απεικονίζονται στο χάρτη με τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών. Μια σημαντική εξέλιξη στην χαρτογραφία,υπήρξε η εμφάνιση της γεωμετρίας.άλλωστε η λέξη Γεωμετρία έχει αρχικά την έννοια της μέτρησης της Γης Τα πρώτα δείγματα χαρτών που φαίνεται να κατασκευάστηκαν με τη χρήση κάποιων αρχών γεωμετρίας προέρχονται από την Βαβυλώνα.Τα σημαντικότερα ευρήματα εκείνης της περιόδου είναι ένα διάγραμμα που παρουσιάζει τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα(2300π.χ) και ένας χαραγμένος χάρτης της ιερής πόλης Νιππούρ. (14ος-12ος αιώνας π.χ) Αξιόλογα ευρήματα πορέρχονται ακόμα από την περιοχή της Αιγύπτου.Οι Τοπογράφοι της εποχής έπρεπε κάθε φορά μετά τις πλημμύρες του Νείλου να επαναπροσδιορίζουν τα όρια των ιδιοκτησιών στο έδαφος.η ανάγκη για ακρίβεια ώθησε τους Αρχαίους Αιγύπτιους στην επινόηση τεχνικών που έδιναν αρκετά αξιόλογη ακρίβεια.ωστόσο δεν έχουν βρεθεί δείγματα χαρτών,παρά μόνο σχέδια μεμονωμένων αγροτεμαχίων,με μία σημαντικότατη εξαίρεση: τον Πάπυρο του Τορίνο.Στον πάπυρο αυτό,που χρονολογείται στο 1300π.Χ, απεικονίζονται οι θέσεις εξόρυξης χρυσού και αργύρου στις περιοχές μεταξύ του Νείλου και της Ερυθράς θάλασσας.σημειώνονται ακόμα οι θέσεις διαμονής των εργατών,δρόμοι.κά. Ο χάρτης αυτός μπορεί κατά πολλούς να θεωρηθεί ο πρώτος γεωλοφικός χάρτης της ιστορίας. Ο αρχαιότερος ελληνικός γεωγραφικός χάρτης δημιουργήθηκε από τον Αναξίμανδρο,τον 6ο αι π.χ Ήταν ένας χάρτης του τότε γνωστού κόσμου,που όμως δεν διασώθηκε.αναφέρεται επίσης ότι ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος έφερε ένα χάρτη στη Σπάρτη το 499π.Χ» Σύγχρονη χαρτογραφία Ιδρυτής της σύγχρονης χαρτογραφίας θεωρείται ο Φλαμανδός γεωγράφος Γεράρδος Μερκάτωρ, ο πρώτος που έδωσε μια συστηματοποιήση στις εκτεταμένες γεωγραφικές και χαρτογραφικές γνώσεις της εποχής του,κυρίως στο φημισμένο του έργο Ατλας. Οι μεγάλες πρόοδοι της χαρτογραφίας συνέπεσαν με την ανακάλυψη νεότερων συστημάτων μέτρησης που στηρίζονταν σε αστρονομικές και γεωδαιτικες αρχές. Από τον 19 ο αιώνα όλες οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες φρόντησαν για τη συστηματική χαρτογράφιση του εδάφους τους και για τη σύνταξη τοπογραφικών χαρτών ή χωρογραφικών χαρτών με μεγάλη κλίμακα.

5 Χαρτογραφικά σύμβολα Η επιλογή των χαρτογραφικών συμβόλων εξαρτάται κυριώς απο το είδος του χάρτη, αλλά, σε μεγάλο βαθμό και απο τις γνώσεις εκείνων στους οποίους απευθύνεται. Στους χάρτες καθημερινής χρήσης,που απευθύνονται σε ευρύ κοινό, η επιλογή γιίνεται έτσι ώστε τα σύμβολα να ανταποκρίνονται άμεσα σε νοητικές εικόνες του χρήστη(π.χ. συμβολισμός των λιμένων με μια άγκυρα) και να αναγνωρίζονται με ευκολία. Αντίθετα, ο συμβολισμός εξειδικευμένων χαρτών, που απευθύνονται σε επαγγελματίες για παράδειγμα των γεωλογικών χαρτών, δεν υφίσταται παρομοιούς περιορισμούς γιατί οι χρήστες γνωρίζουν καλά την κοινή επαγγελματική συμβολική γλώσσα την οποία χρησιμοποιούν. Τα σύμβολα που χρησιμοποιούν οι χαρτογράφοι για να επεικονήσουν τις πληροφορίες ενός χάρτη παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία, σε γενικές γραμμές όμως μπορούν να χωριστούν σε τρεις βασικές κατηγορίες σημειακα, γραμμικά και επιφανειακά. Τα πρώτα έχουν σημειακή μορφή και σε αυτή ανήκουν τα σύμβολα απεικόνισης οικισμών, κορυφών, θαλάσσιων βαθών, σπηλαιών, σηράγγων, κλπ. Είναι δυνατό να διαφοροποιήθουν, έτσι ώστε να παρέχουν και ποσοτικές πληροφορίες. Για παράδειγμα, τα σύμβολα των οικισμών μπορούν να πληροφορούν ταυτόχρονα και για τον πληθησμό τους. Στα γραμμικά περιλαμβάνονται τα σύμβολα απεικόνησης ισοϋψών, οδικών αρτηρειών, σιδηροδρομικών γραμμών, ποταμών, κλπ. Και αυτά μπορούν να διαφοροποιηθούν κατάλληλα, ώστε να παρέχουν πιο σύνθετες πληροφορίες. Για παράδειγμα μπορούν να επιτρέπουν την άμεση διάκριση του κύριου και του δευτερεύοντος οδικού δικτύου. Τα επιφανειακά σύμβολα περιλαμβάνουν τις χρωματικές διαφοροποιήσεις με τις οποίες δηλώνεται η διαφορά είτε ποιότητας (θάλασσα,λίμνη ή ξηρά) είτε ποσότητας(διαφορές υψομέτρου ή βάθους) σε επιφάνειες.

6 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟ(Ανδρέα Κορνάρο) 1. Πού εργάζεστε ; Εργάζομαι στην Cardiff Marine S.A 2.Πόσα χρόνια εργάζεστε ως καπετάνιος; 17 χρόνια 3.Εχετε χρησιμοποιήσει τη πυξίδα; Βεβαίως και έχω χρησιμοποιήσει. 4.Πόσα είδη πυξίδας χρησιμοποιήσατε; Έχω χρησιμοποιήσει δύο είδη πυξίδας. Η μία ονομάζεται μαγνητική και η αλλή γυρωσκοπική. 5.Πώς ήταν η πρώτη πυξίδα που χρησιμοποιήσατε; Η πρώτη πυξίδα που χρησιμοποίησα ως καπετάνιος ήταν η γυρωσκοπικη. Η γυρωσκοπική πυξίδα δεν μπορούσε να μετακινηθεί. Είχε πολύ μεγάλο όγκο με αποτέλεσμα να καταλαμβάνει και ένα ολόκληρο δωμάτιο. Τότε μάλιστα υπήρχε ενας ξεχωριστος στο πλήρωμα όπου ήταν μεσα σε εκεινο το δωμάτιο και ενημέρωνε τον καπετάνιο για τον προσανατολισμό του στη θάλασσα. 6.Σας έτυχε στη διάρκεια κάπιου ταξιδιού σας πρόβλημα με τη λειτουργία της πυξίδας; Και βέβαια μου έχει τύχει πρόβλημα με τη λειτουργία της πυξίδας. Πολλές φορές κατα τη διάρκεια ορισμένων ταξιδιών έχει σταματίσει να λειτουργεί η γυρωσκοπική πυξίδα λόγο διακοπής ρεύματος. Την πρώτη φορα που μου συνέβησε αυτο λοιπον λογο του ότι υπήρχε άλλη μία πυξίδα που χρησιμοποιήσαμε, οποια ηταν η μαγνητικη και ειναι πολύ σπάνιο να χαλάσει, και έτσι καταφέραμε να φτάσουμε στο προορισμό μας χωρις κανενα πρόβλημα. Σε ενα ακομα ταξίδι μου όμως επειδη το πλοιο ηταν παλιό και είχε μόνο μία πυξίδα, με την βοήθεια των αστεριών και του ήλιου καταφεραμε να φτάσουμε στο σωστό προορισμό μας. 7.Χρήση χαρτών έχετε κάνει; Ποιό κατα τη γνώμη σας ήταν εκείνο που βοηθούσε καλύτερα και περισσότερο κατα τη διάρκεια κάποιου ταξιδιού; Έχω κάνει χρήση χαρτών. Πιστεύω πως ενας χάρτης είναι πολύ απαραίτητος σε ένα καράβι. Καί τα δύο είναι πολύ σημαντικά, και τα δύο χρειάζονται. Σίγουρα όμως με τον χάρτη έχεις καλύτερη οπτική εικόνα αλλά και με την πυξίδα είσαι πιο σίγουρoς για τον προορισμό σου.

7 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΠΙΛΟΤΟ (Αλέξανδρο Μαυράκη) 1. Που εργάζεστε και πόσα χρόνια εργάζεστε ως πιλότος; Υπηρέτησα για 30 χρόνια σε διάφορες πολεμικές μονάδες,όπως η 110 Πτέρυγα Μάχης Λάρισας,η 111 Πτέρυγα Μάχης Αγχιάλου κ.α, πετώντας μαχητικά αεροσκάφη τύπου F16,F104 κ.α 2.Έχετε χρησιμοποιήσει την πυξίδα; Δεν εννοείται πτύση χωρίς την χρήση της πυξίδας. 3.Πόσα είδη πυξίδας χρησιμοποιήσατε; Τη μαγνητική,η οποία λόγω μαγνήτη δείχνει πάντα το Βορρά και την γυροσκοπηκή,η οποία λειτουργεί με ηλεκτρισμό. 4.Ποιά ήταν η πρώτη πυξίδα που χρησιμοποιήσατε; Η πρώτη πυξίδα που χρησιμοποίησα ήταν η μαγνητική,απόλυτα σημαντική στον προσανατολισμό.στα χρόνια μας με την νέα τεχνολογία ο προσανατολισμός μπαίνει σε computer. 5.Σας έτυχε στη διάρκεια κάποιου ταξιδιού σας,πρόβλημα με την λειτουργία της πυξίδας; Αν ναι,πώς το αντιμετωπίσατε; Οταν παρουσιαστει πρόβλημα λόγω βλάβης της πυξίδας αντιμετωπίζεται μέσω επικοινωνίας με την βάση αεροδρομίου.σε περίπτωση που η τηλεφωνική επικοινωνία δεν είναι δυνατή,πρέπει να έρθει άλλο αεροσκάφος να σε οδηγήσει για προσγείωση,εκτός εάν βλέπεις,με τη χρήση του χάρτη,το διάγραμμα προσγείωσης.