ΘΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ Κληρονοµικός καρκίνος µαστού-ωοθηκών

Transcript

1 ΘΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2005 Κληρονοµικός καρκίνος µαστού-ωοθηκών

2 ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ βλάβες στο DNA Αλλαγή της γενετικής πληροφορίας: Απώλεια του προγραµµατισµού του κυττάρου ΚΑΡΚΙΝΟΣ

3 Αλλαγή της γενετικής πληροφορίας: Χάσιµο του προγραµµατισµού του κυττάρου ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΩΝ Γονίδια µε ρόλο-κλειδί στη διαδικασία ογκογένεσης: Γονίδια που ρυθµίζουν την κυτταρική ανάπτυξη Πρωτοογκογονίδια ρύθµιση της κυτταρικής ανάπτυξης & πολλαπλασιασµού Γονίδια ελέγχου διατηρούν άθικτο το γονιδίωµα (και τη γενετική πληροφορία) ανιχνεύοντας και διορθώνοντας λάθη Ογκοκατασταλτικά γονίδια ανάσχεση κυτταρικού πολλαπλασιασµού, ξεκινούν την απόπτωση

4 ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ βλάβες στο DNA? ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΥΧΗ

5 Κληρονοµούµενες βλάβες σε κρίσιµα γονίδια ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Σπάνια (5-10% των καρκίνων) Υψηλή πιθανότητα για καρκίνο Οικογένειες µε πολλά περιστατικά Εκδήλωση σε νεαρή ηλικία 35 κληρονοµικά σύνδροµα καρκίνου Κυρίαρχα αυτοσωµικά Αδενωµατώδης πολυποδίαση, οικογενής (περιλαµβάνεται το σύνδροµο Gardner) Σύνδροµο Gorlin (basal cell nevus syndrome) Καρκίνος µαστού & ωοθηκών, οικογενής: BRCA1 Καρκίνος µαστού & ωοθηκών, οικογενής: BRCA2 Σύνδροµο Carney Χόρδωµα, οικογενές Σύνδροµο καρκίνου παχέος εντέρου, HNPCC (σύνδροµο Lynch περιλαµβάνεται το σύνδροµο Muir-Torre) Σύνδροµο Cowden Καρκίνος οισοφάγου µε τύλωση Καρκίνος στοµάχου, οικογενής Σύνδροµο Li Fraumeni Μελάνωµα, οικογενές, µε ή χωρίς δυσπλαστικούς σπίλους Πολλαπλή ενδοκρινής νεοπλασία 1 Πολλαπλή ενδοκρινής νεοπλασία 2 Οστεοχονδροµάτωση, πολλαπλή (πολλαπλή εξόστωση) Οικογενές παραγαγγλίωµα Σύνδροµο Peutz-Jeghers Καρκίνος προστάτη Καρκίνος νεφρού, οικογενής Ρετινοβλάστωµα Οζώδης σκλήρυνση Σύνδροµο Von Hippel-Lindau Όγκος Wilm s Υποτελή αυτοσωµικά Ataxia telangiectasia Σύνδροµο Bloom Αναιµία Fanconi Σύνδροµο Rothmund-Thompson Σύνδροµο Werner Xerodema pigmentosum Αµφίβολοςτρόποςκληρονόµισης Καρκινοειδές, οικογενές Ασθένεια Hodgkin s, οικογενής Καρκίνος παγκρέατος, οικογενής Καρκίνωµα όρχεων, οικογενές

6 Σπάνια (5-10% των καρκίνων) ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Ο ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΑΦΟΡΑ ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ! 35 κληρονοµικά σύνδροµα καρκίνου Κυρίαρχα αυτοσωµικά Αδενωµατώδης πολυποδίαση, οικογενής (περιλαµβάνεται το σύνδροµο Gardner) Σύνδροµο Gorlin (basal cell nevus syndrome) Καρκίνος µαστού & ωοθηκών, οικογενής: BRCA1 Καρκίνος µαστού & ωοθηκών, οικογενής: BRCA2 Σύνδροµο Carney Χόρδωµα, οικογενές Σύνδροµο καρκίνου παχέος εντέρου, HNPCC (σύνδροµο Lynch περιλαµβάνεται το σύνδροµο Muir-Torre) Σύνδροµο Cowden Καρκίνος οισοφάγου µε τύλωση Καρκίνος στοµάχου, οικογενής Σύνδροµο Li Fraumeni Μελάνωµα, οικογενές, µε ή χωρίς δυσπλαστικούς σπίλους Πολλαπλή ενδοκρινής νεοπλασία 1 Πολλαπλή ενδοκρινής νεοπλασία 2 Οστεοχονδροµάτωση, πολλαπλή (πολλαπλή εξόστωση) Οικογενές παραγαγγλίωµα Σύνδροµο Peutz-Jeghers Καρκίνος προστάτη Καρκίνος νεφρού, οικογενής Ρετινοβλάστωµα Οζώδης σκλήρυνση Σύνδροµο Von Hippel-Lindau Όγκος Wilm s Υποτελή αυτοσωµικά Ataxia telangiectasia Σύνδροµο Bloom Αναιµία Fanconi Σύνδροµο Rothmund-Thompson Σύνδροµο Werner Xerodema pigmentosum Αµφίβολοςτρόποςκληρονόµισης Καρκινοειδές, οικογενές Ασθένεια Hodgkin s, οικογενής Καρκίνος παγκρέατος, οικογενής Καρκίνωµα όρχεων, οικογενές

7

8 Πώς εντοπίστηκε το γονίδιο προδιάθεσης σε καρκίνο µαστού ωοθηκών BRCA1 (1994)

9

10 Περίπου 10% των περιπτώσεων καρκίνου ωοθηκών και 7% των περιπτώσεων καρκίνου µαστού στογενικόπληθυσµό είναι φορείς µεταλλαγµένου γονιδίου. κατά κύριο λόγο τα γονίδια είναι τα BRCA1 και BRCA2 Τα άτοµα αυτά εντοπίζονται κυρίως σε οικογένειες µε πολλαπλές περιπτώσεις καρκίνων µαστού / ωοθηκών που συνήθως εκδηλώνονται σε νεαρή ηλικία.

11 Ενδείξεις για κληρονοµική προδιάθεση Πολλά περιστατικά καρκίνων στην οικογένεια Εµφανίζονται περιστατικά σε >1 γενιά Νεαρή ηλικία εκδήλωσης Όγκοι που αναπτύσσονται ανεξάρτητα (π.χ., αµφοτερόπλευρος καρκίνος στο µαστό) Συσσώρευση στην οικογένεια συγκεκριµένων τύπων καρκίνου (π.χ., µαστού, ωοθηκών, προστάτη) Ασυνήθιστη εκδήλωση (π.χ., καρκίνος µαστού σε άνδρα) Συγκεκριµένες εθνικές οµάδες (π.χ., Εβραίοι Ashkenazi)

12

13 ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ Η µετάλλαξη αλλάζει µια γονιδιακή µορφή (αλληλόµορφο) σε µια άλλη Είναι η κύρια πηγή της γενετικής ποικιλότητας Αλλαγή στο DNA, που κληρονοµείται Αποτέλεσµα της αλλαγής στην αλληλουχία των βάσεων του DNA αλλαγή στον γενετικό κώδικα Πολλαπλές αιτίες: µεταλλαξιγόνα, λάθη στην αντιγραφή του DNA, ενσωµάτωση ξένων στοιχείων (transposons) στο χρωµόσωµα Πολλαπλές συνέπειες: Από καµία µέχρι θάνατο Μερικοί τύποι µεταλλάξεων µπορούν να διορθωθούν

14

15 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΩΝ ΣΤΟ ΜΟΡΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΣΙΩΠΗΡΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ (Silent) αλλαγή κωδικονίου δεν συνεπάγεται αλλαγή αµινοξέος, π.χ. Phe UUU > UUC Phe ΠΑΡΑΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ (Missense) η αλλαγή κωδικονίου επιφέρει αλλαγή αµινοξέος διαφορετικές συνέπειες: συντηρητική αντικατάσταση αµινοξέος (συνώνυµη µετάλλαξη): αλλαγή σε χηµικά παρόµοιο αµινοξύ, µικρότερη πιθανότητα αλλαγής της πρωτεϊνικής λειτουργίας, π.χ. Lys AAA > AGA Arg, Ser UCU > ACU Thr µη συντηρητική αντικατάσταση αµινοξέος: αλλαγή σε χηµικά διάφορο αµινοξύ, πιο πιθανό να αλλάζει η πρωτεϊνική λειτουργία MH ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ (Nonsense) κωδικόνιο αµινοξέος αλλάζει σε σήµα τερµατισµού MΕΤΑΛΛΑΞΗ ΑΛΛΑΓΗΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ (Frameshift) προσθήκη ή απαλοιφή βάσεων που δεν είναι πολλαπλάσιο του 3, κωδικοποίηση τελείως διαφορετικών αµινοξέων MΕΤΑΛΛΑΞΗ ΘEΣΗΣ ΣΥΡΡΑΦΗΣ (Splice-site) αλλαγή σήµατος συρραφής εξωνίων, παράλειψη εξωνίων ή προσθήκη ιντρονίων στην πρωτεΐνη

16 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΠΙ ΙΟΡΘΩΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΩΝ Αποφυγή λαθών, π.χ. διορθωτική δράση της DNA πολυµεράσης, του ενζύµου που αντιγράφει το DNA υπεροξειδική δισµουτάση, αποµάκρυνση ελεύθερων ριζών Επιδιόρθωση της ζηµιάς, π.χ. Φωτοεπανενεργοποίηση, αναγέννηση πυριµιδινών παρουσία φωτός Αλκυλοτρανσφεράση, Συστήµατα επιδιόρθωσης βασισµένα στην οµολογία των βάσεων των 2 αλυσίδων του DNA (π.χ. mismatch repair, recombination repair, transcription-coupled repair, base excision repair)

17 Ασθένειες που προκαλούνται από βλάβες σε γονίδια επιδιόρθωσης του DNA Xeroderma pigmentosum (XP) = προδιάθεση σε καρκίνους δέρµατος επαγόµενους από υπεριώδη ακτινοβολία Ataxia telangiectasia (AT) = πολλαπλά καρκινικά σύνδροµα, νευροεκφυλισµός, δυσλειτουργία ανοσοποιητικού, ραδιοευαισθησία, γονίδια ATM, ATR Αναιµία Fanconi (FA) = προδιάθεση σε οξεία µυελοειδή λευχαιµία και άλλους καρκίνους, γονίδια FancA, FancD, κ.ά. Σύνδροµο Bloom (BS) = προδιάθεση σε καρκίνο, ανώµαλη ανάπτυξη, φωτοευαισθησία, δυσλειτουργία ανοσοποιητικού, γονίδιο Blm Κληρονοµικός µη-πολυποδιακός καρκίνος παχέος εντέρου (HNPCC) = προδιάθεση σε καρκίνο παχέος εντέρου και ωοθηκών, γονίδια hmsh2, hmlh1, hpms1, hpms2 Κληρονοµικός καρκίνος µαστού-ωοθηκών = προδιάθεση σε καρκίνο µαστού και ωοθηκών, γονίδια BRCA1, BRCA2

18

19

20 BRCA1-συσχετιζόµενοι καρκίνοι:ισόβιο ρίσκο Καρκίνος µαστού 56%-87% (συχνά( σε νεαρή ηλικία) εύτερος πρωτοπαθής καρκίνος µαστού 64% Καρκίνος ωοθηκών 16%-44% Πιθανώς αυξηµένο ρίσκο και για άλλους καρκίνους (π.χ. προστάτη, παχέος εντέρου)

21 BRCA2-συσχετιζόµενοι καρκίνοι:ισόβιο ρίσκο καρκίνος µαστού (50%-80%) ανδρικός καρκίνος αµφοτερόπλευρος µαστού (6%) καρκίνος µαστού (50%) καρκίνος ωοθηκών (16%-21%) Αυξηµένο ρίσκο για καρκίνο προστάτη ( 10-20%) και παγκρέατος ( 3%)

22 Κληρονοµικός καρκίνος µαστού-ωοθηκών ωοθηκών: Η γενετική ανάλυση H γενετική ανάλυση για τα γονίδια BRCA1 & BRCA2 σε οικογένειες µε ιστορικό καρκίνου µαστού/ωοθηκών ξεκίνησε το σε ερευνητικά πλαίσια. Από το 2000 προσφέρεται ως εξέταση ρουτίνας σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, την Αµερική, τον Καναδά, την Αυστραλία και το Ισραήλ. Ο γενετικός έλεγχος εκτιµάται ότι µπορεί να σώσει χιλιάδες ζωές. ΒRCA1 & BRCA2: 1994 and beyond, Νarod & Foulkes, Nature Review Cancer Sep 2004

23 Κληρονοµικός καρκίνος µαστού-ωοθηκών ωοθηκών: Η γενετική ανάλυση Η γενετική ανάλυση των γονιδίων BRCA1 και BRCA2 για την εύρεση µεταλλάξεων που προδιαθέτουν για καρκίνο µαστού-ωοθηκών δεν είναι µια εύκολη υπόθεση!

24 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΩΝ BRCA1 & 2 Το ποσοστό των οικογενειών υψηλού κινδύνου µε καρκίνο µαστού ή/και ωοθηκών που αποδίδεται σε µεταλλάξεις του BRCA1 και 2 διαφέρει πολύ από τον ένα πληθυσµό στον άλλο Ρωσία: 79% 5382insC BRCA1 Ισραήλ 47% 5382insC, 185delAG BRCA1 Ιταλία 29% διάσπαρτες/µοναδικές µεταλλάξεις Aγγλία, Γαλλία Σκανδιναβία Oυγγαρία, Ολλανδία ~20-25% Βέλγιο, Γερµανία Ιαπωνία Iσλανδία 100% 999del5 BRCA2 Ισραήλ 100% 6174delT BRCA2 ιαφορετικές µεταλλάξεις εντοπίζονται σε διαφορετικούς πληθυσµούς Oι διαγνωστικές µέθοδοι σχεδιάζονται ανάλογα µε τον πληθυσµό

25 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Φθινόπωρο 1999: - Ξεκινά η γενετική ανάλυση BRCA1 και BRCA2 σε Έλληνες ασθενείς

26 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Συνοπτικά αποτελέσµατα της µελέτης στον Ελληνικό Πληθυσµό Τράπεζα DNA : 320 δείγµατα (270 οικογένειες) Έχουν αναλυθεί: οικογένειες φορείς παθογόνων µεταλλάξεων

27 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ - Γιατί να γίνει η γενετική ανάλυση σε οικογένειες υψηλού κινδύνου; 1. Ερευνητικά οφέλη 2. Κοινωνικά (Πρακτικά) οφέλη

28 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ 1. Ερευνητικά οφέλη Καθορισµός του ιδιαίτερου προφίλ µεταλλάξεων για τον ελληνικό πληθυσµό Συσχέτιση µεµωνοµένων µεταλλάξεων µε τις επιπτώσεις για τους φορείς τους Μελέτη των επιπτώσεων µεµωνοµένων µεταλλάξεων στη γονιδιακή/πρωτεϊνική λειτουργία Νέα δεδοµένα ενδεχοµένως να βοηθήσουν στη γενικότερη διασαφήνιση των µηχανισµών καρκινογένεσης

29 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ 2. Κοινωνικά (Πρακτικά) οφέλη Φορείς: Συγκεκριµενοποίηση του παράγοντα κινδύνου (=ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ) Κίνητρο για αλλαγή συµπεριφοράς Λήψη προληπτικών µέτρων Σε οικογένεια που βρίσκεται ότι φέρει µετάλλαξη, τα µισά µέλη της (50%) θεωρητικά δεν θα την έχουν κληρονοµήσει ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΑΓΧΟΣ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ

30 ιαφορά γενετικής ανάλυσης από άλλες ιατρικές εξετάσεις Αφορά ολόκληρη την οικογένεια!

31 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Λήψη οικογενειακού ιστορικού - Ι ΙΑΙΤΕΡΗ ΣΗΜΑΣΙΑ - Απαραίτητη η λήψη οικογενειακού ιστορικού των τριών τελευταίων γενεών Συµπλήρωση ερωτηµατολογίου σχετικά µε την καταγωγή, φυσικές δραστηριότητες, διατροφικές συνήθειες, το ιατρικό ιστορικό της ασθενούς Πλήρη κλινικο-παθολογικά δεδοµένα π.χ. Φορείς BRCA1 εµφανίζουν αρνητικούς υποδοχείς οιστρογόνων ενώ Φορείς BRCA2 εµφανίζουν θετικούς υποδοχείς οιστρογόνων Η παθογόνος µετάλλαξη µπορεί να κληρονοµηθεί εξ ίσου από τον πατέρα και τη µητέρα Οι άρρενες φορείς στο BRCA1 συνήθως δεν αναπτύσσουν τη νόσο ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Oι γυναίκες φορείς µεταλλάξεων στο BRCA1 αναπτύσσουν τη νόσο πολύ νωρίτερα από τις φορείς στο BRCA2

32 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 1. Αίµα απότονασθενή 2. Αποµόνωση γονιδιωµατικού DNA P53 Tumor Suppressor protein CMT1A Charcot-Marie-Tooth Syndrome BRCA1 Breast Cancer χρωµόσωµα Ενίσχυση των κατάλληλων περιοχών των γονιδίων BRCA1/2 µε PCR 1.0 kb 0.5 kb 100 bp 4. DNA sequencing

33 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ

34 Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσµατα της γενετικής ανάλυσης ; 1. Εύρεση µετάλλαξης (ΘΕΤΙΚΟ) 2. εν ανιχνεύεται µετάλλαξη (ΑΡΝΗΤΙΚΟ) 3. Εύρεση γενετικής αλλαγής άγνωστης σηµασίας (?)

35 Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσµατα της γενετικής ανάλυσης ; 2. εν ανιχνεύεται µετάλλαξη (ΑΡΝΗΤΙΚΟ) Ευαισθησία µεθόδων που χρησιµοποιούνται σήµερα: 90-98% ιντρόνια ρυθµιστικές περιοχές - γονιδιακές ανακατατάξεις άλλα γονίδια κ.ά. Αληθινά αρνητικό αποτέλεσµα Ψευδώς αρνητικό αποτέλεσµα Ο ασθενής δεν έχει αυξηµένη πιθανότητα να πάθει καρκίνο? Ο ασθενής έχει αυξηµένη πιθανότητα να πάθει καρκίνο ΤΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΝ ΕΧΕΙ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ

36 Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσµατα της γενετικής ανάλυσης ; 1. Εύρεση µετάλλαξης (ΘΕΤΙΚΟ) ΑΣΘΕΝΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 50% 50% 50 85% πιθανότητα καρκίνου µαστού 15 40% πιθανότητα καρκίνου ωοθηκών Συστηµατική επιτήρηση διάγνωση σε αρχικά στάδια Μέτρα πρόληψης (αλλαγή τρόπου ζωής, χηµειοπροφύλαξη, επεµβάσεις) ΘΕΤΙΚΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ! Ο ασθενής δεν έχει αυξηµένη πιθανότητα να πάθει καρκίνο

37 Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσµατα της γενετικής ανάλυσης ; 3. Εύρεση γενετικής αλλαγής άγνωστης σηµασίας (?) Συµβαίνει στο 15% των περιπτώσεων Συλλογή περισσότερων δεδοµένων: Μελέτες συσχέτισης της αλλαγής µε τα άρρωστα ή τα υγιή µέλη της οικογένειας Έρευνα δοµικές & λειτουργικές µελέτες Οασθενήςπαραµένει στην κατηγορία υψηλού κινδύνου µέχρι να υπάρξουν νεότερα δεδοµένα

38 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ 5382insC - BRCA1 Βρέθηκε σε 13 µη συγγενικές οικογένειες brca? I:1 I:2 GCGAGCAAGAGAATCCCAGGACAGAAAGGTAAAGC GCGAGCAAGAGAATCCCAGGACAGAAAGGTAAAGC II:1 lung75 II:3 II:2 brca wt III:3 III:1 III:1 III:2 brca47 Vitiligo III:4 GCGAGCAAGAGAATCCCAGGACAGAAAGGTAAAGC GCGAGCAAGAGAATCCCCAGGACAGAAAGGTAAAG mut IV:1 5382insC IV:2 brca insC Vitiligo IV:3 IV:4 IV:5 bil. brca insC 5382insC

39 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ 3099delT - BRCA1 I:1 I:2 OvCa OvCa BrCa wt mut TCATTTGTTAAAACTAAATGTAAGAAAAATCTGCTAGAGGAAAAC TCATTTGTTAAAACTAAATGTAAGAAAAATCTGCTAGAGGAAAAC II:2 II:1 II:1 TCATTTGTTAAAACTAAAGTAAGAAAAATCTGCTAGAGGAAAACT wt III:1 ΟvCa III:1 Ovca del TCATTTGTTAAAACTAAATGTAAGAAAAATCTGCTAGAGGAAAAC mut delT 3125

40

41 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ 2024del5 BRCA2 σε περίπτωση ανδρικού brca ATG CTATACATGAT GAAACAT AAAGGAAAAAAAATACCGAAAG ATG CTATACATGAT GAAACAT CTTATAAAGG AAAAAAAATAC wt mut mut I:1 prostate ca brca33 I:4 II:2 II:1 brca66 III:1 2024del5 brca34 I:2 II:3 III:1 brca del5 AT GCTATACAT GAT GAAACATCT TATAAAGG AAAAAAAATACC AT GCTATACAT GAT GAAACATCT TATAAAGG AAAAAAAATACC wt

42 Παράγοντες που επηρεάζουν τη διεισδυτικότητα µιας µετάλλαξης Modifier genes Carcinogens Response to DNA damage Hormonal/ reproductive factors εν αναπτύσσουν καρκίνο όλοι οι φορείς µεταλλάξεων

43 Παρανοηµατική µετάλλαξη στα όρια εξωνίου: αποδείχθηκε µετάλλαξη συρραφής απαλείφει το εξώνιο 23 Βρέθηκε σε 2 ελληνικές οικογένειες ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

44 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Μεταλλάξεις του γονιδίου BRCA1 που οδηγούν σε απώλεια της λειτουργίας του και βρέθηκαν στον Ελληνικό Πληθυσµό exon R1203X 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη 1623del5 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη στην Ευρώπη 3099delT 11 νέα, µοναδική 3277insG 11 νέα, µοναδική 3741insA 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη 3896delT 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη 5382insC 20 ιδρυτική, βρέθηκε σε 13 οικογένειες G1738R 20 ιδρυτική, βρέθηκε σε 8 οικογένειες R1751X 20 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη (σε 3 οικογένειες) 5586G>A 23 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη (σε 2 οικογένειες) del_exon24 24 ΓΟΝΙ ΙΑΚΗ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΗ del_exon20 20 ΓΟΝΙ ΙΑΚΗ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΗ

45 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Μεταλλάξεις του γονιδίου BRCA2 που οδηγούν σε απώλεια της λειτουργίας του και βρέθηκαν στον Ελληνικό Πληθυσµό exon G4X 2 νέα, µοναδική 2024del5 10 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη (σε 2 οικογένειες) 3034del4 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη 3058delA 11 νέα, µοναδική 4147delG 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη (σε 2 οικογένειες) 6024delTA 11 νέα, µοναδική 6633del5 11 περιοδικώς επαναλαµβανόµενη

46 Κατανοµή κατά µήκος των γονιδίων BRCA1 και BRCA2 των κληρονοµούµενων µεταλλάξεων που βρέθηκαν σε ελληνικές οικογένειες BRCA1 BRCA2 Κάθε κύκλος αντιπροσωπεύει µία οικογένεια: Oι µαύροι οικογένειες µε περιστατικά καρκίνου µαστού Oι γκρίζοιµε περιστατικά καρκίνου µαστού και ωοθηκών ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

47 Άλλες παραλλαγές στην ακολουθία των BRCA1 & BRCA2 (πολυµορφισµοί και άγνωστης σηµασίας αλλαγές) Exon Exon 5 IVS4-19 C>Α 2 203G>A (5' UTR) 8 IVS7-34 C>T 2 R282R 9 IVS8-7delT 10 N289H 9 D189D 11 N991D 9 C197C 11 V1269V 11 Q356R 17 IVS17-12 Τ>C 11 D693N 11 S694S 11 L771L 11 P871L 11 E1038G No sequence variation in some exons (2, 5) 11 K1183R Important variation in exons 11,16, S1436S 16 S1613G Smaller variation in BRCA2 than in BRCA1 16 A1615T 16 S1631S 16 M1652I 16 IVS16-68 G>A 16 IVS16-92 G>A 18 IVS18+65 G>A 20 G1738R 20 A1752A 23 A1823T 24 V1833M

48 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Crystal structure of the BRCT repeat region from the breast cancer-associated associated protein BRCA1

49 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ country-specific founder mutations 3452del4 3875del4 Cys61Gly 5382insC 185delAG 4446CtoT others 4184del4 Modified from Szabo & King, Am J Hum Genet 1997 Israel BRCA1

50 Ποιος θα απευθυνθεί σε εργαστήριο για γενετικό έλεγχο BRCA1-2 2 ; Άτοµο µε προσωπικό ιστορικό καρκίνου µαστού ή/και ωοθηκων Άτοµο µε οικογενειακό ιστορικό καρκίνου µαστού ή/και ωοθηκων (συνήθως στενοί συγγενείς έχουν νοσήσει) Άτοµο που έχει ήδη βρεθεί µετάλλαξη σε άλλο µέλος της οικογένειας

51 Οικογενειακό ιστορικό Κληρονοµικός καρκίνος Σποραδικός καρκίνος ύοήπερισσότερεςγυναίκεςµε καρκίνο µαστού πριν τα 50 ή καρκίνο ωοθηκών Καµία περίπτωση καρκίνου µαστού πριν τα 60 Καµία περίπτωση καρκίνου ωοθηκών εν φαίνεται καθαρά εάν ευθύνεται η πλευρά του πατέρα ή της µητέρας

52 Οικογενειακό ιστορικό Εσφαλµένες αντιλήψεις Ο καρκίνοςµαστού από την πλευρά του πατέρα δεν µετράει Ο καρκίνος ωοθηκών στην οικογένεια δεν σηµαίνει αυξηµένο κίνδυνο για καρκίνο µαστού Οι µισές γυναίκες που φέρουν παθογόνο µετάλλαξη την έχουν κληρονοµήσει από τον πατέρα τους Ο καρκίνος ωοθηκων είναι σηµαντική ένδειξη για προδιάθεση σε καρκίνο µαστού Το πιο σηµαντικό στο οικογενειακό ιστορικό είναι ο αριθµός των γυναικών µε καρκίνο µαστού Ηηλικίαεκδήλωσηςτου καρκίνου µαστού είναι πολύ πιο σηµαντική ένδειξη από τον αριθµό των περιστατικών όσον αφορά την προδιάθεση της οικογένειας

53 Στρατηγική γενετικής ανάλυσης

54 Στρατηγική γενετικής ανάλυσης Η πλήρης ανάλυση πρέπει να γίνει στο άτοµο που είναι πιο πιθανό να φέρει µετάλλαξη!!! ήδη εµφάνισε καρκίνο µαστού ή/και ωοθηκών εµφάνισε τον καρκίνο µαστού ή/και ωοθηκών στη µικρότερη ηλικία αµφοτερόπλευρη εκδήλωση Το πιο κατάλληλο άτοµο δεν είναι πάντα διαθέσιµο!

55 Στρατηγική γενετικής ανάλυσης ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ Το αρνητικό αποτέλεσµα δεν έχει διαγνωστική αξία 50% 50% 50% 50% 50% Το αρνητικό αποτέλεσµα έχει διαγνωστική αξία ΜΟΝΟ όταν έχει προηγουµένως βρεθεί µετάλλαξη στην οικογένεια

56 Στρατηγική γενετικής ανάλυσης - Τι γίνεται αν δεν βρεθεί µετάλλαξη; (ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ) Η αποτίµηση του αποτελέσµατος θέλει ιδιαίτερη προσοχή Εάν δεν βρέθηκε µετάλλαξη στην οικογένεια: Η µετάλλαξη υπάρχει, αλλά βρίσκεται σε περιοχή έξω από τα διαγνωστικά όρια του τεστ. Ευθύνεται άλλο γονίδιο για τον καρκίνο στη συγκεκριµένη οικογένεια. Ο καρκίνος στην οικογένεια έχει µη κληρονοµικά αίτια. Ελέχθηκε λάθος άτοµο.

57 Στρατηγική γενετικής ανάλυσης - Τι γίνεται αν δεν βρεθεί µετάλλαξη; (ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ) Γνωρίζουµε ήδη ότι στην οικογένεια έχει βρεθεί συγκεκριµένη µετάλλαξη: ΚΑΛΑ ΝΕΑ!!! Υπάρχει βεβαιότητα ότι το συγκεκριµένο άτοµο δεν έχει κληρονοµήσει τη µετάλλαξη. ΠΡΟΣΟΧΗ: εν αποκλείεται να νοσήσει το άτοµο αυτό έχει τις ίδιες πιθανότητες µε τον γενικό πληθυσµό συνιστάται η επητήρηση που ισχύει για όλους!

58 η Γνώση είναι ύναµη... και Ελπίδα

59 Ερωτήσεις?