ΗΜΔΡΙΓΑ «Οξπθηφο Πινχηνο θαη Σνπηθέο Κνηλσλίεο»

Transcript

1 ΗΜΔΡΙΓΑ «Οξπθηφο Πινχηνο θαη Σνπηθέο Κνηλσλίεο» Θέκα: Φσξηθφο Σρεδηαζκφο θαη Αμηνπνίεζε Οξπθηνχ Πινχηνπ: Σπγθιίζεηο θαη απνθιίζεηο κεηαμχ ρσξηθψλ επηπέδσλ Κάξθα Λέλα 1 Αξρηηέθησλ Μερ Δ.Μ.Π. - Γξ Γεσγξαθίαο 1 νπ Παλεπ. Σνξβφλλεο Αλαπι. Πξντζηακέλε Β Τκήκαηνο Υπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, Δλέξγεηαο & Κιηκαηηθήο Αιιαγήο Δηζαγσγή Τν πξφβιεκα ηεο ζρέζεο κεηαμχ εμνξπθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ είρε πξνζεγγηζηεί απφ ηελ ππνγξάθνπζα ζε ζπλαθή εκεξίδα ηνπ ΤΔΔ ην Σεπηέκβξην Τφηε είρε ζεκεησζεί φηη νη δπζρέξεηεο ηεο ζρέζεο απηήο νθείινληαη ηφζν ζηα εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο εμνξπθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, φζν θαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ λα ηελ ελζσκαηψζεη θαη λα ηε ζεσξήζεη ηζφηηκα κε ηηο άιιεο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ αλάγθε ηζφηηκεο αληηκεηψπηζεο ππνγξακκηδφηαλ ηδηαίηεξα, γηαηί ε εκπεηξία έρεη δείμεη φηη εθεί εληνπίδεηαη ην έιιεηκκα ζην ζρεδηαζκφ. Σηηο ρσξνηαμηθέο κειέηεο ζπρλά ε εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα παξακεξίδεηαη, ππνβαζκίδεηαη ζε ζεκαζία ή θαη ζηξαγγαιίδεηαη, πξνο φθεινο άιισλ δξαζηεξηνηήησλ, πνπ ζπρλφηαηα δελ είλαη πθηζηάκελεο αιιά πξνζδνθψκελεο θαη κεηά δεθαεηίεο απφ ηελ εθπφλεζε ησλ κειεηψλ δελ έρνπλ αλαπηπρζεί. Ζ γεληθά αξλεηηθή ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζεσξείηαη θαηά θαλφλα σο ε βαζηθή αηηία γηα ηελ νπνία ν ζρεδηαζκφο απνθεχγεη λα πξνζεγγίζεη ηελ εμνξπθηηθή βηνκεραλία. Υπάξρνπλ φκσο θαη άιινη ιφγνη πνπ ζπκβάιινπλ ζην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα θαη έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο είλαη ην γεγνλφο φηη ε εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα παξακέλεη ειάρηζηα νηθεία ζην επξχ θνηλφ, φπσο θαη ζηνπο κεηέρνληεο ζην ζρεδηαζκφ. Καηά θαλφλα, ππάξρεη έιιεηςε ηφζν ησλ ζεσξεηηθψλ βάζεσλ ζηηο νπνίεο ζα κπνξνχζε λα ζηεξηρζεί ν ρσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο, φζν θαη επαξθψλ δεδνκέλσλ ζρεηηθά κε ηε ρσξηθή δηάζηαζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ δεκφζηα εηθφλα ηεο δξαζηεξηφηεηαο είλαη πξψηηζηα επζχλε ηνπ θιάδνπ, αιιά ην ζέκα ηεο θνηλσληθήο απνδνρήο θαζνξίδεηαη απφ πιεζψξα παξαγφλησλ, πνπ δελ είλαη δπλαηφ λα εμεηαζηνχλ ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εηζήγεζεο, αιιά έρνπλ γίλεη αληηθείκελν άιισλ αλαιχζεσλ πνπ παξαηίζεληαη ζηε βηβιηνγξαθία.απηήο ηεο εηζήγεζεο. Ο ρσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο κπνξεί λα ζπκβάιιεη θαη αξρήλ κε ηελ ηζφηηκε ζεψξεζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο θαη κε ζεσξεηηθή αθεηεξία ηελ αλάγθε αλάπηπμεο πνιιαπιψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ απνθπγή εμάξηεζεο απφ κνλνδξαζηεξηφηεηεο. Μηα επηπιένλ δηάζηαζε πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε απφ ηνλ ζρεδηαζκφ αλαδεηθλχεηαη ζήκεξα απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζην πιαίζην ηεο Raw Material Initiative 2. Οπσζδήπνηε, ν ζηφρνο ηεο πξσηνβνπιίαο είλαη λα εμαζθαιίζεη κηα θαηαγξαθή ησλ νξπθηψλ πφξσλ ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη λα βειηηψζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηνί ιακβάλνληαη ππφςε θαηά ην ζρεδηαζκφ 1 Οη απφςεηο πνπ δηαηππψλνληαη ζηελ παξνχζα εηζήγεζε απερνχλ πξνζσπηθέο απφςεηο ηεο εηζεγήηξηαο θαη κφλν. 2 Communication The raw material initiative meeting our critical needs for growth and jobs in Europe COM(2008) 699, (4 November 2008). 1

2 ρξήζεσλ γεο, θαζψο θαη ηηο δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο θαηά ηελ αδεηνδφηεζε εξγαζηψλ έξεπλαο θαη εθκεηάιιεπζεο. Ωζηφζν, κέζα απφ ηηο επηδηψμεηο απηέο αλαδχεηαη κηα δηάζηαζε πνπ κέρξη ζήκεξα δελ έρεη γίλεη αληηιεπηή απφ ηνπο θνξείο ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ. Οη νξπθηνί πφξνη πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη απφ εηδηθέο πνιηηηθέο σο κηα αθφκα θαηεγνξία θπζηθψλ πφξσλ πνπ αμίδεη λα πξνζηαηεχνληαη. Ζ έλλνηα ηεο πξνζηαζίαο ζηελ πεξίπησζε απηή ζεκαίλεη κε αθχξσζή ηεο αμηνπνίεζήο ηνπο απφ άιιεο ρξήζεηο ηεο γεο, θαη φρη πεξηνξηζκφ ηεο εθκεηάιιεπζεο, αιιά εμνξζνινγηζκφ ηεο. Σήκεξα νη Δπξσπατθέο πνιηηηθέο νη νπνίεο πξνζηαηεχνπλ ηνπο δηαθνξεηηθνχο θπζηθνχο πφξνπο (νηθφηνπνπο, δάζε, λεξά, αθηέο θιπ) είλαη ινγηθφ λα ζπκπεξηιάβνπλ θαη κηα πνιηηηθή γηα ηνπο νξπθηνχο πφξνπο, σο κηαο αθφκα θαηεγνξίαο πφξσλ, άκεζα ζπλδεδεκέλσλ θαη απαξαίηεησλ γηα ηελ αλζξψπηλε δσή, κε αλαλεψζηκσλ, άξα κε αλάγθε εηδηθήο κέξηκλαο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο απφ άιιεο ρξήζεηο θαη ηελ αεηθνξηθή ηνπο δηαρείξηζε. Δίλαη πξνθαλέο φηη ν ξφινο ηνπ ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ ζα ήηαλ θξηηηθφο γηα ηελ πινπνίεζε κηαο παξφκνηαο πνιηηηθήο. Όπσο είρε επηζεκαλζεί θαη ζηελ εηζήγεζε ηνπ 2006 νπζηαζηηθά o ξφινο ηνπ ζρεδηαζκνχ ζε ζρέζε κε ηε εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα ζπλνςίδεηαη ζην ηεηξάπηπρν: α) απνηχπσζε ζην ρψξν β) θαηαλφεζε ρσξηθήο ζπκπεξηθνξάο γ) θαζνξηζκφο φξσλ ζπλχπαξμεο κε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο δ) θαζνξηζκφο πξνηεξαηνηήησλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δξαζηεξηνηήησλ απηψλ. α) Ζ απνηχπσζε ζην ρψξν είλαη ην πξψην βήκα γηα ηελ ηζφηηκε κε ηηο άιιεο δξαζηεξηφηεηεο αληηκεηψπηζή ηεο θαηά ην ζρεδηαζκφ. Ζ καθξφρξνλε ηάζε ηεο εμνξπθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο - φπσο θαη ησλ βηνκεραληψλ γεληθφηεξα - λα κελ δεκνζηνπνηνχλ ηα ζηνηρεία πνπ ηηο αθνξνχλ, ε θάιπςή ηνπο απφ ην επηρεηξεκαηηθφ απφξξεην θαη, επνκέλσο, ε κε δηαζεζηκφηεηά ησλ ζηνηρείσλ ζε ηξάπεδεο δεδνκέλσλ ιεηηνπξγεί αλαζηαιηηθά ζηελ ηνπνζέηεζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο ζην ρψξν θαη, ηειηθά, ζηελ ζεψξεζή ηεο θαηά ην ζρεδηαζκφ. Δίλαη επνκέλσο αλάγθε λα εκθαλίδνληαη νη πεξηνρέο κεηαιιεπηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζε ρσξνηαμηθά θείκελα θαη ράξηεο, αλ φρη κε ηελ έλλνηα ηνπ θαζνξηζκνχ ρξήζεο, ηνπιάρηζηνλ σο χπαξμε ελφο πφξνπ κε πξννπηηθή κειινληηθήο εθκεηάιιεπζεο. Τν πξφβιεκα αθνξά θπξίσο ζηα θαηψηεξα ρσξηθά επίπεδα (ΟΤΑ), φπνπ νη γεσινγηθέο κειέηεο πνπ απνηεινχλ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ησλ ζχγρξνλσλ πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ (Γ.Π.Σ., ΣΦ.Ο.Ο.Α.Π.) πεξηνξίδνληαη κφλν ζηε δηεξεχλεζε ηεο θαηαιιειφηεηαο ησλ εδαθψλ θαη ηνπο θπζηθνχο θηλδχλνπο, ρσξίο λα θαηαγξάθνπλ ηελ παξνπζία νξπθηψλ πφξσλ (απφθαζε 16374/3696/199, (ΦΔΚ 723/Β/1998). Ζ πξφζθαηε δξαζηεξηνπνίεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ππνγξακκίδεη ηελ αλαγθαηφηεηα θαηαγξαθήο ησλ ρσξηθψλ ζηνηρείσλ ηεο δξαζηεξηφηεηαο. Δίλαη, σζηφζν, απαξαίηεην λα ππνγξακκηζηεί φηη ε δηαζεζηκφηεηα ησλ ρσξηθψλ ζηνηρείσλ δελ ζπλεπάγεηαη απηφκαηα φηη απηά ζα αμηνινγεζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζην ζρεδηαζκφ. Δλδερνκέλσο, ν ιφγνο γη απηφ είλαη φηη ππάξρεη έιιεηκκα γλψζεο ζρεηηθά κε ηελ εμνξπθηηθή βηνκεραλία θαη ηηο αλάγθεο ηεο. β) Ζ θαηαλφεζε ηεο ρσξηθήο ζπκπεξηθνξάο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ζεκαίλεη θαη αλαγλψξηζε ησλ πξνυπνζέζεσλ πνπ πξέπεη λα εμαζθαιίδνληαη πξνθεηκέλνπ λα είλαη δπλαηή ε ιεηηνπξγία ησλ εμνξπθηηθψλ επηρεηξήζεσλ. Ο ζρεδηαζκφο ζηελ πεξίπησζε απηή έξρεηαη αληηκέησπνο κε δχν εκπφδηα, δεδνκέλνπ φηη νη πξνβιέςεηο ηνπ ζα 2

3 αθνξνχλ α) θπξίσο ην ππέδαθνο θαη β) επηρεηξήζεηο πνπ ν θχθινο δσήο ηνπο ππφθεηηαη ζε δηεζλείο ζπγθπξίεο. Ζ ζπκβνιή ηνπ ζρεδηαζκνχ ζ απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ε αλαγλψξηζε απηψλ ησλ δχν ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο δξαζηεξηφηεηαο θαη ε κε θάπνην ηξφπν ηνπνζέηεζή ηνπ σο πξνο ηε ρσξηθή ζεκαζία ηνπο. Aπηφ ζεκαίλεη ηελ ελαξκφληζε 3 ηνπ ζρεδηαζκνχ κε ρσξηθά δεηήκαηα πνπ αληηκεησπίδνληαη ζήκεξα κφλν απφ ηε κεηαιιεπηηθή λνκνζεζία, αθξηβψο επεηδή ν ρσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο απνθεχγεη λα πηνζεηήζεη κηα ζαθή ζέζε απέλαληί ηνπο. Ζ χπαξμε ίδηνπ λνκηθνχ θαζεζηψηνο δελ επαξθεί γηα ηε ρσξηθή αληηκεηψπηζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο, αθνχ νη ηπρφλ δεζκεχζεηο ηεο απφ ην ζρεδηαζκφ ή ε αλάπηπμε αληαγσληζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κπνξεί λα αθπξψζεη ηηο ξπζκίζεηο ηεο κεηαιιεπηηθήο ή ιαηνκηθήο λνκνζεζίαο. Γηα παξάδεηγκα ζα πξέπεη λα αλαγλσξίδνληαη νη αλάγθεο γηα βαζηθνχο ρψξνπο αλάπηπμεο ηεο δξαζηεξηφηεηαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο δήηεζεο ησλ πξντφλησλ ηεο (π.ρ. ε αλάγθε λα δηαηεξνχληαη αξγνχληα νξπρεία θαη απνζέζεηο γηα κειινληηθή εθκεηάιιεπζε αθφκα θαη ζε πεξηφδνπο χθεζεο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ή κε ηελ πξννπηηθή αμηνπνίεζεο θησρφηεξσλ ζε πεξηεθηηθφηεηα πξψησλ πιψλ). Ζ αληηκεηψπηζε δεηεκάησλ απηήο ηεο πθήο είλαη θαη επηρείξεκα αιιά θαη ζεσξεηηθή αθεηεξία γηα ηνλ ηνκεαθφ ζρεδηαζκφ. Σθνπφο ηεο ζχληαμεο ρσξνηαμηθψλ πιαηζίσλ ή ζρεδίσλ γηα ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο δξαζηεξηνηήησλ, πνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ακθηζβεηείηαη σο αλαγθαηφηεηα είλαη λα θαηαγξαθνχλ θαη λα ππνζηεξηρζνχλ κε εηδηθέο πνιηηηθέο νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νξζνινγηθή αλάπηπμε ησλ επηκέξνπο δξαζηεξηνηήησλ. Απηφ επηρεηξήζεθε κε ηα πξφζθαηα Δηδηθά Πιαίζηα, ζηα νπνία βέβαηα δελ πεξηιήθζεθε ε εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα, παξά κφλν πεξηζηαζηαθά. Σπγθεθξηκέλεο αλαθνξέο ζηελ εμνξπθηηθή βηνκεραλία θαη ζέζεηο γηα ηνλ ηξφπν αλάπηπμήο ηεο πεξηιακβάλεη κφλν ην Γεληθφ Πιαίζην Φσξνηαμηθνχ Σρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο (ΦΔΚ 128/Α/3.7.08). Απηφ ην γεγνλφο, παξά ηε κνλαδηθφηεηά ηνπ, είλαη ζεκαληηθφ γηαηί παξέρεη ηε βάζε γηα ηα ζρέδηα ησλ ρακειφηεξσλ ρσξηθψλ επηπέδσλ. Σπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην λ. 2742/99 (άξζξν 6) «ην Γεληθφ Πιαίζην απνηειεί ηε βάζε αλαθνξάο γηα ην ζπληνληζκφ θαη ηελ ελαξκφληζε ησλ επί κέξνπο πνιηηηθψλ, πξνγξακκάησλ θαη επελδπηηθψλ ζρεδίσλ ηνπ Κξάηνπο, ησλ δεκφζησλ λνκηθψλ πξνζψπσλ θαη ησλ νξγαληζκψλ ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο πξψηνπ θαη δεχηεξνπ βαζκνχ, πνπ έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηε ζπλνρή θαη αλάπηπμε ηνπ εζληθνχ ρψξνπ». Χσξνηαμηθφο ρεδηαζκφο ζε Δζληθφ επίπεδν Σην πξννίκην ηνπ Γεληθνχ Πιαηζίνπ, ζηηο παξ. 6 θαη 7 αλαγλσξίδεηαη ε χπαξμε ησλ νξπθηψλ πφξσλ ηεο ρψξαο θαη ε ζπκβνιή ηνπο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Κπξίσο, φκσο, αλαγλσξίδεηαη ην γεγνλφο φηη «Η ρσξηθή δηάζηαζε ηεο εμνξπθηηθήο θαη ηεο κεηαιιεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζπλδέεηαη κε ηελ αλάγθε αλαγλψξηζεο ησλ νξπθηψλ πφξσλ σο ηζφηηκσλ πξνο ηνπο ινηπνχο θπζηθνχο πφξνπο θαη κε ηελ εμαζθάιηζε ηεο δπλαηφηεηαο αμηνπνίεζήο ηνπο, θαηά ηξφπν ζπκβαηφ κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ άζθεζε ηνπξηζηηθψλ ή άιισλ δξαζηεξηνηήησλ». 3 «ελαξκφληζε» εδψ δελ ζεκαίλεη ζπκκφξθσζε, αιιά ηνπνζέηεζε σο πξνο ηα δεηήκαηα απηά. 3

4 Δπίζεο, επηζεκαίλεηαη ε ζεκαζία ηεο εμνξπθηηθήο βηνκεραλίαο ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Σπγθεθξηκέλα, γίλεηαη ε εθηίκεζε φηη, κε ηελ πξνυπφζεζε ηήξεζεο ησλ απαηηνχκελσλ πεξηβαιινληηθψλ φξσλ θαη κέηξσλ, ε άζθεζε κεηαιιεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε πεξηνρψλ κε πεξηνξηζκέλεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηε ζπγθξάηεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ χπαηζξν ρψξα. Οη απφςεηο απηέο ζηεξίδνληαη ζε ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη εηδηθφηεξα ζ απηέο ηεο «ηνπηθήο/πεξηθεξεηαθήο απηάξθεηαο» πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ πξνηίκεζε ρξήζεο εγγχηεξσλ έλαληη απνκαθξπζκέλσλ πφξσλ (ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε νξπθηψλ πιψλ απφ άιιεο ρψξεο), αιιά θαη «ηεο πξνζηαζίαο θαη αλάπηπμεο ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο νηθνλνκίαο», πνπ πεξηιακβάλεη κεηαμχ άιισλ «ηελ ηθαλνπνίεζε θαη πξνζηαζία βαζηθψλ αλαγθψλ (ζηέγε, ηξνθή θιπ)». Σην άξζξν 7 ηνπ Πιαηζίνπ, φπνπ θαζνξίδνληαη νη βαζηθνί ζηφρνη θαη επηδηψμεηο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, πξνβιέπνληαη κεηαμχ άιισλ ηα εμήο γηα ηελ εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ηε κεηαπνίεζε: - Όηη ε ράξαμε ρσξηθήο πνιηηηθήο ζα πξέπεη λα έρεη σο αθεηεξία ηελ αλαγλψξηζε ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ρσξηθψλ αλαγθψλ ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα θαη ησλ επί κέξνπο θιάδσλ ηνπ (κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηεο εμνξπθηηθήο βηνκεραλίαο). - Όηη ζα πξέπεη λα εληζρπζεί ε αληαγσληζηηθφηεηα θαη ε επηρεηξεκαηηθφηεηα ζην βηνκεραληθφ ηνκέα κε ηελ πξνψζεζε θαηάιιεισλ ρσξηθψλ ξπζκίζεσλ θαη κε εζηίαζε ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ θαιχπηνπλ ηνπηθέο αλάγθεο ή παξνπζηάδνπλ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζε δηεζλείο αγνξέο. - Όηη ζα πξέπεη λα απμεζεί ε ζπκβνιή ηεο βηνκεραλίαο ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη λα αμηνπνηεζνχλ ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα δηαθφξσλ πεξηνρψλ. - Οηη ζα πξέπεη λα ελζσκαησζεί ε πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ βηνκεραληθνχ ηνκέα. Με βάζε ηνπο παξαπάλσ ζηφρνπο δίδνληαη απφ ην Γεληθφ Πιαίζην θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ζην ρψξν ησλ δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ νξπθηψλ: - Καη αξρήλ δειψλεηαη ε βνχιεζε λα δηαηεξεζεί ε εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα ζηηο πθηζηάκελεο πεξηνρέο εθκεηάιιεπζεο, θαζψο θαη λα δηαζθαιηζηεί ε δπλαηφηεηα επέθηαζεο ζε πεξηνρέο, φπνπ εληνπίδνληαη λέα θνηηάζκαηα ή λέα νξπθηά, κε ηήξεζε ησλ φξσλ πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ πξνυπνζέζεσλ ιεηηνπξγίαο ησλ γεηηνληθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Οη νξπθηνί πφξνη πνπ θξίλνληαη σο ηδηαίηεξα ζεκαληηθνί είλαη εθείλνη πνπ θαιχπηνπλ εγρψξηεο αλάγθεο ή απεπζχλνληαη ζε δηεζλείο αγνξέο, φπσο: ν ιηγλίηεο ζηελ Γπηηθή Μαθεδνλία θαη ηελ Πεινπφλλεζν, ν βσμίηεο ζηελ Φσθίδα, Βνησηία θαη Φζηψηηδα, ηα ζηδεξνληθειηνχρα κεηαιιεχκαηα ζηε Βνησηία, Φζηψηηδα, Δχβνηα, Γπηηθή θαη Κεληξηθή Μαθεδνλία, ην αξγφ πεηξέιαην ζην λνκφ Καβάιαο, ηα βηνκεραληθά νξπθηά ζηελ Γπηηθή θαη Κεληξηθή Μαθεδνλία, ηα κεηθηά ζεηνχρα θαη ν ιεπθφιηζνο ζηε Φαιθηδηθή, νη άζηξηνη θαη ζηε θεληξηθή Μαθεδνλία, ν ρξπζφο ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία, ε πνδνιάλε, ν πεξιίηεο, ν κπεληνλίηεο θαη γεληθά ηα βηνκεραληθά νξπθηά ζηηο Κπθιάδεο θαη ην λφηην Αηγαίν θαη ηδίσο ζηε Μήιν, ηε Νίζπξν θαη ην Γπαιί, ν γχςνο ζηελ Κξήηε θαη ηα κάξκαξα ζε δηάθνξεο ζέζεηο ζην Διιαδηθφ ρψξν. 4

5 - Δπίζεο ζεκεηψλεηαη ε ηδηαίηεξε ζεκαζία ησλ καξκάξσλ σο νξπθηψλ πφξσλ φρη κφλν γηα εκπνξηθνχο ιφγνπο, αιιά θαη γηα ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ζεκαζία. Ο ειιεληθφο πνιηηηζκφο φρη κφλν κέζσ ηεο γιππηηθήο, αιιά θπξίσο κέζσ ηεο αξρηηεθηνληθήο έρεη ζπλδεζεί άκεζα κε ηε ρξήζε ησλ καξκάξσλ, πνπ απνηεινχλ βαζηθφ δνκηθφ πιηθφ κλεκεηαθψλ θαη ζπκβαηηθψλ θαηαζθεπψλ. Ζ εθηεηακέλε ρξήζε ηνπο δελ νθείιεηαη κφλν ζηηο ηδηφηεηέο ηνπο σο δνκηθνχ πιηθνχ, αιιά θαη ζηελ πνηθηιία ησλ κνξθψλ ηνπο πνπ εκπινπηίδεη ηε κνξθνινγία ησλ θαηαζθεπψλ. Με ζηφρν λα αλαδεηρζεί ζην Πιαίζην απηή ε δηάζηαζε ηεο αμηνπνίεζεο ηνπ πιηθνχ επηζεκαίλεηαη φηη ε δηαζπνξά ησλ καξκαξνθφξσλ πεξηνρψλ ζην ρψξν ζπλδέεηαη κε πνηθηιία κνξθψλ θαη ηδηνηήησλ θαη γίλεηαη αλαθνξά ζηηο θπξηφηεξεο ζπγθεληξψζεηο ζηε ρψξα. Αλαθνξά γίλεηαη ζηνπο λνκνχο Γξάκαο, Καβάιαο, Ζκαζίαο, Ησαλλίλσλ, Αηηηθήο, Κνδάλεο, Βνησηίαο, Αξγνιίδνο, Αξθαδίαο θαη λήζσλ φπσο ε Φίνο θαη ε Νάμνο». - Αθφκα, γίλεηαη πξνζπάζεηα λα απνζαθεληζηεί ε ζεκαζία ηεο ιεηηνπξγίαο ιαηνκείσλ αδξαλψλ πιηθψλ, ηα νπνία θαηά θαλφλα ζπγθεληξψλνπλ ηηο πεξηζζφηεξεο αληηδξάζεηο θαηά ηε ιεηηνπξγία ηνπο. Σπγθεθξηκέλα ην Γεληθφ Πιαίζην αλαθέξεη ηα εμήο: «Πξφλνηα ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ απαηηείηαη επίζεο γηα ηα ιαηνκεία αδξαλψλ πιηθψλ, έηζη ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε απξφζθνπηε θαη κε κηθξφηεξν θφζηνο θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ ινηπψλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη έξγσλ ππνδνκήο, παξάιιεια κε ηελ ειάρηζηε δπλαηή επίπησζε ζην πεξηβάιινλ. Ιδηαίηεξα ελδηαθέξεη: ε πξφβιεςε ρψξσλ εμφξπμεο αδξαλψλ ζε πεξηνρέο κε κεγάιε δήηεζε (αζηηθά θέληξα, ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο, κεγάια έξγα ππνδνκήο), ε εμεχξεζε ζέζεσλ εθκεηάιιεπζεο αδξαλψλ γηα ηελ εμαζθάιηζε παξαγσγήο πξντφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά (παξαδνζηαθά θηίζκαηα), πιηθψλ κε εηδηθέο ηδηφηεηεο θαζψο θαη πξψησλ πιψλ γηα κνλάδεο παξαγσγήο ηζηκέληνπ θαη αζβέζηε». - Σε φηη αθνξά ζηα ιαηνκεία αδξαλψλ ζηα λεζηά, ην Πιαίζην πηνζεηεί ηελ πξνζέγγηζε ηνπ λ. 1428/84, φπσο έρεη ηξνπνπνηεζεί θαη ηζρχεη, δειαδή φηη ζηα λεζηά κε πεξηνξηζκέλεο αλάγθεο δνκηθψλ πιηθψλ, δελ ππάξρεη αλάγθε λα νξηνζεηνχληαη ιαηνκηθέο πεξηνρέο θαη ε ρσξνζέηεζε ιαηνκείσλ κπνξεί λα δηελεξγείηαη κεκνλσκέλα, ζχκθσλα κε ηελ ηζρχνπζα λνκνζεζία. Πηζαλφηαηα, ην ζεκείν απηφ λα απαηηνχζε κεγαιχηεξε αλάιπζε θαη ζαθέζηεξεο θαηεπζχλζεηο πξνο ην ζρεδηαζκφ ησλ ρακειφηεξσλ ρσξηθψλ επηπέδσλ, γηαηί ην πξφβιεκα ηεο κε πξφβιεςεο δπλαηφηεηαο ιεηηνπξγίαο ιαηνκείσλ αδξαλψλ ζηα λεζηά απνδείρηεθε ελδεκηθφ ζηηο Δηδηθέο Φσξνηαμηθέο Μειέηεο πνπ ζπληάρζεθαλ ζηε δεθαεηία Καη κάιινλ δελ κπνξεί θαλείο λα ειπίδεη φηη ηα ζχγρξνλα ΓΠΣ θαη ΣΦΟΟΑΠ ζα πηνζεηήζνπλ κηα δηαθνξεηηθή ζηάζε. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεη ζαθέο φηη δελ είλαη δπλαηφ λα πξνζδνθάηαη ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, βειηίσζε ηερληθψλ ππνδνκψλ, πξνζηαζία πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, ρσξίο λα έρνπλ εμαζθαιηζηεί ηνπηθά νη απαξαίηεηεο πξψηεο χιεο, φρη κφλν απφ νηθνλνκηθή άπνςε, αιιά κε βάζε ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, πνπ πξναλαθέξζεθαλ. - Η επφκελε αλαθνξά ηνπ Πιαηζίνπ ζηνλ θιάδν αληηκεησπίδεη ην δήηεκα ηεο ρσξνζέηεζεο ησλ βαζηθψλ βηνκεραληθψλ εγθαηαζηάζεσλ γηα ηε δξαζηεξηφηεηα. πγθεθξηκέλα, θξίλεηαη σο απαξαίηεηε ε «εμαζθάιηζε ησλ ζεκειησδψλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ εμνξπθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη θπξίσο ηεο δπλαηφηεηαο ρσξνζέηεζεο κνλάδσλ πξσηνγελνχο επεμεξγαζίαο νξπθηψλ πξψησλ πιψλ θαη κνλάδσλ κεηαπνίεζεο γηα 5

6 θαζεηνπνίεζε ηεο παξαγσγήο ζηνπο ρψξνπο εμφξπμεο, φπσο επίζεο θαη ηεο εμαζθάιηζεο ζαιάζζησλ δηεμφδσλ γηα δηαθίλεζε ησλ πξντφλησλ, φηαλ απηφ επηβάιιεηαη γηα ηερληθν-νηθνλνκηθνχο ιφγνπο ή γηα ιφγνπο αζθάιεηαο, ιακβάλνληαο παξάιιεια θαη ηα αλαγθαία κέηξα πξνζηαζίαο θαη απνθαηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο». Πξνθεηκέλνπ λα εθπιεξσζεί ν ζπγθεθξηκέλνο ζηφρνο πξνβιέθζεθαλ αληίζηνηρεο ξπζκίζεηο ζην Δηδηθφ Πιαίζην γηα ηε Βηνκεραλία (ΦΔΚ 151/ΑΑΠ/2009). Τν Πιαίζην απηφ, αλ θαη φπσο δηεπθξηλίδεηαη ζην πξννίκηφ ηνπ, εζηηάδεηαη απνθιεηζηηθά ζηε κεηαπνίεζε θαη δελ επεθηείλεηαη ζε πξνβιέςεηο γηα ηελ ελέξγεηα θαη ηελ εμφξπμε, ζην άξζξν 5 πεξηέιαβε θαηεπζχλζεηο γηα νξηζκέλεο θαηεγνξίεο βηνκεραληθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ απαηηνχλ εμεηδηθεπκέλε αληηκεηψπηζε απφ ην ρσξηθφ ζρεδηαζκφ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη εθείλεο κε ρσξνζεηηθή εμάξηεζε απφ πξψηεο χιεο πξνεξρφκελεο απφ εμφξπμε Σηηο θαηεγνξίεο απηέο εληάζζνληαη (κεηά απφ ζρεηηθή γλσκνδφηεζε ησλ αξκφδησλ ππεξεζηψλ ηνπ Υπνπξγείνπ Αλάπηπμεο): - Δγθαηαζηάζεηο πξσηνγελνχο επεμεξγαζίαο νξπθηψλ πξψησλ πιψλ (ησλ ιαηνκηθψλ νξπθηψλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ) ζηηο πεξηνρέο εμφξπμήο ηνπο. - Μνλάδεο κεηαπνίεζεο ρσξνζεηεκέλεο ζε πεξηνρέο εθκεηάιιεπζεο νξπθηψλ πξψησλ πιψλ, ηηο νπνίεο νη κνλάδεο απηέο θαζεηνπνηνχλ. Οη κνλάδεο απηέο κπνξνχλ λα εγθαζίζηαληαη ζε ρσξνζεηεκέλα κεηαιιεία ή ιαηνκεία, εθφζνλ παξνπζηάδνπλ εμάξηεζε απφ πξψηεο χιεο πνπ παξάγνληαη ζην αληίζηνηρν ρψξν. Δπίζεο κπνξνχλ λα εγθαζίζηαληαη: - Σε πεξηνρέο ηνπ δηθηχνπ ΦΥΣΖ (NATURA) 2000, εθηφο ησλ νηθνηφπσλ θνηλνηηθήο πξνηεξαηφηεηαο φπνπ απαγνξεχεηαη ε εγθαηάζηαζε ησλ αλσηέξσ βηνκεραληθψλ κνλάδσλ, είλαη δπλαηή ε ρσξνζέηεζε ηνπο ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο θαη ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ ηίζεληαη απφ ηα λνκηθά θαζεζηψηα πξνζηαζίαο ηνπο. - Σε δάζε ή δαζηθέο εθηάζεηο, ζην πιαίζην ησλ δηαηάμεσλ ηεο δαζηθήο λνκνζεζίαο, φηαλ δελ είλαη ηερληθννηθνλνκηθά πξφζθνξε ή εθηθηή ε εγθαηάζηαζε εθηφο ησλ πεξηνρψλ απηψλ. Σην πιαίζην απηφ, πξέπεη λα εμεηάδεηαη ε χπαξμε θαηάιιεισλ ζέζεσλ ζε δαζηθή έθηαζε, θαη κφλνλ φηαλ απηή δελ είλαη δπλαηή εμεηάδεηαη ε ρσξνζέηεζε ζε δάζνο. Σε πεξηπηψζεηο πνπ παξά ηελ θαηεχζπλζε απηή δελ ζα γίλεηαη, ζε πξψην ζηάδην, δεθηή κηα ηέηνηα ρσξνζέηεζε, ζα πξέπεη λα εμεηάδεηαη ε δπλαηφηεηα έγθξηζεο ηεο ρσξνζέηεζεο ππφ ηνλ φξν ηεο δάζσζεο κε δαπάλεο ηνπ θνξέα ηεο κνλάδαο έθηαζεο κε δαζηθνχ ραξαθηήξα ρσξνζεηεκέλεο ζε κηα επξχηεξε πεξηνρή λνκαξρηαθήο θιίκαθαο, εκβαδνχ ηνπιάρηζηνλ ίζνπ κε ηε δαζηθή πεξηνρή ζηελ νπνία γίλεηαη ε επέκβαζε. Σην ζεκείν απηφ είλαη ζθφπηκν λα αλνηρηεί κηα παξέλζεζε ζρεηηθά κε ηηο αληηδξάζεηο πνπ πξνθάιεζαλ νη πξναλαθεξφκελεο θαηεπζχλζεηο, νη νπνίεο αλαδείρζεθαλ ζε πνιηνξθεηηθφ θξηφ γηα ηελ αθχξσζε ηνπ Πιαηζίνπ. Οη αληηδξάζεηο εληνπίζηεθαλ ζην γεγνλφο φηη κε απηέο ηηο δηαηάμεηο επηρεηξείηαη ε εγθαηάζηαζε βηνκεραληθψλ κνλάδσλ ζε δάζε θαη φηη παξαβηάδεηαη ε δαζηθή λνκνζεζία. Ωζηφζν, ε δαζηθή λνκνζεζία νπδέπνηε απαγφξεπζε ηελ εγθαηάζηαζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κνλάδσλ ζε δάζε θαη δαζηθέο εθηάζεηο. Αληίζεηα, ην άξζξν 57 ηνπ λ.998/1979 αλαθέξεη φηη «εθκεηάιιεπζηο κεηαιιείσλ θαη ιαηνκείσλ δηα ηεο εμνξχμεσο, δηαινγήο, επεμεξγαζίαο θαη απνθνκηδήο κεηαιιεπηηθψλ ή 6

7 ιαηνκηθψλ νξπθηψλ, δηάλνημηο νδψλ πξνζπειάζεσο θαη αλέγεξζηο εγθαηαζηάζεσλ εμππεξεηνχλησλ ηαο αλάγθαο εθκεηαιιεχζεσο ηνχησλ εληφο δαζψλ ή δαζηθψλ εθηάζεσλ επηηξέπνληαη ειεπζέξσο», ζχκθσλα κε φξνπο πνπ αλαθέξνληαη ζην ίδην άξζξν. Τν παξάδνμν ησλ αηηηάζεσλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ νκάδσλ είλαη φηη απηέο θαίλεηαη λα αγλννχλ βαζηθέο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, αλ φρη ηεο θνηλήο ινγηθήο. Ζ εγθαηάζηαζε ησλ βηνκεραληθψλ κνλάδσλ ζην ρψξν ηεο εμφξπμεο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάγθε απνθπγήο κεηαθνξάο κεγάισλ φγθσλ πιηθψλ ζε κεγαιχηεξεο απνζηάζεηο, φρη κφλν γηα ιφγνπο νηθνλνκηθνχο, αιιά πξσηίζησο γηα ιφγνπο πεξηβαιινληηθνχο. Ζ κεηαθνξά ησλ ηεξάζηησλ φγθσλ πιηθψλ ηεο εμφξπμεο ζα ζπλεπαγφηαλ επίζεο ηεξάζηηα αχμεζε ησλ κεηαθνξψλ, κε αληίζηνηρεο αλάγθεο ππνδνκψλ θαη δηαζπνξά ησλ νριήζεσλ ζε πνιχ επξχηεξεο πεξηνρέο. Δπηπιένλ ε εγθαηάζηαζε ησλ βηνκεραληθψλ κνλάδσλ ζηνλ ίδην ην ρψξν ηεο εμφξπμεο ππαθνχεη ζηε ζεκειηψδε αξρή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο γηα επηδίσμε ησλ «brownfield developments» αληί γηα «greenfield developments», δειαδή γηα επαλαρξεζηκνπνίεζε ησλ ήδε ζηγκέλσλ πεξηνρψλ αληί γηα επέθηαζε ζε άζηθηεο πεξηνρέο. Οη ηειεπηαίεο δχν αλαθνξέο ηνπ Γεληθνχ Πιαηζίνπ εζηηάδνληαη ζηε: - Γηαζθάιηζε ησλ ρψξσλ ηεο εμνξπθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ αληαγσληζηηθέο ρξήζεηο κε θξηηήξηα ηηο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ θαη ηε ζπαληφηεηα ησλ πξνο εθκεηάιιεπζε πφξσλ, εηδηθά ζηηο παξάθηηεο δψλεο θαη ζηηο πεξηνρέο ηνπ δηθηχνπ ΦΥΣΖ Δμαζθάιηζε ησλ πξνυπνζέζεσλ ζηαδηαθήο θαη νξηζηηθήο απνθαηάζηαζεο ησλ κεηαιιείσλ θαη ησλ ιαηνκείσλ. Τν πξφβιεκα ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ εμνξπθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηνπξηζκνχ ζηελ παξάθηηα δψλε ππήξμε γηα δεθαεηίεο θνκβηθφ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηε δηα ζαιάζζεο δηαθίλεζε ησλ πξντφλησλ ηεο, εμαηηίαο ηεο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1990 φκσο ην πξφβιεκα γεληθεχζεθε θαη ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο κε ηελ αηηηνινγία ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Τν ηεξάζηην κήθνο ησλ ειιεληθψλ αθηψλ θαη ν δηακειηζκφο ηνπο θαζηζηά δχζθνια θαηαλνεηφ ην γεγνλφο ηεο κε δπλαηφηεηαο απφδνζεο ζηελ εμνξπθηηθή βηνκεραλία ηνπ ειάρηζηνπ πνζνζηνχ απφ ηηο παξάθηηεο πεξηνρέο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηηο ζαιάζζηεο δηεμφδνπο. Ζ αλάγθε απηή αλαγλσξίδεηαη ζην άξζξν 5 ηνπ Δηδηθνχ Πιαηζίνπ γηα ηε Βηνκεραλία, ην νπνίν πεξηιακβάλεη εηδηθέο αλαθνξέο γηα ηηο κνλάδεο κε αλάγθε πξφζβαζεο ζην ζαιάζζην κέησπν. Σε φηη αθνξά ζηηο πεξηπηψζεηο εθκεηαιιεχζεσλ κέζα ζε πεξηνρέο ηνπ Γηθηχνπ ΦΥΣΖ 2000, ην Πιαίζην ελαξκνλίδεηαη κε ην άξζξν 6 ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΔC, ην νπνίν δελ απαγνξεχεη ηηο κεηαιιεπηηθέο θαη ιαηνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νχηε θαη ηηο εγθαηαζηάζεηο επεμεξγαζίαο. Β. Πεξηθεξεηαθά Πιαίζηα Τα Πεξηθεξεηαθά Πιαίζηα ζηε ζεκεξηλή ηνπο κνξθή δελ εμεηδηθεχνπλ αλά πεξηθέξεηα ηηο θαηεπζχλζεηο ηνπ Γεληθνχ Πιαηζίνπ, γηαηί ε ζεζκνζέηεζή ηνπο πξνεγήζεθε θαηά κηα πεληαεηία. Δπηπιένλ, αλ θαη ζπληάρζεθαλ κε βάζε εληαίεο πξνδηαγξαθέο, παξνπζηάδνπλ πνιχ κεγάιεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο ζηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα δεηήκαηα αλάπηπμεο ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη, 7

8 κεηαμχ απηψλ θαη ηεο εμνξπθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Πεξηιακβάλνπλ αλαθνξέο ζ απηήλ ηφζν θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο, φζν θαη ζηηο πξνηάζεηο ηνπο. Αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ησλ νξπθηψλ πφξσλ, αιιά ζπλήζσο, εζηηάδνληαη ζηελ ππνγξάκκηζε ηεο αλάγθεο γηα νξζνινγηθφηεξε εθκεηάιιεπζή ηνπο, ηφζν αλαθνξηθά κε ηνλ ίδην ηνλ πφξν, φζν θαη κε ηηο άιιεο ρξήζεηο γεο θαη ην πεξηβάιινλ. Ο ηξφπνο αλαθνξάο ζηε δξαζηεξηφηεηα πνηθίιιεη ζηα δηάθνξα πεξηθεξεηαθά πιαίζηα, αιιά θαηά θαλφλα γίλεηαη κε γεληθφ ηξφπν γηα επξείεο πεξηνρέο πνπ αλαθέξνληαη ζην θείκελν θαη ζεκεηψλνληαη ελδεηθηηθά ζηνπο ράξηεο. Δλίνηε κπνξεί νη αλαθνξέο λα είλαη πην ζπγθεθξηκέλεο γηα ηηο πεξηπηψζεηο κεγάισλ κνλάδσλ, πθηζηάκελσλ (φπσο ζηελ Πεξηθέξεηα Σηεξεάο Διιάδαο) ή πξνγξακκαηηδφκελσλ (φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο κνλάδαο ρξπζνχ ζηε Φαιθηδηθή). Δπίζεο, επηζεκαίλεηαη ε αλάγθε νξηνζέηεζεο ησλ πεξηνρψλ κε εμνξπθηηθφ ελδηαθέξνλ. Π.ρ. ζηελ Πεξηθέξεηα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο Θξάθεο ζεκεηψλεηαη ην εμήο: «ε ςεθηαθή ραξηνγξάθεζε ησλ καξκαξνθφξσλ πεξηνρψλ ζα ζπκβάιιεη ζηελ επίιπζε πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ». Υπάξρνπλ θαη πεξηπηψζεηο κε κεησκέλεο αλαθνξέο ζηε δξαζηεξηφηεηα (Πεινπνλλήζνπ, Γπηηθήο Διιάδαο). Σε γεληθέο γξακκέο επηηξέπνπλ ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη θαηεπζχλζεσλ, πνπ ζα πξέπεη λα εμεηδηθεπζνχλ απφ ηα πνιενδνκηθά ζρέδηα ζην επίπεδν ησλ δήκσλ. Τν δήηεκα απηφ, φκσο, έρεη αλαδεηρζεί σο ην πιένλ αθαλζψδεο γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ ειιεληθνχ ρψξνπ, φπσο αλαιχεηαη ακέζσο παξαθάησ. Γ. Πνιενδνκηθά ρέδηα θαη ζρέδηα ρξήζεσλ γεο Τα Γεληθά Πνιενδνκηθά Σρέδηα (Γ.Π.Σ.) θαη ηα Σρέδηα Οηθηζηηθήο Οξγάλσζεο Αλνηθηήο Πφιεο (ΣΦ.Ο.Ο.Α.Π.) ηνπ λ. 2508/1997 εμ νξηζκνχ απνηεινχλ ηελ εμεηδίθεπζε επί ηνπ εδάθνπο ηνπ ΟΤΑ ησλ θαηεπζχλζεσλ ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ αλσηέξσλ επηπέδσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Πιαηζίσλ, - αθνχ λνκαξρηαθά πιαίζηα δελ εθπνλνχληαη παξά κφλν θαη εμαίξεζε ησλ Δηδηθψλ Πιαηζίσλ θαη ησλ αλαπηπμηαθψλ πξνγξακκάησλ. Σεκεηψλεηαη φηη ηα ζχγρξνλα πνιενδνκηθά ζρέδηα θαιχπηνπλ νιφθιεξε ηελ έθηαζε ησλ ΟΤΑ θαη απνηεινχλ κηθξά ρσξνηαμηθά ζρέδηα. Καηά ηελ έλλνηα απηή θαζνξίδνπλ ην αλαπηπμηαθφ πξφηππν ησλ δήκσλ θαη, θαη επέθηαζε, είλαη ηα θαζ χιελ αξκφδηα εξγαιεία γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Σχκθσλα κε ηηο ηερληθέο πξνδηαγξαθέο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηελ απφθ. 9572/1845/2000 (ΦΔΚ 209/Γ/2000) θαη θαη εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 9 ηνπ λ.2742/1999 ηα Γεληθά Πνιενδνκηθά Σρέδηα (ΓΠΣ) θαη Σρέδηα Οηθηζηηθήο Οξγάλσζεο Αλνηθηήο Πφιεο (ΣΦΟΟΑΠ «νθείινπλ λα ελαξκνλίδνληαη πξνο ηηο επηινγέο ή θαηεπζχλζεηο ησλ εγθεθξηκέλσλ Πεξηθεξεηαθψλ Σρεδίσλ ή, αλ απηά ιείπνπλ, πξνο ηηο θαηεπζχλζεηο ηνπ εγθεθξηκέλνπ Γεληθνχ θαη ησλ εγθεθξηκέλσλ Δηδηθψλ Πιαηζίσλ Φσξνηαμηθνχ Σρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο». Δπεηδή θάζε ΓΠΣ θαιχπηεη ηελ έθηαζε ησλ α βάζκησλ ΟΤΑ, ε πξνψζεζή ηνπο ζπλεπάγεηαη ηελ θάιπςε κε ζρέδηα ηνπ ζπλφινπ ηεο επηθξάηεηαο. Ζ ζεκαζία ησλ ΓΠΣ γηα ην ρσξηθφ ζρεδηαζκφ δελ ζπλδέεηαη κφλν κε ηε ρσξηθή ηνπο εκβέιεηα, αιιά θαη κε ην πεξηερφκελφ ηνπο. Τν γεγνλφο φηη ηα ΓΠΣ παίδνπλ ελαλ ξφιν ζνβαξφηεξν απφ ηνλ αξρηθά πξνδηαγξαθφκελν ζην λφκν 2508/97 δηαθάλεθε κεηά ηε δεκνζίεπζε ησλ ηερληθψλ πξνδηαγξαθψλ ησλ κειεηψλ ην Τελ 8

9 παξνχζα ζηηγκή ηα ΓΠΣ εκθαλίδνληαη σο ηα θαη εμνρήλ εξγαιεία πινπνίεζεο ηνπ ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ, γηαηί απνηεινχλ ηελ εμεηδίθεπζε ησλ αλψηεξσλ ζρεδίσλ ζην επίπεδν ηνπ δήκνπ, αιιά θαη γηαηί ηα ίδηα θέξνπλ έλα θαζαξά ζρεδηαζηηθφ ξφιν, κε ηελ έλλνηα ηνπ planning. Σχκθσλα κε ηηο πξνδηαγξαθέο ηνπο ζπληζηνχλ ηνπηθά ρσξνηαμηθά ζρέδηα θαη δελ απνηεινχλ απιψο ην ζηξαηεγηθφ επίπεδν ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ, γεγνλφο πνπ αληηθαηνπηξίδεηαη ζην πεξηερφκελν πνπ ηνπο απνδίδνπλ νη πξνδηαγξαθέο. Τα ΓΠΣ πξνζδηνξίδνπλ : Τηο θαηεπζχλζεηο ρσξηθήο νξγάλσζεο/εμεηδίθεπζε ησλ αλσηέξσλ ζρεδίσλ Μεγέζε νηθηζηηθήο αλάπηπμεο ΠΔΠ γηα κε πνιενδφκεζε Εψλεο παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ Καηεπζχλζεηο πνιενδνκηθήο νξγάλσζεο / πξνζδηνξηζκφ πεξηνρψλ αλαπιάζεσλ Ζ ζρεηηθή κειέηε νθείιεη λα πεξηιακβάλεη ηα εμήο: Φσξνηαμηθή ζεψξεζε Αλαπηπμηαθή θπζηνγλσκία Γεδνκέλα Φψξνπ θαη Πεξηβάιινληνο Πνιενδνκηθή νξγάλσζε Αμηνιφγεζε δεδνκέλσλ, πξνβιεκάησλ, πξννπηηθψλ Πξνθαηαξθηηθή πξφηαζε Γειαδή ηα ίδηα ηα πεξηερφκελα απνδεηθλχνπλ φηη ηα ζπγθεθξηκέλα πνιενδνκηθά ζρέδηα απνξξένπλ απφ θαζαξά ρσξνηαμηθέο κειέηεο θαη απνθαιχπηνπλ ηνλ θνκβηθφ ηνπο ξφιν ζηνλ ηξφπν αλάπηπμεο ησλ επηκέξνπο πεξηνρψλ ηεο ρψξαο θαη ηελ εμέιημε ησλ δηαθνξεηηθψλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ αλάδεημή ησλ ΓΠΣ ζε ρσξνηαμηθά ζρέδηα ηνπηθνχ επηπέδνπ δεκηνπξγεί κηα bottom up approach ζηα ζέκαηα ζρεδηαζκνχ ηνπ ρψξνπ. Γειαδή, πξφθεηηαη γηα κηα «ρσξνηαμία εθ ησλ θάησ» πνπ είλαη απφιπηα ζπκβαηή κε ηηο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, φπνπ ε αληηκεηψπηζε θαη επίιπζε ηνπηθψλ δεηεκάησλ ζην επίπεδν πνπ παξνπζηάδνληαη απνηειεί ζεκειηψδεο αίηεκα. Πξφθεηηαη πηζαλφηαηα γηα δήηεκα πνπ μεπεξλά θαη ηελ αληίιεςε ηνπ λ. 2508/97 θαη ηνπ λ. 2742/99, φπνπ αλαθέξεηαη φηη ηα ΓΠΣ ζα πξέπεη λα ελαξκνλίδνληαη κε ηηο επηινγέο ή θαηεπζχλζεηο ησλ αλσηέξσλ ζρέδησλ (αλ θαη πξνβιέπεηαη θαη ε εθ ησλ θάησ εηζξνή). Τν πξφβιεκα φκσο, πνπ δεκηνπξγείηαη κε ηελ πινπνίεζε ηνπ ζρεδηαζκνχ κέζσ απηψλ ησλ ζρεδίσλ ζπλδέεηαη κε ηε κε επάξθεηα εξγαιείσλ ζηξαηεγηθνχ θαη πιαηζηαθνχ ραξαθηήξα θαη κε ηηο ηδηνκνξθίεο ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο (πειαηεηαθή ιεηηνπξγία πνιηηηθνχ θαη ελ κέξεη δηνηθεηηθνχ ζπζηήκαηνο, θνηλσληθφ βάξνο κηθξνηδηνθηεζίαο). Έηζη, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζνπλ αληίζηξνθα απφ ην πξνζδνθψκελν, ηφζν ζε ζρέζε πξνο ηηο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, φζν θαη σο πξνο ηελ αξκνλία κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ρσξηθψλ επηπέδσλ ζρεδηαζκνχ. Αλ θαη πξφθεηηαη γηα πξφβιεκα γεληθφηεξνπ ραξαθηήξα, είλαη πξνθαλέο φηη γίλεηαη ζνβαξφηεξν γηα δξαζηεξηφηεηεο κε επηζπκεηέο ζε ηνπηθφ επίπεδν θαη, θπζηθά, γηα ηελ εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα. Δπεηδή νη ηνπηθέο θνηλσλίεο αληηδξνχλ, ηα πνιενδνκηθά ζρέδηα είηε αγλννχλ απξνθάιππηα, είηε παξαπνηνχλ κεηαθξάδνληάο θαηά ην δνθνχλ θαη, ηειηθά, δελ ελζσκαηψλνπλ ηηο πξνηάζεηο ησλ ζρεδίσλ αλψηεξσλ ρσξηθψλ επηπέδσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εμνξπθηηθή βηνκεραλία (αιιά νπσζδήπνηε 9

10 φρη κφλν). Ζ παξάιεηςε απηή δελ γίλεηαη αληηιεπηή απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε πνπ έρεη ηελ αξκνδηφηεηα ηνπ εζληθνχ ζρεδηαζκνχ, γηαηί ηα πνιενδνκηθά ζρέδηα επηβιέπνληαη θαη εγθξίλνληαη απφ ηηο πεξηθεξεηαθέο ππεξεζίεο, επίζεο, ηίζεηαη έλα κεγάιν δήηεκα ζρεηηθά κε ην αλ ν ππνπξγφο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αζθήζεη βέην ζηηο πεξηπηψζεηο αζπκθσλίαο κεηαμχ επηπέδσλ ζρεδηαζκνχ. Άκεζε απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ δελ ππάξρεη κε ην δεδνκέλν ζεζκηθφ πιαίζην. Αληίζεηα, ξεηή ζρεηηθή πξφβιεςε ππήξρε ζηνλ παιαηφηεξν λφκν γηα ηε ρσξνηαμία, δειαδή ην λ.360/76. Σ απηφλ πξνβιεπφηαλ φηη ζε πεξίπησζε κε ελαξκφληζεο ησλ πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ κε ηνλ εζληθφ ζρεδηαζκφ ζε δηάζηεκα πεληαεηίαο ηα ηειεηηαία θπξήζζνληαη άθπξα. Σήκεξα, ην πξφβιεκα ηεο αζπκθσλίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ ζρεδίσλ απνθαιχπηεηαη κφλν κεηά απφ θαηαγγειίεο ζηγνκέλσλ θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπ δπζηπρψο θαίλεηαη λα εθθεχγεη ησλ αξκνδηνηήησλ ηεο δηνίθεζεο. Βηβιηνγξαθία 1. Dalal-Clayton B. & Dent D. Knowledge of the Land: Land resources information and its use in rural development Oxford University Press, Oxford European Commission University of Leoben Minerals Planning Policies and Supply Practices in Europe Extended Summary, Austria, November ICMM Mineral Resources in Land Use Planning September Karka H., «Ηndustrie minière et développement touristique sur le littoral de la Grèce (Chalcidique - Milos)» Thèse de Doctorat Université Paris I Panthéon Sorbonne, Paris Mars Κάξθα, Δ. «Πξνβιήκαηα θαη αληαγσληζκνί θαηά ηελ άζθεζε ηεο κεηαιιεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο Ζ θνηλσληθνρσξηθή δηάζηαζε» Πξαθηηθά 3 νπ Σπλεδξίνπ γηα ηνλ Οξπθηφ Πινχην, ΤΔΔ-ΠΣΓΜΜΜ, Αζήλα, Ννεκβξίνπ 2000, Τφκνο Β, ζει Κάξθα Δ. Φσξνζέηεζε κεηαιιεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ Πεξηνδηθφ «Μεηαιιεηνινγηθά Μεηαιινπξγηθά Φξνληθά», Τφκνο 11, ηεχρνο 1-2, Ηαλ.- Γεθ Κarka L. Sustainability assessment of the gold processing plant location in Olympias coastal area (NE Chalkidiki Central Macedonia), Πξαθηηθά ηνπ International Conference on Sustainable Indicators in the Mineral Industries, Mήινο, Ματνπ Kάξθα Δ. «Φσξνηαμηθφο Σρεδηαζκφο θαη εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα: Τα δχζθνια ζεκεία ηεο ζρέζεο» ΤΔΔ, Ζκεξίδα «Δζληθφο Φσξνηαμηθφο Σρεδηαζκφο θαη εμνξπθηηθή δξαζηεξηφηεηα» 21 Σεπηεκβξίνπ (Αλαξηεκέλν ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ΤΔΔ.) 9. 10