ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ: ΖΘΗΚΖ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΘΔΜΑ: ΣΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑ ΣΖ ΑΤΣΟΓΝΧΗΑ ΣΖΝ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΓΝΧΣΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ: ΖΘΗΚΖ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: ΜΗΥΑΛΖ ΠΑΡΟΤΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ: ΣΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑ ΣΖ ΑΤΣΟΓΝΧΗΑ ΣΖΝ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΓΝΧΣΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ: ΣΑΜΑΣΗΑ ΑΝΑΛΤΣΖ 1

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟ : ζει. 3. ΔΗΑΓΧΓΖ : Ζ θηινζνθία σο ηξφπνο δσήο ζει. 4-5 ΟΡΗΜΟ ΑΤΣΟΓΝΧΗΑ ζει Ζ ΔΠΗΜΔΛΔΗΑ ΣΖ ΦΤΥΖ ζει ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ζει ΟΗ ΛΟΓΟΗ ΟΗ ΚΑΛΟΗ ζει ΔΠΗΚΟΤΡΔΗΑ ΣΧΗΚΖ ΚΔΠΣΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ζει Ζ ΔΠΗΜΔΛΔΗΑ ΔΑΤΣΟΤ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΟΡΧΜΑΗΚΖ ΚΔΦΖ ζει ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΘΔΡΑΠΔΗΑ ζει ΤΓΥΡΟΝΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ζει ΓΝΧΣΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ζει Ζ ΜΑΘΖΖ ΣΑ ΠΛΑΗΗΑ ΣΖ ΓΝΧΗΑΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ζει ΓΝΧΣΗΚΖ ΦΤΥΟΘΔΡΑΠΔΗΑ ζει ΑΤΣΟΚΑΣΑΣΡΟΦΗΚΑ ΔΝΑΡΗΑ ΕΧΖ ζει ΘΔΡΑΠΔΗΑ ΥΖΜΑΣΧΝ ζει ΑΤΣΟΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ζει ΑΤΣΟΓΝΧΗΑ ζει ΣΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑ ΣΖ ΑΤΣΟΓΝΧΗΑ ζει ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΗΚΖ ΤΠΟΘΔΖ ζει ΑΝΣΗ ΔΠΗΛΟΓΟΤ ζει ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ζει

3 Πξφινγνο ηελ εξγαζία πνπ αθνινπζεί πξνζεγγίδεηαη ην πξφβιεκα ηεο απηνγλσζίαο απφ ηελ πιεπξά ηεο θηινζνθηθήο ζπκβνπιεπηηθήο θαη θαηά πξνέθηαζε ηεο εζηθήο θηινζνθίαο θαη ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο. Ζ γλσζηηθή ςπρνινγία έρεη πηνζεηήζεη ηηο αξρέο ηεο θηινζνθηθήο ζπκβνπιεπηηθήο πξνζαξκφδνληαο ηεο ζηα ζχγρξνλα επηζηεκνληθά δεδνκέλα ηεο ςπρνινγίαο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. Σν δεηνχκελν ηεο απηνγλσζίαο απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ πλεπκαηηθή θαη ςπρηθή πξνζέγγηζε θαη εξκελεία ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο δηαρξνληθά απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο σο ηηο κέξεο καο, δηακνξθψλνληαο κηα θηινζνθηθή πξνζέγγηζε δσήο, θάλνληαο ηελ θηινζνθία θάπνηεο θνξέο ζθφπηκα θαη θάπνηεο θνξέο ρσξίο ζθνπηκφηεηα ηξφπν δσήο. Ζ εξγαζία μεθηλά κε ηελ εηζαγσγή πνπ αλαθέξεηαη ζηελ θηινζνθία σο ηξφπν δσήο. ηελ ζπλέρεηα ππάξρεη έλαο εθηελήο νξηζκφο ηεο απηνγλσζίαο, νπνίνο εθηείλεηαη απφ ηελ δειθηθή ξχζε ηνπ «γλψζη ζ απηφλ» σο ηελ ςπρνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο πεηξακαηηθήο ςπρνινγίαο ηελ ςπραλαιπηηθή εξκελεία ηνπ εαπηνχ θαη ηελ θηινζνθία ηνπ λνπ. Αθνινπζεί ε πξνβιεκαηηθή ζρεηηθά κε ην αξραίν αίηεκα ηεο επηκέιεηαο ηεο ςπρήο πνπ πξννδεπηηθά θαηαιήγεη ζηελ θηινζνθηθή ζπκβνπιεπηηθή. «Οη ιφγνη νη θαινί», δειαδή νη θηινζνθηθνί ιφγνη απνηεινχλ ην θιεηδί πξνο ηελ γλψζε ηνπ εαπηνχ, ηελ εμέηαζε ηεο ςπρήο θαη ηελ θαηάθηεζε ηεο επδαηκνλίαο. Ζ κέξηκλα γηα ηνλ εαπηφ παξάιιεια απαζρφιεζε βαζηά ηελ ειιελνξσκατθή ζθέςε. Ζ ειιεληζηηθή θηινζνθία έζεζε ηελ πξνβιεκαηηθή θαη ηηο βάζεηο ηεο ζεξαπεπηηθήο θηινζνθηθήο πξνζέγγηζεο ζθηαγξαθψληαο ην πξνθίι ηεο ζχγρξνλεο θηινζνθηθήο ζπκβνπιεπηηθήο. Ζ γλσζηηθή ςπρνινγία απφ ηελ πιεπξά ηεο πνξεχεηαη εθ ηνπ ζχλεγγπο κε ηηο θηινζνθηθέο αξρέο ηεο ςπρηθήο κέξηκλαο ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θιηληθήο έξεπλαο θαη κειέηεο ηνπ αλζξψπηλνπ ςπρηζκνχ. Παξνπζηάδνληαη ζεσξίεο πνπ αθνξνχλ ηελ κάζεζε ζην πιαίζην ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο θηάλνληαο ζην κεγάιν δεηνχκελν ηεο γλσζηηθήο ςπρνζεξαπείαο θαη ηεο αιιαγήο ησλ απηνθαηαζηξνθηθψλ ζελαξίσλ δσήο κέζα απφ ηελ ζεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε ησλ ςπρηθψλ ζρεκάησλ θαη ησλ λνεηηθψλ θαηαζθεπψλ. Δηδηθφηεξα, ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ εξκελεηψλ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, δειαδή ηεο δηαθνξεηηθήο πξφζιεςεο θαη απνθσδηθνπνίεζεο ησλ θαηλνκέλσλ θαη ησλ πξαγκάησλ απφ ηνλ άλζξσπν, ζχκθσλα κε ηα βηψκαηα ηνπ θαη ηνλ πξνθαζνξηζκφ ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ κέζα απφ ηηο πξσηαξρηθέο ηνπ εκπεηξίεο. Παξνπζηάδεηαη επίζεο ε εθπαηδεπηηθή θαη ςπρνζεξαπεπηηθή αλάιπζε ησλ ππνςήθησλ γλσζηηθψλ ςπρνζεξαπεπηψλ κέζα ζην πιαίζην ησλ νκάδσλ απηνγλσζίαο θαη απηνδηαρείξηζεο, ην γεγνλφο απηφ απνθηά φιν θαη κεγαιχηεξε επηζηεκνληθή ζεκαζία, θαζψο ζην πεδίν ηεο ζεξαπεπηηθήο ζρέζεο ζεξαπεπηήο θαη ζεξαπεπφκελνο αιιάδνπλ θαη αιιεινεπεξεάδνληαη κε πνιινχο ηξφπνπο. Σέινο «ην πξφβιεκα ηεο απηνγλσζίαο» παξακέλεη ην κεγάιν θηινζνθηθφ δεηνχκελν, θαζψο ην πξνλφκην ηεο απζεληίαο ηνπ πξψηνπ πξνζψπνπ ζην εζσηεξηθφ ζέαηξν ηνπ λνπ είλαη θαη θαίλεηαη ηδησηηθή ππφζεζε. 3

4 Δηζαγσγή Ζ θηινζνθία σο ηξφπνο δσήο Απφ ηα θιαζηθά ρξφληα σο ηελ χζηεξε αξραηφηεηα ε θηινζνθία παξέπεκπε ζηνλ αξηζηνηειηθφ ζεσξεηηθφ βίν, ππφ ηελ έλλνηα φηη ν βίνο ηεο ζεσξεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ν θαιχηεξνο γηα ηνλ άλζξσπν. Ο ζεσξεηηθφο βίνο δηακνξθψλεη αλζξψπηλν ραξαθηήξα, ζεσξία, πξάμε, ιφγνο θαη δσή αιιεινεπεξεάδνληαη. Ο άλζξσπνο γίλεηαη θηιφζνθνο επεηδή επηζπκεί λα γίλεη ν θαιχηεξνο ηχπνο θαη λα δήζεη φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξα γίλεηαη λα δήζεη ν άλζξσπνο. ην θηινζνθηθφ βίν, νη πεπνηζήζεηο, νη ηδέεο, νη αμίεο ηνπ αηφκνπ θαη ε θαζεκεξηλή πξαθηηθή ελαξκνλίδνληαη. Γελ ππάξρεη φκσο έλαο θαη κνλαδηθφο ηξφπνο δσήο πνπ ζεσξείηαη ν θαιχηεξνο γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο αθφκα θαη αλ ν θηινζνθηθφο βίνο κνηάδεη αμηέπαηλνο. Ζ αληίιεςε ηνπ ζεσξεηηθνχ βίνπ σο θάιιηζηνπ πνπ ππήξρε ζην παξειζφλ αληαλαθιάηαη σο ηε ζχγρξνλε θηινζνθία ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά. Πνιινί θηιφζνθνη αζρνινχληαη κε ηελ εζηθή θαη ηε θχζε ηνπ «επ δελ» ρσξίο λα πξνβιεκαηίδνληαη κε ην ηη είδνπο άλζξσπνη είλαη νη ίδηνη. Κάπνηνη άιινη πηζηεχνπλ, φηη αλ νη θηινζνθηθέο απφςεηο ελζσκαησζνχλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα δεκηνπξγνχλ ην αμηνζαχκαζην είδνο αλζξψπνπ. ηαλ ε ζεσξία επηδξά ζηε δσή, ε αιήζεηα ησλ απφςεσλ ηνπ αηφκνπ εμαθνινπζεί λα πξνβιεκαηίδεη θαη παξάιιεια είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ην είδνο ηνπ αλζξψπνπ πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ πηνζέηεζε ησλ θηινζνθηθψλ απφςεσλ. Ζ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θηιφζνθνπ ιεηηνπξγεί σο παξάδεηγκα πξνο κίκεζε ή πξνο απνθπγή απφ ηνπο άιινπο αλζξψπνπο αλάινγα κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπο 1. ην πιαίζην απηφ δεκηνπξγνχληαη δπν αληηιήςεηο πεξί θηινζνθίαο. Ζ κηα απνθεχγεη ην πξνζσπηθφ χθνο θαη έθθξαζε απνραξαθηεξίδνληαο ηηο ηνπνζεηήζεηο ηεο θηινζνθηθήο πξνζσπηθφηεηαο, επηθεληξψλνληαο ζηελ πνηφηεηα ησλ απφςεσλ θαη φρη ζην πξφζσπν. Ζ άιιε αληίιεςε, δελ μερλά, φηη νη απφςεηο πνπ εμεηάδεη πξνέξρνληαη απφ ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν. ε απηή ηελ πεξίπησζε ε θηινζνθία είλαη γξακκέλε κε έλα πξνζσπηθφ ινγνηερληθφ ηξφπν. Οη ζεσξεηηθνί θηιφζνθνη αληηιακβάλνληαη ηελ θαηαζθεπή ελφο ραξαθηήξα σο ινγνηερληθφ εγρείξεκα. Ζ ζπζηεκαηηθή θηινζνθία αληηκεησπίδεη ηελ ζεσξεηηθή θηινζνθία σο ινγνηερλία θαη πνίεζε. Απφ ηελ πιεπξά ηεο ε θηινζνθία ηνπ βίνπ ζεσξεί ηε ζπζηεκαηηθή θηινζνθία σο απηαπάηε θαη παξαπιάλεζε ηεο αιεζηλήο θηινζνθίαο. Καη νη δπν αληηιήςεηο παξαβιέπνπλ, φηη θάζε πξνζέγγηζε είλαη ηζηνξηθή εμέιημε ηεο θηινζνθίαο. Ο σθξάηεο είλαη ν εηζεγεηήο ηεο θηινζνθίαο σο ηέρλεο ηνπ βίνπ. Δίλαη απηφο, ν νπνίνο πξψηνο έδεζε ηε δσή ηνπ σο ηέρλε, ρσξίο λα γλσξίδνπκε πνιιά πξάγκαηα γηα ηε δσή ηνπ, θαη ρσξίο λα έρεη γξάςεη πνηέ ηίπνηα, παξαπέκπνληαο πεξηζζφηεξν ζε κηα ινγνηερληθή κνξθή θαη έλα ραξαθηήξα κπζνπιαζίαο πνπ δεκηνχξγεζε ν Πιάησλ Ζ ινγνηερληθή κνξθή ηνπ σθξάηε εκθαλίδεηαη ζηνπο πιαησληθνχο δηάινγνπο πιήξεο, φληαο κηα νινθιεξσκέλε πξνζσπηθφηεηα πνπ ζεσξεί. φηη ν εαπηφο είλαη αδηαίξεηνο θαη είλαη αδχλαην ν άλζξσπνο λα θάλεη θάηη άιιν, απφ απηφ πνπ ζεσξεί, φηη είλαη θαιφ. Πέξα απφ ηελ αλζξψπηλε θξίζε σο πξνο ην θαιφ δελ ππάξρνπλ νχηε θίλεηξα ή αμίεο ή επηζπκίεο γηα ην αληίζεην. Τπφ απηή ηελ έλλνηα δελ ππάξρεη πνιιαπιφηεηα ζηνλ αλζξψπηλν ςπρηζκφ. Άπνςε ε νπνία εθθξάδεηαη εκπξάθησο ζηε 1 Α. Νερακάο, Ζ Σέρλε ηνπ Βίνπ, σθξαηηθνί ζηνραζκνί απφ ηνλ Πιάησλα ζηνλ Φνπθψ, εθδ. Νεθέιε, Αζήλα, 2001, ζ. 26, 27. 4

5 δσή ηνπ, θαζψο πάληα θάλεη κφλν εθείλν πνπ ζεσξεί νξζφ ρσξίο θακία απφθιηζε 2. Δίλαη φκσο δπλαηφ ή επηζπκεηφ λα δήζεη θάπνηνο, φπσο θαίλεηαη, φηη έδεζε ν σθξάηεο; Αμίδεη λα δεη θάπνηνο κε απηφλ ηνλ ηξφπν; Ζ πξνβιεκαηηθή ζε απηφ ην ζεκείν αθνξά ην γεγνλφο, αλ είλαη εθηθηφ λα νηθνδνκεζεί κηα ηέηνηα δσή θαη φρη αλ θάπνην ηζηνξηθφ πξφζσπν κπφξεζε λα ηε δήζεη θαη αλ ν σθξάηεο ππήξμε ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Δπνκέλσο ε ηέρλε ηνπ βίνπ αλ θαη πξαθηηθή ηέρλε αζθείηαη ζηνλ γξαπηφ ιφγν. Ο απιφο άλζξσπνο κπνξεί λα εθαξκφζεη ηηο αληηιήςεηο θάπνηνπ άιινπ ζηε δσή ηνπ δψληαο θαιά αιιά φρη πξσηφηππα ή λα δηακνξθψζεη κηα πξνζσπηθή ηέρλε ηνπ βίνπ. ε απηή ηελ πεξίπησζε ζθνπφο ηεο θηινζνθίαο σο ηέρλεο ηνπ βίνπ είλαη ην «δελ», φκσο κηα ηέηνηα ζηάζε δσήο είλαη αθηεξσκέλε ζην γξάςηκν, δειαδή ζηε δεκηνπξγία κφληκνπ έξγνπ, θαζψο ε πεξηπινθφηεηα ησλ απφςεσλ απηψλ δελ κπνξεί λα εθθξαζηεί θαη λα δηαηππσζεί δηαθνξεηηθά. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ν σθξάηεο είλαη ίζσο ν πην δσληαλφο ραξαθηήξαο ηεο παγθφζκηαο ινγνηερλίαο θαη ζπλάκα ν πεξηζζφηεξν αθαηαλφεηνο. Δκθαλίδεηαη νινθιεξσκέλνο κέζα απφ ηε ζησπή ρσξίο λα ππάξρεη ηδέα γχξσ απφ ηελ επίηεπμε απηήο ηεο νινθιήξσζεο 3. Ο Πιάησλ ηζρπξίδεηαη, φηη έλαο ηξφπνο δσήο εκπλεπζκέλνο απφ ηε δσή ηνπ σθξάηε, ε δσή ηεο θηινζνθίαο, είλαη ν βέιηηζηνο γηα ηνλ άλζξσπν. κσο ε αλζξψπηλε δσή παίξλεη πνιιέο κνξθέο θαη δελ ππάξρεη έλαο θαη κνλαδηθφο ηξφπνο δσήο γηα φινπο. Ζ ζχγρξνλε θηινζνθία δελ πξνβάιεη ηελ έλλνηα ηεο κίκεζεο, αιιά ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθήο ηέρλεο ηεο δσήο ηνπ θάζε εαπηνχ, λα γίλεη θάπνηνο απφ κφλνο ηνπ θάπνηνο 4. Ζ παξαπάλσ πξνζέγγηζε είλαη αηζζεηηθή πξνζέγγηζε, θαζψο ζηελ ηέρλε δελ ππάξρεη ην βέιηηζην έξγν θαη ζηε δσή δελ ππάξρεη ν βέιηηζηνο βίνο. Ζ πνιιαπιφηεηα θαη ε δηαθνξνπνίεζε βειηηψλνπλ ηνλ ηξφπν δσήο θαη ζηφρνο είλαη ε ελζάξξπλζε ηεο εκθάληζεο φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξσλ δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ δσήο. ην πιαίζην ηεο αηζζεηηθήο πνιιαπιφηεηαο ηνπ βίνπ αλαγλσξίδεηαη ε έλλνηα ηνπ αηφκνπ πνπ ιεηηνπξγεί κε πξσηνηππία δεκηνπξγψληαο αηνκηθά επηηεχγκαηα. Ο σθξάηεο είλαη ν άλζξσπνο πνπ δεκηνχξγεζε ηνλ εαπηφ ηνπ, ρσξίο πνηέ λα δείμεη ζε θαλέλα πσο ην έθαλε, δεκηνχξγεζε θάηη λέν απφ ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ, ζρεκάηηζε ηνλ εαπηφ ηνπ σο άλεπ πξνεγνχκελνπ ηχπν αλζξψπνπ, έπιαζε ν ίδηνο ηνλ εαπηφ ηνπ. «Ο σθξάηεο είλαη ην αξρέηππν ηνπ θαιιηηέρλε ηνπ βίνπ, επεηδή αθήλνληαο εληειψο αθαζφξηζηε ηελ δηαδηθαζία πνπ αθνινχζεζε, παξνπζηάδεη επίζεο ην ηειηθφ πξντφλ ηεο σο κε δεζκεπηηθφ: κηα δηαθνξεηηθή δηαδηθαζία κε δηαθνξεηηθά πιηθά, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κηα άιιε δσή θη σζηφζν λα εμαθνινπζεί λα απνηειεί κέξνο ηνπ δηθνχ ηνπ ζρεδίνπ». ηαλ θάπνηνο κηκεζεί ην σθξάηε δεκηνπξγεί ηνλ εαπηφ ηνπ, θάλεη ηνλ εαπηφ ηνπ δηαθνξεηηθφ απφ ηνλ νπνηνδήπνηε. Ο σθξάηεο επηδίσμε ηελ γλψζε ηεο αξεηήο γηα λα απηνβειηησζεί πξνζθαιψληαο θπζηθά λα ηνλ αθνινπζήζνπλ ζηελ αλαδήηεζε ηνπ θαη άιινη άλζξσπνη, θαζψο ην ελδηαθέξνλ γηα ηνλ εαπηφ δελ ζεκαίλεη αδηαθνξία γηα ηνλ δηπιαλφ Α. Νερακάο, ό.π.,2001, ζ. 32. Α. Νερακάο, ό.π., 2001, ζ Α. Νερακάο, ό.π., 2001, ζ. 35. Α. Νερακάο, ό.π., 2001, ζ

6 Οξηζκφο ηεο απηνγλσζίαο Σν «γλψζη ζ απηφλ» δελ παξαπέκπεη απιά ζε έλα ηδηαίηεξν είδνο επηζηεκνινγηθήο νδεγίαο, αιιά είλαη κηα δενληνινγηθή νδεγία, δείρλνληαο, φηη θάπνην είδνο γλψζεο είλαη πην ζεκαληηθφ απφ έλα άιιν. Αλ κπνξνχζε, λα ππάξμεη έλα ηέηνην είδνο γλψζεο ηνπ εαπηνχ, θαη αλ πθίζηαηαη ηέηνηα γλψζε, απηή έρεη πξνλνκηαθή ζέζε ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο κνξθέο γλψζεο ζην πιαίζην ηεο θηινζνθίαο ηνπ λνπ. ηελ εζηθή, ε νδεγία (πξνηξνπή) ηεο απηνγλσζίαο ζπλεπάγεηαη αμηνπηζηία θαη ππεπζπλφηεηα ζρεηηθά κε ηελ γλψζε ηνπ εαπηνχ, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε έλα θαιφ θαη δίθαην βίν. Δηδηθφηεξα, ε νδεγία ζεκαίλεη, φηη ππάξρνπλ θάπνηα πξάγκαηα γηα ηνλ εαπηφ, πνπ είλαη ζεκαληηθφ λα ηα γλσξίδνπκε, θαη φηη κπνξνχκε λα ηα γλσξίζνπκε. Απφ ηελ νπηηθή ηεο εζηθήο ην ζέκα ηεο αλαγθαηφηεηαο θαη ηεο πηζαλφηεηαο ηεο απηνγλσζίαο νξηνζεηείηαη ζην πεδίν ηεο πξαθηηθήο. Έλα είδνο απηνγλσζίαο ζεσξείηαη ε επαθή κε ηνλ εαπηφ καο, ππφ ηελ έλλνηα, φηη γλσξίδνπκε κε θάπνην βαζκφ αθξίβεηαο θάπνηα πξάγκαηα γηα εκάο, φπσο ηηο πξνηεξαηφηεηεο καο, ηα θίλεηξα καο, ηελ εηθφλα κε ηελ νπνία παξνπζηαδφκαζηε ζηνπο άιινπο, ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο αδπλακίεο καο. Ζ επαθή κε ηνλ εαπηφ δίλεη ηε δπλαηφηεηα γλψζεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηνπ ραξαθηήξα ηνπ αηφκνπ. κσο, παξφιε ηε γλψζε, πνπ ππνηίζεηαη, φηη έρεη ν άλζξσπνο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, πνιχ ζπρλά είλαη δχζθνιν λα δήζεη δίθαηα θαη θαιά. κσο, ρσξίο απηή ηε γλψζε είλαη αλίθαλνο λα δηακνξθψζεη ην είδνο ηνπ πξνζψπνπ πνπ επηζπκεί λα είλαη, θαη παξάιιεια, ζηεξείηαη ηεο δπλαηφηεηαο λα εθηηκήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ σο πξαγκαηηθφ πξφζσπν. ρεδφλ, πάληνηε, ν άλζξσπνο πξνζπαζεί λα απνθεχγεη ζπκπεξηθνξέο θνηλσληθά απνξξηπηέεο. Έλαο ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηεο απηνγλσζίαο είλαη λα ζεσξεζεί, πσο απηή θαηέρεη ην θξηηήξην ηεο ζσζηήο επηινγήο ησλ ζπληζησζψλ (ηθαλνηήησλ θαη αξεηψλ) πνπ δηακνξθψλνπλ ηνλ εαπηφ. Οη ηθαλφηεηεο θαη νη αξεηέο αλαθέξνληαη ζηελ δπλαηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ, λα ιακβάλεη ππφςε ηελ θξηηηθή ησλ άιισλ γηα ην άηνκν ηνπ, καζαίλνληαο έηζη, φηη μέξνπλ άιινη γηα ηνλ ίδην, γεγνλφο πνπ εκπινπηίδεη ηελ αληίιεςε ηνπ ίδηνπ ηνπ πξνζψπνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. χκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε, ν θίινο θάπνηνπ είλαη ην θαηάιιειν πξφζσπν λα ηνπ αζθήζεη θξηηηθή. Ζ θξηηηθή ηνπ θίινπ ζηνλ θίιν είλαη θξίζηκε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο απηνγλσζίαο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά ηελ ηθαλφηεηα επηινγήο θίισλ νπζηψδεο θαζήθνλ. Παξάιιεια, θάζε εζηθή εθηίκεζε ηεο απηνγλσζίαο ζεσξεί, φηη, νη ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο ηεο θαζίζηαληαη δεθηηθέο απφ ην άηνκν, φηαλ έρεη θάπνηα ηζρπξή αίζζεζε ηνπ είδνπο ηνπ πξνζψπνπ πνπ ζέιεη λα κνηάζεη. Υσξίο ηελ αλάινγε αίζζεζε, ην άηνκν ζα επέιεγε θαθνχο θίινπο, πνπ ζα ηνπ αζθνχζαλ αλαμηφπηζηε θξηηηθή, γεγνλφο πνπ ζα νδεγνχζε ζηελ απνηπρία ηεο γλψζεο ησλ μέλσλ θξηηεξίσλ, πνπ νδεγνχλ ηνλ άλζξσπν λα γλσξίζεη ηνλ εαπηφ ηνπ. Ζ αληαλάθιαζε ηεο εηθφλαο ηνπ εαπηνχ ζηα κάηηα ησλ άιισλ, κπνξεί λα ζεσξεζεί δξφκνο πξνο ηελ απηνγλσζία, θαζψο ην άηνκν δηακνξθψλεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ζπκπεξηθνξηθά κνληέια ηνπ εμσηεξηθνχ θφζκνπ. Ση ζεκαίλεη, φκσο, γηα ηνλ άλζξσπν λα θεξδίδεη ηελ απηνγλσζία κέζα απφ ηελ παξαηήξεζε ησλ άιισλ; Έρεη ππνζηεξηρζεί πξφζθαηα, φηη ππάξρνπλ νκνηφηεηεο αλάκεζα ζην ζπλαίζζεκα θαη ηελ αληίιεςε, ζεκαληηθή νκνηφηεηα είλαη ε χπαξμε αληηιεπηηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ ιαζψλ. Δηδηθφηεξα, φπσο θάπνηνο παξαλνεί ην ζρήκα κηαο ξάβδνπ κέζα ζην λεξφ, (αληηιεπηηθφ ζθάικα) αληίζηνηρα ελδέρεηαη λα παξαλνήζεη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ ή ηνπ εαπηνχ ηνπ (ζπλαηζζεκαηηθφ ζθάικα). 6

7 Δίλαη πηζαλφλ, έλα ζπκβάλ λα παξαλνεζεί απφ ζπλαηζζεκαηηθή άπνςε ιφγσ δπζαλάινγεο ζπλαηζζεκαηηθήο αληίδξαζεο ή απφ αληηιεπηηθή άπνςε ιφγσ εζθαικέλεο εθηίκεζεο ή λα παξαλνεζεί κηα ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε αληί άιιεο ή λα παξαλνεζεί ην αληηθείκελν ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπ αηφκνπ. Ζ γλψζε ηεο γλσζηηθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο δνκήο θαη ε κειέηε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ πξνηχπσλ θαη αληηδξάζεσλ νδεγεί ζηελ απφθηεζε αμηφπηζηεο γλψζεο γηα ηνλ εαπηφ. Δηδηθφηεξα, ε πξνζεθηηθή παξαηήξεζε ησλ πξνηχπσλ ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ αληηδξάζεσλ δηνξζψλεη ηηο πεπνηζήζεηο, ζρεηηθά κε ην είδνο ηνπ πξνζψπνπ πνπ πηζηεχεη θάπνηνο, φηη είλαη ή πνπ ζέιεη λα είλαη. Ζ εθηεηακέλε κειέηε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ηεο δνκήο ηνπο παξέρνπλ κηα αλεθηίκεηε δέζκε εξγαιείσλ, γηα λα θεξδεζεί ε απηνγλσζία. Ζ ζπλαηζζεκαηηθή απάζεηα, αληίζηνηρα, απνηειεί εκπφδην πξνο ηελ θαηάθηεζε ηεο απηνγλσζίαο, εκπφδην πνπ ζηελ πην αηζηφδνμε εθηίκεζε θπκαίλεηαη κεηαμχ απηαπάηεο θαη αδπλακίαο ηεο ζέιεζεο. Ο Kant ζεσξεί, φηη ε πηζαλφηεηα ηεο απηαπάηεο αθνξά ην είδνο ηνπ πξνζψπνπ, ην νπνίν είλαη ηφζν δηαβξσκέλν, πνπ δελ ζα κπνξέζνπκε πνηέ λα κάζνπκε, αλ είλαη δηαβξσκέλν ή φρη. Σν ζπκπέξαζκα απηφ απφ κεηαθπζηθή ζθνπηά, δείρλεη ηη είλαη ν εαπηφο, εκείο νθείινπκε λα εληνπίζνπκε ηηο εζθαικέλεο απφςεηο, αλ ζέινπκε λα ιάβνπκε ζνβαξά ην ζέκα ηεο απηνγλσζίαο. Οκνίσο, αλ γλσξίδνπκε ηνπο εαπηνχο καο, πξέπεη λα έρνπκε ην ζάξξνο λα ιάβνπκε ππφςε ηελ θξηηηθή ησλ άιισλ, γηα λα είκαζηε ζε αξκνλία κε ηνλ εαπηφ καο θαη λα δνχκε έλα ππφ εμέηαζε βίν. χκθσλα κε κηα πην δηαιεθηηθή άπνςε, ε πηζαλφηεηα ηεο απηνγλσζίαο ή ηεο απηναλαθάιπςεο, είλαη πηζαλή κέζα απφ εθηεηακέλε ςπραλάιπζε. Ζ θξνυδηθή άπνςε γηα ην ζρεκαηηζκφ ηνπ εαπηνχ είλαη αμηνπξφζεθηε θηινζνθηθά. ην ηειεπηαίν άθξν ππάξρεη ε πεζηκηζηηθή άπνςε ηνπ κεηακνληεξληζκνχ, πνπ πνηθηινηξφπσο αλαγγέιιεη ηνλ ζάλαην ηνπ εαπηνχ ή ηνλ ρσξίο ειπίδα θαηαθεξκαηηζκφ ηεο κεηακνληέξλαο θνηλσλίαο 6. Ζ ζσθξαηηθή ξήζε ηνπ «Γλψζη ζ απηφλ» ζεκαηνδνηεί ηελ αξρή ηεο δπηηθήο πλεπκαηηθήο παξάδνζεο, κε ην ζέκα ηεο απηνγλσζίαο λα ζπληζηά κηα πνιχ ελδηαθέξνπζα ππφζεζε κε κηα επξεία πνηθηιία γλσζηηθψλ επηπέδσλ, λα πθίζηαηαη ζην αληηιεπηηθφ πεδίν. Σν είδνο ηεο απηνγλσζίαο πνπ απνθηάηαη κέζα απφ ηελ γλσζηαθή ςπρνζεξαπεία, γηα παξάδεηγκα, πεξηιακβάλεη πεπνηζήζεηο γηα ηα θίλεηξα ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ εθθξάδνληαη ζηηο απφςεηο ηεο ιατθήο ςπρνινγηθήο εκπξφζεηεο νκηιίαο θαη δηαηίζεληαη γηα εθαξκνγή ζηνλ έιεγρν ή ζηελ ηξνπνπνίεζε κηα κειινληηθήο πξνζσπηθήο δξάζεο. Δλαιιαθηηθά, ε θαηά Chomsky απηνγλσζία, πνπ νη άλζξσπνη ππνηίζεηαη, φηη έρνπλ ζηε δνκή ηεο γιψζζαο, απνηειεί αλακθίβνια έκθπην ελδερφκελν, πνπ νξηνζεηείηαη ζηελ εθαξκνγή ηεο εηδηθήο δηαδηθαζίαο ηεο γισζζηθήο κάζεζεο. Οη ηχπνη ηεο απηνγλσζίαο πνηθίινπλ αλάκεζα ζε ηέζζεξηο αιιεινεμαξηψκελνπο παξακέηξνπο, ην πεξηερφκελν, ηνλ ηξφπν έθθξαζεο, ηνλ ηνκέα εθαξκνγψλ θαη ην λφεκα απφθηεζεο. Σν πεξηερφκελν ηεο απηνγλσζίαο αλαθέξεηαη, ζην ηη γλσξίδεη ν δξσλ γηα ηε θχζε ηνπ. Aλ θαη παξαδεηγκαηηθέο πεξηπηψζεηο εκπιέθνπλ ηελ απηνγλσζία κε ηελ ςπρνινγηθή θχζε, θάζε ηδηφηεηα ή ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ δξψληoο κπνξεί λα είλαη αληηθείκελν ηεο. Έλα άηνκν ελδέρεηαη, λα έρεη απηνγλσζία αλαθνξηθά κε ηελ θαηάζηαζε θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζψκαηνο ηνπ, φπσο έρεη θάπνηνο άιινο γηα ηηο πεπνηζήζεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ. ε αληίζεζε κε ην εχξνο ηνπο νη 6 Encyclopedia of Ethics, self-knowledge,second Edition, Lawrence C. Becker and Charlotte B. Becker Editors, Volume III, P-W Indexes, Routledge New York and London,

8 πεξηπηψζεηο κεηαςπρνινγηθήο γλψζεο έρνπλ κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ. Γη απηφ παξέρνπλ ηελ επθαηξία αχμεζεο ηεο πλεπκαηηθήο αλαδήηεζεο. Γελ είλαη δπλαηφ, λα δεκηνπξγεζεί έλα ζχζηεκα πςειψλ δηαλνεηηθψλ ηθαλνηήησλ, αλ δελ νηθνδνκεζεί πάλσ ζε ςπρνινγηθέο αληηιήςεηο. Απηφ ην ζεκείν κπνξεί λα αγλνεζεί, αλ θάπνηνο εζηηάζεη ζηελ πεξίπησζε ηεο απηνγλσζίαο. ηαλ αλαγλσξηζηεί ν πινχηνο ηεο απηνγλσζίαο απφ ην ππνθείκελν, ηφηε απηφ εηζρσξεί ζην ζχζηεκα ηεο απηφ παξαθνινχζεζεο θαη ηεο απηφ-ξχζκηζεο πνπ απαηηείηαη απφ θάζε πλεπκαηηθά γλσζηηθφ δξψλ. Κάζε απιφο νξγαληζκφο αλαδεηά θάπνηα κέηξεζε απηνγλσζίαο, γηα λα ιεηηνπξγήζεη σο γλσζηηθφο εζνπνηφο. Υσξίο απηνγλσζία νη ζηφρνη θαη νη ηθαλφηεηεο θάπνηνπ ζα ήηαλ απίζαλν λα εθηειεζηνχλ ζην πνιιαπιφ ζέαηξν ηεο δξάζεο. Κακία γλψζε δελ ζα κπνξνχζε λα είλαη πηζαλή ζε έλα ζχζηεκα ρσξίο ηε ιεηηνπξγία ηεο αληίιεςεο. Ζ απηνγλσζία ελζσκαηψλεηαη ζηε δνκή ησλ κεραληζκψλ κάζεζεο, αιιά ε νξγάλσζε θαζεαπηή πξνζιακβάλεηαη σο κνξθή απηνγλσζίαο ζην βαζκφ, πνπ αληαλαθιά ηε θχζε ηεο δηαδηθαζίαο, πνπ κεηαβάιιεηαη δηα ηεο κάζεζεο. Ζ αλζξψπηλε απηνγλσζία παξακέλεη ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ θηιφζνθσλ θαη ςπρνιφγσλ. Οη άλζξσπνη έρνπλ κνλαδηθέο ηθαλφηεηεο λα θξίλνπλ ηελ πλεπκαηηθήο ηνπο δσήο θαη γεληθψο έρνπλ αμηφπηζηε επίγλσζε ζηελ επαγσγηθή δηαδηθαζία, ζηα θίλεηξα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, πξνάγνληαη νη ηθαλφηεηεο ηνπο λα ξπζκίδνπλ ηελ πλεπκαηηθή ηνπο δσή θαη λα αιιειεπηδξνχλ κε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο ζε θνηλσληθφ πιαίζην. Δκπεηξηθέο κειέηεο, φκσο, δείρλνπλ ηελ χπαξμε ράζκαηνο ζηηο αλζξψπηλεο κεηαγλσζηαθέο δπλάκεηο. ε ζπγθεθξηκέλεο δνθηκαζίεο (tests) ελήιηθα ππνθείκελα δείρλνπλ άγλνηα γηα ηνπο παξάγνληεο, πνπ θπβεξλνχλ ηηο επηινγέο ηνπο, ηηο πεγέο ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπο θαη ηνπο θαλφλεο πνπ βξίζθνληαη πίζσ απφ ηηο θξίζεηο ηνπο. Ο βαζκφο απηνγλσζίαο ησλ παηδηψλ ή ησλ αλψηεξσλ ζειαζηηθψλ είλαη ακθηζβεηήζηκνο. Σα παηδηά θάησ απφ ηελ ειηθία ησλ ηξηψλ εηψλ απνηπγράλνπλ λα δηαθξίλνπλ αλάκεζα ζηηο δηθέο ηνπο πεπνηζήζεηο θαη ζηηο πεπνηζήζεηο ησλ άιισλ. Φαίλνληαη αλίθαλα λα αληηιεθζνχλ ηελ δηθή ηνπο νπηηθή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο σο ηέηνηα, σο κηα αλάκεζα ζηηο πνιιέο πηζαλέο νπηηθέο. Σα tests πνπ πεξηέρνπλ πιάλε, ζηνπο ρηκπαηδήδεο θαίλεηαη λα δείρλνπλ θάπνηα αληίιεςε ζε πλεπκαηηθέο έλλνηεο, αιιά κφλν ζε πεξηνξηζκέλα είδε. Άιιεο κειέηεο, φπσο απηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ θαζξέπηεο αλαγλψξηζεο, δίλνπλ ζηνηρεία, φηη νη ρηκπαληδήδεο δηαζέηνπλ έλα πεξηνξηζκέλν ηχπν απηναληίιεςεο. Οη πεξηπηψζεηο απηνγλσζίαο πνηθίινπλ, φρη κφλν ζε φηη αθνξά ηα αληηθείκελα ηνπο, αιιά θαη ζην πσο ηα αληηιακβάλνληαη ή ηα θαηεγνξηνπνηνχλ. Ζ αλζξψπηλε απηνγλσζία ησλ ζθνπψλ κηαο ζπκπεξηθνξάο, γίλεηαη θαιχηεξα αληηιεπηή ζην πιαίζην ηεο ιατθήο ςπρνινγίαο ησλ ελλνηψλ, πεπνηζήζεσλ, επηζπκηψλ θαη πξνζέζεσλ, αιιά ηέηνηα ζχιιεςε δελ είλαη θαηάιιειε λα ππνινγηζηεί ζην πεδίν ηεο απηνγλσζίαο θάπνηνπ επαλνξζσηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ έρεη ηελ δνκή θαη ηελ νξγάλσζε ηεο κλήκεο ηνπ αηφκνπ, νχηε ζηελ απηνγλσζία ηεο γάηαο γηα ηηο θχξηεο αλάγθεο ηεο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο. Ίζσο, λα κελ ππάξρεη δεκφζηα γιψζζα ιέμεσλ ή ελλνηψλ πνπ επαξθψο λα ζπιιακβάλεη ην πεξηερφκελν κηαο ηέηνηαο απηνγλσζίαο. Αιιά ζην βαζκφ πνπ δηαηξεί ηα ςπρνινγηθά αληηθείκελα ζε φκνηεο ηάμεηο (θαηεγνξίεο) θαη δεκηνπξγεί θαηάιιεια ελαξκνληζκέλεο αληηδξάζεηο, αθφκα, φηαλ ηέηνηα πξνζέγγηζε ηεο απηνγλσζίαο πξέπεη λα ζπλεπάγεηαη θαηεγνξηνπνίεζε ή αληίιεςε. Ζ απηνγλσζία κπνξεί λα παξνπζηαζηεί ή λα απνζεθεπηεί, φπσο ε πξνηαζηαθή γλψζε πνπ δηαζέηνπλ νη πξνζέζεηο θαη νη πεπνηζήζεηο ησλ αλζξψπσλ. Ο ςπρνιφγνο Philip Johnson Laird έρεη ππνζηεξίμεη, φηη ν ζρεδηαζκφο θαη ν έιεγρνο κηαο εκπξφζεηεο πξάμεο απαηηεί έλα κνληέιν εαπηνχ πνπ ζαθψο αλαπαξηζηά ηνπο ζηφρνπο, ηηο ηθαλφηεηεο, ηηο ελαιιαθηηθέο... 8

9 Αιιά ε απηνγλσζία κπνξεί λα παξνπζηαζηεί ζηε δνκή ελφο πιέγκαηνο ή ελφο νξγαληζκνχ ελφο metacontrol system, πνπ ελζσκαηψλεηαη ζε πνιιέο δηαδηθαζίεο κάζεζεο. Ο κεραληζκφο δηα ηνπ νπνίνπ νη πνληηθνί απνθεχγνπλ ηξνθή πνπ πξνθαιεί ζηνκαρηθέο δηαηαξαρέο κεηά ηελ θαηαλάισζε ηεο, απνηειεί θαηάιιειν παξάδεηγκα. Γελ ρξεηάδεηαη, λα ππνηεζεί ζην ζεκείν απηφ, φηη ν πνληηθφο έρεη επίγλσζε ηεο δηαδηθαζίαο, πνπ ξπζκίδεη ηελ δηαηξνθηθή ηνπ ζπκπεξηθνξά ή ηελ αίζζεζε ηεο γεχζεο, αθφκε ην λεπξηθφ ηνπ ζχζηεκα κεηαθέξεη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε εθείλνπο ηνπο παξάγνληεο, πνπ θαίλνληαη απφ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ, λα ελεξγνπνηεί ηνπο κεραληζκνχο κε ηνλ ηξφπν πνπ απαηηείηαη, γηα λα πξνθαιέζεη ηελ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξηζηηθή αιιαγή. Γηαδηθαζηηθά ε ελζσκαησκέλε απηνγλσζία ζπρλά νξηνζεηείηαη ζην ζθνπφ ηεο εθαξκνγήο ηεο. Ζ κεηαςπρνινγηθή αληίιεςε πνπ κεηαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία κάζεζεο, ίζσο δελ έρεη επίδξαζε έμσ απφ ην πεξηερφκελν ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηξνπνπνίεζεο, πνπ ζρεδηάδεηαη λα παξαρζεί. Ο πνληηθφο δελ κπνξεί λα αληηδξάζεη ζηελ νξγάλσζε ηνπ κεραληζκνχ ηξνθήο, νχηε λα πξνζαξκφζεη απηή ηελ πιεξνθνξία, φπσο ζα κπνξνχζε θάπνηνο, πνπ δηαζέηεη πξνηαζηαθή γλψζε ησλ παξαπάλσ. Ζ δηαθνξά, φκσο είλαη βαζκηαία. Ζ δηαδηθαζηηθή απηνγλσζία κπνξεί λα έρεη κηα ζρεηηθά επξεία έθηαζε εθαξκνγήο θαη αθφκε νη ζαθείο πεπνηζήζεηο γηα ηελ πλεπκαηηθή θαηάζηαζε θάπνηνπ νξηνζεηνχληαη απφ ην κεγαιχηεξν πεξηερφκελν ζην νπνίν εκθαλίδνληαη. Ζ απηνγλσζία κπνξεί λα εκθαληζηεί κε πνιινχο ηξφπνπο, ν παξαδνζηαθφο θαξηεζηαλφο πλεπκαηηζκφο κεηαρεηξίδεηαη ην λνπ σο εληειψο δηαπγή θαη αλνηρηφ ζε φιεο ηηο ζεκαληηθέο ηνπ ηδηφηεηεο, ζε κηα ηθαλφηεηα ζπλεηδεζηαθήο απηνεμέηαζεο ή ζηνραζκνχ, ην νπνίν έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν ζθέςεο απφ ηνλ εκπεηξηζκφ, σο κηα κνξθή εζσηεξηθήο αληίιεςεο ή λφεζεο. Απηή ε ελδνζθφπεζε ηψξα αλαθέξεηαη εζθαικέλε θαη αηειήο ζεσξία, παξ φια απηά παξακέλεη κηα ζπνπδαία πεγή απηνγλσζίαο. Αλ θαη ε εζσηεξηθή παξαθνινχζεζε, φπσο ν εμσηεξηθφο έιεγρνο δηα ησλ αηζζήζεσλ είλαη αληηθείκελν ιάζνπο, παξέρεη έλαλ απμαλφκελν φγθν πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηελ ηζρχνπζα θαηάζηαζε θαη ιεηηνπξγία θάπνησλ πιεπξψλ ηνπ λνπ. Ζ αλάπηπμε ηεο απηνγλσζίαο εμαξηάηαη απφ πνιηηηζηηθνχο θαη βηνινγηθνχο παξάγνληεο. Οξηζκέλνη ζεσξεηηθνί ππνζηεξίδνπλ, φηη ε παηδηθή ππεξνρή ηεο πλεπκαηηθήο έλλνηαο αθνξά ηελ δεκηνπξγία κηαο κπηρεβηνξηζηηθήο ζεσξίαο ηνπ λνπ. Άιινη ην βιέπνπλ πεξηζζφηεξν σο ζέκα ζρεδηαζκνχ απφ ηελ άπνςε ηνπ πξψηνπ πξνζψπνπ. ε άιιεο πεξηπηψζεηο θαη νη δπν έκθπηεο πιεξνθνξίεο θαη ε πνιηηηζκηθή κάζεζε ζπλππάξρνπλ. Σα παηδηά πξέπεη λα απνθηήζνπλ απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ πνιιέο απφςεηο, πνπ απαηηνχληαη γηα λα θαηεγνξηνπνηνχλ ηηο πλεπκαηηθέο θαηαζηάζεηο θαη δηαδηθαζίεο, αιιά ε ιατθή ςπρνινγία επίζεο ελζσκαηψλεη έλα αξρηθφ ζρήκα πλεπκαηηθψλ θαηεγνξηψλ. Δπίζεο, ν λεπξηθφο κεραληζκφο πνπ ππφθεηληαη ελδνζθφπεζε, πηζαλψλ εμαξηάηαη απφ κηα έκθπηε απηνγλσζία κε ηνλ ίδην ηξφπν πνπ ε αληηιεπηηθή δηαδηθαζία εμαξηάηαη απφ κηα ηέηνηα απηνγλσζία ζην πεξηβάιινλ. Μνινλφηη ε απηνγλσζία έρεη θαλεξά νθέιε, δελ είλαη πάληνηε θαηάιιειε θαη πξνζαξκφζηκε. Ζ άγλνηα ησλ νξίσλ θάπνηνπ απμάλεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ λα θηλεηνπνηήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζε κηα δξάζε θαη ε έιιεηςε ηεο απηνγλσζίαο κπνξεί λα ζεκαίλεη κηα επηπρή ειεπζεξία απφ ηελ λαξθηζζηζηηθή απηνπξνθαηάιεςε. Απηφ δεκηνπξγεί έλα λέν γξίθν γηα ηελ απηαπάηε. Ο παιηφο γξίθνο εμεγνχζε, πσο είλαη πηζαλφ θάπνηνο λα παξαπιαλάηαη, δεδνκέλεο ηεο απηναλαηξνχκελεο ηαπηφηεηαο ηνπ απαηεψλα θαη ηνπ εμαπαηεκέλνπ. Αλ ε απηαπάηε είλαη ζπρλά θαηάιιειε, έλα λέν δενληνινγηθφ πξφβιεκα εκθαλίδεηαη. Πξέπεη λα εγθαηαιείςνπκε ηελ δηαίζζεζε καο, δηφηη ε απηαπάηε απηή θαζεαπηή είλαη θαθφ 9

10 πξάγκα; Οθείινπκε λα ηξνπνπνηήζνπκε ην ζσθξαηηθφ «γλψζη ζ απηφλ» κε ηνλ φξν «αιιά κφλν φηαλ είλαη απηφ ρξήζηκν» 7 ; Σν «γλψζη ζ απηφλ» ππήξρε ζηελ είζνδν ηνπ λανχ ηνπ Απφιισλα ζηνπο Γειθνχο, θαη απνδίδεηαη ζην Θαιή ή ζηνλ Υείισλα, παξέπεκπε ζηε γλψζε ηνπ εαπηνχ, ηνπ εγψ, ησλ δηαζέζεσλ, ησλ ηθαλνηήησλ, ησλ δπλαηνηήησλ, ησλ ιαζψλ, ησλ αδπλακηψλ. Ο σθξάηεο επηδίσθε έλα άιιν είδνο εζηθήο θαη γλσζηνινγηθήο απηνγλσζίαο, ην λα γλσξίδεη θαλείο απηφ πνπ θάλεη θαη λα έρεη ζπλείδεζε σο πνην ζεκείν θηάλεη ε γλψζε ηνπ, θαη φρη κηα ζθαηξηθή, πνιχπιεπξε απηνγλσζία, γλψζε ησλ ηθαλνηήησλ, ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Ο σθξάηεο ζέιεη, ν άλζξσπνο λα κελ ελεξγεί ηπθιά, αιιά λα γλσξίδεη ηη θάλεη, γηαηί ε γλψζε απηή δίλεη αμία ζηηο πξάμεηο ηνπ θαη ζην ίδην ην άηνκν νδεγψληαο ην ζηελ αξεηή, εθφζνλ αξεηή είλαη γλψζε, θαη θηάλεη ζηελ επίγλσζε ησλ γλσζηηθψλ νξίσλ ηνπ αλζξψπνπ κε ηελ γλψζε ηεο άγλνηαο ηνπ. Ζ απηνγλσζία είλαη αληάμηα ηνπ αλζξψπνπ σο ινγηθνχ φληνο, «αλεμέηαζηνο βίνο νπ βησηφο αλζξψπσ». Ο Kant ζεσξεί ηελ απηνγλσζία σο αξρή ηεο αλζξψπηλεο ζνθίαο. ηελ θηινζνθηθή ςπρνινγία ηνπ 19 νπ αη. δελ ζπλαληάηαη ε έλλνηα ηεο απηνγλσζίαο, θαζψο ηφηε ε ςπρνινγία ελδηαθεξφηαλ γηα ηελ ςπρνινγηθή θαηαλφεζε ησλ άιισλ. Ζ ςπρνινγία ηνπ βάζνπο κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ αζπλείδεηνπ έδσζε λέεο δηαζηάζεηο ζηελ απηνγλσζία. Δθείλνο πνπ ζέιεη λα αλαιχζεη ηνπο άιινπο πξέπεη πξψηα λα εθθηλήζεη απφ ηελ απηναλάιπζε. Ο εζσηεξηθφο εαπηφο είλαη θξπκκέλνο ζην αζπλείδεην θαη πνιιέο πηπρέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ είλαη άγλσζηεο. Ζ απηνγλσζία θαηά ηελ ςπρνινγία ηνπ βάζνπο δελ επηηπγράλεηαη κε ηελ απηνεμέηαζε, ρξεηάδεηαη ηελ βνήζεηα εηδηθνχ. ηελ ζχγρξνλε ςπρνινγία, ε απηνγλσζία βξίζθεηαη ζε εμέρνπζα ζέζε θαη ζεσξείηαη σο έλα απφ ηα δχν βαζηθά ζεκέιηα ηεο. ε απηφ ην πιαίζην, ε απηνγλσζία μεθίλα κε ηελ επηζθφπεζε ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ, εμεηάδνληαο εμσηεξηθέο θαη εζσηεξηθέο θαηαζηάζεηο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ην άηνκν θηάλεη ζηελ θαηαλφεζε ηεο πξνζσπηθήο ηνπ αλάπηπμεο θαη ζηελ εθηίκεζε ηεο πλεπκαηηθήο θαη δηαλνεηηθήο ηνπ χπαξμεο. Ζ πηζαλφηεηα ηεο ιαλζαζκέλεο απηνεθηίκεζεο δηακνξθψλεη ιαλζαζκέλν απηνείδσιν. ηελ ςπρνινγία ηνπ 20 νπ αη. είλαη απνδεθηφ, φηη καδί κε ηελ απηνγλσζία ππάξρεη απηνπιάλε. Οη ςπρνινγηθέο έλλνηεο ηεο απηνεθηίκεζεο, ηεο απηνεηθφλαο θαη ηεο απηναληίιεςεο είλαη έλλνηεο πην επεμεξγαζκέλεο, πνπ ζπληζηνχλ κηα πεξαηηέξσ εμέιημε θαη αλάπηπμε ηεο αξρηθήο πξν-επηζηεκνληθήο έλλνηαο ηνπ φξνπ απηνγλσζία. Ζ έξεπλα γηα ηελ απηνγλσζία έρεη δείμεη, φηη εθείλν πνπ θάζε άηνκν γλσξίδεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, πξνέξρεηαη απφ ην πσο ηνλ βιέπνπλ νη άιινη. Δάλ ε εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ δελ είλαη ζσζηή δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα ζην πεξηβάιινλ. Ζ αλαιπηηθή δηεξεχλεζε νδεγεί ην άηνκν ζηελ επαλεθηίκεζε ηεο ζηξεβιήο εηθφλαο ηνπ, θαη ζηε δεκηνπξγία αξκνληθψλ ζρέζεσλ κε ηνλ εμσηεξηθφ θαη εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν 8. Ζ ΔΠΗΜΔΛΔΗΑ ΣΖ ΦΤΥΖ Ζ ζχλδεζε ηεο εζηθήο θηινζνθίαο κε ηελ ζπκβνπιεπηηθή ζε δηεζλέο επίπεδν δεκηνχξγεζε κηα λέα θηινζνθηθή πξνζέγγηζε ζηελ εμέηαζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο κε βάζε ηηο θηινζνθηθέο ηδέεο θαη ςπρνινγηθέο κεζφδνπο. Μέζα απφ έξεπλεο έρεη εθηηκεζεί, φηη ε θηινζνθία κέζα ζην αθαδεκατθφ πιαίζην θαη εηδηθφηεξα ζην πεδίν ηεο εθαξκνζκέλεο θηινζνθίαο έρεη πξνσζήζεη ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ εξκελεία 7 The MIT Encyclopedia of the cognitive sciences, Robert van Gulick, seif-knowledge, Edited by Robert A. Wilson and Frank C. Keil, A Bradford Book, The MIT Press Cambridge, Massachusetts, London, England, Παηδαγσγηθή Φπρνινγηθή εγθπθινπαίδεηα, Λεμηθφ, Απηνγλσζία, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 10

11 ζεκάησλ, πνπ έρνπλ σο επίθεληξν ηνλ άλζξσπν, φπσο ην ζσζηφ θαη ην ιάζνο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη ην πεξηερφκελν ηνπ επ δελ, ζηνρεχνληαο ζηελ αληηκεηψπηζε πξνβιεκάησλ, φπσο ε επζαλαζία, ε ζαλαηηθή πνηλή, ε άκβισζε, ε θαηαζηξνθή ηνπ πεξηβάιινληνο, θηάλνληαο κέρξη ηνλ ηνκέα ηνπ management θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνβιεκάησλ. Ζ ζπλέλσζε θηινζνθίαο - ζπκβνπιεπηηθήο είρε αξρηθά ζπληειεζηεί ζηελ αξραία ειιεληθή ζθέςε, θαζψο ε θηινζνθία ππήξμε ηξφπνο δσήο γηα ηνπο έιιελεο. Δηζάγεηαη επίζεκα κέζα απφ ηνπο πιαησληθνχο δηάινγνπο, απνδεηθλχνληαο, φηη ε θηινζνθηθή ζπκβνπιεπηηθή απνηειεί ηελ λέα έθθξαζε κηαο παιηάο παξάδνζεο ηνπ θιαζηθνχ αλζξσπηζηηθνχ πνιηηηζκνχ, πνπ εξεπλά ηνλ ζθνπφ θαη ην λφεκα ηεο δσήο, ηελ αλαδήηεζε ηεο ζνθίαο θαη ηεο επηπρίαο 9. Ζ θηινζνθηθή ζπκβνπιεπηηθή αζρνιείηαη κε πξνβιήκαηα πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ζηάζεο απέλαληη ζηε δσή αλζξψπσλ ρσξίο ςπρνπαζνινγηθέο απνρξψζεηο θαη αδηέμνδα, είλαη κηα δηαλνεηηθή ηερληθή θηινζνθηθήο πξνζέγγηζεο θαη εμέηαζεο ηνπ βίνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ αξραία ειιεληθή ζθέςε ππήξρε δηαδνκέλε ε αληίιεςε, πσο ε θηινζνθία έρεη ζεξαπεπηηθή επίδξαζε ζηελ αλζξψπηλε ςπρή, ππφ ηελ έλλνηα κηαο ηδηφηππεο ηαηξηθήο κε αληηθείκελν ηελ ζεξαπεία πλεπκαηηθψλ αζζελεηψλ. Ζ άπνςε ηνπ Γεκφθξηηνπ, φηη ε ζνθία αθαηξεί ηα πάζε απφ ηελ ςπρή, αλνίγεη ην δξφκν γηα ηελ νξζνινγηθή εμέηαζε ησλ θαηαζηάζεσλ πνπ δνθηκάδνπλ ηελ ηζνξξνπία ηεο αλζξψπηλεο δσήο, δηφηη ππνζηεξηδφηαλ πσο ν βαζκφο ινγηθφηεηαο ζπλδέεηαη κε ηελ πλεπκαηηθή αξκνλία θαη ςπρηθή πγεία. Ζ ςπρηθή αλάγθε γηα αξκνλία θαη επδαηκνλία είλαη πάληνηε επίθαηξε θαη δηαρξνληθή θαηά ηνλ Δπίθνπξν 10. σθξαηηθή Γηδαζθαιία ηελ Απνινγία ηνπ Πιάησλα, ν σθξάηεο αλαθέξεη, φηη ε δηδαζθαιία ηνπ είρε ζθνπφ λα ζπκβνπιεχζεη ηνπο Αζελαίνπο, φηη νθείινπλ λα θξνληίδνπλ ηελ ςπρή ηνπο πεξηζζφηεξν απφ ην ζψκα ηνπο. Ο σθξάηεο είλαη εηζεγεηήο ηεο ζέζεο, φηη κέζσ ηεο εζηθήο θηινζνθίαο κπνξεί, λα αζθεζεί ςπρνινγηθή θαζνδήγεζε θαη ζεξαπεία. Ζ ζσθξαηηθή κέζνδνο είλαη ν δηάινγνο, δηα κέζσ ηνπ νπνίνπ ν ζπλδηαιεγφκελνο εληνπίδεη κφλνο ηνπ θαη επηιχεη ηα ειαηηψκαηα ηνπ, θαηαθηψληαο ηελ πλεπκαηηθή ηνπ ηζνξξνπία. Απηελεξγψληαο ην άηνκν νηθνδνκεί ηελ δηθή ηνπ θηινζνθία θαη δηακνξθψλεη ηελ δηθή ηνπ ζηάζε δσήο 11. Αληηζηνίρσο, ε θηινζνθηθή ζπκβνπιεπηηθή θέξλεη ηνλ άλζξσπν ζε επαθή κε ηνλ εαπηφ ηνπ, ζηνρεχνληαο λα ηνλ απαιιάμεη απφ ηελ παζεηηθφηεηα θαη ηελ άγλνηα ηνπ ςπρηθνχ θαη πλεπκαηηθνχ ηνπ δπλακηθνχ, πεξλψληαο απφ ηελ άγλνηα ζηε γλψζε, δηα ηεο απηναλαθάιπςεο θαη ελεξγνπνίεζεο ησλ πλεπκαηηθψλ ηνπ ηδηνηήησλ. ηελ Απνινγία επηζεκαίλεηαη φηη, «ε δσή πνπ δελ ηελ εμεηάδεη θαλείο, δελ αμίδεη λα ηε δήζεη». Ζ απηνεμέηαζε θαη ν απηνέιεγρνο νδεγνχλ ηνλ άλζξσπν πξνο ην «γλψζη ζ απηφλ», ην δειθηθφ παξάγγεικα πνπ ζπληζηά ηε βάζε ηεο ζσθξαηηθήο εζηθήο. 9 Η. Γ. Γειιήο, Φηινζνθηθή πκβνπιεπηηθή, Ζ Φηινζνθία σο «Θεξαπεία», εθδ. Σππσζήησ, Αζήλα 2005, ζ. 19 σο Η.Γ. Γειιήο, ό.π.,2005, ζ Η. Γ. Γέιιεο, ό.π., 2005, ζ

12 Ζ γλψζε ηνπ εαπηνχ απνθαιχπηεη ζηνλ άλζξσπν ηα φξηα ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ θαη ην βαζκφ σθέιεηαο πνπ κπνξεί λα απνθνκίζεη απφ ηα πξάγκαηα, νδεγψληαο ηνλ ζηελ εζσηεξηθή επδαηκνλία. Ζ απηνγλσζία είλαη πξνυπφζεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ αγαζνχ, ην νπνίν απνηειεί ηελ νκνινγία ηεο ζχλδεζεο ηεο ςπρήο κε ηνλ εαπηφ ηεο θαη δελ ζπλδέεηαη κε πιηθά αγαζά, απνιαχζεηο θαη εδνλέο. Ζ επηκέιεηα ηεο ςπρήο επηηπγράλεηαη δηα ηεο γλψζεο ηνπ εαπηνχ, πνπ δελ είλαη απιή ππφζεζε, απαηηεί επίκνλε, ππνκνλή, πξνζήισζε, δνπιεηά κε ηνλ εαπηφ, εζσηεξηθή κάηηα, απηνεμέηαζε 12. Δθηελέζηεξα, ζηνλ πιαησληθφ Αιθηβηάδε Η παξνπζηάδεηαη ε ζσθξαηηθή δηδαζθαιία γηα ηελ πεξίζαιςε ηεο ςπρήο θαη ηελ ηεξαξρία ησλ αγαζψλ, εκπλεπζκέλε απφ ηελ ηξαγηθή πνξεία ηνπ Αιθηβηάδε, ελφο πνιιά ππνζρφκελνπ θαη θέξειπη λένπ. ηφρνο ηνπ ζπγγξαθέα είλαη λα παξνπζηάζεη ηελ άπνςε, φηη πην απαξαίηεην ζηνηρείν ηεο επηηπρεκέλεο δσήο, είλαη ε απηνγλσζία. Ζ γλψζε ηνπ ηη είλαη θαιφ θαη ηνπ ηη είλαη θαθφ γηα ηελ ςπρή. Ο Αιθηβηάδεο είλαη έλαο θηιφδνμνο λένο, πνπ πξφθεηηαη, λα θάλεη ηα πξψηα ηνπ βήκαηα ζηνλ δεκφζην βίν. Ο σθξάηεο πνπ ζαχκαδε ηνλ ππέξνρν λέν εθ ηνπ καθξφζελ, εθθξάδεη ηψξα ηνλ ζαπκαζκφ ηνπ αλνηρηά γηα πξψηε θνξά. Ο σθξάηεο γλσξίδεη ηελ ππέξκεηξε θηινδνμία ηνπ λένπ, γηα λα πεηχρεη, φκσο γηα ηηο επηδηψμεηο ηνπ ζην ζηίβν ηεο πνιηηηθήο νθείιεη, λα έρεη γλψζεηο, πνπ ν ιαφο αγλνεί. Σηο γλψζεηο απηέο ζα ηηο απνθνκίζεη απφ αιινχ ή ζα ηηο αλαθαιχςεη κέζα ηνπ. Ο Αιθηβηάδεο, φκσο, έρεη άγλνηα ζηα ζέκαηα ησλ δεκφζησλ ππνζέζεσλ ζηηο πνιηηηθέο ζπλειεχζεηο θαη ε ακάζεηα καδί κε ηελ αληθαλφηεηα ηνπ δελ αληηζηαζκίδνληαη απφ ηελ αξηζηνθξαηηθή θαηαγσγή ηνπ, ηελ θνηλσληθή ηνπ ζέζε θαη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ επκάξεηα. Απνδεηθλχεηαη, φηη δελ είλαη εηδηθφο ζηε γλψζε ηνπ δηθαίνπ θαη ηνπ άδηθνπ γηα λα ραξίζεη ζηελ πφιε ηηο θαιχηεξεο ζπκβνπιέο, θαζψο «ην κέηξν ηνπ θαιχηεξνπ ην παξέρεη ε ηέρλε ηνπ εηδηθνχ». ηα ζέκαηα απηά νχηε δέρηεθε δηδαζθαιία, νχηε αλαθάιπςε κφλνο ηνπ ηελ αιήζεηα. Γηα λα αλαθαιχςεη ηελ αιήζεηα, πξέπεη λα ςάμεη λα ηε βξεη, θαη γηα λα ηελ αλαδεηήζεη, πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ άγλνηα ηνπ. Ο Αιθηβηάδεο ηζρπξίδεηαη, φηη ν πνιηηηθφο δελ είλαη απαξαίηεην λα γλσξίδεη ην δίθαην αιιά ην ζθφπηκν, πνην φκσο είλαη ην ζθφπηκν; Σαπηίδεηαη πάληα κε ην δίθαην; Ο Αιθηβηάδεο ζεσξεί, φηη γλσξίδεη ην ζθφπηκν, ην νπνίν δελ είλαη αλαγθαίν, λα ηαπηίδεηαη κε ην δίθαην, ην νπνίν δίθαην αγλνεί πξνθαηαβνιηθά. Ο σθξάηεο ζεσξεί, φηη απηφο πνπ πξάηηεη ηα αγαζά έξγα, πξάηηεη θαιά, δειαδή ην θαιφ, πνπ είλαη ζθφπηκν γηα εκάο. πνηνο φκσο πξνηείλεη σο ζθφπηκν ην άδηθν, είλαη θαθφο ζχκβνπινο γηα ηελ πφιε. Ο Αιθηβηάδεο απνδεηθλχεηαη, ινηπφλ, φηη πάζρεη απφ ινηκψδε ακάζεηα, ηελ θνηλή αζζέλεηα ησλ δεκφζησλ αλδξψλ. Δθφζνλ, φκσο ην θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ δεκφζησλ αλδξψλ είλαη ε έιιεηςε εηδίθεπζεο, ν Αιθηβηάδεο δελ ρξεηάδεηαη λα πξνζπαζήζεη πεξηζζφηεξν. Οη μέλνη αληίπαινη, φκσο, πνπ νθείιεη λα αληηκεησπίζεη έλαο Αζελαίνο πνιηηηθφο, ππεξηεξνχλ ζηελ θαηαγσγή θαη ζηελ κεζνδηθή εθπαίδεπζε γηα ην αμίσκα ηνπο. Σν πξψην πξάγκα πνπ επηβάιιεηαη, εθ ησλ πεξηζηάζεσλ, λα γλσξίδεη θαλείο κε ηέηνηνπο αληίπαινπο, είλαη ε απηνγλσζία (λα κελ ππνηηκά ηνλ αληίπαιν) 13. Ζ ηέρλε ηνπ πνιηηηθνχ άλδξα είλαη ε επβνπιία, «ε αξεηή ηεο παξνρήο θαιψλ ζπκβνπιψλ γηα ηε ιεηηνπξγία θαη ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο». Ζ αζθάιεηα ζηεξίδεηαη ζηελ νκνζπκία ησλ πνιηηψλ θαη ζπλεπάγεηαη ηελ αλεμαξηεζία ηεο γλψκεο ησλ δπν πιεπξψλ. Ζ επηκέιεηα ηνπ εαπηνχ είλαη ε θξνληίδα γηα ην θαιχηεξν Η. Γ. Γέιιεο,ό.π., 2005, ζ. 40 σο 42. A. E. Taylor, Πιάησλ, Ο άλζξσπνο θαη ην έξγν ηνπ, εθδ. Μ.Η.Δ.Σ., Αζήλα, 2003, ζ. 587,

13 κσο ηη είλαη εαπηφο; Γελ γίλεηαη λα θξνληίδνπκε έλα πξάγκα, φηαλ δελ ην μέξνπκε. Ο πξαγκαηηθφο εαπηφο πνπ δηνηθεί ηνλ άλζξσπν, είλαη ε ςπρή, γλψξηδε ηνλ εαπηφ ζνπ, ζεκαίλεη, καζέ ηελ ςπρή ζνπ. ηε δσή ην θπξηφηεξν είλαη ε απηνγλσζία, ε θξνληίδα ή ε πεξίζαιςε ηνπ εαπηνχ. Ζ ςπρή βιέπεη ηνλ εαπηφ ηεο, αηελίδνληαο ηελ ςπρή ελφο αιινχ αλζξψπνπ ή ην ζεφ. Σνλ εαπηφ καο ηνλ καζαίλνπκε γλσξίδνληαο ην ζεφ. Αλ δελ γλσξίζεη ν άλζξσπνο ηνλ εαπηφ ηνπ, δελ μέξεη ηη είλαη θαιφ γηα ηνλ ίδην θαη γηα ηελ πφιε ηνπ. Υσξίο απηή ηε γλψζε ε πνξεία ηνπ αλζξψπνπ είλαη θαηαζηξνθηθή γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηνπο άιινπο. Ο πνιηηηθφο νθείιεη, λα κεηαδψζεη ηελ αξεηή ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ, αιιά δελ κπνξεί θάπνηνο λα κεηαδψζεη θάηη πνπ δελ έρεη. Πξσηαξρηθφ κέιεκα ηνπ πνιηηηθνχ είλαη ε απφθηεζε ηεο αξεηήο «πξνζβιέπνληαο ζηνλ ζεφ» 14. Ζ επεκεξία ηεο πφιεο δελ ζηεξίδεηαη ζηελ ππεξνπιία ηεο, αιιά ζηελ αξεηή. πλνςίδνληαο, ζπκπεξαίλνπκε, φηη πξνυπφζεζε ηεο ζσθξαηηθήο δηδαζθαιίαο γηα κηα ζσζηή δσή είλαη ε απηνγλσζία, πσο λα γλσξίδεη θαλείο ηνλ εαπηφ ηνπ. Δηδηθφηεξα νη πνιηηηθέο θαη ζηξαηησηηθέο θηινδνμίεο ηνπ λεαξνχ Αιθηβηάδε απνηεινχλ θαηά ηνλ Burnet, «έλα είδνο εηζαγσγήο ζηε ζσθξαηηθή θηινζνθία γηα αξράξηνπο». Παξάιιεια κε ηελ ελαζρφιεζε ηνπ κε ηα θνηλά ν Αιθηβηάδεο νθείιεη, λα γλσξίδεη, ηη ζεκαίλεη δίθαην θαη άδηθν, ζπκθέξνλ θαη αζχκθνξν. Ο σθξάηεο, αξρηθά, ππνγξακκίδεη, φηη ην πξφβιεκα δελ είλαη ε άγλνηα, αιιά ε άγλνηα φηη έρεη άγλνηα, ππνρξεψλνληαο νπζηαζηηθά ηνλ θηιφδνμν απηφ λέν λα αληηθξνχζεη ηηο απφςεηο ηνπ ζηα παξαπάλσ ζέκαηα, απνδεηθλχνληαο ηελ άγλνηα ηνπ παλεγπξηθά, γηα πξάγκαηα ηα νπνία ν ίδηνο πίζηεπε, φηη γλψξηδε. Ο Αιθηβηάδεο γλψξηδε λα θπβεξλάεη δίθαηα ή πξνο ην ζπκθέξνλ ηεο πφιεο, ηφζν φζν ήμεξε λα πεηάεη. Αιιά επεηδή είρε επίγλσζε ηεο αγλνίαο ηνπ σο πξνο ην δεχηεξν, δελ ην είρε επηρεηξήζεη πνηέ, αληίζεηα, φκσο σο πξνο ην πξψην, ην νπνίν επηζπκνχζε θαη επηδίσθε απειπηζκέλα. Μέζα απφ ην δηάινγν ν σθξάηεο ππνρξεψλεη ηνλ Αιθηβηάδε λα παξαδερηεί, πσο γηα λα επηηχρεη θάπνηνο ζηε δσή, νθείιεη πξψηα λα επηκειεζεί ηνλ εαπηφ ηνπ, λα ηνλ βειηηψζεη θαη λα ηνλ εμαζθήζεη. Δπεθηείλνληαο ηε ζθέςε ηνπ ν σθξάηεο θαηαιήγεη, πσο κφλν αλ μέξεη ν άλζξσπνο ηε θχζε ελφο πξάγκαηνο κπνξεί λα θξνληίζεη γη απηφ. «Ζ γλψζε ηνπ ηη» πξνεγείηαη «ηεο γλψζεο ηνπ πσο». Ο σθξάηεο δηαθξίλεη αλάκεζα ζηε θξνληίδα ελφο πξάγκαηνο απηνχ θαζεαπηνχ θαη ζηελ θξνληίδα θάπνηνπ πνπ ηνπ πξνζηδηάδεη, απνδεηθλχνληαο, φηη ν πινχηνο θαη ε δφμα δελ είλαη ν πξαγκαηηθφο εαπηφο ηνπ αλζξψπνπ, αιιά πξάγκαηα πνπ πξνζηδηάδνπλ ζηνλ εαπηφ. Ζ θξνληίδα ινηπφλ ηεο δφμαο θαη ηνπ πινχηνπ δελ παξαπέκπεη θαη ζε θξνληίδα ηεο ςπρήο. Ο πινχηνο θαη ε δφμα είλαη εμσηεξηθά ζηνηρεία, πνπ πθίζηαληαη πεξηθεξεηαθά ηνπ εαπηνχ, φρη ζηνηρεία πνπ ζπληζηνχλ ηνλ εαπηφ θαζεαπηφ. Ζ ηέρλε ηεο επηκέιεηαο ηνπ εαπηνχ ζπλίζηαηαη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ, «γηαηί απφ ηε ζηηγκή πνπ γλσξίδνπκε ηνλ εαπηφ καο, κπνξνχκε λα κάζνπκε θαη πσο λα ηνλ θξνληίδνπκε, ελψ δηαθνξεηηθά δελ ζα ην θαηαθέξνπκε πνηέ». Ο δξφκνο πνπ νδεγεί ζηε γλψζε ηνπ πξαγκαηηθνχ εαπηνχ, παξαπέκπεη ζηε δηάθξηζε αλάκεζα ζηνλ ρξεζηή ελφο πξάγκαηνο θαη ζην πξάγκα θαζεαπηφ. Ο σθξάηεο θαη ν Αιθηβηάδεο είλαη δπν άλζξσπνη πνπ ζπλνκηινχλ ρξεζηκνπνηψληαο ιφγνπο, νη ιφγνη απηνί είλαη θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηα πξφζσπα πνπ ηνπο εθθέξνπλ. Δηδηθφηεξα ην ζψκα είλαη θάηη, ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνλ άλζξσπν γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηνπ, δειαδή, φηαλ αλαθεξφκαζηε ζε θάπνηνλ άλζξσπν ελλννχκε θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ην ζψκα ηνπ, νπζηαζηηθά αλαθεξφκαζηε ζε απηφ ην 14 A. E. Taylor, ό.π., 2003, ζ. 589,

14 θάηη, πνπ ρξεζηκνπνηεί ην ζψκα σο φξγαλν ηνπ. Απηφ ην απξνζδηφξηζην θάηη, ην νπνίν καο ελδηαθέξεη, είλαη ε ςπρή, ε νπνία άξρεη ην ζψκα. Ζ δειθηθή εληνιή «γλψζη ζ απηφλ» πξνζηάδεη, λα γλσξίζνπκε ηελ ςπρή καο. Ζ γλψζε ηνπ ζψκαηνο δελ είλαη ε γλψζε ηνπ πξαγκαηηθνχ εαπηνχ, είλαη γλψζε πνπ πξνζηδηάδεη ζηελ ςπρή, έηζη ε επηκέιεηα ηνπ ζψκαηνο δελ ζπλδέεηαη κε ηελ επηκέιεηα ηεο ςπρήο. Ζ γλψζε ηνπ εαπηνχ είλαη δηαλνεηηθή θαη εζηθή επίγλσζε, θαζηζηψληαο θπξίαξρν ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο ηελ ςπρή θαη φρη ην ζψκα. Ζ γλψζε ηνπ εαπηνχ ηνπ απφ ηνλ άλζξσπν ζεκαίλεη, φηη ν άλζξσπνο ειέγρεη θαη εμνπζηάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ 15. Ζ ςπρή θαη ζψκα Ζ πην βαζηθή παξαίλεζε ηνπ σθξάηε πξνο ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ είλαη, φηη νθείινπλ λα θξνληίδνπλ, λα επηκεινχληαη θαη λα κεξηκλνχλ γηα ηελ ςπρή ηνπο, «ηεο ςπρήο επηκειείζζαη» Απνινγία (29d),30 a. Ζ αξραία ειιεληθή ζεκαζία ηνπ φξνπ ςπρή ζηεξείηαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο θφξηηζεο ησλ ρξηζηηαληθψλ απνρξψζεσλ πνπ δηαθαηέρεη ηελ λενειιεληθή ιέμε ςπρή ή ηελ αγγιηθή soul. Ζ πξνζέγγηζε ηνπ σθξάηε είλαη δηαλνεηηθή θαη θηινζνθηθή ρσξίο ζξεζθεπηηθέο πξνεθηάζεηο. Μέρξη ηνλ 5 ν αηψλα ε ιέμε ςπρή είρε πεξίπινθεο ζπλδειψζεηο. Δμαθνινπζνχζε λα πθίζηαηαη ε νκεξηθή έλλνηα ηεο ςπρήο (αλά) πλνήο, πνπ ήηαλ ζπλπθαζκέλε κε ην ζψκα, ρσξίο λα ζπλδέεηαη κε ηελ δηάλνηα ή ην ζπλαίζζεκα. Ζ ςπρή πλεχκα πνπ θαηνηθνχζε ζηνλ Άδε, αλ ηελ θαινχζε θάπνηνο κπνξνχζε λα πξνθεηέςεη ην κέιινλ ή λα αλακηρζεί ζηηο αλζξψπηλεο ππνζέζεηο. Τπήξρε, επίζεο, ε ςπρή ησλ κπζηεξηαθψλ ζξεζθεηψλ, ε νπνία ήηαλ ζπγγελήο κε ηελ ζεφηεηα θαη δνχζε κεηά ην ζάλαην ζηνλ θήπν ησλ καθάξσλ. Φπρή ζήκαηλε αλδξεία θαη ςπρή ζήκαηλε δσή, ε αγάπε γηα ηελ ςπρή κπνξνχζε λα εξκελεπηεί σο αγάπε γηα ηελ δσή, ελψ ιηπνζπκία, ήηαλ ε ιηπνςπρία, ε πξνζσξηλή απψιεηα ηεο ςπρήο. ηελ νξθηθή θαη ζηελ ησληθή παξάδνζε ηεο θπζηθήο θηινζνθίαο ε ςπρή ήηαλ έλα είδνο δσηηθήο νπζίαο, απφ ηνλ αηζέξα ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ είρε εηζέιζεη ζε έλα ζψκα. ηαλ ην ζψκα ζα πέζαηλε, ζα πεηνχζε καθξηά ηνπ γηα λα μαλαελσζεί καδί ηνπ. Ζ πιηθή απηή νπζία ήηαλ ζετθήο πξνειεχζεσο θαη ζπλδεφηαλ κε ηελ δηαλνεηηθή ηθαλφηεηα. ηελ Αληηγόλε ηνπ νθνθιή, κέζα απφ ηα ιφγηα ηνπ Κξένληα, ε ςπρή έρεη ηελ έλλνηα ηνπ ραξαθηήξα κε εζηθέο απνρξψζεηο, φηαλ απηφο ηζρπξίδεηαη, φηη ε εμνπζία απνθαιχπηεη ηελ ςπρή, ηελ ζθέςε θαη ην λνπ ελφο αλζξψπνπ. Ο Πίλδαξνο αλαθέξεη, πσο είλαη ζεκαληηθφ «λα θξαηά θαλείο καθξηά ηελ ςπρή ηνπ απφ ηελ αδηθία». Ο λφκνο ηεο αλζξσπνθηνλίαο επέβαιε ηελ απψιεηα ηεο ςπρήο, πνπ δηέπξαμε ή ζρεδίαζε ηελ πξάμε, ζπλδπάδνληαο ηελ έλλνηα ηεο δσήο κε ηελ δηαλνεηηθή ηθαλφηεηα. Ο Burnet ζεσξεί, φηη ν σθξάηεο ήηαλ ν πξψηνο πνπ ηζρπξίζηεθε, φηη «ππάξρεη θάηη κέζα καο πνπ κπνξεί λα θαηαθηήζεη ηελ ζνθία, φηη ην ίδην πξάγκα κπνξεί λα θαηαθηήζεη ηελ αξεηή θαη ηελ εζηθφηεηα θαη φηη απηφ νλνκαδφηαλ ςπρή», ζπλδπάδνληαο κεηαμχ ηνπο πξάγκαηα αηαίξηαζηα. Ζ ηαχηηζε ηεο ςπρήο κε ηελ αηνκηθή ππφζηαζε θαη ηεο αηνκηθήο ππφζηαζεο κε ην λνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ ησληθή ζθέςε θαη ηελ ππζαγφξεηα θηινζνθία. Ο ηξφπνο φκσο ζπζρέηηζεο ηνπο απφ ηνλ σθξάηε είλαη πξσηνπνξηαθφο W. K. C. Guthrie, σθξάηεο, εθδ. Μ.Η.Δ.Σ., Αζήλα, 1991, ζ. 207 σο 210. W. K. C. Guthrie, ό.π., 1991, ζ. 206,

15 Υαξαθηεξηζηηθφ ζεκείν ηεο ζσθξαηηθήο ζεσξίαο είλαη ε παξνκνίσζε ςπρήο ζψκαηνο κε ηνλ ηερλίηε πνπ ρξεζηκνπνηεί ηα εξγαιεία ηνπ. Ο σθξάηεο ζεσξνχζε, φηη ε ςπρή είλαη ν πξαγκαηηθφο εαπηφο ηνπ αλζξψπνπ. Ο άλζξσπνο είλαη ε ςπρή θαη ην ζψκα είλαη ην εξγαιείν ή ην κέζν πνπ ρξεζηκνπνηεί γηα λα δήζεη. Ο θαιφο ηερλίηεο θάλεη θαιή δνπιεηά, φηαλ ρεηξίδεηαη ηα εξγαιεία ηνπ θαηά ην δνθνχλ. Αληηζηνίρσο ν άλζξσπνο δεη θαιά, φηαλ ε ςπρή άξρεη ηνπ ζψκαηνο, φηαλ ν λνπο εμνπζηάδεη ηα πάζε θαη ηηο αηζζήζεηο. ηελ Απνινγία επηζεκαίλεηαη, φηη ε αξεηή ηνπ λνπ είλαη ε ζνθία θαη ην θξνλείλ θαη βειηίσζε ηεο ςπρήο είλαη ε θξνληίδα γηα θξφλεζηλ θαη αιήζεηα 17. Ζ ζθέςε ηνπ σθξάηε, πνπ πιαηζηψλεη ηελ παξαίλεζε γηα ηελ επηκέιεηα ηεο ςπρήο, πνπ δηαηππψλεηαη ζηελ Απνινγία, απνδεηθλχεη, φηη γλψζε ηνπ εαπηνχ καο ζεκαίλεη γλψζε ηεο ςπρήο θαη φρη ηνπ ζψκαηνο. Ο σθξάηεο ζεσξεί, φηη αλ ζέινπκε λα κάζνπκε, ηη είλαη ςπρή, πξέπεη λα εμεηάζνπκε «θπξίσο εθείλν ην ηκήκα ηεο φπνπ εδξεχεη ε αξεηή ηεο». Αξεηή ηεο ςπρήο είλαη ε ζνθία. Ζ γλψζε ελφο πξάγκαηνο ζεκαίλεη, λα γλσξίδεη πνην ζθνπφ εμππεξεηεί. Έξγν ηεο ςπρήο είλαη, λα δηεπζχλεη θαη λα θπβεξλά. Ζ γλψζε είλαη ε αξεηή ηνπ νινθιεξσκέλνπ αλζξψπνπ σο αηνκηθήο θαη θνηλσληθήο νληφηεηαο, πνπ γλσξίδεη ηηο εζηθέο θαη πνιηηηθέο αξεηέο ηεο δηθαηνζχλεο, ηεο αλδξείαο θηι., ηηο νπνίεο νη θηιφδνμνη αζελαίνη ηζρπξίδνληαλ, πσο γλψξηδαλ, ελψ ν σθξάηεο έδεημε, φηη αγλννχζαλ 18. Ο σθξαηηθφο Γηάινγνο ηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο ζθέςεο θάζε πλεπκαηηθή έθθξαζε πξνζιακβάλεη ινγνηερληθή κνξθή, κε ζπλέπεηα θάζε γξαπηφ έξγν λα αλαθέξεηαη ζην βίσκα ή ζην αληηθείκελν, κε ην νπνίν αζρνιείηαη θαη ζην ινγνηερληθφ είδνο ζην νπνίν εληάζζεηαη. ηελ ειιεληθή ινγνηερλία θάζε βίσκα δηαζιάηαη κέζα ζηελ ινγνηερληθή κνξθή δηα ηεο νπνίαο εθθξάδεηαη, γεγνλφο πνπ ηζρχεη ζηελ ιπξηθή πνίεζε θαη ζηελ θηινζνθηθή ινγνηερλία. Αθνινπζψληαο απηή ηε ζπιινγηζηηθή πξνθχπηεη, φηη ν πιαησληθφο - ζσθξαηηθφο δηάινγνο δελ πξνήιζε άκεζα απφ ην ζσθξαηηθφ βίσκα, θαζψο δελ πθίζηαηαη πξσηνγέλεζε ησλ ινγνηερληθψλ εηδψλ απφ έλα γεγνλφο, αιιά έρεη πξντζηνξία, κε απνηέιεζκα λα κελ ζεσξείηαη ν Πιάησλ δεκηνπξγφο θαη εθεπξέηεο ηνπ ζσθξαηηθνχ δηάινγνπ σο ινγνηερληθήο κνξθήο, αιιά απηφο πνπ νδήγεζε ην είδνο ζηελ ηειεηφηεηα. Αλάκεζα ζηνλ Πιάησλα θαη ηελ πξνζσθξαηηθή ζθέςε ππάξρνπλ αξρέγνλεο δηακνξθψζεηο ηνπ ζσθξαηηθνχ δηάινγνπ. Απφ ηνπο πξφδξνκνπο ηνπ Πιάησλα έρνπκε ζηε δηάζεζε καο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξν-πιαησληθνχ ζσθξαηηθνχ δηάινγνπ, φπσο ην ζθεληθφ ζηνηρείν θαη ηηο δηεγήζεηο δξακαηηθνχ ή εληππσζηαθνχ ραξαθηήξα. Υαξαθηεξηζηηθνί αλζξψπηλνη ραξαθηήξεο φπσο ν άζσηνο Αιθηβηάδεο θαη ν αζθεηήο σθξάηεο, θαη ζεκαηνινγηθά ην ζηνηρείν ηεο εζηθήο λνπζεζίαο 19. Δηδηθφηεξα, ν ζσθξαηηθφο δηάινγνο παίξλεη ηελ ηειηθή ηνπ κνξθή βαζηδφκελνο ζε δπν ζεκεία. Σε ζρέζε σθξάηε - Αιθηβηάδε θαη ηε ζρέζε σθξάηε νθηζηψλ. Απφ ηελ εζσηεξηθή έληαζε ησλ δπν απηψλ ζρέζεσλ πξνθχπηεη ην δξακαηηθφ ζηνηρείν πνπ γελλά ην δηάινγν. ηε ζρέζε σθξάηε Αιθηβηάδε, παξνπζηάδεηαη ν σθξάηεο σο 17 W. K. C. Guthrie, ό.π., 1991, ζ W. K. C. Guthrie, ό.π., 1991, ζ. 210, O. Gigon, σθξάηεο, Ζ εηθφλα ηνπ ζηελ πνίεζε θαη ζηελ ηζηνξία, εθδ. Γλψζε, Αζήλα, 1995, ζ. 190,

16 ν νιηγαξθήο κηθξναζηφο, ν θξπθφο παηδαγσγφο θαη ν θξηηήο ηνπ πεξήθαλνπ εθθεληξηθνχ, θηιφδνμνπ θαη φκνξθνπ λεαξνχ αξηζηνθξάηε πνπ έβγαιε πνηέ ε Αζήλα. ηε ζρέζε σθξάηε νθηζηψλ, ν σθξάηεο πεξηγξάθεηαη, σο ν θαιφο άλζξσπνο πνπ δελ έκαζε πνηέ ηίπνηε, δελ μέξεη ηίπνηε θαη δελ κπνξεί λα δηδάμεη ηίπνηε ζε θαλέλα, φληαο φκσο αλψηεξνο κε ηελ εηξσλεία ηνπ απνθαιχπηεη ηελ καηαηνδνμία ησλ παληνγλσζηψλ ζνθηζηψλ. Σα δπν ζπγθεθξηκέλα κνηίβα παξαπέκπνπλ ζε παιαηφηεξεο δηεγήζεηο ζνθψλ αλδξψλ κε αλφεηνπο αληίπαινπο, κηαο δεκνθηινχο ινγνηερλίαο πνπ είρε ζηφρν ηελ εζηθή δηάπιαζε θαη ηελ δηαζθέδαζε. Ζ ινγνηερλία απηή πξνέξρεηαη απφ ηελ παξάδνζε ηεο ειιεληθήο βηνζνθίαο θαη πεξηέρεη πξνεηδνπνηήζεηο γηα ηελ αιαδνλεία, ηελ έπαξζε, ηελ πεξηθξφλεζε ησλ νξίσλ, ηε γλψζε, ηηο αλζξψπηλεο δπλαηφηεηεο. Ζ ζεκαζία ηνπ δεχηεξνπ ζπζηαηηθνχ ζηνηρείνπ βξίζθεηαη ζηε ζεκαηηθή θαη είλαη νη θηινζνθηθέο ζεσξίεο θαη ζεσξεηηθέο ππνζέζεηο, πνπ αλαπηχρζεθαλ κέζα ζηνπο δηάινγνπο, ζηα ζεσξεηηθά δηδαθηηθά ζπγγξάκκαηα ησλ Διαηψλ θαη ησλ νθηζηψλ 20. Ζ ζπγθεθξηκέλε επήξεηα πεξλά απφ ηε ζεκαηηθή ζηα κνξθνινγηθά θαη ζθεληθά ζηνηρεία, δηφηη ε ηερληθή ηεο δηαηχπσζεο ζέζεσλ θαη αληηζέζεσλ, ηνπ «εξσηάλ» θαη ηνπ «απνθξίλεζζαη», πνπ δηακφξθσζε ηνλ ζσθξαηηθφ δηάινγν, είλαη δεκηνχξγεκα ηεο ζνθηζηηθήο. Σν ηξίην ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηνπ ζσθξαηηθνχ δηάινγνπ νλνκάδεηαη, «ν σθξάηεο θαη ε Αζήλα». ηελ Αζήλα γελλήζεθε ν ζσθξαηηθφο δηάινγνο, αληαλαθιψληαο ηε δσή ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο ηνπ 5 νπ αηψλα. Ζ πλεπκαηηθή θαηάζηαζε ζηελ Αζήλα ηεο επνρήο δηακνξθψζεθε ζην πιαίζην ηεο παλειιήληαο απνζηνιήο ηεο Αζήλαο θαη ηεο νηθνπκεληθήο επηβνιήο ηεο. Ζ ζέζε ηεο Αζήλαο ηνπ 5 νπ αηψλα δελ είλαη πξντφλ κηα καθξηάο εμέιημεο, αιιά αλαπάληερν απνηέιεζκα ηεο μαθληθήο ζπγθπξίαο ησλ πεξζηθψλ πφιεκσλ, πνπ έδσζε ζηελ Αζήλα ην δηθαίσκα ηεο εγεζίαο κεηαηξέπνληαο ηελ απφ ηελ αζήκαληε επαξρηαθή πφιε ηνπ 6 νπ αη. ζηελ παλειιήληα κεηξφπνιε ηνπ 5 νπ αη 21. Ζ κεηαβνιή απηή ήηαλ ηφζν αηθλίδηα, πνπ ε πιεηνςεθία ηνπ αζελατθνχ ιανχ δπζθνιεχηεθε λα πξνζαξκνζηεί ζηα λέα δεδνκέλα. Ήηαλ κνηξαία ινηπφλ, ην λέν πνιηηηθφ επίθεληξν ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ λα κεηαηξαπεί θαη ζην απφιπην πλεπκαηηθφ θέληξν. Σν αζελατθφ θνηλφ, φκσο, ήηαλ απξνεηνίκαζην γηα ηελ άθημε ησλ Ηψλσλ ζνθψλ. Τπήξραλ βέβαηα νη ελζνπζηψδεηο θηινκαζείο αζελαίνη, πνπ πξνζέηξεμαλ θνληά ηνπο, θαη αληηπξνζσπεχνληαη ζην πξφζσπν ηνπ Καιιία ηνπ πινχζηνπ θίινπ ησλ νθηζηψλ. Απφ ηελ άιιε κεξηά ππήξραλ νη απφιπηνη αξλεηέο, πνπ αληηδξνχζαλ ζηελ εηζβνιή ηνπ μέλνπ ηξφπνπ ζθέςεο, σο επηθίλδπλνπ γηα ηελ πφιε, (εθπξφζσπνο απηήο ηεο ηάζεο ήηαλ ν Άλπηνο, ν θαηήγνξνο ηνπ σθξάηε). Αλάκεζα ζηηο δπν ηάζεηο ππήξραλ θαη απηνί πνπ δελ δεζκεχνληαλ θαη επέιεγαλ, φηη ηνπο θαηλφηαλ ρξήζηκν 22. ηελ πλεπκαηηθή ηζηνξία ηεο Αζήλαο ππήξμε έλαο ζθιεξφο αγψλαο, αλάκεζα ζηελ αξραία αζελατθή παξάδνζε πνπ ππήξρε κε αδηάζπαζηε ζπλερεία σο ηνπο πεξζηθνχο πφιεκνπο, θαη ηηο λέεο ηδέεο πνπ εηζήιζαλ ζηελ πφιε απφ ηελ Ησλία θαη ηηο απνηθίεο. ην πιαίζην απηήο ηεο αληηπαξάζεζεο ησλ ηδεψλ εληάζζεηαη ν ζσθξαηηθφο δηάινγνο, σο ζηάδην θαηά ηε δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ζηελ Αζήλα ηνπ απνηθηαθνχ πλεχκαηνο, ζην νπνίν θπξηαξρεί ην ηδεψδεο ηεο επηζηεκνληθφηεηαο. ην ηδεψδεο ηεο επηζηεκνληθφηεηαο εκπεξηέρεηαη ε παξάδνζε ηεο πξαθηηθήο ζνθίαο εθπεθξαζκέλεο σο ζπλαξκνζκέλε επηζηήκε, πνπ ζηαδηαθά αλέπηπμε ην αληηθεηκεληθφ θαη ζρεκαηηθφ χθνο ησλ επηζηεκνληθψλ πξαγκαηεηψλ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 193, 194. O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 196, 197. O. Gigon, ό.π., 1995, ζ

17 Ζ έιεπζε ησλ επηζηεκψλ ζηελ Αζήλα έηπρε ηδηάδνπζαο ππνδνρήο, απφ ηε κηα νη επηζηήκεο πνπ έκνηαδαλ αθαηαλφεηεο ζηνπο αζελαίνπο, θαίλνληαλ απεηιεηηθέο θαη χπνπηεο, δειαδή ε θπζηθή θηινζνθία θαη νη θπζηθέο επηζηήκεο, θαη απφ ηελ άιιε πιεπξά νη επηζηήκεο πνπ είραλ πξνθαλή ρξεζηκφηεηα, έηπραλ παλεγπξηθήο ππνδνρήο, φπσο ε ξεηνξηθή ηέρλε, αιιά θαη απηέο ππήξραλ ζηηγκέο πνπ ακθηζβεηνχληαλ. ην ζεκείν απηφ παξεκβαίλεη ν ζσθξαηηθφο δηάινγνο, επηδηψθνληαο κηα ζπκθηιίσζε ησλ αληίζεησλ, πηνζεηψληαο απφ ηελ ησληθή επηζηήκε πξαγκαηνινγηθά θαη θηινζνθηθά ζηνηρεία, ζε κηα κνξθή θαηάιιειε γηα ην θνηλφ ηεο επνρήο 24. Οη πξαγκαηνινγηθέο ζέζεηο ηεο ζσθξαηηθήο πξνέξρνληαη απφ ηελ ησληθή επηζηήκε δειαδή απφ ηε ζνθηζηηθή. Ζ αξρή ηεο επηζηεκνληθφηεηαο πηνζεηήζεθε απφ ηελ ζσθξαηηθή, ζεσξψληαο, φηη ππήξρε κηα επηζηήκε γηα ηελ δηαγσγή ηνπ αηφκνπ θαη ηελ πνιηηηθή, ε νπνία κπνξεί λα δηδαρζεί, θαη ηελ νπνία πξέπεη λα καζαίλεη ν άλζξσπνο. Σα θηινζνθηθά ζηνηρεία ηεο ζσθξαηηθήο αθνινπζνχλ ηελ ειεαηηθή θαη ζνθηζηηθή παξάδνζε, ελψ παξάιιεια ε ζσθξαηηθή ηάζζεηαη κε ηελ αζελατθή αληίδξαζε, απνξξίπηνληαο ηελ θπζηθή θηινζνθία θαη ηε ξεηνξηθή. Ζ ζσθξαηηθή ζεκαηνπνηεί θηινζνθηθά πεξηερφκελα παξνπζηάδνληαο ηα ζε δηαινγηθή κνξθή, δειαδή κε έλα ιατθφ ινγνηερληθφ είδνο, πνπ δηέθεξε παξαζάγγαο απφ ην ιφγην θαη αθεξεκέλν χθνο ησλ επηζηεκνληθψλ ησληθψλ πξαγκαηεηψλ. Ζ νπζηαζηηθή ζηφρεπζε θαη πξνζπάζεηα ηνπ ζσθξαηηθνχ δηαιφγνπ ήηαλ λα παξνπζηάζεη, φηη ηα θηινζνθηθά πεξηερφκελα πξνέθππηαλ απφ κφλα ηνπο κέζα απφ ηελ ζπδήηεζε, νη θηινζνθηθέο ηδέεο δελ δηδάζθνληαη ζηνλ άλζξσπν εθ ησλ έμσ, αιιά ηηο βξίζθεη κέζα ζηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ. Δκπλεπζηήο θαη θαζνδεγεηήο απηήο ηεο δηαδηθαζίαο είλαη έλαο ζπλεζηζκέλνο αζελαίνο, ν νπνίνο δελ έρεη θχγεη πνηέ απφ ηελ πφιε ηνπ, πνπ δελ ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ δάζθαιν, πνπ δηαθαηέρεηαη απφ ζπλνιηθή άγλνηα ζε αληίζεζε κε ηνπο πνιπηαμηδεκέλνπο θαη πνιπκαζείο Ίσλεο δάζθαινπο. Ο απιφο απηφο αζελαίνο δελ θαηαδέρεηαη λα πιεξσζεί γηα ηελ δηδαζθαιία ηνπ σο βάλαπζνο, παξαπέκπνληαο ζην ζεκείν απηφ ζηελ αξρατθή αξηζηνθξαηηθή πεπνίζεζε ησλ θπξίσλ πνπ δελ θαηαδέρνληαη λα αζρνιεζνχλ κε ακεηβφκελν επάγγεικα, φπσο ε πιαηηά κάδα πνπ επηβηψλεη απφ ηελ εξγαζία, αιιά ηνλ ελδηαθέξεη κφλν ε ζπδήηεζε θαη έρεη φιν ην ρξφλν γηα απηήλ 25. Μέζα απφ ηνλ δσληαλφ θαη ειεχζεξν δηάινγν ηπραίσλ αλζξψπσλ, ην θηινζνθείλ δελ ζπκίδεη ζε ηίπνηα ηηο αθεξεκέλεο ησληθέο πξαγκαηείεο θαη γίλεηαη θνηλσληθά απνδεθηφ, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη δελ αζθείηαη επαγγεικαηηθά, αιιά φπσο αξκφδεη ζε θπξίνπο, δηαθνξεηηθά δελ είρε λφεκα ε ζπδήηεζε. Ο ζσθξαηηθφο δηάινγνο είλαη εθ δηακέηξνπ αληίζεηνο ζε απηφ πνπ εθθξάδνπλ νη ζνθηζηέο σο πξφζσπα θαη σο ζηάζε δσήο, φρη, φκσο, ζην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο ηνπο, κε ζπλέπεηα ν ζσθξαηηθφο δηάινγνο λα δψζεη αηηηθή κνξθή ζην ησληθφ πλεχκα. ηελ ζσθξαηηθή ζπδήηεζε δελ πεξηγξάθνληαη ξεαιηζηηθέο θαηαζηάζεηο, θαζψο ζεκαζία δελ έρεη ηη ζπκβαίλεη, αιιά φηη ιέγεηαη. Γελ έρεη ζεκαζία, αλ ε πξάμε θαηαιήγεη ζε έλα απνηέιεζκα, νχηε αλ ε ζπδήηεζε θηάλεη ζε ζπκπέξαζκα O. Gigon, ό.π., 1995, ζ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 202,

18 σθξαηηθή πνίεζε Ο ρξεζκφο ηνπ Υαηξεθψληα νη επηά νθνί θιήζε ηνπ σθξάηε ζηε θηινζνθία Ο σθξάηεο είλαη ν κνλαδηθφο άλζξσπνο ζηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο ζθέςεο, πνπ έγηλε θηιφζνθνο κε ζετθή παξέκβαζε. ηελ Απνινγία ηνπ Πιάησλα δηαηππψλεηαη ε άπνςε, φηη ν σθξάηεο θηινζνθεί θαηά δηαηαγή ηεο ζεφηεηαο, ε νπνία ηνλ δηέηαμε λα πξνηξέπεη ηνπο αλζξψπνπο λα κεξηκλνχλ πξψηα γηα ηελ ςπρή ηνπο θαη έπεηηα γηα ηα εμσηεξηθά πξάγκαηα. Αθνινπζψληαο ηελ ζετθή εληνιή ν σθξάηεο ππάθνπεη ζηνλ ζεφ θαη φρη ζηνπο αλζξψπνπο, αςεθψληαο ην ζάλαην. Ζ ζετθή εληνιή είλαη ν ρξεζκφο πνπ έιαβε ν Υαηξεθψληαο, καζεηήο θαη θίινο ηνπ σθξάηε απφ ην καληείν ησλ Γειθψλ, φηαλ ξψηεζε ηνλ ζεφ Απφιισλα, αλ ππάξρεη ζνθφηεξνο άλζξσπνο απφ ηνλ σθξάηε ζηνλ θφζκν. Ο Θεφο απάληεζε, πσο ν πην ζνθφο άλζξσπνο ήηαλ ν σθξάηεο 27. Ο σθξάηεο ζηελ νκηιία ηνπ ηνλίδεη, φηη ην θηινζνθείλ ηνπ ην επέβαιε ν ζεφο «κε ρξεζκνχο, φλεηξα θαη ζετθά ζεκάδηα θάζε είδνπο». Με ηνπο ρξεζκνχο παξαπέκπεη ζηνλ πξναλαθεξζέληα γλσζηφ ρξεζκφ, κε ηα φλεηξα, παξαπέκπεη ζηηο αλαθνξέο πνπ γίλνληαη ζηνλ πιαησληθφ δηάινγν Φαίδσλ, φπνπ ν ίδηνο ν σθξάηεο δηεγείηαη, φηη έβιεπε ζπρλά ην ίδην φλεηξν, πνπ ηνπ απεχζπλε ηελ ίδηα εληνιή, «κνπζηθή πνηεί θαη εξγάδνπ», γεγνλφο πνπ ηνλ παξφηξπλε, λα αζρνιείηαη κε ηελ θηινζνθία. Οη ζπγθεθξηκέλεο δηεγήζεηο ζπλδπάδνληαη κε παιηνχο δειθηθνχο ζξχινπο, πνπ δείρλνπλ, φηη ν επηπρέζηεξνο, επζεβέζηεξνο θαη ζνθφηεξνο άλζξσπνο δελ είλαη εθείλνο, πνπ ζεσξεί ν θφζκνο, φηη είλαη, θαη πνπ ν ίδηνο ην λνκίδεη, αιιά θάπνηνο άγλσζηνο θαη αθαλήο άλζξσπνο. Κιαζηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε εξψηεζε ηνπ βαζηιηά Γχγε ζην καληείν ησλ Γειθψλ, αλ ππάξρεη θαλείο άιινο πην επηπρηζκέλνο απφ ηνλ ίδην ζηνλ θφζκν. Σν καληείν απάληεζε, φηη είλαη έλαο απιφο αγξφηεο ζηελ θησρηθή θαη απνκνλσκέλε Αξθαδία, ν νπνίνο ην κφλν πξάγκα πνπ μέξεη ζηε δσή είλαη ε γεσξγηθή θαιιηέξγεηα. ην ίδην πλεχκα εληάζζεηαη ε πεξίπησζε ηνπ βαζηιηά Κξνίζνπ ζηελ δηήγεζε ηνπ φισλα γηα ηε δσή ηνπ αζελαίνπ πνιίηε Σέιινπ. Ζ ίδηα ηδέα ππάξρεη ζην ζσθξαηηθφ δηάινγν κε ηνλ Αιθηβηάδε, φπνπ ν ίδηνο ν βαζηιηάο ησλ πεξζψλ δελ κπνξεί λα ιερζεί επηπρηζκέλνο, αλ δελ κεξηκλά γηα ηελ ςπρή ηνπ. Οη πεξηπηψζεηο απηέο δεκηνπξγνχλ ην παξάδνμν, φηη επηπρηζκέλνη δελ είλαη νη κεγάινη ηνπ θφζκνπ, αιιά νη εληειψο άγλσζηνη θαη αζήκαληνη άλζξσπνη πνπ δνπλ ήζπρα πεξηνξηζκέλνη ζηα ιίγα 28. Σαπηφρξνλα κέζα απφ ηηο δειθηθέο παξαδφζεηο δίδεηαη απάληεζε ζην εξψηεκα, πνηνο είλαη ν ζνθφηεξνο άλζξσπνο. Θεσξείηαη, ινηπφλ, φηη απηφο είλαη ν αγξφηεο Μχζσλ απφ ηελ Οίηε, έλαο αζήκαληνο αλζξσπάθνο ζηελ πην απνκαθξπζκέλε πεξηνρή. Αληίζηνηρα, ζηελ πεξίπησζε ηνπ σθξάηε, ν νπνίνο αληηπξνζσπεχεη ηνλ απιφ αζελαίν πνιίηε, ν νπνίνο δελ έρεη πινχην θαη δφμα θαη δελ έρεη καζεηεχζεη ζηε ζρνιή θαλελφο ζνθνχ. Παξάιιεια γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο επηά ζνθνχο, φηαλ ζχκθσλα κε ην ζξχιν, ζηε Μίιεην έβγαιαλ έλα ηξίπνδα απφ ηε ζάιαζζα, θαη φηαλ ξψηεζαλ ζην καληείν ησλ Γειθψλ, ηη λα ηνλ θάλνπλ, ην καληείν απάληεζε, φηη έπξεπε λα δνζεί ζηνλ πην ζνθφ. Έηζη δφζεθε ζηνλ Θαιή, αιιά απηφο ηνλ έδσζε ζε θάπνηνλ άιινλ θαη ρέξη ν ηξίπνδαο O. Gigon, ό.π., 1995, ζ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 103,

19 πέξαζε θαη απφ ηνπο επηά ζνθνχο θαη ζηάιζεθε απφ ηνλ ηειεπηαίν ζηνπο Γειθνχο, γηαηί ν ζεφο είλαη ν ζνθφηεξνο. ην ζεκείν απηφ αλαπηχζζεηαη εκκέζσο πιελ ζαθψο ε ηδέα, φηη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαλέλαο άλζξσπνο δελ πξέπεη λα ιέγεηαη ζνθφο 29. ηνλ Ζξάθιεηην δηαηππψλεηαη ε ίδηα ηδέα, πσο ζνθφο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη κφλν ν ζεφο. Μεηαγελέζηεξα ε ίδηα ηδέα, φηη κφλν ν ζεφο επηηξέπεηαη λα ραξαθηεξίδεηαη ζνθφο, ελψ νη άλζξσπνη έρνπλ κφλν ηελ θίιν-ζνθία, ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ Ππζαγφξα. ηελ ζπλέρεηα, ηελ ηδέα ηεο ζνθίαο σο πξνλφκην ή ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζεψλ θαη ηεο έκθπηεο αζνθίαο ησλ αλζξψπσλ, παξαιακβάλεη ν Πιάησλ θαη απφ ηφηε ε έλλνηα ηνπ θηιφζνθνπ απνθηά ηε ζεκαζία ηεο σο φξνο. Ο αξραίνο ζξχινο πνπ ηαπηίδεη ηνλ αθαλέζηεξν άλζξσπν κε ηνλ ζνθφηεξν, πξέπεη λα δηαρσξίδεηαη απφ ηελ δηήγεζε πνπ ππνζηεξίδεη, φηη κφλν ν ζεφο είλαη ζνθφο, γηαηί ην λφεκα ησλ δπν ηζηνξηψλ είλαη δηαθνξεηηθφ. Ζ ηαχηηζε ηνπ αζήκαληνπ, απινχ αλζξψπνπ κε ην ζνθφ άλζξσπν είλαη έθθξαζε αξρατθήο βηνζνθίαο θαη ζπλδέεηαη κε ηελ ηαπείλσζε φζσλ ζεσξνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο ζπνπδαίν 30. Ζ ηδέα, φηη κφλν ν ζεφο είλαη ζνθφο απνηειεί αξραηνειιεληθή αληίιεςε, ε νπνία κεηεμειίζζεηαη, δηαρσξίδνληαο ηελ ζνθία ησλ ζεψλ απφ ηελ αζνθία ησλ αλζξψπσλ. Μφλν ν ζεφο γλσξίδεη ην απνηέιεζκα θαη πξνθαιεί ην απνηέιεζκα, γλσξίδεη ηη είλαη αγαζφ θαη πξνθαιεί ην αγαζφ. ηνλ Ξελνθψληα έρεη δηαηππσζεί ε ηδέα, φηη ν άλζξσπνο έρεη ηελ ππνρξέσζε λα απνθηά ηελ εθηθηή γη απηφλ ηερληθή γλψζε θαη φηη κφλν ν ζεφο γλσξίδεη ην απψηεξν αγαζφ θαη ην απνθαιχπηεη ζηνπο αλζξψπνπο κέζσ ηεο κνπζηθήο. Οη ζπγθεθξηκέλεο ηδέεο θαη αληηιήςεηο θέξλνπλ πνιχ θνληά ηνλ σθξάηε κε ηνλ θχθιν ησλ επηά ζνθψλ ή πξνζπαζνχλ λα ηνλ εληάμνπλ ζηνλ ζπγθεθξηκέλν θχθιν. ην έξγν ηνπ Πιάησλα πεξηγξάθεηαη κηα δηαθνξεηηθή εξκελεία ηεο αλζξψπηλεο άγλνηαο, πνπ ζπλδέεηαη κε ην καληείν ησλ Γειθψλ, αιιά έρεη δηαθνξεηηθέο πξνεθηάζεηο. ηνλ Αξηζηνηέιε, ζην πξψην βηβιίν ηνπ ζπγγξάκκαηνο Πεξί θηινζνθίαο, ν σθξάηεο ηαμίδεςε θάπνηε ζην καληείν ησλ Γειθψλ, θαη εθεί ζην λαφ ηνπ Απφιισλα δηάβαζε ην αξραίν ξεηφ «Γλψζη ζ απηφλ», γεγνλφο πνπ απνηέιεζε γη απηφλ ηελ αθεηεξία ηνπ θηινζνθείλ 31. Ζ ζεκαζία ηνπ δηάζεκνπ δειθηθνχ απνθζέγκαηνο ζπγγελεχεη λνεκαηηθά κε ηνλ ζσθξαηηθφ έιεγρν ησλ αλζξψπσλ θαη ηελ εξκελεία πνπ πξνέξρεηαη απφ ηνλ Ξελνθψλ, θαηά ηνλ νπνίν ην παξάγγεικα απηφ είλαη ε παξφηξπλζε λα ζπλεηδεηνπνηήζεη θαλείο ηελ έθηαζε θαη ηα φξηα ησλ γλψζεσλ ηνπ θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα «λα γλσξίδεηο ηνλ εαπηφ ζνπ, δελ ζεκαίλεη κφλν λα μέξεηο ην φλνκα ζνπ, αιιά λα έρεηο ζπλεηδεηνπνηήζεη, ηη είζαη ηθαλφο λα θαλείο θαη ηη φρη. Οπνίνο ην μέξεη απηφ, ζα επηρεηξεί πάληνηε κφλν εθείλα γηα ηα νπνία είλαη ηθαλφο θαη αξκφδηνο, θαη ζα πξνθπιάζζεηαη απφ φια ηα ιάζε, φζα γελλά ε αλαξκνδηφηεηα. Θα είλαη επηηπρεκέλνο θαη επηπρηζκέλνο, ελψ νπνίνο αζρνιείηαη κε πξάγκαηα πνπ δελ θαηαιαβαίλεη θαη απιψο λνκίδεη, φηη θαηαιαβαίλεη, αλαγθαζηηθά ζα ηα θάλεη φια ιάζνο θαη ζα απνηχρεη παληνχ». Ζ ζπιινγηζηηθή απηή είλαη θνληά κε ηελ πιαησληθή εξκελεία, αιιά ν Πιάησλ πξνζζέηεη κηα λέα έλλνηα, ηελ έλλνηα ηεο «νηήζεσο ηνπ λνκίδεηλ». Οη άλζξσπνη λνκίδνπλ, φηη μέξνπλ θαη παξ φια απηά δελ μέξνπλ. Ζ πιαησληθή εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ξεηνχ δηεπξχλεη ηελ έλλνηα, δελ ηζρχεη, φηη ηζρπξίδεηαη ν Ξελνθψλ, πσο δειαδή ε παξφηξπλζε ηνπ ξεηνχ λα γλσξίδεη θαλείο ηα φξηα ηνπ, απεπζχλεηαη ζε νπνίνλ ηελ δηαβάδεη. Καηά ηνλ Πιάησλα, ν θηιφζνθνο πνπ απέθηεζε ηε γλψζε, έρεη O. Gigon, ό.π., 1995, ζ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 107,

20 ζαλ έξγν ηνπ λα απνθαιχςεη ηελ ππνθεηκεληθή γλψκε ησλ άιισλ αλζξψπσλ θαη λα ηνπο θάλεη αληηιεθζνχλ ηελ άγλνηα ηνπο. Ζ ηνπνζέηεζε ηνπ Πιάησλα δηακνξθψζεθε ππφ ηελ επίδξαζε ηνπ Ζξαθιείηνπ. Ο Ζξάθιεηηνο αληηπαξέζεζε ηε γλψκε ηνπ γηα ηε ζπλάθεηα ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο κε ηνλ θνζκηθφ λφκν ζηελ αλνεζία ησλ αλζξψπσλ, νη νπνίνη ζαλ θαη απηνχο πνπ νλεηξεχνληαη, λνκίδνπλ, φηη έρνπλ γλψζεηο. Ο Ζξάθιεηηνο πξψηνο εληφπηζε, φηη ε ζνθία μεθηλά κε ηελ θαηαζηξνθή ηεο αλζξψπηλεο ππνθεηκεληθήο γλψκεο. Ο Πιάησλ είρε ππφςε έλα μερσξηζηφ είδνο άγλνηαο, ηελ άγλνηα ηνπ απψηεξνπ ηέινπο ηνπ πξάηηεηλ ηνπ αιεζηλνχ αγαζνχ. Απηφ βξίζθεηαη πέξα απφ ηελ ηερληθή γλσζηκφηεηα θαη κπνξεί λα γλσζζεί κέζα απφ ηελ καληηθή, θαηά ηνλ Ξελνθψληα θαη θαηά ηνλ Πιάησλα κπνξεί λα γλσζζεί κέζσ κηαο απηφλνκεο επηζηήκεο ηνπ αγαζνχ 32. Ζ παξάδνμε έθθξαζε ζεβαζκνχ ζηνλ σθξάηε απφ ηνλ Απφιισλα πξνυπνζέηεη, φηη ν σθξάηεο είλαη ήδε ζνθφο, έηζη φπσο είλαη, ππελζπκίδνληαο ζηνπο άιινπο αλζξψπνπο, φηη βιέπνληαο απηφλ, δελ πξέπεη λα ηπθισζνχλ απφ αιαδνληθή δνθεζηζνθία. Οπζηαζηηθά, ν σθξάηεο πξέπεη λα είλαη θξπθά ζνθφο, γηα λα κπνξέζεη ν ζεφο λα ηνλ αληηπαξαζέζεη κε ηνπο ζνθνχο ηνπ θφζκνπ. Ο ζαπκαζκφο ηνπ ζενχ ζην πξφζσπν ηνπ σθξάηε δελ απνηειεί πξφζθιεζε ζηνλ σθξάηε, λα βεβαησζεί γηα ηε ζνθία ηνπ κέζσ ηνπ θηινζνθείλ. Μέζα απφ ηελ Απνινγία δελ παξνπζηάδεηαη κφλν ε ηξαγηθή απφθαζε ηνπ σθξάηε κεηαμχ δσήο θαη ππαθνήο, δίδεηαη ην πεξίγξακκα ηνπ ζσθξαηηθνχ θηινζνθείλ. Έηζη ζθηαγξαθείηαη ε αληίζεζε ηεο ιηηφηεηαο ηνπ αιεζηλνχ θηιφζνθνπ πξνο ηελ ζνθηζηηθή έπαξζε ησλ δπλάκεσλ πνπ ηνλ πεξηβάιινπλ θαη ην εξψηεκα γηα ην έζραην αγαζφ, ην νπνίν ν θηιφζνθνο πξέπεη δηαξθψο λα αλαθαιεί 33. Σν δεχηεξν κηζφ ηνπ 5 νπ αηψλα έξρεηαη ζην πξνζθήλην έλα λέν θηινζνθείλ, κε ζηφρν λα κνξθψζεη θαη λα βειηηψζεη ηνλ άλζξσπν. Ζ πνιπγλσζία ησλ θπζηθψλ θηιφζνθσλ νδεγείηαη ζην παξαζθήλην, θαζψο απνζπά ηνλ άλζξσπν απφ ηελ κέξηκλα ηεο ςπρήο ηνπ. Ο Ζξάθιεηηνο αληηηείλεη ζηελ θηινκάζεηα ησλ θνζκνιφγσλ ηελ δειθηθή πξνηξνπή, θαζψο ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλζξψπνπ κεηαθηλείηαη απφ ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν ζηνλ εαπηφ. Ζ θιαζηθή επνρή ηεο αξραίαο θηινζνθίαο είλαη ε πεξίνδνο απνδπλάκσζεο ηεο θπζηθήο θηινζνθίαο θαη ηεο επηθξάηεζεο ηνπ θηινζνθείλ σο δηακφξθσζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο. ε απηήλ ηελ θηινζνθηθή ζηξνθή ηνπνζεηείηαη ν σθξάηεο. Ο Αξηζηνηέιεο αλαθέξεη, φηη κε ηνλ σθξάηε ζηακάηεζε ε δηεξεχλεζε ηεο θχζεο θαη νη θηιφζνθνη άξρηζαλ λα αζρνινχληαη κε ηελ αξεηή σο αληηθείκελν ρξήζηκν γηα ηελ δσή ηνπ αλζξψπνπ θαη ην θξάηνο. Ο σθξάηεο ζεσξείηαη ν δεκηνπξγφο ηεο θηινζνθηθήο εζηθήο ησλ Διιήλσλ. Ο Κηθέξσλ δηαηππψλεη ηελ πεξίθεκε ξήζε, πσο ν σθξάηεο ήηαλ απηφο πνπ θαηέβαζε ηελ θηινζνθία απφ ηα αζηέξηα ζηε Γε, κε ηε κεηάβαζε ηεο ειιεληθήο θηινζνθίαο απφ ηνλ ηνκέα ηεο θηινζνθίαο ησλ αληηθεηκέλσλ ζηνλ ηνκέα ηεο ππαξμηαθήο θηινζνθίαο. Γεκηνπξγφο ηεο θηινζνθηθήο εζηθήο πξσηαξρηθά ζεκαίλεη, φηη πξψηνο ν σθξάηεο δηαθήξπμε ην πξσηείν ηεο κέξηκλαο γηα ηελ ςπρή απέλαληη ζε θάζε άιιν είδνο θπζηθνθηινζνθηθήο έξεπλαο O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 109, 110. O. Gigon, ό.π., 1995, ζ.111, 112. O. Gigon, ό.π., 1995, ζ. 15,