Μάθημα: Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις

Transcript

1 Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Μάθημα: Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις Ενότητα: Παγκοσμιοποίηση, διεθνοποίηση και Άμεσες Ξένες Επενδύσεις - Ορισμοί και κατηγοριοποιήσεις Διδάσκων: Δημήτρης Γιακούλας

2 Διεθνείς συναλλαγές: γιατί τις διαχωρίζουμε από τις εγχώριες; Οι διεθνείς συναλλαγές αποτελούνται από συναλλαγές μεταξύ μερών από περισσότερες από μια χώρες και διαφέρουν από τις εγχώριες συναλλαγές για λόγους όπως: Οι χώρες που εμπλέκονται μπορεί να χρησιμοποιούν διαφορετικά νομίσματα, υποχρεώνοντας έτσι ένα τις οικονομικές μονάδες να μετατρέπουν το ένα νόμισμα σε άλλο. Τα νομικά συστήματα των χωρών μπορεί να διαφέρουν υποχρεώνοντας τις οικονομικές μονάδες να προσαρμόζουν τις πρακτικές τους ώστε να είναι συμβατές με τις εγχώριες νομοθεσίες των χωρών. Οι κουλτούρες των χωρών μπορεί να διαφέρουν, υποχρεώνοντας τις οικονομικές μονάδες μιας χώρας να προσαρμόζουν την συμπεριφορά τους για να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες της άλλης χώρας. Η διαθεσιμότητα των πόρων διαφέρει από χώρα σε χώρα. Οι παραγωγικές διαδικασίες και οι τύποι προϊόντων διαφέρουν μεταξύ χωρών.

3 Επιστημονικό πεδίο Άμεσων Ξένων Επενδύσεων Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις και οι Πολυεθνικές Επιχειρήσεις εντάσσονται στο επιστημονικό πεδίο της Διεθνούς Οικονομικής το οποίο μελετά τα παρακάτω: Διεθνείς ροές χρήματος Διεθνείς ροές εμπορευμάτων και υπηρεσιών Διεθνείς ροές παραγωγικών συντελεστών: - εργατικό δυναμικό - κεφάλαιο Προσδιοριστικοί εντοπίζονται: παράγοντες που επιδρούν στις παραπάνω ροές και - στο εσωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων - στο εξωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων - στη γεωγραφική περιοχή προέλευσης της ροής - στη γεωγραφική περιοχή προορισμού της ροής Δρώντες που εμπλέκονται: - χώρες/ ενώσεις χωρών - υπερεθνικοί οργανισμοί (παγκόσμιοι, περιφερειακοί) - πολυεθνικές επιχειρήσεις

4 Παγκοσμιοποίηση Παγκοσμιοποίηση: πολυεπίπεδη διαδικασία (οικονομία, τεχνολογία, πολιτική, πολιτισμός κτλ) - αύξηση της αλληλεπίδρασης άνοιγμα των οικονομιών πορεία προς μία τελική κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στο εγχώριο και το παγκόσμιο. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε μεταπολεμικά και άρχισε να εντείνεται εκθετικά από τη δεκαετία του 80 και μετά. Κάποια βασικά χαρακτηριστικά είναι: η αύξηση των διεθνών συναλλαγών και της κίνησης εμπορευμάτων, ανθρώπων και κεφαλαίων. η μεγέθυνση των χρηματοοικονομικών συναλλαγών σε σχέση με το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών. η ίδρυση πολλών περιφερειακών και διεθνών οργανισμών στους οποίους περνά σταδιακά η εξουσία των κρατών. η ταχεία ανάπτυξη των πολυεθνικών επιχειρήσεων οι οποίες δεν περιορίζονται σε μία χώρα αλλά βάση τους είναι όλος ο κόσμος. ο περιορισμός της λειτουργίας των κρατών και η μαζική μετάβαση στην «ιδιωτική πρωτοβουλία» η ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας η οποία μειώνει το κόστος μεταφοράς και επικοινωνιών.

5 Παγκοσμιοποίηση Δεν είναι μία γραμμική διαδικασία και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει, υπήρχε ίσως πιο έντονη από το 1870 έως τον Ά ΠΠ Εικάζεται ότι το διεθνές νομισματικό σύστημα του χρυσού κανόνα ( ) έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην αύξηση των εμπορικών και κεφαλαιακών διακρατικών ροών εξαιτίας της σταθερότητας που παρείχε στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Η ένταση της παγκοσμιοποίησης των ροών εμπορίου, κεφαλαίου και εργατικού δυναμικού ανακόπηκε το 1914 με τον Α Παγκόσμιο πόλεμο που οδήγησε στην άνοδο του προστατευτισμού μεταξύ των χωρών και στην εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες του για τον πόλεμο. Η κρίση του 1929 έθεσε σε σοβαρή αμφισβήτηση των το σύστημα του κανόνα του χρυσού. Η έλευση του Β ΠΠ δέκα χρόνια μετά οδήγησε σε νέα άνοδο του προστατευτισμού και μείωση των διακρατικών ροών.

6 Δείκτης ροών εμπορίου, κεφαλαίου και εργατικού δυναμικού

7 Παγκοσμιοποίηση Πριν το τέλος του πολέμου στο Bretton Woods δημιουργήθηκαν, το ΔΝΤ και η Διεθνής Τράπεζας Ανασυγκροτήσεως και Ανάπτυξης (μεταγενέστερα Παγκόσμια Τράπεζα). Στόχος ήταν η εκ νέου εδραίωση ενός συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών με βάση το δολάριο. Δεύτερος βασικός στόχος ήταν η προώθηση του ελεύθερου εμπορίου μέσω της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (GATT) το 1947 η οποία ήταν ο προπομπός για την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) το Μεταξύ 1950 και 1975 ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου μεγεθύνθηκε κατά 500% καθώς το διεθνές εμπόριο φιλελευθεροποιείτο σταδιακά, ενώ το παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν αυξήθηκε 200% την ίδια περίοδο. η οποία τερματίστηκε, μαζί με το σύστημα, το1973 με την πρώτη πετρελαϊκή κρίση. Η αύξηση των ροών ξεκινά ξανά από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και εντείνεται στις αρχές της δεκαετίας τους 1990 μετά την κατάρρευση των κεντρικά ελεγχόμενων οικονομικών και το άνοιγμά τους στη διεθνή αγορά. Οι ροές κεφαλαίου έχουν αυξηθεί σημαντικά με τις επενδύσεις χαρτοφυλακίου να κυριαρχούν. Καταλυτικός παράγοντας στις εξελίξεις αυτές είναι η βελτίωση των τεχνολογιών ΤΠΕ και ειδικότερα η εφεύρεση του διαδικτύου. Στο διεθνές εμπόριο κυριαρχεί πλέον το ενδοκλαδικό εμπόριο έναντι του διακλαδικού κατά την πρώτη περίοδο παγκοσμιοποίησης. Η κρίση του 2008 έθεσε ξανά υπό αμφισβήτηση τη φιλελευθεροποίηση των διεθνών συναλλαγών και βρισκόμαστε ξανά κοντά σε νέα μέτρα προστατευτισμού.

8 Αποθέματα ΑΞΕ ( ) και ροές εμπορευμάτων ( ) σε εκ $ σε τρεχ. τιμές Foreign direct investment: global outward stock Merchandise: Total trade, Πηγή: UnctadStat

9 Μέτρηση «ανοικτότητας» οικονομίας «Ανοικτότητα» οικονομίας: Υπάρχουν διάφοροι δείκτες που μετρούν επί μέρους πτυχές (εμπόριο, επενδύσεις, επενδυτικό περιβάλλον, ολοκλήρωση αγορών χρήματος και κεφαλαίου κτλ) Μέτρηση εμπορικής ανοικτότητας EX, IM, EX+IM GDP GDP GDP Δείκτες Ανοικτότητας, 2010 Εξαγωγές ως % του ΑΕΠ Εισαγωγές ως % του ΑΕΠ Ευρωζώνη Ιαπωνία Ηνωμένες Πολιτείες Πηγή: ECB, Statistics Pocket Book. Το άνοιγμα της ευρωζώνης σε όρους εμπορίου είναι κατά 50% μεγαλύτερο από αυτό της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ

10 Αυστρία Βέλγιο Δανία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ιρλανδία Ιταλία Ιαπωνία Λουξεμβούργο Ολλανδία Νορβηγία Πορτογαλία Ισπανία Σουηδία Ελβετία Ην.Βασίλειο ΗΠΑ Εξαγωγές ως % του ΑΕΠ Τα τελευταία 50 χρόνια χαρακτηρίζονται από σταθερή εντατικοποίηση των διασυνοριακών συναλλαγών. Στις χώρες που παρουσιάζονται εδώ, οι εξαγωγές ως ποσοστό του εισοδήματος σχεδόν διπλασιάστηκαν σε μια περίοδο 50 χρόνων. Η Νορβηγία αποτελεί τη μόνη εξαίρεση, όπου το ποσοστό των εξαγωγών της παρέμεινε στάσιμο. Οι λιγότερο ανοικτές χώρες σε αυτό το δείγμα, με το μέτρο που χρησιμοποιείται εδώ, είναι οι ΗΠΑ και, ίσως αναμενόμενο, η Ιαπωνία. Πηγές: OECD, ιστορικά στατιστικά-eurostat.

11 Ορισμοί διεθνοποίησης.«η εξωστρέφεια των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων».. (Pieray, 1978).«Η διαδικασία κατά την οποία οι επιχειρήσεις αυξάνουν την ανάμιξή τους σε διεθνή εγχειρήματα». (Welch & Luostarinen, 1988)...«η διαδικασία κατά την οποία οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν την έμμεση και άμεση επιρροή του διεθνούς περιβάλλοντος στη λειτουργία τους και διενεργούν συναλλαγές με άλλες χώρες». (Beamish, 1990).η διαδικασία κατά την οποία οι επιχειρήσεις αυξάνουν την αλληλεπίδρασή τους με δρώντες στο διεθνές περιβάλλον. Το γεγονός αυτό, τις καθιστά αναπόσπαστο κομμάτι ενός συστήματος, από το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η λειτουργία τους και η διαδικασία λήψης αποφάσεών τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διεθνοποίηση δεν αποτελεί μία διαδικασία, η οποία κινείται πάντα προς τα εμπρός, αλλά μπορεί να κινείται και προς τα πίσω, μεταβαίνοντας από εντονότερες μορφές διεθνοποίησης όπως είναι οι Α.Ξ.Ε., σε χαλαρότερες όπως είναι το διεθνές εμπόριο.

12 Διεθνοποίηση Παγκοσμιοποίηση: είναι το ίδιο; Παγκοσμιο-ποίηση Διαδικασία ολοκλήρωσης των αγορών και της παραγωγής μέσω κατάργησης των εθνικών συνόρων οδηγώντας σταδιακά σε μία κοινή παγκόσμια αγορά. Αναφέρεται σε μία πορεία με ένα προδιαγεγραμμένο τελικό αποτέλεσμα μέσω της αποδόμησης των εθνικών κρατών. Διεθνο-ποίηση Αύξηση της διεθνούς διασύνδεσης και της αλληλεπίδρασης των επιχειρήσεων και των οικονομιών μέσω του διεθνούς εμπορίου, των διεθνών συμφωνιών κτλ.

13 Μορφές διεθνοποίησης Ένας συνήθης τρόπος κατηγοριοποίησης των μορφών διεθνοποίησης είναι σε μορφές που περιλαμβάνουν επένδυση (equity) και σε μορφές που δεν περιλαμβάνουν επένδυση (non equity) Pan, Yigang & Tse, David K., (2000), The Hierarchical Model of Market Entry Modes, Journal of International Business Studies, Vol. 31, No. 4, pp

14 Μορφές διεθνοποίησης Εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών Α)Εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών, που αποτελούν την περισσότερο παραδοσιακή διεθνή δραστηριότητα η οποία ορίζεται ως η αλλαγή ιδιοκτησίας του προϊόντος από τον κάτοικο της ημεδαπής στον κάτοικο της αλλοδαπής. Β) Εισαγωγές και εξαγωγές υπηρεσιών, που αφορούν σε πληρωμές εκτός των συνόρων της χώρας όπου δραστηριοποιείται η οικονομική μονάδα ως αντάλλαγμα για την προσφορά υπηρεσιών σε αυτή από αλλοδαπές επιχειρήσεις και αντίστοιχα σε εισπράξεις από το εξωτερικό για παροχή υπηρεσιών σε αλλοδαπούς Άμεσες εξαγωγές: διάθεση του προϊόντος χωρίς κάποιου είδους διαμεσολάβηση + μεγαλύτερα κέρδη και πλήρης έλεγχος της εμπορικής συναλλαγής από την επιχείρηση. - δέσμευση πόρων της επιχείρησης στα logistics, ανεπαρκής πληροφόρηση για την αγορά στόχο και τη ζήτηση του προϊόντος της. Έμμεσες εξαγωγές: εξαγωγές με κάποιου είδους διαμεσολάβηση + ελαχιστοποίηση του ρίσκου, καλύτερη πληροφόρηση για τη ζήτηση, αποφυγή χρησιμοποίησης πόρων της επιχείρησης για προώθηση και διακίνηση - μείωση του κέρδους. κίνδυνος απώλειας ελέγχου επί του προϊόντος της, όσο μεγαλώνει ο βαθμός εκμετάλλευσης του προϊόντος από τον διαμεσολαβητή.

15 Μορφές διεθνοποίησης Licensing (αδειοδότηση): το διεθνές licensing αφορά σε μία συμφωνία ανάμεσα στην επιχείρηση που διαθέτει το ιδιοκτησιακό πλεονέκτημα και σε μία αλλοδαπή επιχείρηση στην οποία πωλεί την άδεια εκμετάλλευσης. To licensing είναι η πιο απλή μορφή διεθνοποίησης και η πιο κατάλληλη όταν το προϊόν/ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της επιχείρησης είναι αρκετά ώριμο, αλλά η ίδια δεν έχει τα περιθώρια να ανταπεξέλθει στην προώθησή του στο εξωτερικό και να αντέξει στο διεθνή ανταγωνισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Licensing είναι αυτό της Coca Cola, η οποία παρέχει τη βασική ύλη για την παρασκευή του αναψυκτικού στις επιχειρήσεις αδειολήπτες. η εκμετάλλευση του ιδιοκτησιακού πλεονεκτήματος της επιχείρησης, με ελάχιστο ρίσκο και κόστος, η πρόσβαση σε ξένες αγορές και το άνοιγμα για μελλοντικές επενδύσεις σε αυτές. χαμηλά κέρδη και απώλεια ελέγχου της επιχείρησης επί του ιδιοκτησιακού της πλεονεκτήματος.

16 Μορφές διεθνοποίησης Συμφωνίες δικαιόχρησης (franchising): Αφορά σε μία συμφωνία μεταξύ του δικαιοπάροχου και του δικαιοδόχου, κατά την οποία ο πρώτος δίνει την άδεια στο δεύτερο να παράγει και/ή να διακινεί το προϊόν του. Μαζί με την άδεια, ο δικαιοπάροχος παρέχει τεχνογνωσία στο σύνολο της παραγωγής και συχνά αφιερώνει πόρους για την κάλυψη σταθερού κόστους της επιχείρησης του δικαιοδόχου. Επίσης, ο δικαιοπάροχος θέτει αυστηρά κριτήρια και περιορισμούς στον τρόπο λειτουργίας του δικαιοδόχου και στον τρόπο παραγωγής και διακίνησης του προϊόντος, προκειμένου το προϊόν να διατηρεί τα ποιοτικά κριτήρια, που η ίδια θέτει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διεθνούς franchise είναι τα McDonald's. σε σχέση με το licensing, το franchising δίνει μεγαλύτερο έλεγχο του προϊόντος στον δικαιοπάροχο και ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος να χάσει τον έλεγχο της παραγωγής και των δίαυλων διανομής. προϋποθέτει τη δέσμευση περισσότερων πόρων.

17 Μορφές διεθνοποίησης Στρατηγικές συμμαχίες: αποτελούν κοινοπραξίες οι οποίες έχουν λιγότερο μόνιμο χαρακτήρα, και δημιουργούνται από επιχειρήσεις οι οποίες μοιράζονται πόρους, τεχνογνωσία κ.λπ. Το συνηθέστερο κίνητρο για τη δημιουργία στρατηγικών συμμαχιών είναι η απόκτηση τεχνολογιών παραγωγής, μέσω της διάδοσής τους στα εμπλεκόμενα μέρη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η συμμαχία μεταξύ της Coca-Cola και της Procter & Gamble, προκειμένου η δεύτερη να χρησιμοποιήσει το δίκτυο διανομής της πρώτης. η μείωση και ο διαμοιρασμός του κόστους για την ανάπτυξη καινοτομιών και τη βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας, οδηγώντας έτσι σε μία καλύτερη κατανομή των πόρων για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. ενδεχόμενη ασύμμετρη κατανομή των βαρών και των κερδών που μπορεί να προκύψουν, καθώς και σε διάφορες προστριβές ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη. Για το λόγο αυτό, οι πιο πετυχημένες στρατηγικές συμμαχίες εντοπίζονται ανάμεσα σε επιχειρήσεις που ανήκουν σε μη ανταγωνιστικούς κλάδους, οι οποίες μοιράζονται κοινές τεχνολογίες ή κοινές αγορές ή παράγουν συμπληρωματικά προϊόντα.

18 Μορφές διεθνοποίησης Συμφωνίες παράδοσης έργων «με το κλειδί στο χέρι» (turnkey contracts): μία επιχείρηση αναλαμβάνει να δημιουργήσει μία νέα παραγωγική μονάδα για μία επιχείρηση στο εξωτερικό. Ο όρος «με το κλειδί στο χέρι» χρησιμοποιείται για να περιγράψει ότι η παραγωγική μονάδα θα είναι σε θέση να ξεκινήσει άμεσα την παραγωγική διαδικασία. Συνήθως η συμφωνία περιλαμβάνει και την εκπαίδευση του προσωπικού της νέας επιχείρησης, καθώς και αναλυτικό σχεδιασμό της λειτουργίας και της εξεύρεσης πόρων. Η «κατασκευάστρια επιχείρηση» συνήθως είναι μία κατασκευαστική εργοληπτική εταιρία, εξειδικευμένη στη δημιουργία συγκεκριμένου τύπου παραγωγικών μονάδων. Μπορεί, επίσης, να είναι μία βιομηχανική επιχείρηση, η οποία έχει αποκτήσει εξειδίκευση στην τυποποίηση ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει μία πανομοιότυπη επιχείρηση. Τέτοιο παράδειγμα είναι η δημιουργία εργοστασίων από βιομηχανίες αυτοκινήτων ανεπτυγμένων χωρών σε αναπτυσσόμενες χώρες, για την παραγωγή απαρχαιωμένων μοντέλων τους.

19 Μορφές διεθνοποίησης Εισαγωγές και εξαγωγές κεφαλαίου (επενδύσεις) Α) Επενδύσεις χαρτοφυλακίου ή Έμμεσες Ξένες Επενδύσεις, οι οποίες έχουν πολλαπλές μορφές (πχ παροχής δανείων στο εξωτερικό, αγορά μετοχών επιχειρήσεων του εξωτερικού, αρμπιτράζ συναλλάγματος και επιτοκίων κ.α.. Β) Άμεσες Ξένες Επένδυσεις (ΑΞΕ), η ίδρυση δηλαδή θυγατρικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό οι οποίες είναι μερικώς ή ολικώς ιδιοκτησία της μητρικής εταιρίας. Με τον τρόπο αυτό η μητρική μεταφέρει στη θυγατρική υλικούς πόρους, π.χ. μετοχικό κεφάλαιο, κεφαλαιουχικός εξοπλισμός, ενδιάμεσες και πρώτες ύλες, και άυλους πόρους π.χ. τεχνογνωσία (know-how) οργάνωσης της παραγωγής, ποιοτικού ελέγχου, ιδιοκτησίας, marketing κλπ. Η μεταφορά των πόρων γίνεται χωρίς την παρεμβολή της αγοράς, δεν έχει δηλαδή τη μορφή μια εμπορικής συναλλαγής ή μιας συμφωνίας licensing ή franchising μεταξύ δύο ανεξάρτητων επιχειρηματικών οντοτήτων, αλλά πραγματοποιείται μεταξύ δύο επιχειρήσεων οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με σχέση ιδιοκτησίας. Το βασικό στοιχείο που διαχωρίζει τις Α.Ξ.Ε. από τις Α.Ξ.Ε. είναι αυτό του ελέγχου.

20 Ορισμός Άμεσης Ξένης Επένδυσης Α.Ξ.Ε. είναι η επένδυση που αποσκοπεί στη δημιουργία ή/και στον έλεγχο μίας εγκατάστασης, (establishment) που βρίσκεται εκτός της χώρας του επενδυτή. Δεδομένου ότι ο έλεγχος είναι το βασικό χαρακτηριστικό της Α.Ξ.Ε. οι ορισμοί επιχειρούν να τον προσδιορίσουν. Ένας παλαιότερος ορισμός: «.αμερικανική Α.Ξ.Ε. είναι αυτή, της οποίας το κεφάλαιο κατέχεται εξ ολοκλήρου ή σε ποσοστό μεγαλύτερο του 25% από Αμερικανό επενδυτή ή από ομάδα στενά συνδεδεμένων αμερικανικών συμφερόντων (affiliated). Επίσης, αμερικανική Α.Ξ.Ε. είναι αυτή, της οποίας τουλάχιστον ποσοστό 50% κατέχεται από Αμερικανούς πολίτες, ανεξάρτητα αν αυτοί εκπροσωπούσαν στενά συνδεδεμένα συμφέροντα ή όχι..» (Hymer, 1960 υιοθετώντας τους ορισμούς του υπουργείου εμπορίου των ΗΠΑ) Ο επικρατέστερος ορισμός σήμερα: «. Άμεση Ξένη Επένδυση είναι η επένδυση που οδηγεί σε απόκτηση ίσης ή μεγαλύτερης από το 10% του μετοχικού κεφαλαίου ή/και των ψήφων στο διοικητικό συμβούλιο της αλλοδαπής παραγωγικής μονάδας.» (Ο.Ο.Σ.Α. 2008)

21 Μέτρηση Άμεσης Ξένης Επένδυσης Τα ποσά, τα οποία προσμετρώνται και αθροίζουν σε μία Άμεση Ξένη Επένδυση, είναι τα εξής: Μετοχικό κεφάλαιο: κεφάλαιο το οποίο κατέχει η μητρική εταιρία επί της θυγατρικής, καθώς και μη χρηματικές κεφαλαιακές εισφορές όπως π.χ. εξοπλισμός. Επανεπενδυθέντα κέρδη. Αφορά στο μερίδιο των κερδών, τα οποία, όμως, δεν της διανέμονται και αναλογούν στη μητρική εταιρεία βάσει της συμμετοχής της στο κεφάλαιο της θυγατρικής. Α.Ξ.Ε. Ενδοεταιρικός δανεισμός. Αφορά σε κάθε άλλη μορφή συναλλαγής, η οποία δημιουργεί απαιτήσεις και υποχρεώσεις μεταξύ της μητρικής και της θυγατρικής επιχείρησης. Τα παραπάνω συστατικά μέρη παρουσιάζονται σε καθαρά ποσά μετά από συμψηφισμό.

22 Ροές και αποθέματα Αποθέματα Α.Ξ.Ε.: οι Α.Ξ.Ε. που κατέχει μία οικονομική μονάδα (επιχείρηση, χώρα κ.λπ.) σε μία άλλη, σε μία δεδομένη χρονική στιγμή. Ροές Α.Ξ.Ε.: διαφορά των Α.Ξ.Ε. σε χρηματικές μονάδες μεταξύ δύο χρονικών στιγμών. Η μείωση εισροών δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν εισροές, απλά ότι μειώνεται το ποσό που εισρέει στη χώρα σε σχέση με το προηγούμενο έτος, κι επομένως το απόθεμα Α.Ξ.Ε. συνεχίζει να αυξάνεται. Είναι προτιμότερο τις Α.Ξ.Ε. να τις μετράμε σε αποθέματα δεδομένου ότι από τη φύση τους σας μέγεθος έχουν το στοιχείο της διάρκειας, σε αντίθεση με το εμπόριο το οποίο το μετράμε σε ροές. Για παράδειγμα μία χώρα μπορεί για ένα χρονικό διάστημα να παρουσιάζει ιδιαίτερα μικρή εισροή Α.Ξ.Ε. αλλά παράλληλα να έχει στο έδαφος της επενδύσεις ξένων συμφερόντων πολύ μεγάλης αξίας που εξακολουθούν να λειτουργούν.

23 Προσοχή! Όταν διαβάζουμε μία είδηση για Α.Ξ.Ε. σε μία γεωγραφική περιοχή ή σε ένα κλάδο θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με το εάν η είδηση αναφέρεται σε επενδυμένο κεφάλαιο η σε αριθμό θυγατρικών επιχειρήσεων. (π.χ..«οι ελληνικές Π.Ε έχουν σημαντική παρουσία στα Βαλκάνια» ή..«οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν σημαντικές επενδύσεις στον κλάδο του χονδρικού εμπορίου» ) Για το λόγο αυτό συχνά εξετάζουμε ξεχωριστά τις Α.Ξ.Ε. στους χρηματοοικονομικούς κλάδους (π.χ. τράπεζες) από τις Α.Ξ.Ε. στους υπόλοιπους κλάδους Ακολουθούν πίνακες με παραδείγματα

24 Γεωγραφική κατανομή ελληνικών Α.Ξ.Ε. το 2010 Σε ποια από τις δύο χώρες έχει η Ελλάδα «περισσότερες» επενδύσεις; Πηγή: Διδακτορική Διατριβή Δ. Γιακούλα.

25 Πηγή: Διδακτορική Διατριβή Δ. Γιακούλα. Κλαδική κατανομή ελληνικών Α.Ξ.Ε. το 2010 Σε ποιον από τους δύο κλάδους έχει η Ελλάδα «περισσότερες» επενδύσεις;

26 Ορισμός πολυεθνικής επιχείρησης Φορείς των Α.Ξ.Ε. είναι οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, των οποίων η παρουσία έχει ενισχυθεί σημαντικά από τα μέσα της δεκαετίας του Πολυεθνική επιχείρηση είναι η επιχείρηση, η οποία διαθέτει παρουσία με τη μορφή εγκατεστημένων θυγατρικών ή/και ελέγχει παραγωγικές διαδικασίες προστιθέμενης αξίας σε περισσότερες από μία χώρες.

27 Μητρική και θυγατρική επιχείρηση Μητρική επιχείρηση (parent company) η επιχείρηση η οποία έχει τον έλεγχο μίας ή περισσότερων επιχειρήσεων εκτός των συνόρων της χώρας στην οποία εδρεύει. Θυγατρική επιχείρηση (Subsidiary) η επιχείρηση στην αλλοδαπή, όπου η μητρική επιχείρηση (ή θυγατρικές της μητρικής επιχείρησης) ελέγχει περισσότερο από το 50% του μετοχικού ή του Διοικητικού της Συμβουλίου. Κοινοπραξία (Joint Venture) η επιχείρηση στην οποία δύο η περισσότερα μέρη έχουν τον έλεγχο του μετοχικού της κεφαλαίου και των πόρων της με τέτοιο τρόπο ώστε κανένα μέρος να μην μπορεί να την ελέγξει μονομερώς. Συνδεδεμένη επιχείρηση (Associate) η επιχείρηση στην αλλοδαπή, όπου η μητρική επιχείρηση (ή θυγατρικές ή συνδεδεμένες επιχειρήσεις της μητρικής επιχείρησης) ελέγχει ποσοστό μεταξύ 10% και 50% του μετοχικού ή του Διοικητικού της Συμβουλίου. Υποκατάστημα (Branch) μία άμεση επένδυση στην αλλοδαπή, η οποία δεν διαθέτει ξεχωριστή νομική προσωπικότητα, αλλά ανήκει και ελέγχεται από την μητρική επιχείρηση ή από κάποια κοινοπραξία (Joint Venture) στην οποία συμμετέχει η μητρική επιχείρηση.

28 Μορφές Α.Ξ.Ε. - Θυγατρικές πλήρους ελέγχου και κοινοπραξίες Οι θυγατρικές πλήρους ιδιοκτησίας προτιμούνται όταν: Υπάρχουν οι απαραίτητοι πόροι για την ίδρυση και τη λειτουργία της θυγατρικής επιχείρησης το ιδιοκτησιακό πλεονέκτημα κινδυνεύει να χαθεί από την είσοδό τους σε κοινοπραξία. Η συμμετοχή σε κοινοπραξίες προτιμάται : σε έργα μεγάλης κλίμακας όπως η κατασκευή αεροπλάνων και η άντληση πετρελαίου, απαιτούν τέτοια κινητοποίηση πόρων. όταν το ρυθμιστικό πλαίσιο δεν επιτρέπει την είσοδο ξένων επιχειρήσεων μέσω Α.Ξ.Ε. αποκλειστικής ιδιοκτησίας. επιχειρείται πρόσβαση σε νέες αγορές ειδικά όταν αυτές παρουσιάζουν μεγάλη «πολιτισμική απόσταση». επιχειρείται η αντιμετώπιση του ανταγωνισμού με συνένωση κεφαλαίων και η δημιουργία οικονομιών κλίμακας μέσω κοινοπραξιών.

29 Μορφές Α.Ξ.Ε. πρωτογενείς και εξαγορές Μία Άμεση Ξένη Επένδυση μπορεί να γίνει μέσω συγχώνευσης ή εξαγοράς (merger or acquisition) με μία υπάρχουσα επιχείρηση στη χώρα εγκατάστασης (brownfield FDI) ή μέσω δημιουργίας μίας νέας επιχείρησης (greenfield FDI). Η εξαγορά προτιμάται όταν η (εξαγοραζόμενη) επιχείρηση διαθέτει κάποιο πλεονέκτημα το οποίο η μητρική επιχείρηση δε διαθέτει και είναι δύσκολο να δημιουργήσει. Η δημιουργία πρωτογενούς επένδυσης, όταν διαθέτει κάποια ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα, τα οποία μπορεί να αφορούν σε τεχνογνωσία, συστήματα διοίκησης και οργάνωσης του προσωπικού, marketing κ.λπ., τα οποία είναι σε τέτοιο βαθμό ανομοιογενή με τη φύση και τη λειτουργία των εν δυνάμει εξαγορασθέντων επιχειρήσεων, που δεν μπορούν να ενσωματωθούν από αυτές. Οι περισσότερες χώρες τείνουν να ευνοούν την ανάπτυξη πρωτογενών επενδύσεων στην περιοχή τους και να θέτουν περιορισμούς στις εξαγορές, καθώς θεωρούν ότι μέσω των πρωτογενών επενδύσεων δημιουργείται νέο κεφάλαιο και διαχέεται καλύτερα η τεχνογνωσία των ξένων επενδυτών. H επιταχυνόμενη ανάπτυξη της οικονομίας μίας χώρας τείνει να ελκύει πρωτογενείς επενδύσεις, ενώ χώρες, με μειωμένη προστασία των ξένων επενδυτών, τείνουν να ελκύουν περισσότερο επενδύσεις μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων, παρά πρωτογενείς επενδύσεις. Κατά τις περασμένες δεκαετίες, κυριάρχησαν οι εξαγορές και οι συγχωνεύσεις έναντι των πρωτογενών επενδύσεων, ενώ οι εξαγορές είναι πολύ πιο συχνές από τις συγχωνεύσεις.

30 Μορφές ολοκλήρωσης - Οριζόντια ολοκλήρωση Οριζόντια ολοκλήρωση έχουμε όταν το σύνολο των επιχειρήσεων, τις οποίες ελέγχει η μητρική, δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο, π.χ. μία πολυεθνική επιχείρηση του κλάδου παραγωγής τροφίμων ελέγχει μονάδες, οι οποίες παράγουν τα προϊόντα της σε άλλες χώρες, με πανομοιότυπη οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας. - η αποφυγή εμποδίων, τα οποία σχετίζονται με τη διενέργεια διεθνούς εμπορίου. - η δημιουργία οικονομιών κλίμακας από το αυξημένο μέγεθος της πολυεθνικής επιχείρησης, με πολλές όμοιες μονάδες παραγωγής. - η αύξηση του σταθερού κόστους λειτουργίας, ανάλογα με τον αριθμό των μονάδων παραγωγής που ελέγχει, - η «κακή» εκμετάλλευση των πόρων στις περιοχές όπου δραστηριοποιείται. Οι οριζόντιες μορφές ολοκλήρωσης εμφανίζονται συνήθως μεταξύ όμοιων οικονομιών. Μία πολυεθνική επιχείρηση θα προτιμήσει την οριζόντια ολοκλήρωση από το διεθνές εμπόριο, εάν το σύνολο του κόστους, που συνεπάγεται η εξαγωγή των προϊόντων της είναι μεγαλύτερο από το σταθερό κόστος της λειτουργίας περισσότερων μονάδων παραγωγής, συνυπολογίζοντας τα οφέλη από τις οικονομίες κλίμακας που δημιουργούνται.

31 Μορφές ολοκλήρωσης Κάθετη ολοκλήρωση Κάθετη ολοκλήρωση έχουμε όταν η μητρική επιχείρηση ελέγχει επιχειρήσεις, οι οποίες ασκούν δραστηριότητες που αποτελούν μέρος της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας των προϊόντων ή των υπηρεσιών της (π.χ. μία πολυεθνική επιχείρηση του κλάδου παραγωγής τροφίμων μπορεί να ελέγχει μονάδες, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον κλάδο της πρωτογενούς παραγωγής, π.χ. στις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στα τρόφιμά της (διασύνδεση προς τα πίσω) ή/και να ελέγχει μονάδες, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον κλάδο διανομής των προϊόντων της (διασύνδεση προς τα εμπρός). - εκμετάλλευση της διαφορετικής επάρκεια παραγωγικών συντελεστών μεταξύ χωρών - αντιμετώπιση της αναποτελεσματικότητα των υφισταμένων εμπορικών δικτύων - στρατηγική ανταγωνισμού έναντι των αντιπάλων της από τους οποίους ενδέχεται να θέλει να στερήσει την πρόσβαση σε κάποιες πρώτες ύλες ή σε αγορές, - έλλειψη εμπειρίας που μπορεί να έχει η πολυεθνική επιχείρηση στους νέους κλάδους, όπου δραστηριοποιείται. Η οριζόντια επέκταση των πολυεθνικών επιχειρήσεων δρα ως υποκατάστατο του διεθνούς εμπορίου, ενώ η κάθετη επέκταση δρα ως συμπληρωματική.

32 Πηγή: Προσαρμογή από Παπαδάκης, 2007, σ

33 Ορισμοί πολυεθνικών επιχειρήσεων Οι διεθνείς επιχειρήσεις πωλούν και εισάγουν προϊόντα και υπηρεσίες από και προς το εξωτερικό αλλά δεν έχουν εγκατεστημένες θυγατρικές επιχειρήσεις Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις έχουν εγκατεστημένες θυγατρικές στο εξωτερικό και συνήθως λειτουργούν με ένα συγκεντρωτικό μοντέλο με επίκεντρο τη μητρικής επιχείρηση. Οι παγκόσμιες επιχειρήσεις είναι αυτές οι οποίες έχουν παρουσία μέσω θυγατρικών επιχειρήσεων σε πολυάριθμες χώρες στο εξωτερικό. Η μητρική επιχείρηση χαράσσει τη στρατηγική και οι κατά τόπους μητρικές επιχειρήσεις την υλοποιούν προσαρμόζοντάς την βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της χώρας εγκατάστασης. Οι διεθνικές επιχειρήσεις έχουν σημαντική παρουσία στο εξωτερικό όπως και οι παγκόσμιες. Βασικό τους χαρακτηριστικό που τις διαφοροποιεί είναι ότι δεν είναι συνδεμένες με κάποια μητρική επιχείρηση και κάποια χώρα προέλευσης.

34 Κίνητρα διεθνοποίησης της παραγωγής Διακρίνουμε τέσσερα βασικά κίνητρα για τη διεθνοποίηση της παραγωγής μίας επιχείρησης: Αναζήτηση πόρων (natural resource seekers) Αναζήτηση αγορών (market seekers) Αναζήτηση αποτελεσματικότητας (efficiency seekers) Αναζήτηση στρατηγικών κεφαλαίων (strategic asset or capability seekers)

35 Αναζήτηση πόρων (resource seeking) Οι Α.Ξ.Ε., με κίνητρο την αναζήτηση πόρων, κυριάρχησαν από την αρχαιότητα έως και τη βιομηχανική επανάσταση. Στόχος είναι η απόκτηση πόρων της χώρας εγκατάστασης, σε χαμηλότερο κόστος ή καλύτερη ποιότητα. Οι εκροές αυτού του σταδίου παραγωγής προορίζονται, συνήθως, για εξαγωγή σε τρίτες χώρες ή στη χώρα-βάση της μητρικής επιχείρησης. Από τα παραπάνω εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι επενδύσεις της κατηγορίας αυτής αφορούν σε κάθετη μορφή ολοκλήρωσης. Τις Α.Ξ.Ε., με κίνητρο την αναζήτηση πόρων, θα μπορούσαμε να τις διακρίνουμε σε τρεις επιμέρους κατηγορίες. Α.Ξ.Ε. που αναζητούν πρώτες ύλες όπως αγροτικά προϊόντα και ορυκτά. Α.Ξ.Ε. που αναζητούν φθηνό εργατικό δυναμικό κυρίως χαμηλής εξειδίκευσης, τις οποίες συναντούμε συχνά στον τομέα της μεταποίησης (κλωστοϋφαντουργία) και των υπηρεσιών (τηλεφωνικά κέντρα) για τα στάδια παραγωγής που είναι εντάσεως εργασίας. Στις Α.Ξ.Ε. που αναζητούν γνώση/ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής εξειδίκευσης. Π.χ. Α.Ξ.Ε. πολυεθνικών ΤΠΕ στην Ιρλανδία (πριν την κρίση).

36 Αναζήτηση αγορών (market seeking) Οι Α.Ξ.Ε. αναζήτησης αγορών αφορούν στην εκμετάλλευση της ζήτησης σε μία ξένη αγορά, μέσω θυγατρικών επιχειρήσεων και όχι μέσω διεθνούς εμπορίου. Αυτές οι Α.Ξ.Ε. προϋποθέτουν ένα ικανό μέγεθος αγοράς για το προϊόν που προωθεί η θυγατρική επιχείρηση. Βασικά κίνητρα για τη δημιουργία ΑΞΕ αναζήτησης αγορών είναι: το αυξημένο κόστος ή η αδυναμία μεταφοράς των προϊόντων στις ξένες αγορές λόγω ευπάθειας (π.χ. φρέσκο γάλα), καθώς και δασμολογικά ή μη δασμολογικά εμπόδια που ενδέχεται να υπάρχουν. η διατήρηση ή αύξηση του μεριδίου σε ήδη «κατακτημένες», μέσω εξαγωγών, αγορές η εξυπηρέτηση εγχώριων πελατών που δραστηριοποιούνται στη χώρα εγκατάστασης η αντίδραση σε αντίστοιχες κινήσεις των εγχώριων ανταγωνιστών. η καλύτερη προσαρμογή του προϊόντος στις εγχώριες ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Η σχέση με το διεθνές εμπόριο, εξαρτάται από τον κλάδο δραστηριότητας Π.χ. μία πολυεθνική επιχείρηση στις τηλεπικοινωνίες, δημιουργεί ελάχιστες εμπορικές σχέσεις με τη χώρα εγκατάστασης ενώ μία πολυεθνική στο λιανεμπόριο (π.χ. ΙΚΕΑ) δημιουργεί τεράστιες εμπορικές ροές. Υπάρχουν και οι Α.Ξ.Ε. εξαγωγικής πλατφόρμας (export-platform FDI) που γίνονται σε μία χώρα, με σκοπό να διοχετεύσουν με εξαγωγές τις γειτονικές αγορές.

37 Αναζήτηση αποτελεσματικότητας Οι Α.Ξ.Ε., με γνώμονα την αναζήτηση αποτελεσματικότητας σκοπεύουν στην οργανωμένη, μαζικής και εξορθολογισμένη κατανομή και διασπορά της παραγωγικής διαδικασίας προς το συμφέρον της συνολικής αποτελεσματικότητας της επιχείρησης. Κίνητρα για τη δημιουργία ΑΞΕ αναζήτησης αποτελεσματικότητας είναι: η φορολογία η εγγύτητα με αγορές τα δίκτυα προμηθευτών και διανομέων Η μητρική εταιρεία έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει το κάθε στάδιο παραγωγής στην χώρα εκείνη που της προσφέρει το αντίστοιχο συγκριτικό πλεονέκτημα.

38 Αναζήτηση στρατηγικών κεφαλαίων Ως στρατηγικά κεφάλαια ορίζονται χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν στο εσωτερικό της επιχείρησης και δημιουργούν για αυτήν συγκριτικό πλεονέκτημα. Αυτά τα κεφάλαια είναι συνήθως άυλα, μη εμπορεύσιμα και είναι δύσκολο να αντιγραφούν. Παραδείγματα στρατηγικών κεφαλαίων είναι η τεχνολογία παραγωγής, η έρευνα και ανάπτυξη, το ανθρώπινο κεφάλαιο, το μάνατζμεντ, η επωνυμία, ο έλεγχος διαύλων διανομής, η φήμη και πελατεία, η καλή πληροφόρηση για την εγχώρια αγορά, κ.λπ. Οι περισσότερες Α.Ξ.Ε., που γίνονται με κίνητρο την αναζήτηση στρατηγικών κεφαλαίων, αφορούν σε βαριές βιομηχανίες και κλάδους εντάσεως τεχνολογίας. Κίνητρα επενδύσεων αναζήτησης στρατηγικών κεφαλαίων είναι: η βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της πολυεθνικής επιχείρησης μέσω της εξαγοράς άλλων επιχειρήσεων. η απόκτηση περιουσιακών στοιχείων κυρίως σε τομείς υψηλού επιπέδου τεχνολογίας. η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας ενισχύοντας την διαφοροποίηση αλλά και εμπλουτίζοντας τις παραγωγικές δραστηριότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξαγορά ευρωπαϊκών αυτοκινητοβιομηχανιών (όπως η εξαγορά της Volvo από την Κινεζική Geely), προκειμένου να αποκτήσουν την τεχνογνωσία παραγωγής των ποιοτικών ευρωπαϊκών αυτοκινήτων, αλλά και για να διεισδύσουν στις ευρωπαϊκές αγορές.

39 Έμμεσες Ξένες Επενδύσεις Περιλαμβάνουν τις αγορές χρεογράφων από τους κατοίκους, τις επιχειρήσεις και το δημόσιο τομέα μιας χώρας σε αγορές άλλων χωρών και τις καταθέσεις άλλων χωρών σε νομίσματα. Γίνονται με αποκλειστικό σκοπό την επίτευξη συνολικής απόδοσης ή κερδών υψηλότερων από αυτά που θα ήταν δυνατόν να επιτευχθούν αν τα κεφάλαια αυτά επενδύονταν στην αντίστοιχη εγχώρια αγορά. Στο πλαίσιο της θεωρίας επενδύσεων χαρτοφυλακίου οι επενδυτές τοποθετούν τον πλούτο τους σε πολλά διαφορετικά περιουσιακά στοιχεία με σκοπό τη μεγιστοποίηση της απόδοσης και την ελαχιστοποίηση του κινδύνου, ή την επίτευξη ενός συνδυασμού απόδοσης κινδύνου κατάλληλου για της ανάγκες κάθε συγκεκριμένου επενδυτή. Βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες είναι το επιτόκιο και η προσδοκία για τη μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Ανοικτή ισορροπία επιτοκίων: i = i world + Ε 1 e Ε Ε

40 Έμμεσες Ξένες Επενδύσεις Οι βασικές κατηγορίες των ανωτέρων επενδυτικών τοποθετήσεων χαρτοφυλακίου είναι σε: μετοχές τραπεζικές καταθέσεις συνάλλαγμα εμπορεύματα ομόλογα. έντοκα γραμμάτια δημοσίου (treasury bills) αμοιβαία κεφάλαια. παράγωγα προϊόντα. Τα διεθνή χαρτοφυλάκια αποτελούνται από περισσότερα του ενός περιουσιακά στοιχεία. Ο κίνδυνος ενός χαρτοφυλακίου μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί ανάλογα με τους χειρισμούς, που μπορεί να γίνουν στον καθορισμό των επί μέρους στοιχείων του και τους συντελεστές συσχετίσεως στις αποδοτικότητες τους. Καθώς προσθέτουμε επενδυτικά στοιχεία σε ένα χαρτοφυλάκιο ο συνολικός κίνδυνός του μειώνεται.