Σεξουαλικότητα και Εξουσία Η προσέγγιση της έννοιας της "κανονικοποίησης του σώματος" στο έργο του Michel Foucault

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ, 2012 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σεξουαλικότητα και Εξουσία Η προσέγγιση της έννοιας της "κανονικοποίησης του σώματος" στο έργο του Michel Foucault ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΡΟΥΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΛΑΖΟΜΙΤΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ 1.1.Η άρθρωση της εξουσίας στον Foucault Επιτήρηση και Τιμωρία Ιστορία της Σεξουαλικότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΤΩΝ «ΛΟΓΩΝ ΑΛΗΘΕΙΑΣ» 2.1 Το αίτημα για γνώση Η σάρκα του σπασμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ 3.1 Βιοπολιτική και βιολογική κανονικότητα Μη κανονικά σώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ 4.1 Το σεξουαλικό υποκείμενο Η χρήση των απολαύσεων στην αρχαιότητα Κατάχρηση των απολαύσεων και Δίαιτα Χρήση των απολαύσεων και Ερωτική Επιμέλεια εαυτού Σώμα και Ψυχή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 5.1 Η περίπτωση του «The King s Two Bodies» «Βασιλιάς Ριχάρδος ο Β'» Ο βασιλιάς δεν πεθαίνει ποτέ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 Εισαγωγή Με αρχή εκκίνησης και τελικό προορισμό το σώμα, η εργασία μου ξεκινά το φιλοσοφικό ταξίδι και την περιπλάνηση στα πεδία σκέψης του σπουδαίου διανοητή Michel Foucault. Η εργασία λοιπόν κινείται γύρω από την έννοια του σώματος έτσι όπως διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε στο έργο του. Το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στην «κανονικοποίηση του σώματος» γύρω από την ερμηνευτική των σχέσεων μεταξύ σεξουαλικότητας και εξουσίας. Στη βάση μια τέτοιας σκέψης συγκροτώ το επιχείρημα μιας «κανονικοποίησης του σώματος» αναφορικά με το ζήτημα της σεξουαλικότητας πώς παράγεται και διαμορφώνεται ένα σεξουαλικό υποκείμενο, κάτω από ένα δίκτυο σχέσεων αναδεικνύοντας σε όλο το εύρος της συγκρότησής του ένα κανονικό σώμα, ένα σώμα που δεν παρεκκλίνει του φυσιολογικού και του κανονικού. Πώς δηλαδή κατέληξε το σώμα των απολαύσεων να γίνει πεδίο μιας κανονιστικής συμπεριφοράς που βασίζεται μεταξύ της διάκρισης φυσιολογικούπαθολογικού. Κεντρικό σημείο αυτής της προβληματικής αποτελεί ο ίδιος ο «λόγος» ο οποίος δημιούργησε το πλαίσιο ανάπτυξης ενός ειδικού χώρου για τη σεξουαλικότητα. Η συγκρότηση του επιχειρήματος μου αναφορικά με την έννοια του σώματος πραγματοποιείται στα κεφάλαια που ακολουθούν. Ξεκινώντας με την γενεαλογία της εξουσίας παρουσιάζω την άρθρωση της εξουσίας με έμφαση στην Επιτήρηση και Τιμωρία και στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας. Η εξουσία δεν ασκείται με τη μορφή του νόμου και της απαγόρευσης όσο με τον κανόνα και τη νόρμα που σχηματίζεται στην κοινωνία. Η φυλακή και το σεξ αποτελούν τα σημεία εκείνα στα οποία εγγράφεται η εξουσία στα σώματα. Είτε πρόκειται για σώματα που υποτάσσονται είτε για σώματα που υπακούν γίνεται ένας λόγος για μια θετική αναπαραγωγική εξουσία που βρίσκεται παντού. Για το λόγο αυτό και προκειμένου να παρουσιάσω το σώμα ως ένα χώρο εκτύλιξης σχέσεων εξουσίας κάτω από διαδικασίες αντικειμενοποίησης παρουσιάζω την πορεία και το γενικότερο πλαίσιο σκέψης σύμφωνα με μία γενεαλογία της εξουσίας. 2

4 Κεντρικό σημείο στην προσέγγιση της «κανονικοποίησης του σώματος» αποτελεί ο ίδιος ο «λόγος» απέναντι στο σεξ. Ο «λόγος» είτε εκκλησιαστικός με την εξομολόγηση είτε ιατρικός έθεσε της βάσεις για τη συγκρότηση ενός σεξουαλικού υποκειμένου και για τη συζήτηση ενός συγκεκριμένου σώματος. Μελετάται λοιπόν το ζήτημα της αλήθειας όπως προκύπτει από τους λόγους που αφορούν τη σεξουαλικότητα. Στο πλαίσιο αυτό αναλύονται οι διαστροφές, το περιεχόμενο των οποίων, αναφέρεται σε διαφορετικά σεξουαλικά υποκείμενα ανάλογα με συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς. Στη σάρκα του σπασμού αναλύεται το τελετουργικό της μετάνοιας σύμφωνα με το οποίο περιγράφεται πώς από το σώμα της δαιμονισμένης και την εξομολόγηση περάσαμε στο σώμα της επιστήμης της ιατρικής. Συνεχίζοντας, το ερευνητικό μου πλαίσιο αφορά την βιοπολιτική και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε το σώμα στο σύνολο του με την έννοια του πληθυσμού. Κατά την ανάλυση μου της βιοεξουσίας, η οποία στηρίχθηκε στην βιολογική κανονικότητα, στη βάση αυτής της σύζευξης ατομικού-συλλογικού, παρουσιάζω την εμφάνιση μιας κανονικής συμπεριφοράς του σώματος. Τα δυο σώματα πολιτικού ελέγχου, το σώμα του λεπρού και του πανωλόβλητου εμφανίζονται στην εργασία ως δυο περιπτώσεις που αναδεικνύουν μορφές κανονικοποιητικής εξουσίας. Στα πλαίσια της προβληματοποίησης του υποκειμένου προχωρώ στην συγκρότηση του σεξουαλικού υποκειμένου μέσα από διαδικασίες αντικειμενοποίησης. Σημαντική συμβολή για την προβληματική είναι η σημασία του υποκειμένου ως ένα υπόκειμαι. Η προβληματοποίηση του υποκειμένου ως μια τροποποίηση συζητείται εδώ ως προς την υποκειμενικότητα και την υποκειμενοποίηση. Προκύπτουν έτσι ως βασικά θέματα κανονικοποίησης του σώματος με την κατασκευή ενός υποκειμένου που υποβάλλει τον εαυτό του σε κανονιστικές συμπεριφορές στην κοινωνία. Προχωρώντας λοιπόν στην χρήση των απολαύσεων και τις πρακτικές εαυτού οι οποίες διαμορφώνουν ένα ηθικό υποκείμενο, επιχειρείται η διάκριση μεταξύ της ηθικής, των αρχαίων και των χριστιανών, αναδεικνύοντας μια διαφορετική στάση απέναντι στη χρήση των απολαύσεων. Αναλύεται λοιπόν μια ηθική συμπεριφορά μεταξύ των δυο αυτών στάσεων που οδηγούν σε κανόνες οι οποίοι καταλήγουν να φαίνονται φυσικοί. Στο πλαίσιο της ηθικής των απολαύσεων εστιάζω στη διάκριση μεταξύ ενεργητικούπαθητικού προκειμένου η διάκριση αυτή να συσχετιστεί με την έννοια υποκειμένουαντικειμένου και η σεξουαλική συμπεριφορά να ερμηνευθεί ως μια πολιτική 3

5 συμπεριφορά. Το ζήτημα της υποκειμενικότητας συζητείται ως ένα ζήτημα που αφορά το εαυτό ως προς τον εαυτό του και τον εαυτό του προς τον κόσμο και τους άλλους. Στα πλαίσια της πρακτικής εαυτού περιγράφω τη Διαιτητική ως μια πρακτική του εαυτού στα σώματα και την Ερωτική ως την πρακτική απέναντι στον έρωτα των αγοριών. Αναλύοντας τη Διαιτητική παρουσιάζω το πώς προέκυψε ένα σύνολο κανόνων καθώς και την αποδοχή τους απέναντι στην σεξουαλική απόλαυση. Αντίστοιχα, με την Ερωτική μελετάται το ζήτημα του σώματος στην απόλαυση των αγοριών ως αντικείμενο προβληματισμού μεταξύ μιας σχέσης υποκειμένουαντικειμένου. Εν συνεχεία με την επιμέλεια εαυτού υποστηρίζω πως η σύνδεση της φροντίδας για τον εαυτό σε συνδυασμό με τη γνώση οδήγησε σε συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς του σώματος. Η επιμέλεια του βίου στηρίχθηκε σε μία χρήση του «λόγου» και ενός αιτήματος γνώσης. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο «γνώθι σεαυτόν», μπροστά στο αίτημα της πρόσβασης στην αλήθεια. Όπως λοιπόν αναλύω την επιμέλεια εαυτού σε κάθε εποχή επικεντρώνομαι σε μία επιμέλεια εαυτού που στοχεύει σε μια ορθολογική βάση της ζωής. Η σχέση σώματος και ψυχής που αναλύεται στο επόμενο κεφάλαιο έτσι όπως προβλημάτισε την ιατρική σκέψη, δείχνει πώς δημιούργησε το πλαίσιο εκείνο των κανόνων συμπεριφοράς απέναντι στην σεξουαλική δραστηριότητα. Κλείνω την εργασία με μια προέκταση της συζήτησης που προηγήθηκε στην «κανονικοποίηση του σώματος», με τη συμβολική σημασία του σώματος έτσι όπως παρουσιάζεται στον Μεσαίωνα σύμφωνα με τα Δυο Σώματα του Βασιλιά και το έργο του Σαίξπηρ, Ριχάρδος ο Β'. Η προσέγγιση για την κανονικοποίηση του σώματος έτσι όπως την παρουσίασα στην εργασία αναδεικνύει προβληματισμούς και ανησυχίες που αφορούν το σώμα στα πλαίσια μιας κανονικοποιημένης συμπεριφοράς. Το σώμα απασχόλησε και θ απασχολεί όσο υπάρχει το ίδιο αλλά και όσο υπάρχει η εξουσία της γνώσης. Το σώμα είτε ως κοινωνικό είτε ως πολιτικό ζήτημα αποτελεί μια επιλογή του εαυτού που καθορίζει τη ζωή του. Το σώμα μας είναι οι επιλογές μας. Το σώμα μας, είμαστε εμείς. 4

6 Κεφ.1 Γενεαλογία της εξουσίας 1.1 Η άρθρωση της εξουσίας στον Foucault Αυτό που απασχολεί τον Foucault στα έργα του και ειδικότερα στα τελευταία είναι τα θέματα της εξουσίας. Για τον ίδιο η εξουσία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι κάτι που έλκει, από την άποψη ότι κατέχει τέτοια δύναμη που μπορεί και επηρεάζει τα άτομα, ελέγχει τα σώματα και δημιουργεί ευνοϊκές καταστάσεις για την ίδια με γρήγορους και αποτελεσματικούς ρυθμούς. 1 Μια εξουσία που στην προσπάθεια της να επεκταθεί και να διατηρηθεί, κυριαρχεί και εξουσιάζει τα σώματα. Αυτό το πετυχαίνει με διάφορες τεχνικές και τεχνολογίες του εαυτού. Για τον Foucault τα ζητήματα γνώσης-εξουσίας περικλείουν τις μελέτες και αναλύσεις του υπό το ζήτημα του υποκειμένου. Μελετά έτσι το υποκείμενο στις σύγχρονες κοινωνίες κάτω από το πρίσμα της ερμηνευτικής μεταξύ εξουσίας και γνώσης. Σε όλες τις περιπτώσεις τον απασχολούν τα συστήματα σκέψης και το πώς οδηγούν τελικά σε αποκλεισμούς και καταπιέσεις. Από τις μελέτες του Foucault για την εξουσία, διαπιστώνεται ότι πέρα από τις διαφορετικές θέσεις που αναπτύσσει στο κάθε έργο του, αυτό που θέλει να δείξει στο σύνολο των ερευνών του για την εξουσία είναι ότι η εξουσία όπως και αν λειτουργεί, βρίσκεται παντού και πάντα. Οι αναθεωρήσεις για την εξουσία από τον ίδιο τον Foucault, σύμφωνα με τον Didier Eribon, οργανώνονται γύρω από την ιδέα μιας «πολιτικής της αλήθειας». 2 Η εξουσία αποτελεί συστατικό μέρος της κοινωνικόπολιτικής οργάνωσης. Από την Ιστορία της Τρέλας μέχρι την Ιστορία της Σεξουαλικότητας, η εξουσία βρίσκεται στο επίκεντρο της κριτικής του σκέψης. Ο Foucault ακολούθησε μια κριτική στάση στα πράγματα. Δεν έμενε απαθής αλλά αντιδρούσε έχοντας εργαλείο την ίδια του την κριτική σκέψη. Η συζήτηση για την 1 Λέγοντας ότι έλκει δεν επιθυμώ να παρουσιάσω ότι το βρίσκει απόλυτα θετικό ή ότι το επικροτεί και το θαυμάζει για τον ίδιο, αλλά ότι η εξουσία μ ένα ιδιαίτερο τρόπο καταφέρνει να βρίσκεται παντού και πάντα μ έναν μόνιμο, νόμιμο και ασφαλή τρόπο που επιβεβαιώνει συνεχώς στα άτομα την αναγκαιότητα της ύπαρξης της. 2 Ο Didier Eribon στο άρθρο του για την εξουσία αναλύει αναπαραστατικά θα λέγαμε τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο Foucault την εξουσία στο επίπεδο του τοπικού και του παγκόσμιου. Ο Eribon, συγκεντρώνοντας τις διάφορες συλλήψεις για την εξουσία γύρω από μια πολιτική της αλήθειας υποστηρίζει ότι η διαδικασία της μάθησης δεν ανοίγει μόνο πνευματικούς ορίζοντες στη γνώση, αντίστοιχα ανοίγει ένα ευρύ πεδίο συγκρούσεων και σχέσεων δράσης-αντίδρασης. Βλ Eribon Didier, «Το τοπικό και το παγκόσμιο: μορφές εξουσίας και τρόποι αντίστασης», μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, 5

7 εξουσία, από την Ιστορία της Τρέλας μέχρι την Ιστορία της Σεξουαλικότητας, αποτελεί για τον Foucault μια κριτική του παρόντος μέσα σε ένα ήδη υπάρχον παρόν. Αυτή η κριτική στάση κοιτάει προς το γενικό παρόν και προς το δικό μας παρόν. 3 Πρόκειται από τη μια για ένα παρόν που ήδη υπάρχει και από την άλλη για ένα δικό μας παρόν μέσα στο παρόν. Κατ αυτό τον τρόπο, από τη μια η εξουσία βρίσκεται πάντα μ ένα τρόπο που συνδέει διαφορετικά παρόντα σ ένα και από την άλλη ενώ πρόκειται για μια εξουσία που βρίσκεται παντού, συμβαίνει να επιβάλλεται με διαφορετικό τρόπο. Σχετικά με το διαφορετικό τρόπο θεώρησης της εξουσίας ο Eribon διαπιστώνει ότι ο Foucault άλλοτε μιλάει για μια εξουσία που επιβάλλεται δια του αποκλεισμού και άλλοτε για μια εξουσία που επιβάλλεται δια του εγκλεισμού ή αναπαραγωγικά. Από εκεί που αποκλείονταν κάποιοι, όπως στην περίπτωση της λέπρας τώρα απλά επιτηρούνται και ελέγχονται δια των φυλακών ή στην περίπτωση της σεξουαλικότητας. 4 Ο Foucault επιχειρεί να «διαβάσει» την εξουσία που υπάρχει σε ειδικούς χώρους κάθε φορά, όπως η φυλακή και η σεξουαλικότητα. Κατά την προσπάθεια του αυτή επιχειρεί να ερμηνεύσει το κάθε ζήτημα στην δική του ατομικότητα και χρονικότητα, στο δικό του προσωπικό χρόνο. Όπως θέτει και ο Eribon, η πολιτική σκέψη του Foucault προσανατολίζεται και εμμένει σε «τοπικούς αγώνες» με τη δική τους χρονικότητα και το δικό τους παρόν. 5 Ο Foucault προσπαθεί αρχικά να ανεξαρτητοποιήσει το γεγονός, να το δει από μόνο του και μετά να το εντάξει κατά κάποιο τρόπο μέσω της σύνθεσης. Η στάση του Foucault θα λέγαμε αποτελεί μια κριτική σ ένα παρόν με διαφορετικά παρόντα. Το θέμα της εξουσίας το προσέγγισε διαφορετικά στα έργα που ακολούθησαν, από την Επιτήρηση και Τιμωρία μέχρι και την Ιστορία της Σεξουαλικότητας. Η εξουσία αρχικά, δεν υπάρχει από μόνη της, αλλά βρίσκεται σε σχέσεις και δίκτυα σχέσεων. Ο Foucault θεωρεί την εξουσία θετική και αναπαραγωγική με την έννοια ότι όσο αποκλείει άλλο τόσο παράγει όπως και η περίπτωση της φυλακής. 6 Η φυλακή Νέα Εστία Αφιέρωμα στον Μισέλ Φουκώ, τόμος 169, τεύχος 1843, Απρίλιος 2011, Αθήνα, σελ βλ Eribon Didier, «Το τοπικό και το παγκόσμιο: μορφές εξουσίας και τρόποι αντίσταση»ς, ό.π., σελ βλ Eribon Didier, ό.π., σελ Ο Eribon προκειμένου να δείξει πως αντιλαμβάνεται ο Foucault την εξουσία κάνει λόγο για τοπικούς αγώνες που αναφέρονται σε ειδικά ζητήματα όπως η τρέλα, η φυλακή και η σεξουαλικότητα. Ο Eribon επιθυμεί να δείξει ότι ο Foucault αντιμετωπίζει τέτοιου είδους ζητήματα στην δική τους χρονικότητα. Το να μελετήσει δηλαδή τη σεξουαλικότητα ή τη φυλακή δεν σημαίνει για τον Foucault να τη μελετήσει ως ιστορία του παρόντος αλλά να την ερμηνεύσει στο δικό της παρόν, στη δική της ετεροχρονική διάσταση. Βλ Eribon Didier, ό.π. σελ Ο Merquior στην προσπάθεια του να περιγράψει τον ισχυρισμό του Foucault ο οποίος θεωρεί ότι η εξουσία εντέλει είναι παραγωγική, ξεφεύγοντας από χαρακτηρισμούς απαγόρευσης και λογοκρισίας, 6

8 δεν εγκλείει μόνο αλλά μέσα από τον εγκλεισμό παράγει παραβατικότητα και εγκληματικότητα. Ωστόσο η αναπαραγωγική εξουσία που περιγράφει ο Foucault, όπως παρατηρεί ο Eribon, δεν είναι μόνο θετική αλλά ένας συνδυασμός θετικής και αρνητικής λειτουργίας όπου άλλοτε καταστέλλει και άλλοτε πάλι παράγει συστήματα γνώσης. 7 Η εξουσία λοιπόν δεν προσδιορίζεται από τους μηχανισμούς της ούτε από τις σχέσεις υποταγής που επιβάλλει αλλά από την ίδια την δυναμική που προκύπτει μέσα από αυτήν. Δεν πρόκειται τόσο για εξουσιαστικές τάσεις με την έννοια της απαγόρευσης και του νόμου όσο για μια δύναμη μέσω της οποίας προκύπτουν άλλες δυνάμεις. Ακριβώς αυτή η δύναμη της την κάνει να βρίσκεται παντού γύρω με το λόγο, συνυπάρχοντας σε όλες τις καταστάσεις μέσα στην κοινωνία. Η ερμηνευτική της εξουσίας για τον Foucault βρίσκεται έξω από τα πλαίσια ενός θεσμού με την έννοια ότι δεν προσδιορίζεται απλά από ένα θεσμό. Αντιθέτως βρίσκεται στο εσωτερικό των διαφόρων σχέσεων μέσα στην κοινωνία. Το ζήτημα για τον Foucault ερευνώντας ζητήματα και σχέσεις εξουσίας είναι ο μετασχηματισμός των προσώπων σε υποκείμενα κάτω από ένα καθεστώς αντικειμενοποίησης. Από την εξουσία και τους μηχανισμούς της προκύπτουν σχέσεις που καθιστούν τα πρόσωπα υποκείμενα αλλά στη βάση ότι αποτελούν αντικείμενα εξουσίας. Όπως παρατηρεί και η Downing, τα άτομα κατά την διαδικασία της υποκειμενοποίησης, φαίνεται να γίνονται «υπο-κείμενα σε» και «υποκείμενα των» μελετών σχέσεων εξουσίας. 8 Τα θέματα εξουσίας για τον Foucault, δεν αφορούν μόνο σχέσεις κυριαρχίας και καταναγκασμού αλλά και τον μετασχηματισμό του ατόμου σε υποκείμενο και μέλος μιας κοινωνίας. Η εξουσία και οι τεχνικές της επιδρούν στο άτομο και το μετατρέπουν σε υποκείμενο μέσα σ ένα σύνολο αντικειμενοποίησης. Αυτό γίνεται φανερό και στην Μικροφυσική της Εξουσίας όταν ο Foucault από τις μελέτες για την εξουσία, εκφράζει το ενδιαφέρον για τον μετασχηματισμό του προβαίνει σε ένα παραλληλισμό με την έννοια της φυλακής στην Επιτήρηση και Τιμωρία. Η εξουσία όπως ισχυρίζεται ο ίδιος πέρα από το να καταστέλλει κάνει και κάτι άλλο. Αντιστοίχως και η φυλακή πέρα από το να προφυλάσσει από το έγκλημα προωθεί και την εγκληματικότητα. Βλ. Merquior J.G., Foucault, μτφρ Δημήτρης Μέλλος, εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα 2000, σελ Eribon Didier, Το τοπικό και το παγκόσμιο μορφές εξουσίας και τρόποι αντίστασης, ό.π., σελ Η Downing στην προσπάθεια της να περιγράψει τον κοινωνικό εαυτό ο οποίος συγκροτείται μέσω πειθαρχικών μηχανισμών στο σώμα έτσι όπως αναλύεται ο εαυτός στην Επιτήρηση και Τιμωρία και στη δίψα για γνώση, επιχειρεί μια διάκριση μεταξύ του υποκειμένου. Στο κείμενο μεταφράζω το «subject to» και «subject of» ως «υπο-κείμενο σε» και «υποκείμενο των». Και οι δυο περιπτώσεις αναφέρονται στην έννοια του υποκειμένου με τη διαφορά όμως ότι στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για ένα υποκείμενο με την σημασία του υπόκειμαι. Βλ. Downing Lisa. The Cambridge Introduction to Michel Foucault, Cambridge University Press, Cambridge 2008, σελ 2. 7

9 ατόμου σε υποκείμενο. Προκειμένου ο Foucault να ερευνήσει την ίδια την εξουσία θα προβεί σε μια ανάλυση όχι μέσα στην ίδια, όσο στους μηχανισμούς που επέτρεψαν την κυριαρχία της και οδήγησαν σε συγκεκριμένες μορφές υποκειμενικότητας καθώς και κανονικότητας που επιβλήθηκαν και καθιερώθηκαν μέσα στις κοινωνίες. Το ζήτημα της κυριαρχίας συνδέεται άμεσα με την εξουσία και την άσκηση της. Ο Foucault συνδέοντας την εξουσία από την άποψη της κυριαρχίας και όχι της φυσικής ικανότητας θέλει να τονίσει το πραγματικό ενδιαφέρον του για την εξουσία αναφορικά με τους τρόπους που ασκείται και όχι με τους τρόπους που εκδηλώνεται. Ο Foucault παρουσιάζει στην Μικροφυσική της Εξουσίας μια θεωρία στα πλαίσια του πώς ασκείται η εξουσία και τι αποτελούν για τον ίδιο οι σχέσεις εξουσίας. Ως αποτέλεσμα οι σχέσεις εξουσίας είναι «ένα σύνολο δράσεων, πάνω σε δυνατές δράσεις ενεργεί στο πεδίο δυνατότητας όπου έρχεται να εγγραφεί η συμπεριφορά των δρώντων υποκειμένων». 9 Η κυριαρχία αυτή, για τον Foucault ξεκίνησε πολύ πιο πριν από την σύσταση της έννοιας του νεωτερικού κράτους. Μπορεί το κράτος να ενσωματώνει το σύνολο της πολιτικής εξουσίας αλλά οι ρίζες και οι βάσεις του ως προς τις λειτουργίες του βρίσκονται στην εκκλησία και στο σύνολο της αποτελούμενη ως ποιμαντική εξουσία. Η εκκλησία λοιπόν επέβαλε μια συγκεκριμένη μορφή εξουσίας η οποία βασιζόταν στη μεταθανάτια ζωή και στη σωτηρία των ανθρώπων. Αποκτούσε λοιπόν τη διαχείριση των ανθρώπων ελέγχοντας τους μέσω της πρακτικής της ομολογίας. Στο όνομα λοιπόν αυτής της σωτηρίας τίθενται διάφοροι αντικειμενικοί σκοποί οι οποίοι θεωρούνται αναγκαίοι. Το ίδιο το σώμα αναγκάζεται να εξομολογηθεί ενώπιον της εκκλησίας και των αρχών της γιατί ακριβώς αυτό θα του προσφέρει τη σωτηρία και τη βαθύτερη αλήθεια που δε γνώριζε πριν. Η εκκλησία και η ισχύς της δεν έμεινε μόνο στο εσωτερικό της αλλά ενισχύθηκε και έξω από αυτήν με την έννοια ότι μετέφερε μια ατομικότητα στην οποία περικλείονται διάφοροι μηχανισμοί και τίθενται διάφοροι αντικειμενικοί σκοποί, ως μια γνώση που αφορά το άτομο και γνώση που αφορά το σύνολο. Η εκκλησία και οι αντικειμενικοί σκοποί που έθεσε, έδωσε το βήμα με τη σειρά του σε οποιαδήποτε πειθαρχικά όργανα όπως η ιατρική, η οικογένεια, το σχολείο να θέσουν τις εξουσίες τους στο σώμα. Όπως παρατηρεί ο Foucault «Κατά μία έννοια μπορούμε να δούμε στο κράτος μια μήτρα της 9 Foucault Μichel, «Δύο Δοκίμια για το Υποκείμενο και την Εξουσία» στο Η Μικροφυσική της 8

10 εξατομίκευσης ή μια νέα μορφή ποιμαντικής εξουσίας». 10 Για τον ίδιο η εποχή του Διαφωτισμού είναι μια εποχή καταπίεσης. Απορρίπτοντας έναν τέτοιο «διαφωτισμό» προτείνει έναν άλλο θα λέγαμε, εκείνον που με το "φως" του θα προκαλέσει την ανάδυση ενός νέου ατόμου, ικανού να σταθεί ανεξάρτητο και αυτόνομο ανεπηρέαστο από τις προηγούμενες καταστάσεις. Ο Foucault φαίνεται να απορρίπτει τον «διαφωτισμό» εκείνο που στηριγμένος στην ορθολογικότητα οδηγεί σε συγκεκριμένους κανόνες και τυπικότητες ακολουθώντας μια τυπική ορθολογική σειρά. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η ίδια η κοινωνία και οι μετασχηματισμοί που προκύπτουν μέσα σ αυτήν όπως επίσης και η συμβολή της επιστήμης σε μία ερμηνευτική μεταξύ γνώσης και εξουσίας. Αναφέρεται λοιπόν σε μία εξουσία η οποία βρίσκεται σε δίκτυα σχέσεων και γνώσεων μέσα στην ίδια την κοινωνία. Το σημαντικότερο θέμα με το οποίο θα μπορούσε ν ασχοληθεί και το θεωρεί απόλυτα αναγκαίο είναι η πολιτική με την έννοια της κοινωνίας ή της υπαρκτής κοινωνίας και ό,τι ενυπάρχει και καθορίζεται μέσα σ αυτήν καθώς και οι σχέσεις εξουσίας οι οποίες επιτρέπουν την ανάπτυξη και ύπαρξη της έννοιας του κανονικού και του φυσιολογικού. 11 Προτεραιότητα του Foucault είναι η κοινωνία και το πώς η εξουσία παρεμβαίνει εκεί μ ένα ολοκληρωτικό τρόπο ελέγχου και κυριαρχίας. Ο ίδιος ωστόσο αποφεύγοντας να προτείνει κάποιο ιδανικό κοινωνικό μοντέλο, απαντά λέγοντας ποιο καθήκον θεωρεί πιο αναγκαίο «Νομίζω ότι το αληθινό πολιτικό καθήκον σε μια κοινωνία σαν τη δική μας είναι να ασκήσουμε κριτική στη λειτουργία των θεσμών, που μοιάζουν να είναι ουδέτεροι και ανεξάρτητοι να τους ασκήσουμε κριτική και να τους προσβάλουμε με τέτοιον τρόπο ώστε η πολιτική βία, η οποία πάντοτε ασκούνταν συγκαλυμμένα μέσω αυτών, να αποκαλυφθεί, για να μπορέσουμε στη συνέχεια να την πολεμήσουμε». 12 Για τον Foucault τίποτα δεν είναι καθορισμένο από πριν γι αυτό άλλωστε δεν αναφέρεται σε καθολικότητες και γενικές αλήθειες. Μπαίνει σε μια διαδικασία να μην αναγνωρίζει καθολικούς τύπους ή παραδεκτές αλήθειες ακριβώς γιατί δεν μπορεί να το γνωρίζει επακριβώς και ακριβώς στην πραγματική του σύσταση διότι συνεχώς Εξουσίας, μτφρ Τρουλινού Λίλα, Ύψιλον, Αθήνα 1991, σελ Foucault Μichel, ό.π. σελ Το ενδιαφέρον του για την πολιτική, ο Foucault το εκδηλώνει στη συζήτηση που είχε με τον Νόαμ Τσόμσκι για την ανθρώπινη φύση. Εκεί λοιπόν, σε ερώτηση του συντονιστή της συζήτησης Έλντερς, για ποιο λόγο ενδιαφέρεται για την πολιτική, ο ίδιος απαντά με αντιστροφή του ερωτήματος που του τέθηκε λέγοντας «Γι αυτό δεν μπορώ ν απαντήσω στο ερώτημα γιατί θα πρεπε να ενδιαφέρομαι. Μπορώ μόνο ν απαντήσω ρωτώντας γιατί δεν θα πρεπε να ενδιαφέρομαι». Βλ Foucault Μichel, Η Μικροφυσική της Εξουσίας, ό.π., σελ Foucault Μichel, ό.π. σελ 44. 9

11 και μέσα από την ιστορία διακρίνονται οι μετασχηματισμοί μιας έννοιας ή μιας εικόνας απέναντι σε μια έννοια. Η αλήθεια είναι κάτι διαφορετικό από τη γνώση που έχουμε σχηματίσει για κάτι και το οποίο σε άλλες συνθήκες έχει τη δυνατότητα και την προοπτική ν αλλάξει ή να πάρει άλλη μορφή. Συμπερασματικά, ο Foucault όπως ορίζει και περιγράφει τις τεχνικές εξουσίας, κάνει λόγο για μία εξουσία κανονικοποίησης. Όπως υποστηρίζει και ο Eribon, η τεχνική που εφαρμόστηκε μέσω της πανούκλας σχετίζεται μ ένα σύστημα πειθαρχίας και κανονικοποίησης. 13 Η θετική αναπαραγωγική εξουσία μέσω των τεχνικών της τείνει στην κανονικοποίηση όπως ακριβώς συμβαίνει και στο ζήτημα της σεξουαλικότητας. Ο Foucault θεωρεί πως η εξουσία δε λειτουργεί κατασταλτικά στη σεξουαλικότητα αλλά αναπαραγωγικά. Έτσι κάνει λόγο για μια εξουσία που δεν αναφέρεται σε ιστορικά μοντέλα αλλά σ εκείνη τη θετική αναπαραγωγική εξουσία: «Αυτό που εδραίωσε ο 18 ος αιώνας, με το σύστημα "πειθαρχία με συνέπειες κανονικοποίησης", με το σύστημα "πειθαρχία-κανονικοποίηση", μου φαίνεται πως είναι μια εξουσία η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι κατασταλτική αλλά παραγωγική - καθώς η καταστολή εμφανίζεται μόνο ως παράπλευρη και δευτερεύουσα συνέπεια σε σχέση με μηχανισμούς που, από τη μεριά τους, είναι κεντρικοί σε αυτή την εξουσία, μηχανισμούς που κατασκευάζουν, μηχανισμούς που δημιουργούν, μηχανισμούς που παράγουν». 14 Κάνει λόγο λοιπόν για μια εξουσία στον 18 ο αιώνα η οποία απαλλαγμένη από ιστορικά μοντέλα, ενσωματώνεται στο «παιχνίδι των δυνάμεων». Ωστόσο, το γεγονός ότι η εξουσία, όπως αναλύεται στον Foucault, στερείται των ιστορικών μοντέλων, δημιούργησε κάποιες επιφυλάξεις. 15 Σχετικά με τη θέση του για την εξουσία που παίρνει αποστάσεις από ιστορικά και πολιτικά μοντέλα, ο Eribon διαπιστώνει ότι πρόκειται περισσότερο για «αγώνες και 13 Ο Eribon προκειμένου να μιλήσει για την κανονικοποιητική εξουσία και την κανονικοποίηση της σεξουαλικότητας που αναλύει ο Foucault στις παραδόσεις για τους Μη κανονικούς, παραθέτει το παράδειγμα της πανούκλας ως μοντέλο ελέγχου μιας κανονικοποιητικής εξουσίας. Eribon Didier, «Το τοπικό και το παγκόσμιο: μορφές εξουσίας και τρόποι αντίστασης», ό.π. σελ Ο Foucault θέλοντας να παρουσιάσει την εξουσία του 18 ου αιώνα ως αναπαραγωγική και όχι κατασταλτική την αντιπαραθέτει με την εξουσία της φεουδαλικής κοινωνίας ή της κοινωνίας των σκλάβων. Η εξουσία του 18 ου αιώνα για τον ίδιο ως μία εξουσία που αναπαράγει, δεν αποκτά το ρόλο της μεταξύ των παραγωγικών σχέσεων. Βλ Foucault Μichel, Οι μη κανονικοί, Παραδόσεις στο Κολέγιο της Γαλλίας, , μτφρ Σιαμανδούρας Σωτήρης, Εστία, Αθήνα 2010 σελ Ο Eribon φαίνεται να διαφωνεί με κείνη την προσέγγιση του Foucault που υποστηρίζει μια αναλυτική της εξουσίας απαλλαγμένη από ιστορικά μοντέλα. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι ο Foucault προσδιορίζει την εξουσία με βάση ιστορικά προσδιορισμένα μοντέλα όπως ο Μάης του 68 και τα ριζοσπαστικά κινήματα που αναδύθηκαν αργότερα. Βλ Eribon Didier, «Το τοπικό και το παγκόσμιο: μορφές εξουσίας και τρόποι αντίστασης», ό.π. σελ

12 αντιστάσεις στον πληθυντικό» και όχι για μεμονωμένες ιστορικές περιπτώσεις. 16 Ο Foucault παρουσιάζει την εξουσία και τους μηχανισμούς της να εξαπλώνονται στο κοινωνικό σώμα, ακόμη και να το διαμορφώνουν, είτε από τα έξω προς τα μέσα είτε από τα μέσα προς τα έξω. Πρόκειται έτσι για έναν διπλό εξαναγκασμό που από τη μια επιβάλλει μια αυτοπειθάρχηση και από την άλλη έναν εξωτερικό εξαναγκασμό. Και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για απομάκρυνση του ατόμου από τον ίδιο του τον εαυτό. 1.2 Επιτήρηση και Τιμωρία Στην Επιτήρηση και Τιμωρία ο εξαναγκασμός πειθάρχησης των σωμάτων συντελέστηκε από τα έξω προς τα μέσα. Τα διάφορα πειθαρχικά μέσα και όργανα του 18 ου - 19 ου αιώνα, εγκατέστησαν διάφορες τεχνικές ελέγχου προκειμένου να εξουσιάζουν τα σώματα τα οποία δέχονται απόλυτα και φυσικά αυτή την κυριαρχία. Η περίπτωση των φυλακισμένων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επιβολής της πειθαρχικής εξουσίας. Η πειθαρχική εξουσία έτσι όπως λειτουργεί στους φυλακισμένους αναδεικνύει τη φυλακή ως ένα χώρο πειθάρχησης των σωμάτων και τους φυλακισμένους ως συγκεκριμένα άτομα που παρέβησαν τους κανόνες της κοινωνίας και οφείλουν τώρα να επανέλθουν μέσα από την συμμόρφωση των σωμάτων τους. Η φυλακή λοιπόν θα λέγαμε στο σύνολο της εμφανίστηκε ως ο χώρος συνειδητοποίησης της παράβασης καθώς και επανένταξης ενός ανυπάκουου σώματος. Η πειθαρχία ως μέρος και εργαλείο της εξουσίας προωθεί και εισάγει αντικειμενικούς σκοπούς και κανονικότητες. Οι Danaher, Schirato και Webb προκειμένου να δείξουν πώς από τη σχέση πειθαρχίας γνώσης γινόμαστε ορισμένα είδη ανθρώπων, αναφέρουν δυο έννοιες κατανόησης της πειθαρχίας. Η πρώτη κατανοείται ως ένα ρήμα, μια ρηματική διάθεση απόδοσης μιας πράξης έχοντας αρνητικό πρόσημο καθώς σχετίζεται με την τιμωρία και η άλλη ως ουσιαστικό που περιέχει διάφορα χαρακτηριστικά και σχετίζεται με κάποιο επίτευγμα γνώσης. 17 Στην Επιτήρηση και Τιμωρία εμφανίζεται λοιπόν μια πειθαρχική εξουσία, με θεσμικά 16 Eribon Didier, ό.π. σελ Οι συγγραφείς θέλοντας να περιγράψουν την πειθαρχική εξουσία που επιβάλλεται στα σώματα διακρίνουν δυο σημασίες που ανταποκρίνονται στην σχέση μεταξύ πειθαρχίας-γνώσης Η πρώτη λοιπόν, αφορά τη τιμωρία όπως η πειθάρχηση ενός ανυπάκουου παιδιού και η δεύτερη αφορά ένα σώμα γνώσεων και δεξιοτήτων όπως για παράδειγμα η προσωπική πειθαρχία κάποιου στον εαυτό του προκειμένου να πετύχει ένα στόχο του. Για τους συγγραφείς, αυτές οι σημασίες της πειθαρχίας συνδέονται με πλέγματα εξουσίας γνώσης τα οποία οδηγούν σε ορισμένα είδη ατόμων. Βλ Danaher 11

13 όργανα και πρακτικές, που πειθαρχεί τα σώματα προκειμένου να τα ελέγχει και να τα τοποθετεί σε ένα σύστημα κανονικότητας. Πρόκειται τώρα για τον Foucault, για μια «μικροφυσική» εξουσίας στα σώματα που έρχεται να αντικαταστήσει παλιές μορφές εξουσίας όπως το φεουδαρχικό μοντέλο αφέντη - δούλου. Τα σώματα ελέγχονται, κατανέμονται, οργανώνονται και όλα αυτά μέσω της παρατήρησης, της ποινής και της εξέτασης. Η μορφή του ελέγχου και του εγκλεισμού των φυλακισμένων έχει την αρχή της, κατά τον Eribon, στο μοντέλο της πανούκλας όπως αυτό παρουσιάζεται στους Μη κανονικούς. 18 Η εξουσία λοιπόν στο σώμα έρχεται από τα έξω προς τα μέσα που έχει ως αποτέλεσμα την αυτοπειθάρχηση του σώματος. Η ίδια η κοινωνία προβάλλει ένα ολόκληρο σύστημα ποινών και τιμωριών με διάφορες τεχνικές. Από τα πειθαρχικά όργανα και τις πρακτικές εμφανίζεται η οργάνωση της δυτικής νεωτερικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας που καταφέρνει να λειτουργεί συντελεστικά στην συγκρότηση των ατόμων της. Το ζήτημα για τον Foucault φαίνεται να είναι η λειτουργία των τεχνικών καταναγκασμού σε μια τεχνολογία της εξουσίας. Το ζήτημα των τιμωρητικών τεχνικών για τον Gros περνάει μέσα από μια ανάλυση και επεξεργασία του ατόμου που τιμωρείται παρά της πράξης που συντελέστηκε. 19 Αυτές οι τεχνικές επικεντρώνουν σε μια ανάλυση του προσώπου ως δράστη κάτω από ένα προφίλ που έχει σχηματιστεί και ένα ψυχογράφημα. Απομακρυνόμαστε με άλλα λόγια, από την πράξη και πλησιάζουμε το πρόσωπο ως το υποκείμενο της πράξης με βάση μια ψυχολογική του αλήθεια. Πρόκειται για μια πειθαρχική εξουσία που μέσω τεχνικών και μεθόδων, πειθαρχώντας τα σώματα δεν οδηγεί αποκλειστικά και μόνο στην υπακοή των σωμάτων αλλά στον πλήρη έλεγχο και παρατήρηση όλων των σωμάτων. Η πειθαρχική εξουσία λειτουργεί στα σώματα με τέτοιο τρόπο ώστε να διαμορφώνει και τους «σωματικούς εαυτούς». 20 Οι πειθαρχικές κοινωνίες υποτάσσουν το σώμα, το ελέγχουν, το επιτηρούν, το κανονικοποιούν έτσι ώστε να είναι χρήσιμο. Με την κανονικοποίηση αποσκοπούν Geoff, Schirato Tony and Webb Jen, Understanding Foucault, Sage Publication, σελ Ο Eribon συνδέει τη μορφή εγκλεισμού των φυλακισμένων με τα μοντέλα πολιτικού ελέγχου όπως αυτό της πανούκλας που αναλύεται στις παραδόσεις για τους Μη κανονικούς, στο Κολέγιο της Γαλλίας, το διάστημα Βλ Eribon Didier, «Το τοπικό και το παγκόσμιο: μορφές εξουσίας και τρόποι αντίστασης», ό.π. σελ Ο Gros στην προσπάθεια του να εξηγήσει ότι η σημερινή εξουσία δεν τιμωρεί την πράξη αλλά μάλλον το άτομο περιγράφει μια δικαιοσύνη η οποία ρωτά τον κατηγορούμενο όχι αν διέπραξε όντως την πράξη αλλά ποιος είναι τελικά. Κάτι τέτοιο για τον Gros σημαίνει ότι η απόδοση δικαιοσύνης εξαρτάται ή συνεκτιμάται από ψυχολογικές αλήθειες και χρήση ελαφρυντικών στοιχείων. Gros Frederic, Μισέλ Φουκώ, μτφρ Άντα Κλαμπατσέα, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2007, σελ Οι συγγραφείς επισημαίνουν την επιρροή της πειθαρχικής εξουσίας στο σώμα που εκπαιδεύεται και στο οποίο εγγράφονται διάφορα γεγονότα διαμορφώνοντας έτσι τους σωματικούς εαυτούς τους. Βλ 12

14 στην ομαλότητα και στη σταθερότητα. Οτιδήποτε παραβαίνει ή παραβιάζει αυτά τα χαρακτηριστικά θεωρείται επικίνδυνο για την υγιή και ομαλή κατάσταση της κοινωνίας και προκειμένου να επανέλθει οφείλει να συμμορφωθεί και να υπακούσει στις πειθαρχίες. Ο ορισμός που δίνει ο Foucault για τις πειθαρχίες στην Επιτήρηση και Τιμωρία, επικεντρώνοντας στο σώμα, είναι χαρακτηριστικός «Οι μέθοδες αυτές κλίμακα του ελέγχου, αντικείμενο του ελέγχου και τρόπος του ελέγχου επιτρέπουν το σχολαστικό έλεγχο των δραστηριοτήτων του σώματος, εξασφαλίζουν τη σταθερή καθυπόταξη των δυνάμεων του και επιβάλλουν σ αυτές μια σχέση υπακοήςχρησιμότητας όλα τούτα μπορούν να ονομαστούν "πειθαρχίες"» 21. Ο Foucault κάνει λόγο για μια πολιτική ανατομία του σώματος ή αντίστοιχα μια μικροφυσική εξουσία του σώματος στην οποία υπάρχουν πλέγματα σχέσεων και διεργασιών τα οποία όμως διευθετούνται μ έναν γενικό τρόπο. Πρόκειται για μια συνεχή αλληλόδραση πράξεων, καταστάσεων και προσώπων που όλο αυτό εκφράζει μια γενική και άμεση μέθοδο πειθάρχησης. Η Επιτήρηση και Τιμωρία αφηγείται λοιπόν μια πολιτική ανατομία του σώματος το οποίο καταναγκάζεται μέσα από τις πειθαρχίες να υπακούσει σε ένα κανονιστικό πρότυπο που του επιβάλλεται απ έξω. Στην πολιτική ανατομία του σώματος που επιχειρείται, εμπερικλείονται τα πλέγματα σχέσεων που δεν σχετίζονται μόνο με το σώμα αλλά και με τη συμπεριφορά που κατευθύνεται από την εσωτερικότητα του ατόμου. Στα πλαίσια μιας γενίκευσης ο Foucault παρουσιάζει διάφορα παραδείγματα από το ένα πειθαρχικό όργανο στο άλλο, προβαίνει σε έναν παραλληλισμό μεταξύ διαφόρων θεσμών για ν αναδείξει το εύρος που είχε και την ταχύτητα που λειτούργησε, καθώς και τον τρόπο που ακολούθησε για να φτάσει και να φανερώσει το ύφος και την εικόνα μιας σύγχρονης κοινωνίας που συντηρείται μ αυτό τον τρόπο. Στην Επιτήρηση και Τιμωρία η πειθαρχική εξουσία έτσι όπως αναδεικνύεται από το ποινικό σύστημα και τη φυλακή, παρουσιάζεται ως μια τέχνη που κατανέμει τα άτομα στο χώρο, ελέγχει τη δραστηριότητα τους, οργανώνει γενέσεις και συνθέτει δυνάμεις. Γίνεται εμφανής λοιπόν μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται ποινικά κάποιος προκειμένου να συμμορφωθεί. Οι πειθαρχίες βασίζονται στις επιτηρήσεις και στον έλεγχο. Πρόκειται για μία αλλαγή στον έλεγχο των σωμάτων μέσω των πρακτικών επιτήρησης. Danaher Geof, Schirato Tony and Webb Jen, Understanding Foucault ό.π., σελ Foucault Michel, Επιτήρηση και Τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής, μτφρ. Καίτη Χατζηδήμου, Ιουλιέττα Ράλλη, εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1976, σελ

15 Η πειθαρχία κατασκευάζει «πειθήνια σώματα» και με το να κατανέμει το χώρο, να ελέγχει τη δραστηριότητα, να οργανώνει γενέσεις και να συνθέτει δυνάμεις, έχει ως αποτέλεσμα να κατασκευάζει όχι μόνο «πειθήνια σώματα» αλλά και μια ελεγχόμενη ατομικότητα. Ο χωρο - χρόνος είναι αυτός που θα καθορίσει την πειθαρχική εξουσία προκειμένου να ελέγξει τα σώματα. 22 Στην Επιτήρηση και Τιμωρία ο Foucault αναλύει τα μέσα που χρησιμοποιεί η πειθαρχία προκειμένου να ελέγχει και να επιτηρεί ολοκληρωτικά τα σώματα. Η πειθαρχία λοιπόν εκγυμνάζει ορθά τα σώματα έχοντας ως μέσα την επιτήρηση, την κανονιστική κύρωση και την εξέταση. Αυτά τα μέσα οδηγούν σε μια αντίληψη κανονικότητας των σωμάτων που από τη μια ομοιογενούν και από την άλλη εξατομικεύουν. Η πειθαρχική εξουσία προκειμένου να διατηρήσει την ισχύ της επιβάλλει τιμωρίες και ποινές. Εδώ συμβαίνει αυτό που σημειώνει πολύ εύστοχα ο Gros κάνοντας λόγο για την «τιμωρία του ανυπάκουου σώματος». 23 Η τιμωρία και η ποινή δε γίνονται για να επιφέρουν ουσιαστικά κάποια δικαιοσύνη αλλά μέσω αυτών να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να συντηρηθεί η πειθαρχική εξουσία παρουσιάζοντας τα πράγματα απολύτως φυσικά και κανονικά «Η διηνεκής απειλή της ποινής που περνά απ όλα τα σημεία και ελέγχει ακατάπαυστα τους πειθαρχικούς θεσμούς, συγκρίνει, διαφορίζει, ιεραρχεί, εξομοιώνει, αποκλείει. Με μια λέξη κανονικοποιεί». 24 Ο Foucault εν προκειμένω από την επιτήρηση και τη γενεαλογία της φυλακής δε θέλει να εννοήσει πώς μέσω των αλλαγών στο ποινικό σύστημα οι έγκλειστοι θα συμμορφωθούν με την έννοια να καταλάβουν γιατί βρίσκονται εκεί μέσα, να καταλάβουν δηλαδή ότι η πράξη τους ήταν λάθος έτσι ώστε να μην το ξανακάνουν, όσο μέσα απ όλη αυτή την διαδικασία να παραχθεί ένα είδος υποκειμένου που θα εξασφαλίσει στην ίδια την εξουσία, την επιβολή της. Το πάθημα έγινε μάθημα ακριβώς για την ίδια τη συγκρότηση ενός υποκειμένου που καλείται πλέον φυλακισμένος ή έγκλειστος. 22 Η σύνδεση και αναγκαιότητα του χωρο-χρόνου στην πειθαρχία τονίζεται και από τους Danaher, Schirato και Webb, δηλώνοντας πως η πειθαρχική εξουσία χορηγώντας στο όργανο μια τάξη μέσα σ ένα σύστημα, ρυθμίζει τα σώματα με όρους χρόνου και χώρου, έτσι ώστε τα σώματα να εξατομικεύονται χωρίς να έχουν μια σταθερή θέση αλλά μ αυτό τον τρόπο να βρίσκονται σ ένα δίκτυο σχέσεων. Ως παράδειγμα αυτής της πειθαρχικής εξουσίας φέρνουν το σχολείο με το χρονοδιάγραμμα που ρυθμίζει μαθητές και δασκάλους. Βλ Danaher Geoff, Schirato Tony, and Webb Jen, Understanding Foucault, ό.π., σελ Από τη στιγμή λοιπόν που το σώμα θα παραβεί τον κανόνα οφείλει να συμμορφωθεί μέσω της τιμωρίας και της ποινής. Έτσι για τον Gros αυτές οι τιμωρίες παρουσιάζονται ως σωφρονιστικές ενώ στην πραγματικότητα αποσκοπούν σε μια κανονικοποιημένη συμπεριφορά. Βλ Gros Frederic, Μισέλ Φουκώ, ό.π σελ Foucault Μichel, Επιτήρηση και Τιμωρία. H γέννηση της φυλακής, ό.π., σελ

16 Οι πειθαρχίες λοιπόν στηρίζονται στην τήρηση ενός κανόνα και στην επικράτηση του γύρω από τον οποίο παράγεται ένα σύστημα μικροποινών και τιμωριών. Αυτό που συμβαίνει στην φυλακή είναι η αποκατάσταση στον κανόνα και στην ομαλότητα των φυλακισμένων. Οι φυλακισμένοι δεν διέπραξαν απλά ένα έγκλημα αλλά μέσω αυτού του εγκλήματος τους προσδίδεται μια εγκληματική ταυτότητα απέναντι απ αυτό που ορίζεται ως "καλός πολίτης". 25 Ωστόσο το γεγονός ότι πρόκειται για φυλακισμένους, για φυλακισμένους όμως που διαχωρίζονται από τους καλούς πολίτες επιβεβαιώνει τη σχέση μεταξύ του φυλακισμένου και της ιδιότητας του καλού πολίτη. Το ότι είναι φυλακισμένοι δεν εννοεί ότι απλά βρίσκονται στην φυλακή για κάτι που έπραξαν αλλά γιατί αυτό τους κάνει να διακρίνονται από τους καλούς πολίτες. Με τη λογική αυτή μπορούμε να πούμε ότι οι φυλακισμένοι μπορεί να είναι πολίτες μιας κοινωνίας με την έννοια ότι συνυπάρχουν μαζί με άλλους στην ίδια κοινωνία αλλά ωστόσο δεν θεωρούνται καλοί πολίτες καθώς οι πράξεις τους δεν συνοδεύονται από την ηθική που απαιτείται. Έτσι λοιπόν είμαστε σε θέση να πούμε ότι οι φυλακισμένοι αποτελούν μέρος της κοινωνίας αλλά ταυτόχρονα αποτελούν ανθρώπους ενός άλλου κόσμου. Ο κανόνας αποτελεί μια γενική ρυθμιστική αρχή που θα σχηματίσει τις νόρμες στην κοινωνία και τις κανονικότητες στην καθημερινή ζωή. Στα πλαίσια αυτής της κανονικότητας παρατηρείται ένας διαχωρισμός μέσω των πρακτικών. Διαιρείται έτσι ο εγκληματίας από τον καλό και φρόνιμο πολίτη, ο υγιής από τον άρρωστο, ο διεστραμμένος από τον φυσιολογικό. Ο Merquior υποστηρίζει πως ο καλύτερος δυνατός τρόπος για να επιτευχθεί η ευπείθεια και η υπακοή είναι το έδαφος της «κανονικοποιητικής κρίσης». 26 Συνεπώς προκύπτει μια ηθική πίεση που προκαλείται στα άτομα όταν προβάλλεται συνεχώς το πρότυπο και η εικόνα του καλού και κακού πολίτη. Η ηθική αυτή πίεση οδηγεί συνεχώς το άτομο σε μια προσπάθεια του να τοποθετεί τον εαυτό του σε μια κανονικοποιημένη διαδικασία και συμπεριφορά. Η κανονικότητα και η κανονική συμπεριφορά που επιδιώκει η εξουσία από το σώμα, για τον Foucault, αντιπαραβάλλεται με το νόμο. Η εξουσία απασχόλησε τον Foucault ως ένα ζήτημα που από τον νόμο της απαγόρευσης πέρασε στο νόμο του κανόνα. Από τη μια λοιπόν βρίσκεται η εξουσία που συγκροτήθηκε 25 Οι συγγραφείς θέλοντας να επιβεβαιώσουν την επιβολή του κανόνα στην συγκρότηση ενός συγκεκριμένου υποκειμένου, υποστηρίζουν τη θέση ότι οι φυλακισμένοι είναι άνθρωποι που έχουν οριστεί ως φυλακισμένοι ακριβώς γιατί έχουν παραβιάσει κοινωνικούς κανόνες διαχωρίζοντας τους από τους καλούς και υπάκουους πολίτες. Βλ. Danaher Geoff., Schirato Tony and Webb, Jen, Understanding Foucault, ό.π., σελ Ο Merquior αναφορικά με τον τρόπο που συντελείται και ενδυναμώνεται η πειθαρχία στα πλαίσια μίας κανονικοποιητικής κρίσης, τοποθετεί την έννοια της νόρμας ως κανόνα που εγκαθιδρύεται στην 15

17 πάνω στο νόμο και από την άλλη η εξουσία που συγκροτείται στην βάση μιας κανονικότητας ως στοιχείο που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες. Πρόκειται για δυο διαφορετικές τακτικές επιβολής της εξουσίας που εγκαθιδρύθηκαν κατά τη διάρκεια της ιστορίας, από το νόμο στον κανόνα. 27 Μαζί με την παρατήρηση και την κανονιστική κύρωση, ως πειθαρχικά μέσα υπάρχει και η εξέταση η οποία συνδυάζοντας την παρατήρηση με την κύρωση καταφέρνει να επικυρώνει την πειθάρχηση των σωμάτων σε μια στέρεη βάση του πραγματικού και της αλήθειας. Η εξέταση θέτει, θα λέγαμε, κάτω από μια κοινή φόρμα ελέγχου τα άτομα που αναζητώντας την δική τους αλήθεια "μπαίνουν στην ίδια ομπρέλα" με όλους καθορίζοντας κοινές αλήθειες που καταλήγουν να γίνονται αποδεκτές από το σύνολο της κοινωνίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των πειθαρχικών μέσων της επιτήρησης, της κύρωσης και της εξέτασης μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί το σχολείο το οποίο ακριβώς πάνω στο αίτημα και στην ανάγκη για γνώση και μάθηση, ελέγχει τα άτομα ως σώματα μαθητών. Η πειθαρχημένη κοινωνία έτσι όπως αναπτύσσεται στα πλαίσια ενός αστικού πολιτισμού δημιουργεί τεχνικές επιτήρησης όπως αυτή του «πανοπτικού» του Jeremy Bentham που αναλύει ο Foucault στην Επιτήρηση και Τιμωρία. Ο πανοπτισμός έχοντας ως εργαλείο το «πανοπτικό βλέμμα», υπήρξε εκείνη η εφεύρεση, επίτευξη της πειθαρχικής εξουσίας καταγραφής των πάντων κάθε κίνησης και λεπτομέρειας αλλά μ έναν τρόπο που δε γίνεται φανερή η κίνηση του. 28 Πρόκειται συνεπώς για ένα βλέμμα επιτήρησης το οποίο δε γίνεται ποτέ φανερό στους φυλακισμένους αλλά ωστόσο επιτυγχάνει τον πλήρη έλεγχο τους. Αυτό το βλέμμα αποτελεί ίσως μια προέκταση και γίνεται θεσμικό πια, και σε άλλους χώρους στην κοινωνία ελέγχοντας κάθε κίνηση και συμπεριφορά. Ο Foucault παρουσιάζει το «πανοπτικό» του Bentham για να προβάλλει το σύστημα που μέσα από την παρατήρηση και το σωφρονισμό οδηγούσε σε διακρίσεις μεταξύ κανονικού και μη κανονικού σώματος. Κατά τον Eribon, ο πανοπτισμός περιέχει και τα δυο μοντέλα πολιτικού ελέγχου που κοινωνία παράγοντας έτσι κανονιστικά πρότυπα. Βλ. Merquior, J.G., Foucault, ό.π. σελ Στο ίδιο πλαίσιο, ο Gros περιγράφει τον μετασχηματισμό της εξουσίας από τη μορφή του νόμου σε ένα κανονιστικό πρότυπο. Ο νόμος, σύμφωνα με τον ίδιο, δημιουργεί ένα χώρο του επιτρεπτού και του απαγορευμένου μέσα από εξακριβωμένες πράξεις ενώ το κανονιστικό πρότυπο επιβάλλει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά επενδύοντας περισσότερο στην εσωτερικότητα των πράξεων των προσώπων με μια συνολική ματιά στην ύπαρξη. βλ Gros Frederic, Μισέλ Φουκώ, ό.π. σελ Το πανοπτικό του Bentham, κατά τον Merquior, συνδέει την παραδοσιακή με την σύγχρονη κοινωνία στο σημείο που ενώνεται το όραμα μιας καθαρής κοινότητας με το όραμα μιας πειθαρχημένης κοινωνίας. Βλ Merquior, J.G., Foucault, ό.π., σελ

18 αναλύονται στους Μη κανονικούς, του «λεπρού» και του «πανωλόβλητου». 29 Από τον εγκλεισμό επιτυγχάνεται η παρατήρηση και ο έλεγχος τέτοιος μάλιστα που να διαχωρίζει το κανονικό και φυσιολογικό από το μη κανονικό. Το μοντέλο του «πανοπτικού» μέσω του πύργου, λόγω του συγκεκριμένου σχεδίου που είχε, επέτρεπε την άμεση πρόσβαση στα κελιά χωρίς ωστόσο να γίνονται ορατοί στους έγκλειστους, αυτοί που επιτηρούν. Οι φυλακισμένοι κάτω από τον πανοπτικό έλεγχο αναλαμβάνουν διάφορα καθήκοντα λειτουργώντας σαν εργάτες απέναντι σ ένα αφεντικό. Γίνεται φανερό λοιπόν σε μας ότι ο θεσμός αυτός της φυλακής λειτουργεί σαν ένας χώρος εργασίας προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την εμφάνιση και προέκταση αυτής της πειθαρχικής εξουσίας στο σύνολο λειτουργίας της κοινωνίας. 30 Παρατηρείται λοιπόν το μοντέλο της πειθαρχικής εξουσίας στις σύγχρονες κοινωνίες καθώς και η εγκαθίδρυση του στην εργασία και την απασχόληση. Με την πειθαρχική εξουσία λοιπόν, τα άτομα ομογενοποιούνται αλλά ταυτόχρονα εξατομικεύονται υπό το βλέμμα της επιτήρησης σε έναν συνεχή έλεγχο στα σώματα τους. Τα άτομα λαμβάνουν ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία καθορίζονται από την πειθαρχική εξουσία, βρισκόμενα κάτω από το πλέγμα διαρκών σχέσεων εξουσίας Η πειθαρχική εξουσία του βλέμματος εξατομικεύει τα πρόσωπα αλλά αυτή η εξατομίκευση τίθεται υπό την ίδια την εξουσία. 1.3 Ιστορία της Σεξουαλικότητας Στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας ο Foucault επιχειρεί μια επαναδιαπραγμάτευση της θεωρίας της εξουσίας. Αντιμετωπίζει το θέμα της εξουσίας με μια άλλη οπτική απ αυτή που είχε πριν στην Επιτήρηση και Τιμωρία. Και στα δυο έργα του ωστόσο, η εξουσία «πολιορκεί» τον εαυτό από την άποψη ότι κατασκευάζει ένα υποκείμενο και μία ατομικότητα. Και στις δυο περιπτώσεις των έργων του ο Foucault δίνει έμφαση 29 Του λεπρού αφού πρόκειται για αποκλεισμό και απομάκρυνση από την κοινωνία και του πανωλόβλητου αφού παρατηρείται ο εγκλεισμός και ο συνεχής έλεγχος. Βλ Eribon Didier, «Το τοπικό και το παγκόσμιο: μορφές εξουσίας και τρόποι αντίστασης», ό.π. σελ Από την ερμηνευτική μεταξύ γνώσης και εξουσίας όπως αναδεικνύεται στη φυλακή και το πανοπτισμό, το «πανοπτικό βλέμμα» ταυτίζεται με την ανάγκη παραγωγής ενός εργατικού δυναμικού. Στην ίδια λογική οι Danaher, Schirato και Webb, ερμηνεύουν αυτό το βλέμμα ως μια προέκταση του εργατικού δυναμικού στα εργοστάσια της Βιομηχανικής Επανάστασης και συνεπώς σε εργοστάσια βιομηχανικού επιπέδου. Βλ Danaher Geoff, Schirato Tony, and Webb Jen, Understanding Foucault, ό.π., σελ

19 στην έννοια της υποκειμενικότητας αλλά με διαφορετικό τρόπο. Στην περίπτωση της Ιστορίας της Σεξουαλικότητας αυτό που τον ενδιαφέρει είναι πως μετασχηματίζεται το σεξουαλικό υποκείμενο των δυτικών κοινωνιών. Στην Επιτήρηση και Τιμωρία, η εξουσία κατασκευάζει από τα έξω μια ατομικότητα που στηρίζεται στο κανονικοποιημένο σώμα και στο οποίο ο εαυτός αποτελεί μέρος της εξουσίας. Στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας, η εξουσία κατασκευάζει ατομικότητες από τα μέσα προς τα έξω με μια εξουσία από τα κάτω προς τα πάνω, από το εσωτερικό μέρος του εαυτού στο εξωτερικό μέσω του «λόγου». Αναφορικά με το ζήτημα της εξουσίας και της στροφής από την Επιτήρηση και Τιμωρία στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας, η κατασκευή του εαυτού επιχειρείται από τα μέσα προς τα έξω ενεργοποιώντας εσωτερικούς μηχανισμούς του ατόμου. 31 Η Ιστορία της Σεξουαλικότητας αρχικά προβάλλεται από τον Foucault ως το χρονικό μιας αύξουσας καταστολής. Η υπόθεση της καταστολής είναι το σημείο με το οποίο θα ξεκινήσει ο Foucault την ανάλυση του για τη σχέση εξουσίας γνώσης στην νεωτερική δύση. Ο Foucault ξεκινώντας από τη βικτωριανή εποχή περιγράφει μια καταστολή του σεξ μέσα από το σύνολο της ηθικής της εποχής καθώς και «τεχνικές λόγου» που καθιερώθηκαν για το σεξ μετατρέποντας το σε «λόγο». Την εποχή αυτή παρατηρείται μια καταπίεση σε θέματα, που αφορούν τον καθένα ξεχωριστά, όπως το ίδιο του το σώμα. Αρχίζει λοιπόν ν αναπτύσσεται μια κριτική και ένας «λόγος» απέναντι σ αυτό. 32 Ο Foucault κάνει λόγο για μια σεξουαλικότητα που αναγνωρίζεται μόνο στην συζυγική οικογένεια και στην αναπαραγωγή «Γύρω από το σεξ όλοι σωπαίνουν». 33 Η σεξουαλικότητα δεν μπορεί να λέγεται ν ακούγεται να υπάρχει παρά μόνο να απαγορεύεται, να υποκρύπτεται και να επιτρέπεται από την πίσω πόρτα. Ο Foucault από την άλλη ταυτίζει το χρόνο έναρξης της καταστολής με τον καπιταλισμό και με το αστικό καθεστώς. Για τον ίδιο, η καταστολή υπάρχει όσο υπάρχει το καπιταλιστικό σύστημα. Το καπιταλιστικό σύστημα και η ελεύθερη αγορά καθώς και η τεχνολογία ως απόρροια αυτού του συστήματος συνδέθηκε και καθόρισε 31 Στην ίδια λογική ο Merquior, αναφέρει πως η κατασκευή του εαυτού από την εξουσία εξιστορείται εκ των έσω. Γίνεται λόγος επομένως για τις τεχνολογίες του εαυτού οι οποίες σύμφωνα με τον ίδιο, προσλαμβάνονται στη δική τους εσωτερική κατάσταση και όχι στις εξωτερικές δομές της εξουσίας. Merquior, J.G., Foucault, ό.π., σελ Από μια εποχή καταστολής όπως χαρακτηρίζεται η βικτωριανή είναι πιθανόν να γεννηθούν διάφορα ερωτήματα για την καταστολή όπως ότι το καταπολεμούνε για να το απομακρύνουνε ή για να το φέρουνε πιο κοντά; Αντιστοίχως, οι άνθρωποι της βικτωριανής εποχής, έθεσαν το απαγορευμένο για να το ακυρώσουν και να το απομακρύνουν από την ζωή, ή απλά μ αυτό τον τρόπο θα έθεταν νέους όρους για να το φτάσουν; 33 Foucault Michel, Ιστορία της Σεξουαλικότητας, τόμος 1 H δίψα της γνώσης, μτφρ Γκλόρυ Ροζάκη, 18

20 κατά κάποιο τρόπο την καταστολή της σεξουαλικότητας. Η γρήγορη κίνηση, το να τρέχουν τα πράγματα μ ένα ρυθμό που χάνει το βήμα, θα λέγαμε ότι οδήγησε σε μια στενή αντίληψη που τα πράγματα περί σεξουαλικότητας σ ένα τέτοιο σύστημα δεν πρέπει να λέγονται, αλλά μ έναν άλλο τρόπο θα πρέπει να υπάρχουν αποκεκαλυμμένα ή κρυμμένα καλά. Γίνεται έτσι μια σύνδεση του φαινομένου της καταστολής με το πολιτικό φαινόμενο της εποχής ως μια πολιτική υπόθεση που μας αφορά όλους «Και η υπόθεση του σεξ -της ελευθερίας του, αλλά και της γνώσης που αποκτάμε γι αυτό καθώς και το δικαίωμα μας να το κουβεντιάζουμε -βρίσκεται νομιμότατα συνδεδεμένη με την υπόληψη μιας πολιτικής υπόθεσης: το σεξ, εντάσσεται, κι αυτό, στο μέλλον». 34 Ο Foucault διερευνώντας την ερμηνευτική μεταξύ σεξ και εξουσίας με τη μορφή σχέσης καταστολής, αναρωτιέται πως αν υπάρχει όντως η καταστολή του σεξ τότε στη περίπτωση που κάποιος μιλά γι αυτό οδηγείται σε παράβαση. Από τη μια, λοιπόν, για τον Foucault, το σεξ καταστέλλεται κατά το τρίπτυχο «απαγόρευσησιωπή-λογοκρισία» και από την άλλη παρατηρείται μια «αληθινή έκρηξη Λόγων» γύρω από αυτό. Διατυπώνοντας κάποιες αμφιβολίες σχετικά με την καταστολή, δείχνει πως αρνείται να αποδώσει μια υπόθεση καταστολής στην σεξουαλικότητα γιατί για τον ίδιο δεν πρόκειται για μια καταστολή όσο ότι μέσα από μια καταστολή εισάγονται «λόγοι» για την σεξουαλικότητα. Με άλλα λόγια, για τον Foucault η εξουσία δεν καταστέλλει τη σεξουαλικότητα με τρόπο που να την εξαφανίζει αλλά με τρόπο που να δημιουργεί Λόγους για κείνη. 35 Κεφ.2 Ερμηνευτική των «λόγων αλήθειας» 2.1 Το αίτημα για γνώση Κοντολογίς, αυτό που φαίνεται να ενδιαφέρει τον Foucault είναι το τρίπτυχο εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1978, σελ Foucault Michel, Ιστορία της Σεξουαλικότητας, τόμος 1 H δίψα της γνώσης, ό.π., σελ Για την υπόθεση περί καταστολής και το πόσο ο Foucault δέχεται μία υπόθεση καταστολής για τη σεξουαλικότητα κάνει λόγο ο Gros ο οποίος εμφανίζει τον Φουκώ να εναντιώνεται με την υπόθεση περί καταστολής στην σεξουαλικότητα και να της αποδίδει την ενσωμάτωση της με το Λόγο. Έτσι η σεξουαλικότητα για τον ίδιο, δεν αποτελεί εργαλείο απόλαυσης όπως στην ανατολή αλλά έναν συνδυασμό επιθυμίας και αλήθειας. Το σύστημα της σεξουαλικότητας στη δύση μπορεί να λεχθεί ως «Πες μου πως και ποιον επιθυμείς, και θα σου πω ποιος είσαι». Gros Frederic, Μισέλ Φουκώ, ό.π σελ

21 εξουσία, γνώση, ηδονή μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες για ένα «λόγο και μια αλήθεια» πάνω στην σεξουαλικότητα. Στη δίψα της γνώσης, τον πρώτο τόμο της Ιστορίας της Σεξουαλικότητας, ο Foucault παρουσιάζει μια εξουσία που επιβάλλεται άμεσα από το «λόγο» και από το αίτημα της γνώσης για την αναζήτηση της αλήθειας. Το σύστημα αλήθειας-γνώσης παράγεται από τα όργανα και τις πειθαρχίες παρόλο που η Ιστορία της Σεξουαλικότητας παρουσιάζει μια πουριτανική και σιωπηλή βικτωριανή εποχή. Η αναζήτηση και η έννοια της αλήθειας απασχόλησε τον Foucault στο έργο του. Το αίτημα της γνώσης βρίσκεται στη δύναμη του λόγου και της γλώσσας ως μια δύναμη τέτοια που βρίσκεται σ ένα ρόλο "ντετέκτιβ" θα λέγαμε, καταδιώκοντας συνεχώς το απειλητικό εκείνο στοιχείο που βρίσκεται στον καθένα παντού και πάντα, και δεν είναι άλλο από την σεξουαλικότητα του. Το αίτημα για γνώση αποτελεί ταυτόχρονα το αίτημα γύρω από την αλήθεια. Κατ αυτό τον τρόπο όλοι πρέπει να συμφωνούν και να υπακούουν σε έναν κανόνα ή σε μια νόρμα που σχηματίζεται καθώς θ αποτελεί μια ρυθμιστική αρχή για τους ίδιους μπροστά σε μία κοινή βάση μεταξύ γνώσης και αλήθειας. Ξεπερνώντας την αριστοτελική σκέψη για την αλήθεια, ο ίδιος ο Foucault ακολουθεί την νιτσεϊκή σκέψη περί αλήθειας και την περίφημη γενεαλογική μέθοδο του. Αναλύει ιστορικά πως διαμορφώθηκε ο όρος της αλήθειας που ξεκίνησε από το δικανικό σύστημα περί νόμων και απαγορεύσεων και κατέληξε στον κανόνα. Ο Foucault στην προσπάθεια του να επικεντρωθεί σ αυτού του είδους την αλήθεια που φανερώνει ο νόμος και η απαγόρευση, ξεκινά με τον δικαιϊκό λόγο και το πως παρουσιάζεται τελικά η αλήθεια μέσα από ένα ολόκληρο σύστημα που αποδίδει τυπικά δικαιοσύνη. Ο Gros ερμηνεύει την λειτουργία του δικαιϊκού συστήματος στη βάση όχι μιας απόδειξης της αλήθειας αλλά περισσότερο στην δοκιμασία της αλήθειας. 36 Η αλήθεια σύμφωνα με ένα τέτοιο σύστημα, βρίσκεται σε έναν αγώνα λόγων και οι πιο δυνατοί και πειστικοί θα συνδεθούν με την αλήθεια. Το αίτημα για την αλήθεια, στη «δίψα για γνώση» παίρνει τη μορφή της ομολογίας και έπειτα της εξέτασης. Το αίτημα για την αλήθεια συνδέθηκε με την ερμηνευτική του εαυτού ως μια μορφή αυτογνωσίας που ξεκίνησε, θα λέγαμε, από την εξομολόγηση και τις πρακτικές της. Ο ίδιος ο εξομολογητικός λόγος παρέχοντας ένα σεξουαλικό υποκείμενο για το "ποιός είμαι σεξουαλικά" αποτελεί μία ελεγκτική διαδικασία που ξεκινά από την εκκλησία και τις θρησκευτικές τεχνικές της 36 Gros Frederic, Μισέλ Φουκώ, ό.π., σελ