Πανεπιστήμιο Πατρών Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πατρών Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Πτυχιακή εργασία στα πλαίσια προπτυχιακών σπουδών "Yποθαλάσσιες βαρυτικές μετακινήσεις ιζημάτων στη βόρεια Κρήτη" επιβλέπων Παπαθεοδώρου Γεώργιος, αναπληρωτής καθηγητής Μασμανίδη Δέσποινα Πάτρα, Σεπτέμβριος 2010

2 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα Διπλωματική εργασία εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη του Αναπληρωτή Καθηγητή, στον τομέα Γενικής και Θαλάσσιας Γεωλογίας, Γεωδυναμικής, κύριο Γεώργιο Παπαθεοδώρου τον οποίο ευχαριστώ ιδιαιτέρως για την καθοδήγηση, τις χρήσιμες παρατηρήσεις και τη βοήθεια του, χωρίς την οποία δεν θα ήταν δυνατή η ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Αξίζει να σημειωθέι ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τους υποψήφιους διδάκτορες Φακίρη Ηλία και Κορδέλα Σταυρούλα καθώς και τον Πρεβενιό Μιχάλη για την πολύ καλή συνεργασία και την πολύτιμη βοήθεια που μου πρόσφεραν σε όλα τα στάδια της έρευνάς μου. Τέλος ευχαριστώ το οικείο περιβάλλον μου και τους δικούς μου ανθρώπους για την ηθική υποστήριξη που ήταν σημαντική σε όλη τη διάρκεια της μέχρι τώρα σταδιοδρομίας μου. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΒΑΡΥΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΘΕΛΑΣΣΙΩΝ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΜΗΑΧΑΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΥΘΜΕΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΙΤΚΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΕΩΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΑΖΩΝ ΣΕ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΧΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΥΘΜΕΝΑ ΤΥΠΟΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΥΘΜΕΝΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

5 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τις τελευταίες δεκαετίες έχει δωθεί ιδιαίτερη σημασία στη μελετή των ωκεάνιων ιζημάτων και η συμπεριφορά τους τόσο κατά τη διάρκεια της καθίζισης των κόκκων στην υδάτινη στήλη, όσο και κατά την απόθεση των ιζημάτων στον πυθμένα. Το γεγονός αυτό συμβαίνει εξαιτίας των δραστικών αλλαγών που επιφέρουν οι εν λόγω βαρυτικές μετακινήσεις ιζημάτων στα θαλάσσια περιβάλλοντα, οι οποίες συνήθως είναι και καταστρεπτικές. Η παρατήρηση των φαινομένων αυτών παρουσιάζει ακρετές δυσκολίες διότι δεν είναι δυνατή η άμμεση παρατήρηση και επεξεργασία τους. Στην επίλυση αυτού του προβλήματος έχει συντελέσει η ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογιών και των τεχνικών που χρησιμοποιούνται για την αποτύπωση και την επεξήγηση των υποθαλάσσιων βαρυτικών μετακινήσεων. Στην προκειμένη εργασία θα ασχοληθούμε κυρίως με τις βαρυτικές μετακινήσεις που λαμβάνουν μέρος στο Βορειοδυτικό τμήμα του Κρητικού Πελάγους και συγκεκριμένα στον κόλπο Μενιές. Κύριος στόχος της έρευνας είναι η οπτική παρατήρηση των θαλάσσιων ιζημάτων καθώς και η μορφολογική αποτύπωσή τους στον πυθμένα. Η προκείμενη εργασία αποτελείται από πέντε καφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρονται διεξοδικά οι τύποι των υποθαλάσσιων βαρυτικών μετακινήσεων καθώς και τα περιβάλλοντα στα οποία αποτίθονται τα ιζήματα. Στο δεύτερο καφέλαιο περιγράφονται τόσο οι τρόποι εμφάνισης των αποθέσεων σε τομογραφίες όσο και διαδικασία καταγραφής και αναγνώρισης τους. Στο τρίτο καφάλαιο γίνεται μια περιγραφή σχετικά με την περιοχή έρευνας. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των τρόπων συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων καθώς και η ανάλυσή τους. Τέλος στο πέμπτο κεφάλαιο παρατίθενται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη συνολική έρευνα. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΥΠΟΘΑΛΛΑΣΙΕΣ ΒΑΡΥΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ Τα περισσότερα υποθαλάσσια ιζήματα είναι χερσογενούς προέλευσης και προέρχονται από την αποσάθρωση των πετρωμάτων των ηπείρων. Τα προιόντα της αποσάθρωσης των πετρωμάτων μεταφέρονται με διάφορα μέσα προς τη θάλασσα όπου καθιζάνουν δια μέσου της υδάτινης στήλης και αποτίθενται στο ανώτερο τμήμα της ηπειρωτικής κατωφέρειας. Εκεί, εξαιτίας των συνθηκών αστάθειας που επικρατούν, τα ιζήματα δεν παραμένουν στην αρχική τους θέση μα μετακινούνται προς τα βαθύτερα σημεία. Οι μετακινήσεις των μαζών αυτών που χαρακτηρίζονται και ως βαρυτικά ελεγχόμενες αναδιευθετήσεις ιζημάτων, αποτελούν την κύρια διαδικασία μεταφοράς που λαμβάνει χώρα στις κρηπίδες και τις υποθαλάσσιες χαραδρώσεις. 1.1 ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΙΖΗΜΑΤΩΝ Τα μέσα μεταφοράς των προϊόντων αποσάθρωσης των πετρωμάτων προς τη θάλασσα είναι: I. Τα ποτάμια II. III. Οι παγετώνες Οι άνεμοι Ποταμογενής μεταφορά Τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωμάτων με τη βοήθεια των βροχοπτώσεων συγκεντρώνονται στα νερά των ποταμών και διαμέσου αυτών καταλήγουν στη θάλασσα. Τα εν λόγω προϊόντα μεταφέρονται είτε υπό τη μορφή σωματιδίων ή κόκκων σε στέρεα μορφή, είτε με τη μορφή διαλυμένων στοιχείων στο νερό. Αυτό το ιζηματογενές φορτίο συνίσταται και από ανόργανα υλικά όπως αργιλικά ορυκτά και πυριτικά ορυκτά, αλλά και απο οργανικής προέλευσης υλικά που βρίσκονται σε σωματιδιακή η διαλυμένη μορφή. Το σωματιδιακό φορτίο των ποταμών μεταφέρεται προς τα κατάντη είτε ολισθένοντας είτε κυλώντας είτε αναπηδώντας είτε τέλος, αιωρούμενο. 7

8 Παγετώδης μεταφορά Η παγετώδης μεταφορά εμφανίζεται στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη όπου οι παγετώνες εκβάλλουν στη θάλασσα. Το ιζηματοφορτίο των παγετώνων προκύπτει από φυσική αποσάθρωση εξαιτίας της τριβής των πετρωμάτων με τον ολισθέντα παγετώνα. Όταν ο παγετώνας φτάσει στη θάλασσα αποθέτει όλο το φορτίο της βάσης του στον πυθμένα όπου και σχηματίζονται παγετοθαλάσσιες αποθέσεις. Αναμογενής μεταφορά Το χερσογενές υλικό το οποίο μεταφέρεται από τον άνεμο καλείται αιολική σκόνη και συντελείται απο μια διεργασία μεταφοράς χερσογενούς υλικού προς το ωκεάνιο περιβάλλον. Η λεπτόκοκκη αιολική σκόνη έχει ποικίλη σύνθεση από στερεά υλικά, τα οποία είναι αδιάλυτα ή διαλύονται δύσκολα στο νερό, και από ιχνοστοιχεία τα οποία είναι προσκολλημένα στα μεταφερόμενα στερεά υλικά και απελευθερώνονται στο θαλάσσιο περιβάλλον κατά την είσοδό τους σε αυτό. 1.2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΙΖΗΜΑΤΩΝ Ανάλογα με το περιβάλλον απόθεσης τα ιζήματα διακρίνονται σε : I. Νηρητικά II. Πελαγικά Νηρητικό περιβάλλον απόθεσης Η εμφάνιση των ιζημάτων σε ένα νηρητικό περιβάλλον απόθεσης περιλαμβάνει την παράκτεια ζώνη καθώς και τη ζώνη της υφαλοκρηπίδας. Η ιζηματογένηση εδώ λαμβάνει χώρα κάτω από υδροδυναμικές συνθήκες και τα ιζήματα είναι κυρίως χονδρόκοκκα και προέρχονται από ποτάμια δραστηριότητα. Τα χαρακτηριστικά των ιζημάτων του πυθμένα σε αυτήν την περιοχή εξαρτώνται από τις: Κλιματικές συνθήκες οι οποίες καθορίζουν τα προιόντα της αποσάθρωσης ανάλογα με το αν επικρατούν φυσικές ή χημικές 8

9 διεργασίες και τον τρόπο με τον οποίο μεταφέρονται τα προιόντα της αποσάθρωσης (ποταμογενής, παγετώδης ή ανεμογενής) Υδροδυναμικές συνθήκες που επικρατούν στην υφαλοκρηπίδα που ελέγχονται απο τα ρεύματα, είτε αυτά είναι παλλιρροικά είτε ανεμογενή είτε ρεύματα καταιγίδων. Σημαντικό ρόλο στις υδροδυναμικές συνθήκες που επικρατούν στην υφαλοκρηπίδα διαδραματίζει και το κυματικό καθεστώς της ευρύτερης περιοχής. Πελαγικό περιβάλλον απόθεσης Το εν λόγω περιβάλλον απόθεσης εκτείνεται πέραν της υφαλοκρηπίδας, η ιζηματογένεση λαμβάνει χώρα κάτω από υδροδυναμικές συν8ήκες που επικρατούν στα βαθειά νερά και τα ιζήματα στην προκειμένη περίπτωση είναι πολύ λεπτόκοκκα, με μέγεθος μικρότερο από 20μm λιθογενούς ή βιογενούς προέλευσης και παρουσιάζουν μια «υδαρώδη» και «ιλυώδη» υφή. Τα πελαγικά ιζήματα ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε λιθογενές ή βιογενές υλικό διακρίνονται σε: Ερυθρές άργιλοι με περιεκτικότητα λιγότερο απο 30% σε βιογενές υλικό Βιογενείς λάσπες με περιεκτικότητα πάνω από 30% σε βιογενές υλικό. Οι βιογενείς λάσπες διαχωρίζονται περαιτέρω σύμφωνα με τη χημική τους σύσταση σε ανθρακικές και σε πυριτικές λάσπες. Οι μηχανισμοί μεταφοράς τόσο του λιθογενούς υλικού όσο και του βιογενούς σε συνθήκες πελαγικής ιζηματογένεσεις είναι: Καθίζιση στην υδάτινη στήλη Δράση των ρευμάτων Βαρυτική μετακίνηση μαζών Οι δύο πρώτοι μηχανισμοί μεταφέρουν το λιθογενές και το βιογενές υλικό ως διακριτούς κόκκους, ενώ κατά τη βαρυτική μετακίνηση μαζών μεταφέρονται τα ιζήματα προς τις βαθειές θαλάσσιες λεκάνες σαν μεγάλες ενιαίες μάζες. 9

10 Εικ. 1.1 Απλοποιημένη αναπαράσταση μιας τυπικής θαλάσσιας λεκάνης διαχωρισμένης σύμφωνα με τα περιβάλλοντα ιζηματογένεσης σε συνάρτηση με το βάθος. 10

11 1.3 ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΙΖΗΜΑΤΩΝ Η παρατήρηση των αποθέσεων των ιζημάτων που καταλήγουν στη θάλασσα παρουσιάζει δυσκολίες και αυτό διότι δεν είναι εύκολη η παρατήρηση των βαρυτικών μετακινήσεων, έτσι ώστε να κατηγοριοποιηθούν τα είδη των εν λόγω μετακινήσεων. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφορα συστήματα ταξινόμησης που βασίζονται στη μορφολογία των ιζημάτων, στον τρόπο δημιουργίας τους, στην κοκκομετρική τους σύσταση και γενικά στα ιζηματολογικά τους χαρακτηριστικά. Ο κύριος όμως τρόπος ταξινόμησης των βαρυτικά αποτιθέμενων ιζημάτων γίνεται με βάση τη μηχανική τους συμπεριφορά κατά τη μετακίνηση τους στο βυθό αλλα και με βάση το βαθμό μεταμόρφωσης που υπέστησαν κατά τη μεταφορά. Έτσι λοιπόν η μηχανική συμπεριφορά των ιζημάτων διακρίνεται σε : I. Ελαστική II. III. Πλαστική Ιξώδης ροή Ελαστική συμπεριφορά Χαρακτηριστικά αυτής της περίπτωσης είναι η ελεύθερη πτώση και κύλιση τεμάχων διαφόρων μεγεθών που λαμβάνει χώρο σε απότομες πλαγιές. Η διατμιτική θραύση των ιζημάτων κατά μήκος ενός επιπέδου πάνω στο οποίο η μάζα των ιζημάτων ολισθαίνει οριζόντια χωρίς να παρουσιάζεται παραμόρφωση στα ιζήματα. Μια άλλη περίπτωση είναι επιφάνεια ολίσθισης να είναι λυστρική προκαλώντας έτσι περιστροφικές ολισθήσεις στις οποίες παρατηρούνται μερικές εσωτερικές παραμορφώσεις. Πλαστική συμπεριφορά Σύμφωνα με τη πλαστική μηχανική συμπεριφορά έχουμε πολύ αργού ρυθμού μετακίνηση ιζημάτων χωρίς να παρατηρούνατι εμφανείς θραύσεις. Εν συνεχεία οι μεγαλύτεροι κόκκοι της λασποροής υποστηρίζονται από μια μητρική μάζα που 11

12 συνίσταται από άργιλο και νερό. Μια άλλη περίπτωση πλαστικής συμπεριφοράς είναι όταν οι ροές των κόκκων χαρακτηρίζονται από συνοχή λόγω τριβής των κόκκων και την αλληλεπίδραση των ιόντων, εξαιτίας της συνοχής οι κόκκοι αιωρούνται και δεν καθιζάνουν. Ιξώδης ροή Στις ρευστοποιημένες ροές οι κόκκοι του ιζήματος υποστηρίζονατι ολικά από το υγρό των πόρων που διαφεύγει. Επιπλέον οι κόκκοι του ιζήματος υποστηρίζονται από την τυρβώδη ροή. Είναι φανερό ότι η ανάπτυξη τυρβώδους ροής σε μια ρευστοποιημένη/υγροποιημένη ροή δημιουργεί ένα τουρβιδιτικό ρεύμα υψηλής πυκνότητας. 1.4 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΙΖΗΜΑΤΩΝ Το σύστημα ταξινόμησης των μηχανισμών μεταφοράς των ιζημάτων λόγω βαρύτητας στηρίζεται τόσο στη μηχανική συμπεριφορά των ιζημάτων όσο και στα σεισμικά χαρακτηριστικά που είναι ενδεικτικά για κάθε ένα από τους μηχανισμούς αυτούς. Οι κύριοι τύποι μεταφοράς μαζών είναι: I. Πτώση βράχων II. III. IV. Ολισθήσεις και κατολισθήσεις Ροές μαζών Τουρβιδίτες Πτώση βράχων Οι αποθέσεις πτώσεων βράχων σχηματίζονται συνήθως σε περιοχές απότομων κλίσεων και αποτελούνται από γωνιώδη ή υπογωνιώδη κλαστικά υλικά μεγάλου μεγέθους, με φτωχή διαβάθμιση. Χαρακτηριστική είναι η απουσία λεπτόκοκκης μητρικής μάζας η οποία προσδίδει συνοχή στις αποθέσεις. Πτώση μπορεί να υποστεί ένα μόνο τέμαχος αλλά και 12

13 ένα σύνολο τεμαχών βράχου διαφορετικού μεγέθους. Στα κατάντι εμφανίζεται ένας χώρος όπου συγκεντρώνεται το υλικό. του πρανούς Εικ 1.2 Βαρυτική μετακίνηση τύπου πρτώσης βράχου Ολισθήσεις και κατολισθήσεις Ο όρος ολίσθηση αναφέρεται αποκλειστικά σε μετακινήσεις μαζών άκαμπτων ή ημισυνεκτικών κατά μήκος ενός ή περισσοτέρων επιπέδων ολίσθησης, με μια σχετικά ασήμαντη εσωτερική ροή της μάζας. Η δομή αυτού του τύπου των βαρυτικών μετακινήσεων χαρακτηρίζεται από γωνιώδεις επαφές της στρώσης και από συστροφές. Η μητρική μάζα αποτελείται από ψηφίδες, στέρεα υλικά και συσσωματόματα από αργίλους, Χαρακτηριστική είναι η λοφοειδής και χαοτική μείξη των διαφόρων πλαστικών υλικών. Οι στρώσεις είναι δυνατόν να είναι απαραμόρφωτες και παράλληλες προς τις υποκείμενες στρώσεις ή να είναι δυνατόν να παρουσιάζονται παραμορφωμέμες. 13

14 Οι ολισθήσεις διακρίνονται σε μεταθετικές και περιστροφικές βάσει του κριτηρίου πάχους/μήκους και της γεωμετρίας της επιφάνειας ολίσθισης. Η καταστροφή της εσωτερικής δομής των ιζημάτων κατά τη μετακίνησή τους σημαίνει συγχρόνως και τη μετάβασή τους από τις ολισθήσεις στις ροές Εικ 1.3 Μετακίνηση ιζημάτων με ολίσθηση Εικ 1.4 Μετακίνηση ιζημάτων με κατολίσθηση 14

15 Ροές μαζών Η καταστροφή της εσωτερικής δομής των ιζηματών κατά τη μετακίνησή τους σηματοδοτεί την μετάπτωση των ολισθήσεων/κατολισθήσεων σε ροές μαζών. Αυτή η απουσία της εσωτερικής δομής οφείλεται είτε στη μεγάλη περιεκτικότητα σε νερό, είτε στην ομογενοποίηση των ιζημάτων λόγω παραμόρφωσης. Πολλοί είναι οι τύποι που έχουν χρησιμοποιηθεί για να περιγράψουν τις ροές μαζών, όπως: Υψηλής συγκέντωσης διασπορά (Fisher 1971) Ροές βαρύτητας (Middleton & Hampton 1976) Αδρανιακήροη (Sanders 1965) Επιπλέον έχει αναπτυχθεί ένα σύστημα ταξινόμησης βαρυτικών ροών ιζημάτων από τους Middleton & Hampton (1973,1976), που βασίζεται στον μηχανισμό που επιδρά κατά τη μεταφορά και σύμφωνα με τον οποίο υπάρχουν τα εξείς τέσσερα ακραία μέλη: Ροή κορημάτων Ροή κόκκων Ρευστοποιημένες ροές Τουρβιδιτικά ρεύματα Τα ιζηματολογικά χαρακτηριστικά μιας τέτοιας ροής αποτελούνται από ελαστικά υλικά που υποστηρίζονται από την παρουσία μιας μητρικής μάζας. Οι στρώσεις που παρατηρούνται παρουσιάζουν συστροφές όπου εμπεριέχονται μεγάλες ποσότητες αργίλου και άμμου σε όλη τη μάζα του σχηματισμού. Επιπλέον παρατηρείται χαοτική ανάμειξη της αργίλου, της άμμου, του πηλού και των ψηφίδων. Εικ 1.5 Αναπαράσταση τύπου μεταφοράς ροής μαζών 15

16 Τουρβιδίτες Ένας παράγοντας που ελέγχει το χαρακτήρα της βαρυτικής μετακίνησης των ιζημάτων είναι ο στρωματώδης ή τυρβώδης χαρακτήρας της ροής. Μια υγροποιημένη ροή στην οποία αναπτύσσεται πλήρως η τυρβή, παύει να είναι υγροποιημένη και μεταπίπει σε υψηλής πυκνότητας τουρβιδιτικά καλύμματα. Το πάχος των αποθέσεων αυτού του τύπου των μετακινήσεων κυμαίνεται από αρκετά χιλιοστά έως κάποια εκατοστά και η σύστασή τους χαρακτηρίζεται κυρίως από άμμο, πηλό και πελαγικά ιζήματα. Εικ. 1.6 Υποθαλάσσιος τύπος βαρυτικής μετακίνησης τουρβιδίτη 16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΥΘΜΕΝΑ Με την πάροδο των χρόνων προτάθηκαν διάφορες μέθοδοι για την παρατήρηση και την καταγραφή των υποθαλάσσιων βαρυτικών μετακινήσεων. Μια από τις πιο σημαντικές την οποία χρησιμοποιήσαμε και στην παρούσα έρευνα είναι η αναγνώριση των ιζηματογενών αποθέσεων σε τομογραφίες. Οι τομογραφίες συγκεντρώνονται από τομογράφους υποδομής πυθμένα, συσκευές που βρίσκονται σε πλοίο κατά την συλλογή των δεδομένων και την λειτουργία των οποίων θα περιγράψουμε διεξοδικά στη συνέχεια. Η δράση ένος μηχανισμού μεταφοράς ιζημάτων λόγω βαρύτητας, αποτυπώνονται τόσο στις φυσικές και μηχανικές ιδιότητες των ιζημάτων, όσο και στη γενικότερη γεωμετρία της απόθεσης που δημιουργεί. Κατά συνέπεια η μελέτη της μορφής, της συνέχειας και του πλάτους των σειμικών ανακλάσεων στιε τομογραφίες, στοιχείων που σχετίζονται στενά με τις φυσικές και μηχανικές ιδιότητες των μεταφερόμενων ιζημάτων, καθώς και η μελέτη της γενικής γεωμετρίας της απόθεσης στις καταγραφές, δίνει πληροφορίες για τον τύπο του μηχανισμού που έδρασε. Έχει διαπιστωθεί πως οι μετακινήσεις μαζών λόγω βαρύτητας δρουν στην πραγματικότητα ως ένα συνεχές φάσμα μηχανισμών που κυμαίνεται από τις κατολισθήσεις/ολισθήσεις μέχρι τις ροές μαζών και τα τουρβιδιτικά ρευματα, ενέργειες που περιγράψαμε προηγουμένως. Το γεγονός αυτό, της προς τα κατάντι, αλλαγής των σεισμικών χαρακτηριστικών μιας απόθεσης, υποδηλώνει τη σταδιακή αλλαγή του επικρατούντος μηχανισμού μεταφοράς αποτελώντας συγχρόνως και ένα αποδεικτικό στοιχείο της βαρυτικής μετακίνησης. 17

18 2.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΕΩΝ Οι σεισμικές ανακλάσεις σε μια τομογραφία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη στρωματογραφική ανάλυση μιας περιοχής. Η ερμηνεία των τομογραφιών βασίζεται τόσο στον προσδιορισμό των κυμάτων που έχουν ανακλασθεί από μια επιφάνεια, όσο και από τον προσδιορισμό της μορφής, της συνέχειας και του πλάτους της έντασης των σεισμικών ανακλάσεων που έχουν προκύψει από τον γεωλογικό σχηματισμό. Οι σεισμικές ανακλάσεις προσδιορίζονται από τη γεωμετρία τους σε σχέση με: I. Το δάπεδο II. Την οροφή Προσδιορισμός σε σχέση με το δάπεδο Η σχέση των στρωμάτων της ιζηματογενούς σειράς με το δάπεδο με βάση τη γεωμετρία τους διακρίνονται σε: Onlap σχέση κατά την οποία τα αρχικά οριζόντια στρώματα καταλήγουν σε μια επιφάνεια με κεκλιμένα στρώματα ή τα αρχικά κεκλιμένα στρώματα καταλήγουν ανάντι ως προς την κλίση τους σε μια επιφάνεια με στρώματα που έχουν μεγαλύτερη κλίση. Downlap σχέση κατά την οποία τα αρχικά κεκλιμένα στρώματα καταλήγουν με τη φορά της κλίσης τους πάνω σε μια επιφάνεια με αρχικά οριζόντια ή κεκλιμένα στρώματα. Concordance σχέση κατά την οποία υπάρχει επαλληλία μεταξύ των στρωμάτων της ιζηματογενούς σειράς και του δαπέδου. Στην περίπτωση αυτή παρ'ότι υπάρχει αυτή η σχέση στρωμάτων δαπέδου, υπάρχει μεταξύ τους ένα γεωχρονολογικό φάσμα που μπορεί να προσδιοριστεί μόνο από τη μελέτη απολιθωμάτων. Προσδιορισμός σε σχέση με την οροφή Η σχέση της ιζηματογενούς σειράς με την οροφή μπορεί να είναι είτε ασύμφωνη, είτε σύμφωνη και βάση της γεωμετρίας της διακρίνεται σε: 18

19 Toplap σχέση κατά την οποία τα αρχικά κεκλιμένα στρώματα καταλήγουν ανάντι ως προς την κλίση τους και ασυμπτωματικά σε μια επιφάνεια με κεκλιμένα στρώματα. Truncational σχέση κατά την οποία τα στρώματα απολήγουν πλευρικά λόγω διάυρωσης ή τεκτονικού γεγονότος Concordance σχέση κατά την οποία υπάρχει μεγάλη επαλληλία μεταξύ των στρωμάτων της ιζηματογενούς σειράς και της οροφής. Παρά την ύπαρξη αυτής της σχέσεις μεταξύ σειράς και οροφής παρατηρείται ανάμεσά τους ένα χρονοστρωματογραφικό χάσμα. Μια σεισμική φάση συνήθως περιέχει μια η περισσοτέρων μορφών σεισμικές ανακλάσεις. Οι πιο συνηθισμένες μορφές σεισμικών ανακλέσεων είναι: I. Παράλληλες και υποπαράλληλες II. Αποκλίνουσα III. Προσχωματικές IV. Χαώδης μορφή V. Χωρίς ή με υποεπιφανειακές ανακλέσεις VI. Υπερβολικές VII. Κυματοειδείς VIII. Ανώμαλες σεισμικές IX. Διάπυρα X. Ψευδοανάκλαση Παράλληλες και υποπαράλληλες Οι σεισμικές ανακλάσεις είναι παράλληλες και υποπαράλληλες μεταξύ τους και καμιά φόρα κυματοειδείς. Τέτοιες μορφές σεισμικών ανακλάσεων συνήθως συναντιούνται σε σεισμικές φάσεις με εξωτερικά γεωμετρικά σχήματα παραλληλεπίπεδου καλύματος, φυλλοειδούς περικάλυψης και επιχωμάτωσης. Σεισμικές ανακλάσεις αυτού του τύπου υποδηλώνουν περιβάλλοντα με ομοιόμορφο ρυθμό ιζηματογένεσης, είτε σε περιβάλλοντα υφαλοκρηπίδας τα οποία βυθίζονατι σταθερά, είτε σε αβαθείς λεκάνες που έχουν σταθερό πυθμένα. 19

20 Αποκλίνουσα Οι σεισμικές ανακλάσεις αποκλίνουν και στο σύνολό τους δίνουν μια σφηνοειδή μορφή, όπου η πλευρική αύξηση του πάχους του συνόλου των ανακλάσεων συνοδεύεται από αύξηση του πάχους για κάθε ένα ζεύγος σεισμικών ανακλάσεων. Σεισμικές ανακλάσεις αυτής της μορφής υποδεικνύουν περιβάλλοντα απόθεσης όπου υπάρχει διάφορος ρυθμός ιζηματογένεσης ή καταβύθισης της επιφάνειας ιζηματογλενεσης με ρυθμό που αυξάνει προοδευτικά. Προσχωματικες Οι προσχωματικές μορφές διακρίνονται σε: Σιγμοειδής προσχωματική μορφή, η οποία έχει σχήμα ανεστραμμένου S και ερμηνεύεται όυι προέρχεται από στρώματα των οποίων το άνω τμήμα είναι πολύ λεπτό, σχεδόν οριζόντιο και έχει παράλληλη σχέση με την οροφή, το μέσο τμήμα είναι πιο παχύ και με μεγαλύτερη κλίση σχηματίζοντας μια συνεχή επαλληλία στρωμάτων. Τέλος το κάτω τμήμα είναι πολύ λεπτό και έχει πολυ μικρή κλίση. Αυτού του είδους οι μορφές υποδηλώνουν πως λαμβάνουν χώρα διαδικασίες με συνεχή προς τα πάνω προσχώρηση και ταυτλοχρονη πλευρική προέκταση. Παρουσιάζεται σε ιζήματα με μικρή τροφοδοσία και ταυτόχρονη καταβύθιση της επιφάνειας απόθεσης. Πλάγια προσχωματική μορφή, αποτελείται από σεισμικές ανακλάσεις με εφαπτομενική και παράλληλη μορφή. Στην εφαπτομενική μορφή το άνω τμήμα απουσιάζει και καταλήγει στην οροφή, το μεσαίο τμήμα έχει απότομη κλίση και το κάτω τμήμα λεπταίνει συνεχώς και τελικά καταλήγει στο δάπεδο με εφαπτομενική σχέση. Η πλάγια προσχωματική μορφή υποδηλώνει την ύπαρξη σχετικά μεγάλης τροφοδοσίας ιζημάτων, πολύ μικρή έως καθόλου καθίζιση της επιφάνειας της απόθεσης και σταθερή στάθμη της θάλασσας. Σύνθετη σιγμοειδής πλάγια προσχωματική μορφη, συνίσταται από εναλλαγές σιγμοειδών και πλάγιων προσχωματικών μορφών, οι οποίες υποδηλώνουν εναλλασόμενες ιζηματολογικές συνθήκες. Ζωνώδης προσχωματική μορφη, έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με την πλάγια παράλληλη προσχωματική μορφή με τη μόνη διαφορά ότι οι πλάγιες ανακλάσεις έχουν μικρότερο πάχος και πολλές φορές είναι ασυνεχείς. Σεισμικές ανακλάσεις αυτού του είδους υποδηλώνουν αποθέσεις σε ρηχά νερά. 20

21 Καμπυλωτή προσχωματική μορφή, αποτελείται από ασυνεχείς και καμπυλωτές σεισμικές ανακλάσεις, οι οποίες υποδηλώνουν πλευρική πρόσχωση σε προδέλτα ποταμού με επικαλυπτόμενες αποθέσεις σχήματος λοβου. Χαώδης μορφή Οι σειμικές ανακλάσεις είνια συνεχείς και παρουσιάζιυν μεταξύ τους ασυμφωνίες. Σεισμικές ανακλάσεις αυτής της μορφής υποδηλώνουνείτε ιζηματογενή απόθεση που έλαβε χώρα σε περιβάλλοντα υψηλής ενέργειας, είτε ιζηματογενή απόθεση κάτω από κανονικές συνθήκες που όμως μετά την απόθεσή τους παραμορφώθηκαν από αλλους παράγοντες, με αποτέλεσμα να χάσουν τη συνοχή τους. Χωρίς ή με υποεπιφανειακές ανακλάσεις Σεισμικές ανακλάσεις χωρίς υποεπιφανειακές ανακλάσεις υποδηλώνουν πως τα επιφανειακά στρώματα στον πυθμένα αποτελούνται από στερεοποιημένα ιζήματα με ένα πολύ λεπτό κάλυμμα από άμμο και ψηφίδες χερσαίας προέλευσης. Τα εν λόγω υλικά είναι πολύ ισχυροί ανακλάστες με αποτέλεσμα η ενέργεια να ανακλάται και τα κύματα να μη διεισδύουν κάτω από των πυθμένα. Αντίθετα οι σειμικές ανακλάσεις με υποεπιφανειακές ανακλάσεις υποδηλώνουν πως τα στρώματα του πυθμένα αποτελούνται από μικρό αριθμό λεπτών στρώσεων πηλού και άμμου χερσαίας προέλευσης. Υπερβολικές Υπάρχουν πολλών ειδώ υπερβολικές ανακλάσεις των οποίων το σχήμα εξαρτάται από τις συνθήκες που αποτέθηκε το ίζημα στον πυθμένα. Οι ανακλάσεις αυτλες αποτελούνται από μεγάλου και ακανόνιστου σχήματος υπερβολές με υπερυψωμένες κορυφές χωρίς υποεπιφανειακές ανακλάσεις. Οι υπερβολικες ανακλάσεις μπορεί να οφείλονται είτε στο υπόβαθρο που μπορεί να εμφανίζεται στον πυθμένα και μπορεί και να καλύπτεται από λεπτή επίστρωση πηλού /άμμου, είτε να προέρχονται από ιζηματογενείς σχηματισμούς που δημιουργούνται από ρεύματα, είτε να προέρχονται από γεωμορφές στον πυθμένα που έχουν κυματοειδή μορφή και σχηματίζονται από διαβρωσιγενείς διεργασίες, είτε τέλος να προέρχονται από γεωμορφές που δημιουργόυνται από την επίδραση ρευμάτων σε χαλαρά ιζήματα του πυθμένα. 21

22 Κυματοειδείς ανακλάσεις Οι κυματοειδείς ανακλάσεις εμφανίζονται σε τομογραφίες που υποδεικνύουν ότι επικρατεί αστάθεια στα ιζήματ που καλύπτουν τον πυθμένα. Ο λόγος που δημιουργούνται οι κυματοειδής ανακλάσεις μπορεί να είναι ο ερπυσμός των επιφανειακών ιζημάτων σε βαθύτερα στρώματα ή ακόμα και έντονες παραμορφώσεις λόγω κατολισθήσεων. Ανώμαλες σεισμικές ανακλάσεις Η εμφάνιση ανώμαλων σεισμικών ανακλάσεων μαρτυρά των εντοπισμό θυλάκων αερίων. Οι ανώμαλες σεισμικές ανακλάσεις σχετίζονται με την εμφάνιση τους: Υδάτινη στήλη που οφείλεται στην ύπαρξη ανακλαστικών επιφανειών οι οποίες προκαλούνται από τις αλλαγές της πυκνότητας του νερού, οι οποίες με τη σειρά τους οφείλονται στην ύπαρξη αέριων υδρογονανθράκων στην υδατινη στήλη. Λαμπερές κυλίδες που οφείλονται στην ύπαρξη αέριων υδρογονανθράκων ή πετρελαίου στους πόρους των ιζημάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ταχύτητας των επιμήκων κυμάτων στο ίζημα και τη δημιουργία μιας διαχωριστικής επιφάνειας με αυξιμένη αγωγημότητα και έντονη ανάκλαση. Σεισμοκονιασμένη επιφάνεια έχει στηλοειδή μορφή που φτάνει μέχρι των πυθμένα και το οποίο υποδεικνύει την ανάβλυση υδρογονανθράκωναπό τα βαθύτερα στρώματα προς την επιφάνεια. Συχνά από αυτού του είδους τις μορφές εμφανίζονται στην επιφάνεια του πυθμένα κοιλώματα που έχουν μεγάλη διάμετρο και ύψος καθώς και απότομες κλίσεις στα τοιχώματά τους. Διάπυρα Υλικά μικρής πυκνότητας όπως το αλάτι, η λάσπη και οι αργιλικοί σχιστόλιθοι όταν καλυφθούν από ιζήματα μαγαλύτερης πυκνότητας λόγω της πλαστικής τους συμπεριφοράς μετακινούνται πλευρικά και όταν βρουν ζώνες μικρής αντίστασης τότε αναδύονται προς την επιφάνεια σχηματίζοντας δρόμους αλατούχους ή λασπώδεις. 22

23 Ψευδοανακλάσεις Κατά την ερμηνεία των σειμικών ανακλάσεων μιας τομογραφίας μεγάλης προσοχή πρέπει να δίνεται στη αναγνώριση των σεισμικών ανακλάσεων που προέρχονται από μη υπαρκτές επιφάνειες και την αναγνώριση των μετατοπίσεων και παραμορφώσεων που υφίστανται οι σεισμικες ανακλάσεις που προέχονατι από επιφάνειες με σύνθετα γεωμετρικα σχήματα. Οι σεισμικές ψευδοανακλάσεις που είναι δημιούργημα μη υπαρκτών επιφανειών και είναι αποτέλεσμα διπλής η τριπλής ανάκλασης των σεισμικών κυμάτων από την ίδια επιφάνεια ασυνέχειας ή αποτέλεσμα της περίθλασης των κυμάτων από ένα σημείο. ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΕΩΝ ΠΑΡΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 23

24 2.2 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΑΖΩΝ ΣΕ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Η μελέτη του ακουστικού χαρακτήρα των σεισμικών ανακλάσεων σχετίζεται άμεσα με τις φυσικές και μηχανικές ιδιότητες των ιζημάτων που μεταφέρθηκαν βαρυτικά. Επιπλέον η μεέτη τηε γενικής γεωμετρίας της βαρυτικής απόθεσης στις τομογραφίες, δίνει σημαντικές πληροφορίες για τον τύπο του μηχανισμού που έδρασε. Τέλος παρατηρώντας τις σεισμικές ανακλάσεις που παρουσιάζουν οι διάφοροι τύποι βαρυτiκών μετακινήσεων των ιζηματων στις τομογραφίες παίρνουμε στοιχεία για τη γενικη μορφολογία του φαινομένου και την εξάπλωσή του στον πυθμένα. Σε αυτό το σημείο θα δώσουμε μια αναλυτική περιγραφή των ακουστικών χαρακτηριστικών των σειμικών φάσεων ανάλογα με τον τύπο της μεταφοράς μαζών, που περιγράψαμε αναλυτικά σε προηγούμενο κεφάλαιο. Αναγνώριση αποθέσεων πτώσης βράχων Η έντονη ανακλαστικότητα της επιφανειακής καταγραφής και η παρουσία ανακλάσεων υπερβολικής μορφής χαρακτηρίζουν τις αποθέσεις πτώσεων βράχων. Οι υπερβολικές ανακλάσεις τις περισσότερες φορές επικαλύπτονται και γενικά παρουσιάζουν μεταβαλλόμενες υψομετρικές διαφορές από την επιφάνεια του γειτονικού πυθμένα. Οι υπερβολικής μορφής ανακλάσεις οφείλονται τόσο στο ανώμαλο ανάγλυφο των αποθέσεων, όσο και στο σεισμικό φαινόμενο των πλευρικών ανακλάσεων. Χαρακτηριστική είναι επίσης η απουσία των εσωτερικών ανακλάσεων. Αναγνώριση αποθέσεων ολισθήσεων και κατολισθήσεων Τα κύρια διαγνωστικά ακουστικά κριτήρια για την ασφαλή αναγνώριση κατολισθήσεων σε τομογραφίες είναι: Η βυθομετρική εκφραση της κατολίσθησης και η γενική γεωμετρια της απόθεσης. Χαρακτηριστικά αυτής της περίπτωσης είναι η μείωση τις κλίσεις του πυθμένα στην περιοχή της κατολίσθησησς, η αύξηση του αναγλυφου του πυθμένα που καταγράφεται με υπερβολικήε μορφής επιφανιακές ανακλάσεις, η ύπαρξη βυθομετρικής απότομης καταβύθισης που οφείλεται στην παρουσία της κύριας 24

25 μορφής της κατολίσθισης και το πάχος της απόθεσης το οποίο βρίσκεται σε αντίθεση με το γύρω περιβάλλον. Η εσωτερική δομη που παρουσιάζουν τα ιζήματα που έχουν διαταραχθεί ή μεταφερθεί με αυτόν τον τρόπο. Σε αυτήν την περίπτωση παρουσιάζονατι εσωτερικές σεισμικές ανακλάσεις ως ασαφείς, ασυνεχεις, με συχνή παρουσία μικρορηγμάτων και μικροπτυχώσεων Η στρωματογραφικές σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ της κατολισθήσας μάζας και των αδιατάραχτων ιζημάτων που την περιβάλλουν. Εδώ οι εσωτερικές σεισμικές ανακλάσεις της βαρυτικής απόθεσης είναι ασύμφωνες με τις υποκείμενες στρώσεις ή η κλίση που παρουσιάζουν βρίσκεται σε αντίθεση με την γενική κλίση των στρωμάτων της περιοχής. Επιπλέον οι αποθέσεις τις ολίσθησης ή της ακτολίσθησης διαχωρίζονται από τα υποκείμενα ιζήματα από ένα επίπεδο ολίσθησης ή έναν ασαφή βασικό ορίζοντα. Τέλος η παρουσία ακουστικά διαφανούς στρώματος πιθανόν να υποδηλώνει την παρουσία της απιφάνειας ολίσθησης. Αναγνώριση αποθέσεων τύπου ροής μαζών Η αναγνώριση των αποθέσεων ιζημάτων που προέρχονται από τις επιμέρους ροές μαζών σε τομογραφίες, καθώς και η διάκρισή τους από άλλου τύπου κατολισθητκά φαινόμενα είναι δύσκολη. Η μηχανική συνέχεια που χαρακτηρίζει το μηχανισμό μεταφοράς και απόθεσης, είναι ο λόγος που οι δυο τύποι αποθέσεων παρουσιάζουν παρόμοια ακουστικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον η κάλυψη των αποθέσων των κατολισθήσεων από ροές κορημάτων μικρού πάχους δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα στη διάκριση τους. Ο ακουστικός χαρακτήρας που παρουσιάζουν οι αποθέσεις ροής κορημάτων στις τομογραφίες συνίσταται από: Λοφοειδή έως ομαλή επιφανειακή μορφολογία η παρουσία της οποίας είναι δυνατόν να οφείλεται σε παρουσία μικροαυλάκων σε μικρές ολισθήσεις, σε τεκτονική παραμόρφωση ή τέλος σε τεμάχη ιζημάτων που προβάλλουν πάνων από το επίπεδο του στρώματος ροής. Το ομαλό ανάγλυφο μιας απόθεσης ροής κορημάτων υποδηλώνη ότι η ροή των ιζημάτων ήταν αρκετά ρευστή, ώστε δν παρέμειναν ιζήματα με τη μορφή μεγάλων τεμαχών. Απουσία εσωτερικών ανακλάσεων-παρουσία υποεπιφανειακών υπερβολικών ανακλάσεων, που είναι δυνατόν να οφείλεται είτε σε μεγάλη περιεκτικότητα σε 25

26 νερό, είτε σε ομογενοποίηση των ιζημάτων λόγω παραμόρφωσης. Η γενικότερη μορφή της απόθεσης χαρακτηρίζεται ως φακοειδής και η απόλιξή της είναι απότομη όταν τερματίζει σε τοπογραφικά υψηλά σημεία και αποσαφηνούμενη όταν τερματίζει σε ομαλό πυθμένα. Αναγνώριση αποθέσεων τουρβιδιτικών ρευμάτων Η αναγνώριση της απόθεσης ενός μόνο τουρβιδιτικού ρεύματος δεν είναι δυνατή στις τομογραφίες, εξαιτίας του μικρού πάχους της. Μια ακολουθία αποθέσεων τουρβιδιτικών ρευμάτων είναι φανερό ότι προκαλεί ανακλάσεις των ηχητικών κυμάτων και παρουσιάζει στις τομογραφίες συγκεκριμένο σεισμικό μοντέλο. Ο ακουστικός χαρακτήρας που παρουσιάζει η ακολουθία των τουρβιδιτών συνίσταται από ομαλές παράλληλες σεισμικές ανακλάσεις μεγάλης ανακλαστικότητας. Οι υποεπιφανειακές ανακλάσεις παρουσιάζουν συμαντική συνέχεια και σαφήνεια για μεγάλες αποστάσεις. Ασυνέχειες και υπερβολικές ανακλάσεις είναι δυνατόν να παρατηρηθούν όταν υπάρχουν υποθαλάσσια κανάλια, επιπλέον οι σεισμικές ανακλάσεις αποκτούν κυματοειδή μορφή όταν ο πυθμένας της λεκάνης, που καλύπτεται από τουρβιδίτες, έχει ανώμαλο αναγλυφο. 26

27 2.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΥΘΜΕΝΑ Ο τομογράφος υποδομής πυθμένα χρησιμοποιείται για τη μελέτη της γεωλογικής υποδομής του πυθμένα ενώ παράλληλα δίνει πληροφορίες για τις φυσικές και γεωτεχνικές ιδιότητες των ιζημάτων τη μορφολογία του πυθμένα κατά μήκος της τομής και για την παρουσία αέριων υδρογονανθράκων στους πόρους των ιζημάτων. Η λειτουργία του τομογράφου υποδομής πυθμένα συνίσταται στην εκπομπή ηχιτικών κυμάτων χαμηλής συχνότητας ώστε να μπορούν να διαπεράσουν τον πυθμένα και να διεισδύσουν στα βαθύτερα στρώματα του φλοιού. Κάθε φορά πυ τα ηχητικά κύματα συναντήσουν μια επιφάνεια ασυνέχειας ανακλώνται και στην επιστροφή τους προσλαμβάνονται από το δέκτη και καταγράφονται στο ηλεκρτοευαισθητό χαρτί.η τομογραφία που σχηματίζεται μπορεί να συνοδευτεί από γεωλογική τομή με τη διαφορά πως τα γεωλογικά στρώματα καθορίζονατι με βάση τις ακουστικές τους ιδιότητες. Ο πομπός που υπάρχει στο σύστημα παράγει ένα εκτεταμένο μέτωπο κύματος το οποίο φαίνεται να αποτελεί έναν ηχητικό παλμό με διάρκεια μερικών msec. Ο ηχητικός παλμός μεταδίδεται μέσω των πετρωμάτων σαν ένα ελαστικό κύμα το οποίο μεταφέρει ενέργεια. Σε κάθε τύπο πετρώματος το ηχητικό κύμα μεταδίδεται με διαφορετική ταχύτητα για το κάθε ένα. Έτσι είναι δυνατόν να διαχωριστούν οι διαφορετικοί τύποι πετρωμάτων, καθώς για κάθε τύπο λαμβνάνουμε διαφορετική ανάκλαση. Οι υποεπιφανειακές ανακλαστικές επιφάνειες είναι δυνατόν να οφείλονται σε μεταβολές της λιθολογίας, οπότε έχουν και οπτική απόκριση, αλλά είναι πιθανό να οφείλονται σε μεταβολές των μηχανικών ιδιοτήτων, λιθολογικά ομοιογενούς ιζήματος, οπότε δεν είναι εύκολο να εντοπισθούν με οπτικά κριτήρια. Τα ηχητικά κύματα που φέυγουν από την πηγή κινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις με αποτέλεσμα από την εκπομπή ενός μονάχα κύματος, στο δέκτη να φτάνουν μια σειρά κυμάτων που έχουν ακολουθήσει διαφορετικές διαδρομές και να ελατώνεται η διακριτκή ικανότητα του τομογράφου. Ο τομογράφος υποδομής πυθμένα αποτελείται από: Πομπό ο οποίος χαρακτηρίζεται από ορισμένα στοιχεία που έχουν σχέση με το χαρακτήρα των ακουστικών κυμάτων που εκπέμπουν και καθορίζουν την ποιότητα του πομπού. Τα κύρια στοιχεία που απαρτίζουν ένα πομπό είναι ο χρόνος διάρκειας 27

28 του παλμόυ, το φάσμα των συχνοτήτων που εκπέμπονται κατά τη διάρκεια του παλμού, η ποσότητα της ενέργειας που εκπέμπεται, η ταχύτητα της παραγωγής των ηχητικών παλμών και η ταυτότητα της πηγής. Ενισχυτή/ φίλτρο που χρησημοποιείται για να πετύχουμε μεγάλη διείσδυση, η οποία συμβαίνει όταν εκπέμπονται κύματα χαμηλής συχνότητας, μιας και τα κύματα υψηλής συχνότητας απορροφώνται επιλεκτικά από τα πετρώματα μέσα στα οποία μεταδίδονται με αποτέλεσμα να ελλατώνεται η διεισδυτικότητά τους. Επίσης μεγάλη κατακόρυφη διακριτική ικανότητα επιτυγχάνεται με εκπομπή κυμάτων με υψηλή κύρια συχνότητα και διάρκεια παλμού πολύ μικρή. Μεγάλη συμασία έχει η επανάληψη των παλμών έστι ώστε να δίδεται μια συνεχής εικόνα της επιφάνειας της ασυνέχειας από την οποία ανακλώνται τα κύματα που εκπέμπονται από τον πομπό. Καταγραφέας.Η θέση καταγραφής στο χαρτί είναι χρονική, δηλαδή βασίζεται στο χρόνο που κάνει το κύμα να διανύσει την απόσταση πομπός επιφάνεια ανάκλασης δέκτης. Τ ακουστικά κύματα που φτάνουν στο δέκτη αμέσως μετά την εκπομπή του παλμού αντιστοιχούν σε χρόνο 0 msec αντιστοιχούν στην τομογραφία σε 2 γραμμές το επόμενο τμήμα που καταγράφεται είναι αυτό που ανακλάται από τον πυθμένα και αντιστοιχεί από τρεις τέσσερεις γραμμές, το επόμενο τμήμα που καταγράφεται είναι αυτό που ανακλάται από ασυνέχειες κάτω από την επιφάνεια του πυθμένα και στην τομογραφία αντιπροσωπεύνται από ακόμα τρεις, τέσσερεις γραμμές. Δέκτης. Στο δέκτη επιστρέφουν τα ηχητικά κύματα και ενσυνεχεία ενισχύονται και καταγράφονται. Με τον τρόπο αυτό στοιχειοθετούνται σεισμικές ή ηχητικές τομές του πυθμένα ανάλογες των γεωλογικών τομών της χέρσου. Η ερμηνεία των τομογραφιών και ο προσδιορισμός των ακουστικών τύπων βασίζεται: Στον προσδιορισμό των κυμάτων που έχουν ανακλαστεί από μια επιφάνεια Στον προσδιορισμό της μορφής της ασυνέχειας και του πλάτους/έντασης των σεισμικών ανακλάσεων που έχουν ανακλαστεί από ένα γεωλογικό σχηματισμό. 28

29 Τα χαρακτηριστικά των σεισμικών ανακλάσεων οπου προκύπτουν απο τις τομογραφίες συνοπτικά είναι: Σαφήνεια σεισμικών ανακλάσεων Συνέχεια σεισμικών ανακλάσεων Εύρος σεισμικής ανάκλασης Παρουσία ή απουσία υποεπιφανειακών σειμικών ανακλάσεων Παρουσία ή απουσία υπερβολικών σεισμικών ανακλάσεων. 29

30 2.4 ΤΥΠΟΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΥΘΜΕΝΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ Οι τομογράφοι υποδομής πυθμένα ποικίλουν έτσι ωστε να καλύπτουν τις διαφορετικές ανάγκες των γεωλογικών ερευνών. Διακρίνονται σε ανάλογα με τη συχνότητα των κυμάτων που εκπέμπουν και τον τρόπο παραγωγής τους.στην προκειμένη έρευνα χρησιμοποιήσαμε I. Ανιχνευτές χαλαρών ιζημάτων (Pringers) II. III. Boomer Sparker Ανιχνευτές χαλαρών ιζημάτων (Pringers) Οι τομογράφοι αυτοί εκπέμπουν κατευθυντική δέσμη με εύρος γωνίας βολής 20 ο έως 50 ο. Η συχνότητα των κυμάτων που εκπέμπονται κυμένεται από 3,5 KHz έως 7KHz και η διάρκεια παλμού από 0,5ms έως 1ms. Η διεισδυτική ικανότητα των ανιχνευτών χαλαρών ιζημάτων κυμένεται από 30 έως 40m ανάλογα με την υφή του ιζήματος και η διακριτική ικανότητα είναι περίπου 0,3m. Στο εμπόριο υπάρχει μια ποικιλία ανιχνευτών χαλαρών ιζημάτων οι οποίοι κυρίως χρησιμοποιούνται για γεωλογικές έρευνες σε χαλαρά ιζήματα χαμηλής πυκνότητας και μικρού πορώδους π.χ. πηλόι και άργιλλοι. Boomer Οι τομογράφοι αυτοί εκπέμπουν τον ηχητικό παλμό προς όλες τις κατευθύνσεις. Η συχνότητα των κυμάτων που εκπέμπονται κυμένονται από 200Hz έως 2KHz και η διάρκεια παλμού από 0,4 έως 0,8ms. Η διεισδυτική ικανότητα των τομογράφων αυτών είναι έως 150m αλλά η διακριτική τους ικανότητα περιορίζεται σε 2m. Η λειτουργικότητά τους περιορίζεται σε βάθος νερού έως 200m και επιτυγχάνεται και σε στερεοποιημένα ιζήματα. Sparker Οι τομογράφοι αυτοί εκπέμπουν ηχητικούς παλμούς προς όλες τις κατευθύνσεις. Η παραγωγή των ηχητικών παλμών επιτυγχάνεται με ηλεκτική εκκένωση μέσα στο θαλάσσιο νερό. Η συχνότητα των κυμάτων που εκπέμπονται κυμαίνεται από 50 έως 2000Hz και η διάρκεια παλμού από 4 έως 15ms ανάλογα με την ισχύ του σήματος και τον τρόπο 30

31 δημιουργίας του κύματος. Η διεισδυτική ικανότητα των Sparker μπορεί να φτάσει έως τα 1000m και η διακριτική τους ικανότητα κυμαίνεται από 2 έως 10m. 31

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Η περιοχή έρευνας της παρούσας εργασίας εντοπίζεται στο Βόρειο τμήμα της Κρήτης στα γεωγραφικά πλαίσια του Κρητικού πελάγους. Συγκεκριμένα πρόκειται για μια περιοχή που καταλαμβάνει περίπου 31 τετραγωνικά μίλια ΒΔ του, Κρητικού πελάγους, που απέχει περίπου 50 km από την πόλη των Χανίων. Η σεισμικότητα της περιοχής, στην οποία οφείλεται και η ενεργοποίηση των ρηγμάτων, λειτουργεί ως μηχανισμός πρόκλησης των παρατηρούμενων βαρυτικών μετακινήσεων. Η δραστηριότητα των υποθαλάσσιων μετακινήσεων στο ΒΔ τμήμα του Κρητικού Πελάγους είναι ευρέως γνωστή λόγω της υψηλής σεισμικότητας της περιοχής οπού έχει εξεταστεί και στο παρελθόν. Έτσι τα προαναφερθέντα ρήγματα καθώς και η ενεργοποίσησή τους συνδέονται άμμεσα με τις μετακινήσεις των ιζημάτων στον πυθμένα της θάλασσας που καταγράφηκαν στην υπό μελέτη περιοχή. 3.1 ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Ο ελληνικός χώρος εντοπίζεται στο όριο επαφής και σύγκλισης της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας, συνεπώς η ενεργός τεκτονική στο χώρο αυτό είναι έντονη, όπως εξάλλου δείχνει η μεγάλη σεισμικότητα, η παραμόρφωση των διαφόρων γεωλογικών ζωνών και τα ηφαιστειακά φαινόμενα που παρατηρούνται στην περιοχή.τα πλέον εντυπωσιακά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά τεκτονικής προέλευσης του χώρου αυτού είναι η «Ελληνική Τάφρος», το «Ελληνικό Τόξο» και η «Λεκάνη του βορείου Αιγαίου». Η Ελληνική Τάφρος αποτελείται από μια σειρά θαλάσσιων λεκανών που έχουν βάθη μέχρι 5km. Αυτή είναι παράλληλη προς το Ελληνικό Τόξο και περιλαμβάνει μικρότερες γραμμικές τάφρους, όπως είναι οι τάφροι του Πλινίου και του Στράβωνα νοτιοανατολικά της Κρήτης και η τάφρος του Ιονίου πελάγους. 32

33 Η ενέργεια που συσσωρεύεται στη Βορεια Κρήτη ειδικότερα, προέρχεται από δύο μεγάλες γεωλογικές διαδικασίες που έχουν σχέση με μετακινήσεις πλακών. Η μία είναι η γνωστή υποβύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω ακριβώς από την Κρήτη, όπως προαναφέραμε και την Ευρασιατική πλάκα, με ταχύτητα 1.5cm/yr. Η άλλη σχετίζεται με την μετακίνηση της πλάκας της Ανατολίας (Τουρκίας) προς την περιοχή του Αιγαίου κατά 2.5cm/yr. Η μετακίνηση αυτή γίνεται πάνω στο γνωστό ρήγμα της Ανατολίας και οφείλεται στο ότι η Αραβική Πλάκα (χερσόνησος Σαουδικής Αραβίας) μετακινείται προς το βορρά. Η πίεση που ασκεί η μετακίνηση της πλάκας της Ανατολίας στο Αιγαίο έχει ως συνέπεια όλη η Ελληνική χερσόνησος, από την Ήπειρο Θεσσαλία και κάτω, να κινείται προς τα νοτιοδυτικά. Το νότιο Αιγιακό τόξο, Κρήτη, κινούνται 3cm/yr περίπου προς το νότο σε σχέση με τη βόρεια Ελλάδα. Η σχετική κίνηση τελικά των πετρωμάτων στο νότιο Αιγαίο ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή και την Αφρικανική πλάκα είναι 4,5 εκατοστά/χρόνο. Η μεγάλη αυτή σχετική μετακίνηση συσσωρεύει τεράστια ποσά ενέργειας στα πετρώματα του τόξου τα οποία σπάζουν (ρηγματώνονται) και προκαλούν σεισμούς μεγάλου (λόγω της Αφρικανικής πλάκας) και μικρού βάθους (λόγω της προς νότο μετακίνησης του τόξου). Ως αποτέλεσμα των δύο αυτών διαδικασιών όλο το νότιο Αιγιακό τόξο είναι κατακερματισμένο από αμέτρητα μικρά και μεγάλα ρήγματα. Η Κρήτη ιδιαίτερα, στα 23 περίπου εκατομμύρια χρόνια που υπάρχει σαν νησί, έχει υποστεί τη δράση πολυάριθμων ρηγμάτων. Τα περισσότερα από τα ρήγματα αυτά γνωρίζουμε ότι είναι πλέον ανενεργά, είτε γιατί είναι παλιάς ηλικίας, είτε διότι λόγω της γεωμετρίας τους δεν μπορούν να ενεργοποιηθούν από το σημερινό πεδίο των τάσεων. Υπάρχουν όμως και αρκετά ενεργά, όπως το ρήγμα της Ιεράπετρας, που από καιρού εις καιρό εκδηλώνουν την παρουσία τους με μικρούς σεισμούς. Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στη σεισμικότητα της Κρήτης θα διαπιστώσουμε πως από τα αρχαί χρόνια η εν λογω περιοχή είχε έρθει ανιμέτωπη με μεγάλα σεισμικά γεγονότα τα οποία φυσικά προκάλεσαν μεγάλες βαρυτικές μετακινήσεις τόσο στην ξηρά αλλά φυσικά και στο υποθαλάσσιο περιβάλλον. 33

34 Γενικά έχει παρατητηθεί οτι οι σεισμοί που σημειώνονται στον Ελληνικό χώρο απελευθερώνουν περίπου το 80% της σεισμικής ενέργειας ολόκληρης της Ευρώπης. Οι μεγαλύτεροι σεισμοί που έχουν εκδηλωθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα προέρχονται από το τόξο του νοτίου Αιγαίου όπου ανοίκει και η περιοχή που εξετάζουμε: M=8.3 το 365μ.Χ, δυτικά από τα Φαλάσαρνα των Χανίων Μ=8.0 το 1303μ.Χ., νότια της Ρόδου Αν και οι δύο αυτοί σεισμοί είχαν μεγάλο βάθος προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Πέρα από αυτούς τους δυο πολύ μεγάλους σεισμούς, στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης έχουν σημειωθεί και άλλοι, παγκοσμίου επιπέδου, σεισμοί, που κατέστρεψαν πολλές Μινωικές, κλασικές και νεότερες πόλεις, όπως τη Γόρτυνα και το Λεβίν (Λέντα) με σημαντικότερους σεισμούς το 62 μ.χ., Μ=7, το 448μ.Χ., Μ=7.2, και το 796μ.Χ., Μ=7.2, αλλά και την αρχαία και νέα Ιεράπετρα με σεισμικές ακολουθίες, με ισχυρότερους σεισμούς το 1508 με Μ=7.5 και το 1780 με Μ=7. Μικρότερου μεγέθους, μέχρι και Μ=6.5 σεισμοί έχουν καταγραφεί πάρα πολλοί ακόμη και πρόσφατα. Οφείλει συνεπώς να τονισθεί ότι η περιοχή μελέτης συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον σεισμοπαθών του Ελληνικού χώρου. Η Κρήτη έχει επανειλημμένα πληγεί από σεισμούς με εστίες στην ίδια την Μεγαλόνησο ή, κυρίως, ανοικτά των Δ-ΒΔ ακτών της. Στο γεωλογικό χάρτη της Κρήτης είναι έκδηλες οι μεγάλες τεκτονικές-ρηξιγενείς ζώνες του νησιού. Σε αυτές τις ζώνες υπάρχουν ρήγματα που μετακίνησαν στο παρελθόν τα πετρώματα και έδωσαν κάποιους σεισμούς. Τα περισσότερα από αυτά είναι πιθανόν ανενεργά, γι αυτό και η σεισμική δραστηριότητα εντοπίζεται στο θαλάσσιο χώρο γύρω από την Κρήτη. Ελάχιστα μόνο, πιθανά ενεργά, ρήγματα διέρχονται από χερσαίες περιοχές. Επιπλέον όλα τα ρήγματα αυτά είναι κανονικά ως προς την κίνηση τους και συνήθως δε δίνουν σεισμούς πολύ μικρού βάθους όπως τα πλάγια ρήγματα. 34

35 Ταυτόχρονα όμως, και σε μεγάλο βάθος, υπάρχουν τα μεγάλα ανάστροφα ρήγματα με τα οποία η Ευρωπαϊκή πλάκα ανεβαίνει πάνω στην Αφρικανική και τα οποία δίνουν σεισμούς μεγάλου μεγέθους. Τις περισσότερες φορές όμως το εστιακό βάθος είναι τόσο μεγάλο (μεγαλύτερο των 50km) που οι καταστροφές που προκαλούνται στο νησί είναι πολύ μικρές. Εικ 3.1 Στην συγκεκριμένη εικόνα φαίνεται η σεισμικότητα στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης που καταγράφικε τα τελευταία 20 χρόνια. 35

36 3.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η θαλάσσια περιοχή στην οποία γίνεται η μελέτη είναι μια λεκάνη όπου αποτίθονται ιζήματα που μετα φερονατι από χειμάρους αλλά και από χαμηλής ενέργειας ποτάμια της περιοχής. Με αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται μια λεκάνη ιζηματογένεσης στο επίπεδο της υφαλοκρηπίδας. Η δημιουργία της λεκάνης ξεκινά στο ανώτερο Μειόκαινο και συγκεκριμένα στο Τρόντιο (πριν τη Μεσσήνια κρίση). Οι φάσεις των πετρωμάτων και των σχηματισμών που τις αποτελούν, επηρεάζουν άμμεσα τις ιδιότητες των μαζών που αποτίθενται στον πυθμένα και κατ επέκταση και την συμπεριφορά τους κατά τις βαρυτικές μετακινήσεις τους. Συκγεκριμένα στη λεκάνη αναγνωρίζονται οι φάσεις : Συμπαγής πηλός έως 50m πάχος. Συμοπαγής πηλός με ολισθήσεις με εμφάνιση καναλιών 4m πλάτους και 1m μληκους. Γυψούχα φάση πάχους έωα 100m. Χωρίζεται σε 15 κύκλους από 5-7m έως 1-2m και ο κάθε κύκλος αποτείται από γύψους και μάργες. Η φάση αυτή βρίσκεται στο Μεσσήνιο Ετερολιθική φάση με πάχος έως και 60m. Η φάση αυτή χωρίζεται σε 5 κύκλους πάχους 5m ο καένας. Ο κάθε κύκλος αποτελείται από λεπτά στρώματα αμμούχου ιλυόλιθου, συμπαγούς πηλού και μέτρια στρώματα ιλυώδους ωαμμίτη. Αυτή η φάση βρίσκεται στο Πλαιόκαινο και στο πλειστόκαινο. Κατά την παιογραφική εξέλιξη της περιοχής παρατηρούνται τα εξείς : Κατά το Τρόντιο έχουμε αποθέσεις υφαλοκρηπίδας (λεπτόκκοκα ιζήματα) και στα περιθόρια της λεκάνης λόγω της λειτουργίας των ρηγμάτων που τη δημιούργησαν, εμφανίζονται κάποια δελταικά ριπίδια. Κατά το Μεσσήνιο έχουμε σταδιακή αποξήρανση και το σχηματισμό εβαποριτών Κατά το Κατώτερο Πλειόκενο παρατηρήθηκε οτι στη λεκάνη δν υπήρξε διακοπή της ιζηματογένεσης. Κατά το Πλειστόκενο οι ιζηματογενείς διεργασίες περιορίζονται στο ΒΔ μέρος της περιοχής. 36

37 37

38 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ g&imgrefurl= qvgtauxypcsx C6n9dvjZ6HmSNHo=&h=238&w=281&sz=32&hl=el&start=20&um=1&tbnid=w6WYq Vz1ciB02M:&tbnh=97&tbnw=114&prev=/images%3Fq%3Dcretan%2Bsedimentary% 26hl%3Del%26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:en- US:official%26hs%3D29R%26sa%3DN%26um%3D Move_files/image002.jpg&imgrefurl= ove.htm&usg= vy87swr4rta1gwawxcqmyp- D5tQ=&h=381&w=927&sz=38&hl=el&start=4&um=1&tbnid=LdbFTY5FbMALHM:&tb nh=60&tbnw=147&prev=/images%3fq%3dsubmarine%2bmass%2bflow%26hl%3del %26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:en-US:official%26sa%3DG%26um% df wavflzzn0spstth7u vscnasgykc=&h=836&w=776&sz=257&hl=el&start=9&um=1&tbnid=ltprhsryjg3zk M:&tbnh=144&tbnw=134&prev=/images%3Fq%3Dcretan% submarine+slides&source=bl&ots=gtrdafei67&sig=tqvqgmgrcamzh1jzgspnr0ki 9QI&hl=el&ei=LJBkSsbkFIWnsAbcmthd&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3 #v=onepage&q=cretan%20sea%20submarine%20slides&f=false 15. NIKOLAOS KONTOPOYLOS, ABRAAM ZELILIDID KAI DIMITRIS FRIDAS 1996: LATE NEOGNE SEDIMENTARY AND TECNOSTRATIGRAPHICK EVOLUTION OF NOTHWESTERN CRETE ISLAND, GREECE 16. ΤΕΧΝΙΚΗ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΕΡΕΝΤΙΝΟΣ 38