ΟΚΤΩ ΑΝΕΜΟΙ ΨΑΧΝΟΥΝ ΤΗ ΜΥΤΗ ΤΟΥΣ...

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ/ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Προ λη συντ πτική ήρη µια ασπ ση: ίδα την για προσ τασί των α µνη µείω ν ΟΚΤΩ ΑΝΕΜΟΙ ΨΑΧΝΟΥΝ ΤΗ ΜΥΤΗ ΤΟΥΣ... Εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια οκτώ άνεµοι φυσούν ασταµάτητα πάνω στο πεντελικό µάρµαρο του Ωρολόγιου του Ανδρόνικου Κυρρήστου, του πρώτου γνωστού «µετεωρολογικού» σταθµού της αρχαιότητας. Οκτώ «µαρµάρινοι» άνεµοι, µε τη µορφή ανδρών που βρίσκονται σκαλισµένοι στη ζωφόρο κάθε µίας από τις οκτώ πλευρές αυτού του Πύργου των Ανέµων, έχουν χάσει τη µύτη τους και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του προσώπου και του κορµιού τους, άλλος περισσότερο κι άλλος λιγότερο. 1

Με τη βοήθεια µιας πυξίδας και των σχεδίων των Άγγλων περιηγητών James Stuart και Nicolas Revett, που το 1762 σχεδίασαν το Ωρολόγιο του Κυρρήστου, µάθε το όνοµα του κάθε «µαρµάρινου» ανέµου πάνω στο µνηµείο και παρατήρησε πώς είναι σήµερα! Λίγα λόγια για το Ωρολόγιο του Ανδρόνικου Κυρρήστου... Ο οκταγωνικός πύργος µε την κωνική στέγη κτίσθηκε στο πρώτο µισό του 1ου αιώνα π.χ. από τον Έλληνα αστρονόµο Ανδρόνικο από την Κύρρο1 της Μακεδονίας. Στο πάνω µέρος κάθε πλευράς, στη ζωφόρο του πύργου, αποδίδονται ανάγλυφα οι άνεµοι µε τα ονόµατά τους χαραγµένα. Στη νότια πλευρά υπάρχει ένα κυλιδρικό πρόσκτισµα, ενώ στη βορειοδυτική και βορειοανατολική πλευρά υπάρχουν κορινθιακά πρόπυλα.2 Εξωτερικά υπήρχαν ηλιακά ρολόγια, ενώ εσωτερικά λειτουργούσε υδραυλικό ρολόι. Στην παλαιοχριστιανική εποχή ο Πύργος των Ανέµων µετατράπηκε σε εκκλησία ή σε βαπτιστήριο κάποιας γειτονικής εκκλησίας, ενώ στο χώρο έξω από την ΒΑ είσοδο υπήρχε χριστιανικό κοιµητήριο. Τέλος, το 18ο αιώνα το µνηµείο χρησιµοποιήθηκε ως τεκές των ερβίσηδων. Η Κύρρος ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην επαρχία Κυρρηστική στα βόρεια της σηµερινής Συρίας. Το όνοµά της το πήρε από την πόλη µε το ίδιο όνοµα στην Πέλλα Μακεδονίας, από όπου κατάγονταν οι άποικοι. 2 Πρόπυλο ονοµάζεται ο στεγασµένος χώρος πριν την κύρια είσοδο των κτηρίων. 1 2

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Απεικονίζεται στη βόρεια πλευρά του µνηµείου ως γηραιός άνδρας που φυσά σ ένα θαλασσινό κοχύλι. Άνεµος ψυχρός, δριµύς και συχνά θυελλώδης. Το κοχύλι του συµβολίζει τον ήχο που κάνει όταν φυσά µέσα στις σπηλιές της Αττικής. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 3

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Φέρνει υγρά και βαριά σύννεφα, χιόνι και θύελλες. Έχει όψη αυστηρού γέροντα. Κρατάει ασπίδα µε το χαλάζι που σκορπά στο πέρασµά του. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 4

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Ο άνεµος που έρχεται από τη µεριά της ανατολής του ήλιου, φέρνει βροχή ευεργετική για τους αγρότες. Γι αυτό απεικονίζεται ως νέος άνδρας που κρατάει φρούτα, στάχυα και µια κηρήθρα. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 5

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Έχει όψη ηλικιωµένου άνδρα και δεν προσφέρει τίποτα. Άνεµος ζεστός και υγρός. Με το ρούχο του προφυλάσσεται από την βροχή. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 6

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Πολύ αποπνικτικός, υγρός και ζεστός άνεµος. Απεικονίζεται ως νέος άνδρας. Κρατάει µια υδρία ανάποδα που συµβολίζει την υγρασία. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 7

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Πνέει από τον Σαρωνικό κόλπο προς την Αθήνα, ενώ ο Ηρόδοτος ισχυρίζεται ότι έρχεται από τη Λιβύη. Έχει όψη νέου άνδρα και κρατάει τµήµα της πρύµνης ενός πλοίου γιατί το πλοίο που έχει πρύµνη τον άνεµο αυτόν είναι καλοτάξιδο! Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 8

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Ανοιξιάτικος άνεµος, ευχάριστος και ζεστός, που ευνοεί τη βλάστηση. Γι αυτό απεικονίζεται ως όµορφος νέος µε πρόσωπο στραµµένο µετωπικά. Κρατάει µανδύα γεµάτο µε ανοιξιάτικα λουλούδια. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 9

Χαρακτηριστικά του «φυσικού» ανέµου και της «µαρµάρινης» µορφής του στο µνηµείο Άνεµος ξηρός και ψυχρός τον χειµώνα, καυτός και βίαιος το καλοκαίρι. Επηρεάζει αρνητικά την υγεία των ανθρώπων και τη γεωργική παραγωγή. Έτσι, µοιάζει να είναι βλοσυρός. Κρατά ένα αγγείο γυρισµένο ανάποδα, ίσως ένα τεφροδοχείο, που σκορπά στους ανθρώπους και στη φύση στάχτες και αναµµένα κάρβουνα. Ποιος είναι ; Πώς είναι σήµερα; (κόψε και κόλλησε τη σωστή φωτογραφία) Κατάσταση διατήρησης (παρατήρησε πού υπάρχει απώλεια υλικού και µαύρες κρούστες) 10

Κόψε και κόλλησε το όνοµα και τη σηµερινή φωτογραφία του κάθε ανέµου κάτω από το σχέδιο και τη µορφή του Ο Βορέας (Βοριάς) Ο Εύρος (Νοτιοανατολικός) _Ο Νότος (Νότος) _Ο Απηλιώτης _(Ανατολικός) Ο Ζέφυρος ( υτικός) _Ο Σκίρων (Βορειοδυτικός) Ο Καικίας (Βορειοανατολικός) Ο Λιψ (Νοτιοδυτικός) 11

Θυµήσου... Ο άνεµος καταστρέφει τις επιφάνειες των πέτρινων µνηµείων χτυπώντας πάνω τους µε δύναµη κόκκους σκόνης, άµµο και αιωρούµενα σωµατίδια και αποµακρύνοντας το κατεστραµµένο τους υλικό. Συγχρόνως, µειώνει τη σχετική υγρασία του περιβάλλοντος, επιταχύνοντας την εξάτµιση του νερού, την εξάνθιση και την κρυστάλλωση των αλάτων. Τέλος, στα αστικά και βιοµηχανικά κέντρα, η διεύθυνση και η ταχύτητα των ανέµων καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό τα επίπεδα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στις περιοχές των µνηµείων. Το αποτέλεσµα της πολύτροπης δράσης του ανέµου στην επιφάνεια των µνηµείων είναι η µεγάλη απώλεια υλικού. 4 Αποτύπωση της µεταφοράς και διάχυσης της ρύπανσης από την περιοχή της Ελευσίνας, στα δυτικά της Αττικής, προς το κέντρο της Αθήνας. Οι περιοχές µε πράσινο επηρεάζονται περισσότερο από τη µεταφορά των ρύπων (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ι.Ε.Π.Β.Α.) 12

Ερωτηµατολόγιο Στο Ωρολόγιο του Ανδρόνικου Κυρρήστου, κάθε «µαρµάρινος» άνεµος δέχεται πάνω του την επίδραση του συνονόµατού του «φυσικού» ανέµου αλλά και όλων όσων αυτός έχει παρασύρει και µεταφέρει µαζί του, όπως ρύπους, άλατα ζέστη, κρύο, υγρασία, ξηρασία... Παρατήρησε τις µορφές φθοράς κάθε µαρµάρινου ανέµου και προσπάθησε να εξηγήσεις την επίδραση που δέχτηκε από τον αντίστοιχο του φυσικό άνεµο απαντώντας στα παρακάτω ερωτήµατα: Παραστατική απεικόνιση του µνηµείου και του περιβάλλοντ χώρου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ( J.Stuart και N. Revett, 1762). 13

Ερωτηµατολόγιο 1. Ποιοί «µαρµάρινοι» άνεµοι έχουν καλυµµένο το πρόσωπό τους µε µαύρη κρούστα; Ο Βορέας (Β) Ο Νότος (Ν) Ο Καικίας (ΒΑ) Ο Λιψ (Ν ) Ο Απηλιώτης (Α) Ο Ζέφυρος ( ) Ο Εύρος (ΝΑ) Ο Σκίρων (Β ) Γιατί; 2. Ποιοι «µαρµάρινοι» άνεµοι έχουν χάσει περισσότερο τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους; Ή ποιοι «φυσικοί» άνεµοι δείχνουν να είναι πιο επικίνδυνοι για το µαρµάρινο υλικό του µνηµείου; Ο Βορέας (Β) Ο Νότος (Ν) Ο Καικίας (ΒΑ) Ο Λιψ (Ν ) Ο Απηλιώτης (Α) Ο Ζέφυρος ( ) Ο Εύρος (ΝΑ) Ο Σκίρων (Β ) 14

Ερωτηµατολόγιο Γιατί; 3. Ποιοι «φυσικοί» άνεµοι έχουν απεικονιστεί στο µάρµαρο ως νέοι και ωραίοι άνδρες; Ο Βορέας (Β) Ο Νότος (Ν) Ο Καικίας (ΒΑ) Ο Λιψ (Ν ) Ο Απηλιώτης (Α) Ο Ζέφυρος ( ) Ο Εύρος (ΝΑ) Ο Σκίρων (Β ) Γιατί; 15

Αθήνα, 2015 Συντονισµός έργου Μαρία Λαγογιάννη, ρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, Αρχαιολόγος Γενική επιµέλεια Τόνια Κουτσουράκη, Αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος Γραφιστική επιµέλεια Σπήλιος Πίστας, Γραφίστας Κείµενα Σοφία Παπιδά, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης - Μουσειολόγος ιορθώσεις κειµένων Βιολέττα Ζεύκη, Αρχαιολόγος - Μεταφράστρια Ηλεκτρονική και καλλιτεχνική επιµέλεια Πασχαλιά Τσαγκαριάν, Γραφίστρια 2015 Υπουργείο Πολιτισµού, Παιδείας και Θρησκευµάτων ISBN 978-960-386-216-1 Η δραστηριότητα «Οκτώ άνεµοι ψάχνουν τη µύτη τους...» της θεµατικής ενότητας «Προληπτική συντήρηση: µια ασπίδα για την προστασία των µνηµείων» δηµιουργήθηκε και ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη µε κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ιά Βίου Μάθηση» και συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και από εθνικούς πόρους.