ΕΠΟ 12 Σχεδιάγραμμα 4 ης Γραπτής Εργασίας

ΕΠΟ 12 Σχεδιάγραμμα 4 ης Γραπτής Εργασίας Θέμα: Έχετε μελετήσει πρόσφατα τα κεφάλαια 3-6 του Εγχειριδίου Μελέτης μαζί με το Παράλληλο Κείμενο 2, όπου εξετάζονται οι μεταβολές της γεωγραφίας και του υλικού πολιτισμού της Ευρώπης από τον 2ο μέχρι και τον 14ο μ.χ. αιώνα. Στην εργασία αυτή σας ζητείται: 1. Να συγκρίνετε και να αντιπαραθέσετε δύο περιόδους της Ευρωπαϊκής ιστορίας με γνώμονα την πολιτική, γεωγραφία: Τι είδους εδαφικά σύνορα, ή όρια γενικότερα, υπήρχαν στις αρχές του 9ου αιώνα σε αντιδιαστολή με τις αρχές του 14ου αιώνα μεταξύ περιοχών της Ευρώπης και μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης και πώς προέκυψαν αυτά; 2. Ποια είναι κατά την κρίση σας η σημασία της τότε πολιτικής γεωγραφίας για τα όρια και τα σύνορα στη σημερινή Ευρώπη; Πρόλογος Θα περιλαμβάνει τις αλλαγές που σημειώθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο με γνώμονα την πολιτική γεωγραφία (σελίδες 109-111 του εγχειριδίου) ή τη σύνοψη σ. 116 Κυρίως Θέμα Χαρακτηριστικά του 9 ου αι. με βάση την Πολιτική Γεωγραφία Η πολιτική γεωγραφία του 9 ου αι. χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία δύο αυτοκρατοριών, του Καρλομάγνου στη Δύση και του Βυζαντίου στην Ανατολή και από την ύπαρξη λαών εκτός των συνόρων των δύο αυτοκρατοριών. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 121 & Pounds, τ. Α, σ.125) 1. Αυτοκρατορία του Καρλομάγνου: ήταν αποτέλεσμα συνεχών πολεμικών επιχειρήσεων του Καρλομάγνου με εχθρούς της εποχής. α) Περιλαμβάνει φράγκικες κτήσεις του 5 ου αιώνα β) Χαρακτηρίζεται από ανεξαρτησία των διαφόρων λαών γ) Ύπαρξη χαλαρής δομής του κράτους με αποτέλεσμα τη διαίρεση του κράτους σε κομητείες με διοικητή τον κόμη που διοικεί εξ ονόματος του βασιλιά. δ) Ανυπαρξία μιας παραδοσιακής πρωτεύουσας με αποτέλεσμα τη μετακίνηση του Καρλομάγνου σε διάφορες πόλεις. ε) Οι σχέσεις της αυτοκρατορίας με τον Πάπα ήταν καλές λόγω υποστήριξης του δεύτερου στον Καρλομάγνο. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 121& Pounds, τ. Α, σ.125-128) 2. Βυζαντινή Αυτοκρατορία: α) Δέχεται συνεχώς πιέσεις εξαιτίας συχνών επιδρομών από το Βορρά και τη Μέση Ανατολή β) Χωρίστηκε διοικητικά σε θέματα για να διοικείται καλύτερα η μεγάλη Αυτοκρατορία. γ) Έχει μία πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη, που χαρακτηρίζεται από αμυντικά έργα που της παρείχαν προστασία στην ξηρά και απότομες ακτογραμμές για προστασία από τη θάλασσα. δ) Η εκκλησία παίζει το ρόλο συνεκτικού κρίκου για τους λαούς της Αυτοκρατορίας. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 121-122& Pounds, τ. Α, σ.128) 3. Περιοχές εκτός των αυτοκρατοριών: Βαλκάνια, Ουγγαρία, Γερμανία που αποτελούν και φυσικά σύνορα ανάμεσα τους. Βρετανία: κυριαρχούν οι Αγγλοσάξονες και περιορίστηκαν τα τοπικά βασίλεια μόνο σε τρία. Σκανδιναβία: είναι έντονη η παρουσία των γερμανικών φύλων η οργάνωσή της στηρίζεται στην ύπαρξη της φυλής ενώ στην Κ. Σουηδία εμφανίζονται οι πρώτες οργανωμένες δομές. Περιοχές των Σλάβων: Κεντρική Ευρώπη και Βαλκάνια. (περιοχή Βαλκανικής Χερσονήσου, Δούναβη, Βαλτική, Μαύρη Θάλασσα και Ουράλια. Είναι ομοιογενείς πληθυσμοί. Έχουν φυλετική νομαδικά οργάνωση. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 122& Pounds, τ. Α, σ.128-130) 1

Αποτελέσματα των εδαφικών αλλαγών 1. Οργανωμένες ομάδες μετακινήθηκαν από τη Σουηδία μέσω της Βαλτικής θάλασσας στη Βρετανία. Οι Πετσενέγοι κινήθηκαν δυτικά και απώθησαν τους Μαγυάρους από τα Καρπάθια όρη Οι Μαγυάροι μετακινήθηκαν προς την πεδιάδα της Ουγγαρίας Το Ισλάμ αποκτά τον έλεγχο της Μεσογείου και κυριαρχεί στην Ισπανία. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 122) 2. Οι συχνές μετακινήσεις των πληθυσμών και οι διαρκείς πολεμικές συρράξεις, συνέβαλαν στη μείωση του πληθυσμού, στην εξάλλειψη νομαδικότητας των φυλών και της μη σταθερής διοικητικής οργάνωσης. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 123 & Pounds, τ. Α, σ.130-131) 3. Η προέλαση των Γερμανών προς τα ανατολικά συνέβαλε σε γλωσσικές αλλαγές στην Ευρώπη και στο σαφή διαχωρισμό μεταξύ των γλωσσικών ιδιωμάτων. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 123 & Pounds, τ. Α, σ.131-132) 4. Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συνέβαλε στην αλλαγή των οικισμών: α) στην υποβάθμιση των αστικών κέντρων, β) στην παραμονή των Ρωμαϊκών πόλεων και τη λειτουργία τους ως σημαντικά διοικητικά και πολιτιστικά κέντρα. γ) στην εμφάνιση ενός νέου θεσμού: i) του καθεδρικού ναού: εγκατεστημένο στην πόλη και συνοδευόμενο από μια σημαντική σε αριθμό κοινότητα κληρικών, ii) του μοναστηριού: υ- πάρχει εκτός πόλης σε άμεση σχέση με τις δραστηριότητες της πόλης καθώς το αστικό κέντρο δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 124) δ) στην αλλαγή της αστικής ζωής. α) στην Ιταλία και στη Ισπανία i) υπήρχαν λιγότερα προβλήματα από τις υπόλοιπες περιοχές της Ευρώπης ii) μικρότερη μείωση του πληθυσμού από ό,τι στο Βορρά iii) αγροτική οικονομία σε αντίθεση με τις πόλεις των Μαυριτανών που ανέπτυξαν το εμπόριο κι άλλες δραστηριότητες. iv) Οι Μαυριτανοί επέκτειναν τους οικισμούς τους στα αστικά κέντρα με άναρχη δόμηση (Pounds, τ. Α, σ.133) β) στη Ρώμη i) περιορισμένες πολιτικές και διοικητικές λειτουργίες ii) εγκαταλειμμένες περιοχές iii) ύπαρξη χώρου για χτίσιμο εκκλησιών iv) ανάπτυξη αγροτικής οικονομίας γ) στην Κωνσταντινούπολη παρατηρείται i) αναπτυξιακή τροχιά και οικονομική άνθηση ii) πυκνή δόμηση κυρίως στα παλιά τμήματα της πόλης iii) στο δυτικό τμήμα υπήρχαν αρκετοί ανοιχτοί χώροι iv) Ύπαρξη αστικών κέντρων: Αθήνα, Κόρινθος, Θεσ/νίκη που ήταν σημαντικές σε οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες εξ αιτίας: της γενικότερης ανάπτυξης και της πρόσβασης σε θάλασσα (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 124-125 & Pounds, τ. Α, σ.133-134) ε) στη δημιουργία οικισμών εκτός των ορίων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας Υπάρχουν μικρά χωριά με πρόχειρες ορθογώνιες κατασκευές και κατοίκους που εμπλέκονταν συνεχώς σε πόλεμο με αποτέλεσμα την εγκατάλλειψη των χωριών και τη μεταφορά τους στα αστικά κέντρα. Δεν διακρίνονται για την ασφάλεια τους ούτε για κατασκευές αμυντικές. Τα σπίτια τους ήταν προχειροφτιαγμένα ώστε να μπορούν εύκολα να τα εγκαταλείπουν σε κάθε επίθεση που θα δέχονταν. Οικισμοί των Σλάβων: διαθέτουν μορφή προστασίας με κατασκευή από πέτρα 2

Σκανδιναβία: συκεντρωμένος πληθυσμός σε εδάφη με καλή μορφολογία όπως ξέφωτα στις νότιες περιοχές, στενές λωρίδες γης ανάμεσα σε θάλασσα και δασικές περιοχές στα δυτικά. Έχουν κατασκευές από ξύλο και κλαδιά. Οι κάτοικοι ασχολούνται με αλιεία, περιορισμένη καλλιέργεια λόγω κλιματολογικών συνθηκών. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 125 & Pounds, τ. Α, σ.135) στ) Γεωργία Οι μικρές ιδιοκτησίες ενσωματώνονται σε μεγαλύτερες κυρίως ως δωρεές των ιδιοκτητών στα μοναστήρια. Ομαδοποίηση αγροτεμαχίων σε villae ή Fiscs. Εφαρμόζεται νέο σύστημα χρήσης της γης η φεουδαρχία. Οι συνθήκες για την άσκηση της γεωργίας ήταν επισφαλείς για τη νότια Ευρώπη λόγω συνεχών πολέμων, εγκατάλλειψης μικρών χωριών και εγκατάστασης σε μεγάλα και λόγω επιδρομών των Μαυριτανών. Ιταλία: στη νότια Ιταλία υπάρχουν πολλά προβλήματα, ενώ στην Κ. και Β. επικρατεί οικονομική ευημερία, μεγάλες φάρμες ιδιωτικών αρχόντων και επικράτηση φεουδαρχικού συστήματος. Ισπανία: η επικράτηση των Μαυριτανών βελτίωσε και ε- πέκτεινε τα αρδευτικά συστήματα ενώ εντατικοποιήθηκαν και οι καλλιέργειες. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 126-127& Pounds, τ. Α, σ. 140-141) Βυζαντινή Αυτοκρατορία: καλλιέργειες σε μικρά αγροτεμάχια: αμπελοκαλλιέργειες και δημητριακά. Ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 127) Ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων, Ανάπτυξη βιοτεχνιών Εισαγωγή συγκεκριμένων κανόνων για τη διεξαγωγή του εμπορίου Προϊόντα που ματακινούνταν ήταν κυρίως είδη πολυετελείας (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 129) Αγγλία: έχει γεωργία που στηρίζεται στο φεουδαρχικό σύστημα και ιδιοκτησία μεγάλων ε- κτάσεων. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 127& Pounds, τ. Α, σ.141) ζ) Εμπόριο Υπήρχε μεγάλη διαφορά στους οικονομικούς και εμπορικούς και οικονομικούς δείκτες Βυζάντιο: διατήρησε την κυριαρχία του στη θάλασσα, έκανε μεταφορά πολυτελών αγαθών σε αντίθεση με το κράτος του Καρλομάγνου (Pounds, τ. Α, σ.144-145) Δύση: ανάπτυξη εμπορίου λιγότερο πολυτελών προϊόντων. Κοινό στοιχείο των δύο αυτοκρατοριών είναι: α) Το εσωτερικό εμπόριο και η μεταφορά προϊόντων από το ένα φέουδο στο άλλο β) το εξωτερικό εμπόριο της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου με τη μεταφορά αγαθών προς τις Στέπες της Ασίας, τη Ρωσία και τη Μαύρη Θάλασσα. Το κύριο μέρος του εμπορίου γινόταν προς τη βόρεια και βορειοδυτική πλευρά της αυτοκρατορίας με τη Βρετανία και τη Σανδιναβία μέσω υδάτινων οδών και τη λειτουργία λιμανιών. Μικρά λιμάνια, όπως το Λονδίνο βοήθησαν στη διεξαγωγή του εμπορίου και τη μετακίνηση των αγαθών. Το εμπόριο με τη Σκανδιναβία έφερνε σε επαφή τους εμπόρους με τα λιμάνια της Βαλτικής, της Βόρειας Θάλασσας και της Ρωσίας. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 130-131) Χαρακτηριστικά του 14 ου αι. με βάση την Πολιτική Γεωγραφία (Στοιχεία υπάρχουν και στο Ράπτη τ. Α, σ.117-123) Ο φεουδαρχισμός εξασθενούσε και συγκεκριμένα στη Β. Δ. Ευρώπη: χάνει τη σημασία του ενώ στην Κ. και Α. Ευρώπη παρατηρείται ενίσχυση του θεσμού. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 157) Ισπανική Χερσόνησος: επέκταση χριστιανικών κρατών προ το νότο και εκδίωξη των Μαυριτανών. (Pounds, τ. Α, σ.183) Γαλλία: δημιουργία ανεξάρτητου δουκάτου στη Βρετάνη. (Pounds, τ. Α, σ.183) Σύνορα: Η διάλυση της Καρολλίγγειας αυτοκρατορίας και η απουσία οροθετημένων συνόρων είχε σαν αποτέλεσμα διαμάχες των Γάλλων ηγεμόνων με τους γείτονές τους και τη μετα- 3

ξύ τους οριοθέτηση με βάση τα φυσικά σύνορα. Η έννοια των συνόρων παραμένει σχετική. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 157& Pounds, τ. Α, σ.184) Γερμανία: κατακερματισμένη σε μικρά κρατίδια μέχρι το 19 αι. (Εγχ. Μελέτης, σ. 157 & Pounds, τ. Α, σ.185, 186) Β. Ιταλία: είχε μεγάλη διάσπαση που θύμιζε τις ρωμαϊκές πόλεις-κράτη. Οι πόλεις γνωρίζουν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και δημιουργούνται πολλές νέες. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 158 & Pounds, τ. Α, σ.185-186) Αν. Ευρώπη: υπάρχουν βασίλεια φυλετικού τύπου τα οποία και παρέμειναν για αρκετό καιρό. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 158 & Pounds, τ. Α, σ.186-187) Βαλκανική: εξασθένιση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με περιορισμένα σύνορα. Οι Σλάβοι δημιουργούν μια σειρά από αδύναμα κράτη που λόγω κοινών συνόρων ακολουθούν κοινή μοίρα. Σκανδιναβία: εμφανίζονται τρία νέα κράτη: η Δανία (προηγμένη οικονομικά και πολιτικά), η Σουηδία και η Νορβηγία (ορεινές και άγονες περιοχές, οι οποίες δεν μπορούσαν να συντηρήσουν μεγάλους πληθυσμούς.) χωρίς αυστηρά όρια. (Pounds, τ. Α, σ.187) Αγγλία: η πιο επιτυχημένη μοναρχία στην Ευρώπη με επακόλουθο την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος διακυβέρνησης κι γραφειοκρατίας. Έχει πολιτισμική ομοιογένεια εκτός από την Κορνουάλη, η οποία χρησιμοποιεί την Κέλτικη γλώσσα. Νέα εδάφη που ενσωματώνονται είναι της Ουαλίας. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 158) Ο γλωσσικός χάρτης της Ευρώπης του 14 ου αι. έχει αρχίσει να παίρνει τη σημερινή του μορφή. Οι μειονότητες ενσωματώνονται με αποτέλεσμα να δημιουργείται ομοιογένεια των λαών που κατοικούν σε μια περιοχή και τα γλωσσικά σύνορα να ευδιάκριτα. Π.χ.: Στη Βρετανία κυρίαρχη γλώσσα είναι η αγγλική, η οποία αντικατέστησε τα νορμανδικά και προέρχεται από τις διαλέκτους των αγγλοσαξόνων εισβολέων. Με την προσχώρηση των εδαφών της Ουαλίας στα εδάφη της Βρετανίας, επεκτάθηκε μέχρι την Ουαλία και τη Σκοτία, συμπληρώθηκε από τα γαλλικά των Νορμανδών και τα νορβηγικά των Σκανδιναβών και δημιουργήθηκε η αγγλοσαξονική διάλεκτος η οποία επικρατεί μέχρι σήμερα. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 161 & Pounds, τ. Α, σ.194) Στη Γαλλία κυρίαρχη γλώσσα ήταν η γαλλική εκτός της περιοχής της Βρετάνης, όπου διατηρήθηκε η κέλτικη και της νότιας Γαλλίας που διατηρήθηκε η προβιγκιανή διάλεκτος. Στις Κάτω Χώρες αντικαταστάθηκαν οι τοπικές διάλεκτοι με τα φλαμανδικά. (Pounds, τ. Α, σ.194-195) Στη Γερμανία: Η γερμανική γλώσσα επεκτείνεται και προς τα ανατολικά της χώρας και κυριαρχεί στη βασική διάλεκτο της περιοχής που ήταν τα σλαβικά ενώ η γλωσσική διαφοροποίηση ήταν αποτέλεσμα ταξικής διαφοροποίησης. Έτσι η γερμανική γλώσσα χρησιμοποιείται από τις ανώτερες τάξεις ενώ η πολωνική και η τσέχικη από την αγροτική και την εργατική κοινωνία. Στην Ιταλία: γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης μιας κοινής γλώσσας με την τοσκανική διάλεκτο να κυριαρχεί στη Β. και Κ. Ιταλία. (Pounds, τ. Α, σ.195) Στην Ισπανία: υπάρχουν διάφορες λατινογενείς γλώσσες οι οποίες επικρατούν (καταλανική, πορτογαλική, ανδαλουσιανή) Σλαβική: χρησιμοποιείται στε μεγάλο μέρος της Ευρώπη από τον ποταμό Έλβα στη Δύση και τον Βόλγα στην Ανατολή κι από τη Βαλτική θάλασσα μέχρι τη Μακεδονία. Βυζαντινή Αυτοκρατορία: επικρατεί η ελληνική γλώσσα. Σκανδιναβία: επικρατεί η γερμανική γλώσσα αλλά και οι τοπικές διάλεκτοι οι οποίες ενσωματώθηκαν σε δύο καινούργιες γλώσσες, τη δανική και τη σουηδική. (Pounds, τ. Α, σ.195) Εγκατάσταση: 4

Το 80 των ανθρώπων του πληθυσμού της Ευρώπης κατοικούσε σε αγροτικές περιοχές. Το οικιστικό σχήμα άμεσα εξαρτώμενο από τη γεωμορφολογία είχε εδραιωθεί στις αρχές του Μεσαίωνα. Ο βασικότερος τύπος εγκατάστασης ήταν το πυρηνικό χωριό. Όμως με την αύξηση του πληθυσμού, δημιουργούνται νέοι οικισμοί, όπως ο παραδοσιακός τύπος «χωριού δρόμου» που αναπτύχθηκε στη Γερμανία ειδικά μετά την επέκτασή της ανατολικά. Στην γεωγραφική ζώνη, στην οποία έλαβαν χώρα οι συρράξεις ανάμεσα σε Γερμανούς και Σλάβους, την περιοχή της κοιλάδας του Κάτω Έλβα και τα βουνά που περικλείουν τη Βοημία, δημιουργήθηκε το χωριό δαχτυλίδι. Οι κατοικίες αναπτύσσονταν σε κυκλικό σχήμα, στη μέση του οποίου υπήρχε ελεύθερος χώρος για βοσκή των ζώων και καλλιέργεια, πράγμα το οποίο αποδεικνύει το αίσθημα ανασφάλειας που ένιωθαν οι κάτοικοι τη συγκεκριμένη περίοδο. (Pounds, τ. Α, σ.199) Αν και την περίοδο αυτή τα σύνορα ήταν ακόμα ρευστά η σημασία των οικισμών δεν ήταν αμυντική. Οι συγκεκριμένοι οικισμοί δεν αποσκοπούσαν στην προστασία των κατοίκων τους αν και συνήθως υπάρχει κάποια τάφρος για προστασία. Επίσης υπήρχαν περιπτώσεις που οι οικισμοί αναπτύχθηκαν σε κοντινή απόσταση από ένα κάστρο ή το κτίριο της εκκλησίας έπαιζε το ρόλο καταφυγίου των χωρικών σε περίπτωσης επιθέσεως κυρίως ληστών. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 163-164 & Pounds, τ. Α, σ.200) Αστικά κέντρα: Η πόλη του 14 ου αι. είναι συμπαγής και καλά οχυρωμένη με τείχη τάφρους ή οχυρωματικούς πασσάλους. Το τείχος έχει το ρόλο της άμυνας αλλά διαχωρίζει και τον ελεύθερο άνθρωπο της πόλης από τον ημιελεύθερο ή ανελεύθερο της αγροτικής γης. Είναι ενσωματωμένη στον κοινωνικό και φυσικό περίγυρο. Η ύπαρξη του τείχους ήταν εμπόδιο στην ανάπτυξή τους. Γι αυτό επιδίωξη ήταν η ύπαρξη και η κατασκευή ενός τείχους το οποίο να έχει πραγματικό λόγο ύπαρξης και πρακτική εφαρμογή και μάλιστα με τέτοιο τρόπο που η πόλη να μπορεί να επεκταθεί και έξω απ αυτό. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πάρα πολλά όπως η Πράγα, η Κολωνία. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 167-168) Έντονες είναι οι επιπτώσεις του φεουδαρχικού συστήματος. Έτσι η εξουσία της πόλης περιορίζεται στα όριά της χωρίς να είναι αποκομμένη από τον περίγυρό της. Σ αυτό συνέβαλε το εμπόριο καθώς κάθε πόλη έχει τη δική της αγορά και ο κάτοικος των αγροτικών περιοχών έρχεται σ αυτήν για να εμπορευθεί. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 168) Πολλές φορές υπάρχει τμηματοποίηση της πόλης με διακριτά χαρακτηριστικά, ρόλους και δραστηριότητες, όπως π.χ., ο καθεδρικός ναός, το μοναστήρι, το εμπορικό τμήμα της πόλης, το παλάτι κ.ά. Σε πολλές περιπτώσεις η πόλη διακόπτεται από την ύπατξη ενός ποταμού, όπως π.χ. στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Βουδαπέστη κ.ά. Αυτές οι πόλεις λόγονται διπλές πόλεις. Πολλές φορές υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στις δραστηριότητες και στους ρόλους κάθε τμήματος της πόλης, όπως το παράδειγμα της Βουδαπέστης. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 165-166) Η εκκλησία ήταν το κύριο χαρακτηριστικό κάθε πόλης καθώς οι μεγ λες πόλεις αποτελούσαν έδρα επισκόπου. Υπάρχουν πολλά είδη πόλεων. Οι μικρές, οι οποίες αποτελούσαν το κέντρο των τοπικών αγορών ενώ υπήρχαν μεσαίες και μεγάλες. Αξιοσημείωτο είναι το δίκτυο πόλεων το οποίο χαρακτηρίζεται από ανομοιογένεια. Τέτοιο δίκτυο πόλεων υπάρχει στη Γαλλία και στην Ιταλία. Στην Ιταλία έχουν αναπτυχθεί πόλεις που αποτελούσαν συνέχεια των ρωμαϊκών πόλεων και είχαν αναπτύξει το εμπόριο, όπως η Φλωρεντία, η Βενετία, το Μιλάνο και η Γένοβα και στη νότια Ιταλία υπήρχαν πόλεις που χρησίμευαν ως καταφύγιο από τις επιδρομές των πειρατών. Υπήρχαν πόλεις που αναπτύχθηκαν επειδή οι κάτοικοί τους ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Είναι κέντρα κλωστοϋφαντουργίας, εμπορίου και βιοτεχνίας. Οι πόλεις αυτές βρίσκονται στις όχθες ποταμών τα οποία βοηθούν στην καλύτερη εμπορική δραστηριότητα. Στις άλλες περιοχές της βοειοδυτικής Ευρώπης υπήρχαν πόλεις διασκορπισμένες. Στην Σκανδιναβία, ανατολική, νοτιοανατολική Ευρώπη και στη Μεσόγειο οι πόλεις είναι 5

ελάχιστες ενώ υπάρχουν πολλά χωριά. Στη νότια Ισπανία η παράδοση των Μαυριτανών ήταν συνδεδεμένη με τη λειτουργία των αστικών κέντρων.. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 167 & Pounds, τ. Α, σ.204-208) Οι δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνταν οι κάτοικοι των πόλεων ήταν οι αγροτικές, το εμπόριο, η βιοτεχνία και η χειροτεχνία. Γεωργία: Τα συστήματα καλλιέργειας έχουν άμεση σχέση με το φεουδαρχικό σύστημα. Συνεχίζει να υφίσταται το σύστημα του ανοιχτού αγρού, που εφαρμόζεται στην Κεντρική και Βορειοδυτική Ευρώπη, του περίκλειστου αγρού που χαρακτήριζε τη Δυτική Ευρώπη και αυτού που συνδέεται με το χωριό δρόμο, το οποίο το συναντάμε σην Ανατολική Ευρώπη λόγ αφθονίας των εκτάσεων. Κάθε σπίτι έχει το δικό του κομμάτι γης για καλλιέργεια και φθάνει μέχρι κάποια καθορισμένα όρια που σχετίζονται με την έκταση της ιδιοκτησίας. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 170 & Pounds, τ. Α, σ.209-211) Η καλλιέργεια συγκεκριμένων προϊόντων σχετίζεται με την κατάσταση που επικρατούσε στο χώρο. Έτσι στην Ισπανία με την επικράτηση των Μαυριτανών και την απαγόρευση του κρασιού η αμπελοκαλλιέργεια μειωνόταν, στην Αγγλία είχε σταματήσει, είχε υποχωρήσει. Βιοτεχνία: Οι πόλεις ήταν αυτάρκεις σε βιοτεχνική παραγωγή. Ένα είδος βιοτεχνίας που δημιουργήθηκε ήταν η υφαντουργία, με την οποία παράγονται ενδύματα που απευθύνονται σε συγκεκριμένη τάξη ανθρώπων. Το υλικό που χρησιμοποιούσαν ήταν σχετικό με το κλίμα που επικρατούσε. Γεωγραφικά, σε δύο περιοχές παράγονται προϊόντα καλύτερης ποιότητας, στη βόρεια Ιταλία και στις Κάτω Χώρες. Η παραγωγή μεταξιού ενώ ξεκίνησε από την Κων/πολη επεκτάθηκε στη νότια Ιταλία, στη Βενετία και στη Γαλλία.. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 173-174) Η βιομηχανία μετάλλου εξαρτάται από τον τόπο όπου γίνεται η εξόρυξη του μεταλλεύματος. Η τοποθεσία έχει σχέση με το είδος μετάλλου που παράγεται, έτσι στη Μεσόγειο υπάρχει πολύ αλάτι λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που επικρατεί.. (Εγχ. Μελέτης, σ. 174-176) Εμπόριο: Εμφανίζονται νέες τάσεις έτσι άρχισε να αναπτύσσεται το εμπόριο μεταξύ των αστικών κέντρων. Η ύπαρξη του εμπορίου είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη δικτύου πόλεων. Οι έμποροι διασχίζουν μεγάλες αποστάσεις για να διακινήσουν τα προϊόντα τους με αποτέλεσμα την εισαγωγή του θεσμού των εμπορικών αντιπροσώπων. Γίνεται αναφορά για κάθετη ολοκλήρωση στην Ευρώπη. Οι Φλωρεντινοί και οι Λομβαρδοί κυριαρχούν στο εμπόριο με τη δυτική και τη βόρεια Ευρώπη αλλά οι Γενοβέζοι, οι Βενετοί, οι έμποροι της Μασσαλίας και της Βαρκελώνης κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο. Αυτό δε σημαίνει ότι το εμπόριο γινόταν μόνο από τους κατοίκους των πόλεων αυτών καθώς υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι έμποροι οι οποίοι κατοικούσαν σε μικρότερα αστικά κέντρα έχουν αναπτύξει σημαντική εμπορική δραστηριότητα. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 179) Η μετακίνηση των προϊόντων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη καθώς οι λίγες γέφυρες, η απουσία οδικών αρτηριών και τα τακτικά διόδια αύξαναν το κόστος του ταξιδιού. Το οδικό δίκτυο ήταν πανάρχαιο και διατηρήθηκε έτσι μέχρι το 19 ο αι. Υπήρχε μια προσπάθεια να μεταφέρονται τα προϊόντα μέσω των ποταμών. Βέβαια υπήρχαν σημαντικά προβλήματα στους ποτάμιους δρόμους καθώς έφτανε μια πλημμύρα για να διακοπεί η ναυσιπλοϊα. Επίσης λόγω εδαφικών δυσκολιών χρειαζόταν να αλλάξουν πλοιάριο ή να εγκαταλείψουν τα πλοία και να συνεχίσουν οδικώς. Στην Κ. και Β. Ευρώπη κατά κύριο λόγο χρησιμοποιούσαν τους ποταμούς για το εμπόριο. Στις Κάτω Χώρες κατασκευάζονται υδατοφράκτες ώστε να συγκρατείται το επίπεδο των νερών των ποταμών. Εξαίρεση αποτελούν τα ποτάμια της Νότιας Ευρώπης επειδή δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις της ναυσιπλοϊας. Τέλος η δυνατότητα επιβολής διοδίων από τους φεουδάρχες περιόριζε το κέρδος του εμπορίου και οι έμποροι επέλεγαν τους οδικούς δρόμους γιατί μπορούσαν να αποφύγουν τα διόδια. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 180) 6

Το εμπόριο επίσης γίνονταν και μέσω θαλάσσης έτσι στη Μεσόγεια διεξάγεται το εμπόριο των μακρινών αποστάσεων που εξυπηρετείται από τα λιμάνια της Ιταλίας, της Γένοβας και της Βενετίας και των μικρών αποστάσεων οι οποίες αντικαθιστούσαν το χερσαίο εμπόριο. Με το μακρινό εμπόριο μεταφέρονταν πολύτιμα αγαθά. Στις Κάτω Χώρες μεταφερόταν ορυκτό αλάτι και εισήγαγαν ρούχα και μαλλί και συναντιούνται τρεις εμπορικές αρτηρίες, αλάτι από το Βισκαϊκό κόλπο, κρασί από τη Βενετία, κασσίτερος και μαλλί από τη Βρετανία και κακής ποιότητας ρούχα, μέταλλα, ψάρι από τη Βόρεια Θάλασσα. Ένα βασικό προϊόν που μετακινείται είναι το σιτάρι. Μεγάλο πρόβλημα υπήρχε για τις μεγάλες πόλεις οι οποίες δεν μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων τους με το δικό τους σιτάρι και καλύπτονταν από την τοπική αγορά. Έτσι το εμπόριο σιταριού ήταν αποτέλεσμα της συγκέντρωσης ανθρώπων στις πόλεις και της αύξησης των αναγκών τους. Το κρασί οφείλεται στη γεωγραφική συγκέντρωση του προϊόντος σε συγκεκριμένες περιοχές της Ευρώπης, π.χ. στη Μεσόγειο. (Εγχειρίδιο Μελέτης, σ. 181-182) Η σημασία της τότε πολιτικής γεωγραφίας για τα όρια και τα σύνορα στη σημερινή Ευρώπη Σχηματίζονται αρκετά κράτη τα οποία θα έχουν την ίδια μορφή μέχρι το 19 ο αι. όπως τα κράτη της Ιταλίας θα είναι διασπασμένα μέχρι τη δημιουργία του ενιαίου ιταλικού κράτους που όμως διαφορές ανάμεσα στο βόρειο και στο νότιο τμήμα της Ιταλίας θα συνεχίσει να υπάρχει μέχρι τις μέρες μας, καθώς πάντα υπάρχει ο πλούσιος βορράς και ο φτωχός νότος. Η Γερμανία παίρνει τη μορφή που θα έχει μέχρι το 1806 οπότε δημιουργείται η Γερμανία υπό την εξουσία του Βίσμαρκ. Σχηματίζονται οι γλώσσες όπως θα επικρατήσουν στους επόμενους αιώνες. Είναι οι εθνικές γλώσσες που θα κυριαρχήσουν αργότερα. Τίθενται οι βάσεις του εθνικισμού που θα επικρατήσουν τον 19 ο αι. Οι όροι ανατολή δύση σήμαιναν την υποχώρηση η πρώτη και την πρόοδο η άλλη. Έτσι τον 20ο αι. ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε η δυτική Ευρώπη ενώ η ανατολική Ευρώπη οπισθοδρόμηση. Βορρά Νότος ήταν πάντα δύο διαφορετικές περιοχές καθώς οι χώρες του Βορρά προσπαθούσαν να βρουν διέξοδο προς το νότο καθώς ήταν στερημένοι από θάλασσα ή εύφορα εδάφη. Μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο οι όροι ανατολή κι δύση είχαν αρνητική χροιά καθώς υποδήλωναν τον διπολισμό στον κόσμο με την επικράτηση του ψυχρού πολέμου. Επίλογος Γενικό συμπέρασμα για το κατά πόσο η πολιτική γεωγραφία επηρεάζει την ανάπτυξη των περιοχών. Πρόσθετη βιβλιογραφία: Aρβελέρ: β τόμος «Οι Ευρωπαίοι νεότερη και σύγχρονη εποχή» σ. 31-44, 220-231, 547-565) 7