Εκδοτικό σηµείωµα Στη φιλοσοφία και πρακτική του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων η εκπαίδευση αποτελεί κεντρικό άξονα της θεραπευτικής του προσέγγισης και της λειτουργίας του. Το προσερχόµενο στη θεραπεία εξαρτηµένο άτοµο εκπαιδεύεται από την πρώτη στιγµή σε διαδικασίες που θα του επιτρέψουν να ξαναπροσεγγίσει την καθηµερινότητά του και τη συµβίωση µε τον κοινωνικό του περίγυρο µε δηµιουργικότητα και υγιείς σχέσεις. Θα ακολουθήσουν οι διαδικασίες που θα του επιτρέψουν να µάθει ή να ανακαλύψει ξανά τη σηµασία της ανάληψης ευθυνών και ανάδειξης των δεξιοτήτων που διαθέτει και που πολλές φορές δεν υποπτεύεται καν ότι τις έχει. Σε επόµενο στάδιο θα πρέπει να ξεκινήσει τη συµπλήρωση των κενών που έχουν δηµιουργηθεί στις γνώσεις που παρέχει η στοιχειώδης και µέση εκπαίδευση. Είναι γνωστό ότι οι χρήστες, συνήθως, εγκαταλείπουν το σχολείο από νωρίς µετά την έναρξη της χρήσης ή, και αν δεν το εγκαταλείψουν τελείως, το παρακολουθούν πληµµελώς. Σε πιο προχωρηµένη φάση της θεραπείας τους θα αρχίσουν να χτίζουν τις πρακτικές και θεωρητικές τους γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να διεκδικήσουν ισάξια µια θέση στην παραγωγή µόλις περάσουν στη φάση της κοινωνικής επανένταξης. Μεγάλο µέρος της παραπάνω εκπαίδευσης παρέχεται µέσα από τις δοµές του ΚΕΘΕΑ ή, όταν είναι απαραίτητο, τα θεραπευµένα µέλη παραπέµπονται σε εξωτερικές δοµές εκπαίδευσης ή µαθητείας. Το ΚΕΘΕΑ διαθέτει τέσσερα µεταβατικά σχολεία, στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα και το Ηράκλειο Κρήτης. Τα σχολεία αυτά παρακολουθούν θεραπευόµενα µέλη τα οποία έχουν διακόψει το σχολείο σε κάποια βαθµίδα της εκπαίδευσης ή έχουν απολυτήριο λυκείου και θέλουν να προετοιµαστούν για την εισαγωγή στην τριτοβάθµια εκπαίδευση. Οι µαθητές που παρακολουθούν τα µεταβατικά σχολεία
του ΚΕΘΕΑ εγγράφονται σε δηµόσια σχολεία ως κατ οίκον διδαχθέντες, για να συµµετάσχουν στις προαγωγικές ή απολυτήριες εξετάσεις. Ακόµη, όλες σχεδόν οι θεραπευτικές µονάδες διαθέτουν εκπαιδευτικό προσωπικό µερικής απασχόλησης για την πραγµατοποίηση προγραµµάτων κατάρτισης ή για την καλλιέργεια της γενικής παιδείας και των προσωπικών ενδιαφερόντων των θεραπευοµένων. Η εκπαίδευση στο ΚΕΘΕΑ δεν είναι προνόµιο των θεραπευόµενων, αποτελεί επίσης δικαίωµα και υποχρέωση του συνόλου του προσωπικού, θεραπευτικού και διοικητικού. Το σύστηµα εκπαιδευτικών αδειών, των υποτροφιών και της µερικής οικονοµικής κάλυψης των δαπανών για εκπαιδευτικές επιλογές του προσωπικού είναι ενσωµατωµένο στη λειτουργία του οργανισµού. Τα παραπάνω παρέχονται ύστερα από την ολοκλήρωση ορισµένου χρόνου απασχόλησης στον Οργανισµό στους εργαζοµένους. Ο στόχος της πρακτικής αυτής είναι πολλαπλός: η συνεχής εκπαίδευση για τους εργαζοµένους στο χώρο των εξαρτήσεων είναι αναγκαία γιατί οι µέθοδοι αντιµετώπισής τους είναι εξελισσόµενες αλλά και τα είδη της εξάρτησης είναι µεταβαλλόµενα και πολλαπλασιαζόµενα. Ακόµα, το ΚΕΘΕΑ στην εικοσιπενταετή πορεία του πολλαπλασιάζει και εξειδικεύει συνεχώς τους χώρους και τους τοµείς παρέµβασής του. Είναι αναγκαία λοιπόν για τους εργαζοµένους η απόκτηση νέων γνώσεων και η συνεχής παρακολούθηση της εξέλιξης που υπάρχει σε άλλες χώρες ή των νέων προσεγγίσεων που εφαρµόζονται από άλλους οργανισµούς. Είναι επίσης γνωστό ότι οι εργαζόµενοι στο χώρο των εξαρτήσεων απειλούνται, σε µεγαλύτερο βαθµό από άλλες κατηγορίες εργαζοµένων, από εργασιακή εξουθένωση. Εκπαιδευτικά «διαλείµµατα» είναι ένας από τους πρόσφορους τρόπους αποφυγής της. Τέλος, στη χώρα µας υπάρχει µόνο ένα µεταπτυχιακό πρόγραµµα σπουδών στον τοµέα των εξαρτήσεων ενώ δεν διαθέτει πανεπιστηµιακού επιπέδου σχολές οι οποίες να διδάσκουν και να εποπτεύουν την απόκτηση των αναγκαίων θεραπευτικών δεξιοτήτων στον τοµέα αυτό.
Έτσι η µεγάλη συµβολή του ΚΕΘΕΑ στον τοµέα της εκπαίδευσης είναι η συγκρότηση και λειτουργία εκπαιδευτικών προγραµµάτων, σε συνεργασία µε αναγνωρισµένου κύρους πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, που απευθύνονται σε εργαζοµένους στο χώρο των εξαρτήσεων. Στα προγράµµατα αυτά µαθητεύουν και εκπαιδεύονται τόσο εργαζόµενοι στο ΚΕΘΕΑ όσο και εργαζόµενοι σε άλλους ηµεδαπούς οργανισµούς αλλά και εργαζόµενοι σε οργανισµούς άλλων χωρών. Το 1998 ξεκίνησε το πρόγραµµα που φέρει τον τίτλο Συµβουλευτική στον Τοµέα της Τοξικοεξάρτησης: Γνώσεις, εξιότητες, Στάση στην επαγγελµατική πρακτική. Το πρόγραµµα αυτό πραγµατοποιείται σε συνεργασία µε το Τµήµα Ψυχιατρικής του Πανεπιστηµίου της Καλιφόρνια (UCSD) ύστερα από προγραµµατική συµφωνία που υπογράφηκε το 1998 µεταξύ UCSD και του ΚΕΘΕΑ. Σκοπός του προγράµµατος είναι η εκπαίδευση επαγγελµατιών στις θεραπευτικές προσεγγίσεις, την κατανόηση της τοξικοεξάρτησης, το σχεδιασµό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση προγραµµάτων αντιµετώπισης της εξάρτησης. Το πρόγραµµα πραγµατοποιείται σε δύο έτη, σε έξι εβδοµαδιαίες περιόδους συνολικής διάρκειας 180 ωρών. Περιλαµβάνει θεωρία, γραπτές εργασίες εξετάσεις ανά θεµατική ενότητα και τελικές εξετάσεις. Οι επιτυχόντες πιστοποιούνται µε Level I από το UCSD. Μέχρι σήµερα έχουν πραγµατοποιηθεί πέντε εκπαιδευτικοί κύκλοι τους οποίους έχουν παρακολουθήσει 199 µέλη του προσωπικού του ΚΕΘΕΑ και 111 άλλων οργανισµών του εσωτερικού ή του εξωτερικού, δηλαδή σε σύνολο 310 επαγγελµατίες. Το 1996 ξεκίνησε το πρόγραµµα Θεωρία και Βιωµατική εκπαίδευση στη υναµική της Οµάδας. Σκοπός του προγράµµατος είναι η εκπαίδευση στελεχών σε θέµατα επικοινωνίας, δυναµικής των οµάδων και διαπροσωπικών σχέσεων. Το πλήρες πρόγραµµα είναι 200 ωρών, που πραγµατοποιούνται σε ένα έτος. Αργότερα ξεκίνησαν προγράµµατα 100 ωρών, χωρίς το βιωµατικό µέρος, που απευθύνονται σε προσωπικό εκτός ΚΕΘΕΑ. Πραγµατοποιείται σε συνεργασία µε το Τµήµα Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Το 2002 ξεκίνησε το πρόγραµµα ιοίκηση και Κοινωνικός Σχεδιασµός στον Τοµέα Αντιµετώπισης της Τοξικοεξάρτησης. Στόχος του προγράµµατος είναι η
εκπαίδευση επαγγελµατιών στο σχεδιασµό κοινωνικής πολιτικής, τη λειτουργία κοινωνικών οργανισµών, την οργάνωση και διοίκηση ανθρώπινου δυναµικού, το σχεδιασµό συστηµάτων και την αξιολόγηση των υπηρεσιών του. Η διάρκεια του προγράµµατος είναι 200 ώρες και διεξάγονται σε ένα έτος. Πραγµατοποιείται σε συνεργασία µε την Εθνική Σχολή ηµόσιας Υγείας (ΕΣ Υ), το Τµήµα Ψυχιατρικής του Πανεπιστηµίου της Καλιφόρνια (UCSD) και το Τµήµα Κοινωνικής Εργασίας του Boston College. Μετά την παρακολούθηση των θεµατικών ενοτήτων και την υποβολή µεταπτυχιακής εργασίας, χορηγείται Πιστοποιητικό Μεταπτυχιακής Επιµόρφωσης από την ΕΣ Υ. Όσοι από αυτούς θέλουν να αποκτήσουν πιστοποιητικό Level II από το UCSD συµµετέχουν σε ειδικές εξετάσεις. Το 2003 ξεκίνησε το πρόγραµµα Εκπαίδευση στη θεραπεία της Οικογένειας στον Τοµέα της Τοξικοεξάρτησης, το οποίο οργανώνει το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων που είναι πιστοποιηµένο ως Ινστιτούτο Εκπαίδευσης Οικογενειακής Θεραπείας από την European Family Therapy Association (EFTA). Σκοπός του προγράµµατος είναι να συνδέσει το ρόλο της οικογένειας µε την εξέλιξη της θεραπείας των εξαρτηµένων. Περιλαµβάνει 150 ώρες θεωρίας, 500 ώρες κλινικής πρακτικής, 150 ώρες εποπτείας και 150 ώρες προσωπικής θεραπείας, καθώς και την υποβολή ερευνητικής εργασίας. Το πρόγραµµα πραγµατοποιείται σε διάστηµα 2 ετών. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράµµατος χορηγείται πιστοποιητικό παρακολούθησης από το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων. Στο παρόν τεύχος των Εξαρτήσεων παρουσιάζονται δύο σηµαντικά άρθρα για τις παραπάνω εκπαιδευτικές λειτουργίες του ΚΕΘΕΑ. Το πρώτο αποτελεί µια µελέτη αξιολόγησης 102 στελεχών ψυχικής υγείας που συµµετείχαν τα έτη 2002-2005 σε πρόγραµµα εκπαίδευσης για την αντιµετώπιση της τοξικοεξάρτησης. Το δεύτερο αφορά τη µελέτη οµάδας 30 πρώην χρηστών που παρακολούθησαν το πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ και ΠΛΕΥΣΗ. Μέσω της διερεύνησης αυτής αποτυπώνεται η λειτουργία του σχολείου ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης σε σχέση µε την αντιµετώπιση των προβληµάτων χρήσης, της παραβατικής συµπεριφοράς και της σχολικής αποτυχίας. Από τη διεθνή εµπειρία αντλούνται δύο ακόµη άρθρα που αφορούν στη σχέση µεταξύ εκπαιδευτικών και επαγγελµατικών επιδόσεων και την κατανάλωση αλκοόλ
το πρώτο και στη χρήση ουσιών κατά την εφηβεία και την επίδραση που έχει στις εκπαιδευτικές επιδόσεις το δεύτερο. Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, το τεύχος αυτό των Εξαρτήσεων «ανοίγει» µε µια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη µε τον Martien Kooyman, που υπήρξε ο πρώτος εκπαιδευτής στελεχών του ΚΕΘΕΑ ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, και αφορά στην προσωπική του διαδροµή, την εξέλιξη της πολιτικής απέναντι στα ναρκωτικά στην πατρίδα του την Ολλανδία αλλά και παρατηρήσεις από την «ελληνική εµπειρία» του. Για την Εκδοτική Οµάδα Γεράσιµος Νοταράς