ΔΙΑΤΕΘΕΙΜΕΝΕΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΠΕ ΩΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΕ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΕΤΗ ΦΟΡΕΑΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΛΕΚΚΑΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ 17 16 ΝΑΙ 2 0 ΠΕΚ ΑΘΗΝΩΝ \ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΕΤΟ ΡΑΦΑΗΛ ΓΚΕΡΔΟΥΚΗΣ ΕΝΕΑΣ ΑΡΓΥΡΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΣΥΜΜΟΡΙΕΣ ΕΚΒΙΑΣΜΟΣ ΒΙΑΣΜΟΣ ΑΡΠΑΓΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΛΟΠΗ ΜΑΓΚΕΣ ΑΠΕΙΛΗ ΒΙΑ.. ΓΚΙΟΚΑ ΤΖΟΥΛΙΑΝΟ ΝΤΟΒΛΑ ΝΤΕΝΙΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΓΓΕΛΗ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ ΜΑΛΑΪ ΛΟΥΛΙΑΝ ΣΟΥΛΑΝΙ ΓΙΟΖΕΦ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΟΝΤΑΪ ΕΝΓΙΑΝ
ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Όλοι ζούμε σε μια κοινωνία που η βία διαδραματίζει έναν τεράστιο ρόλο στη ζωή μας. Αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο θέμα,επειδή κάθε χρόνο γίνονται καταλήψεις στα σχολεία,στο τέλος της σχολικής χρονιάς σχίζονται βιβλία,γράφονται συνθήματα στους τοίχους του σχολείου. Πολλές φορές στα διαλείμματα του σχολείου παρατηρούνται διαπληκτισμοί ανάμεσα στους μαθητές. Επίσης ένας ακόμη λόγος επιλογής αυτής της έρευνας ήταν η επιθυμία μας να βοηθήσουμε το υπουργείο Παιδείας, το διευθυντή του σχολείου, τους καθηγητές και τους γονείς αλλά και κάθε υπεύθυνο να κατανοήσουν το πρόβλημα της βίας στο σχολείο. Επιπλέον, με την εργασία αυτή, θέλουμε να βοηθήσουμε κάθε αναγνώστη να κατανοήσει το πρόβλημα της βίας στα σχολεία. Τέλος, πραγματοποιήσαμε την έρευνα, επειδή η βία εξαπλώνεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια. 40.000.000 παιδιά στον κόσμο γίνονται θύματα βίας και 53.000 παιδιά δολοφονούνται ετησίως. Κάθε χρόνο περίπου 73.000.000 αγόρια και 150.000.000 κορίτσια υφίστανται σεξουαλική κακοποίηση σε ολόκληρο τον πλανήτη. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Η αύξηση της σχολικής βίας τα τελευταία χρόνια στο σχολείο Οι επαναλαμβανόμενες καταλήψεις των σχολείων για είκοσι χρόνια περίπου Οι καταστροφές στα σχολεία μετά τη λήξη των καταλήψεων Το χάσιμο διδακτικών ωρών Οι καταστροφές στο σχολικό χώρο στα διαλείμματα Το σχίσιμο των βιβλίων Η καταστροφή θρανίων, καρεκλών κλπ Συνθήματα στους τοίχους Ξυλοδαρμοί μεταξύ των μαθητών ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Συγκεκριμένα θα δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα: Σε τι ποσοστό έχει ασκηθεί κάποια μορφή βίας στο σχολείο Ποια μορφή βίας έχει ασκηθεί Ποιος άσκησε τη βία Αν αναφέρθηκε το γεγονός στους ανωτέρους Αν ο διευθυντής και οι καθηγητές έδωσαν λύση 2
Σε τι ποσοστό οι μαθητές έχουν λάβει μέρος σε πράξεις βίας. Σε τι βαθμό τους επιβλήθηκε κάποια ποινή Αν υπάρχουν συμμορίες νέων στα σχολεία Σε τι ποσοστό θεωρούν τη βία μεγάλο πρόβλημα Αν το μέγεθος της πόλης έχει σχέση με τη βία Σε τι ποσοστό η τηλεόραση και ο κινηματογράφος στρέφουν τους νέους στη βία Αν το ποδόσφαιρο ευνοεί τη βία Αν το αλκοόλ και τα ναρκωτικά ευνοούν τη βία Ποιοι παράγοντες στρέφουν τους νέους στη βία Ποιο μεγάλο πρόβλημα οδηγεί στη βία Αν οι καταλήψεις στα σχολεία είναι μορφή βίας Αν οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης συμβάλουν στη βία; Τι χρειάζεται να γίνει, για να μειωθεί η βία ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι κοινωνικές ομάδες που θα ωφεληθούν από την έρευνά μας είναι πολλές. Οι μαθητές, όχι μόνο της πρώτης τάξης αλλά και όλων των τάξεων του ΕΠΑΛ Κορωπίου οι οποίοι θα ενημερωθούν για τη βία και τα προβλήματα που δημιουργεί στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι καθηγητές και το Υπουργείο Παιδείας, οι οποίοι θα προβληματιστούν και ίσως θα προσπαθήσουν να βελτιώσουν το εκπαιδευτικό σύστημα με διορισμό στα σχολεία ψυχολόγων. Τέλος, θα ωφεληθούν οι γονείς και γενικά όλοι οι πολίτες, αφού θα ενημερωθούν για τη βία των νέων στο σχολείο και θα συνειδητοποιήσουν ότι έχουν και αυτοί άποψη και ίσως κινητοποιηθούν, για να πετύχουν μείωση ή και εξάλειψη της βίας. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα είναι δημοσκόπηση με ερωτήσεις κλειστού τύπου. Στην αρχή, δημιουργήθηκε το ερωτηματολόγιο, που αποτελείται από 20 ερωτήσεις, το οποίο τυπώθηκε σε 93 αντίτυπα και μοιράστηκε ανώνυμα στο επιλεχθέν δείγμα της πρώτης τάξης του ΕΠΑΛ Κορωπίου. Η διαδικασία διήρκεσε μία ημέρα. Μετά τη συμπλήρωση συγκεντρώθηκαν όλα τα ερωτηματολόγια και ξεκίνησε η καταγραφή των παρατηρήσεων. 3
ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Ανεξάρτητη μεταβλητή: Το σχολείο Εξαρτημένη μεταβλητή: Η βία ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ ΦΥΛΟ ΗΛΙΚΙΑ ΕΙΔΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΕΠΙΠΕΔΑ Αγόρι 15-16 Γνώσεις Απόψεις Κορίτσι 15-16 Γνώσεις Απόψεις ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ Απαντήσεις ερωτήσεων όπως φαίνονται στο ερωτηματολόγιο. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΟΥ ΘΕΩΡΗΘΗΚΕ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σε αυτήν την ενότητα θα παρουσιάσουμε και άλλους παράγοντες που ενδεχομένως θα επηρεάσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Οι παράγοντες αυτοί είναι: Η ανωνυμία, αφού τα ερωτηματολόγια της έρευνας, όπως και όλα τα ερωτηματολόγια, απαντήθηκαν ανώνυμα με αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις ανεύθυνες απαντήσεις, παραποίηση ερωτήσεων κ. λ. π. Αν τα ερωτηματολόγια απαντιόντουσαν επώνυμα, πιθανότατα τα αποτελέσματα να ήταν πιο αξιόπιστα και σε περιπτώσεις δυσκολίας θα μπορούσαμε να ανατρέξουμε στο άτομο που συμπλήρωσε το ερωτηματολόγιο για επεξήγηση. Παρ όλα αυτά, σε μια ανώνυμη έρευνα, δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί η ανωνυμία ως προς τα προβλήματα που δημιουργεί. Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου ήταν άγνωστες στο δείγμα που επιλέχθηκε. Έτσι, οι ερωτήσεις έπρεπε να απαντηθούν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα και ίσως κάποιες απαντήσεις να μην ήταν αποτέλεσμα της σκέψης. Οι ερωτήσεις δομήθηκαν έτσι ώστε να επιτρέπουν γρήγορες απαντήσεις. Επίσης, όπως έχει προαναφερθεί, η δημοσκόπηση διεξάχθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και έτσι δεν επιτρεπόταν καλύτερη οργάνωσή της από τη μεριά μας αλλά και από τη μεριά των ατόμων που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση. ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα περιλαμβάνει ως διαθέσιμο πληθυσμό τους μαθητές της πρώτης τάξης του 1 ου ΕΠΑΛ Κορωπίου ο οποίος έχει απαντήσει στα ερωτηματολόγια με τον εξής διαχωρισμό: Σε μία κατηγορία ανάλογα με την ηλικία 15-16 ετών. Σε δύο κατηγορίες ανάλογα με το φύλο τους: Αγόρι,Κορίτσι Ο συνολικός αριθμός των ερωτηθέντων ανέρχεται σε 93 άτομα. Η χρονική διάρκεια της έρευνας ήταν σχετικά μικρή, 2 μήνες. Ο χρόνος αυτός κρίνεται σχετικά μικρός,για αυτό έχουμε κάποιες επιφυλάξεις για τα αποτελέσματα. 4
Τα αποτελέσματα της έρευνας έγιναν με χρήση κυκλικού διαγραμμάτος και ραβδογράμματα. Η έρευνα μου είναι ανεπτυγμένη πλήρως δίχως να παρουσιαστούν καθόλου προβλήματα. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ ΥΛΙΚΑ Α/Α ΕΙΔΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ 1 ΧΑΡΤΙΑ Α4 93 τεμάχια 2 ΜΕΛΑΝΙ ΕΚΤΥΠΩΤΗ 1 συσκευασία 3 ΜΠΛΟΚ 1 τεμάχιο ΜΕΣΑ Α/Α ΕΙΔΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ 1 COMPUTER 1 2 ΕΚΤΥΠΩΤΗΣ 1 3 SCANNER 1 4 ΦΩΤΟΤΥΠΙΚΟ 1 ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΕΤΑΙ Η ΕΡΕΥΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ 1) Ορισμός της βίας 2) Μορφές και αίτια της σχολικής βίας 3) Το προφίλ του θύτη και του θύματος 4) Το μέγεθος του φαινομένου στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση 5) Βία και οικονομική κρίση ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Βία είναι το φαινόμενο κατά το οποίο κάποιο άτομο ή ομάδα προσπαθούν με ποικίλους τρόπους καταναγκασμού στο σωματικό, ψυχοπνευματικό, οικονομικό, κοινωνικό ή άλλο επίπεδο να επιβάλουν τη θέλησή τους και να στερήσουν από άλλους την ελευθερία τους ή να τους επηρεάσουν προς ίδιον όφελος ή και για άλλους λόγους. Πολλές φορές μάλιστα η βία χρησιμοποιείται και ως μέσο για την επίτευξη 'καλών' σκοπών, επιβεβαιώνοντας έτσι το ρητό: 'ο σκοπός αγιάζει τα μέσα'. 5
Η σχολική βία αναφέρεται στην επιβολή της βούλησης ενός μέρους της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε κάποιο άλλο και η πρόκληση ζημίας ή βλάβης. Υπό τον όρο βία περιγράφονται ποικίλες και διαφορετικές διαθέσεις, πράξεις, συμπεριφορές από την επιθυμία καταστροφής αντικειμένων, την απειθαρχία ή την προσβολή έως και τη σεξουαλική κακοποίηση. Πολλές από αυτές τις συμπεριφορές άλλοτε χαρακτηρίζονται ως επιθετικές ενέργειες και άλλοτε ως εκδηλώσεις βίας. Η σχολική εκδοχή της βίας περιλαμβάνει διάφορες μορφές: λεκτική, σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, βανδαλισμό. Σε μερικά κράτη περιλαμβάνει και εγκληματικές ενέργειες. Διεθνώς, η σχολική βία και επιθετικότητα ορίζεται γενικά ως «bullying». Το «bullying» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για όλες τις βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης από τους Βρετανούς, τους Ολλανδούς και τους Σκανδιναβούς. Είναι η επικράτηση του δυνατότερου στον ασθενέστερο μέσω της τρομοκρατίας και του εκφοβισμού. Μπορεί να εκδηλώνεται με σπρωξίματα, τρικλοποδιές, μπουνιές, κλοτσιές, βρισιές, χλευασμούς, απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, αποκλεισμούς από την ομάδα (ο αποκλεισμός από την παρέα ή το παιχνίδι ασκεί σημαντική ψυχολογική βία) κ.ά. Αφορμή για να εμπλακεί κάποιος στο bullying ως θύτης ή θύμα ενδέχεται να είναι παράγοντες όπως η εμφάνιση του μαθητή (γυαλιά, πάχος, ιδιαίτερο ντύσιμο), εξαιρετικές σχολικές αθλητικές επιδόσεις κ.ά). Ο όρος σχολική βία (school violence) χρησιμοποιείται από όλους τους άλλους Ευρωπαίους. Ο εκφοβισμός (bulling) είναι συνυφασμένος με την κοροϊδία, το πείραγμα και τον αστεϊσμό. Το πότε ένα πείραγμα συσχετίζεται με τη βία εξαρτάται από την υποκειμενική αξιολόγηση του θύματος. Στο χώρο της εκπαίδευσης οι ορισμοί της επιθετικότητας και της βίας εμφανίζονται υπέρμετρα διευρυμένοι, οι διάφορες προσεγγίσεις αναφέρονται συνήθως σε τέσσερις ομάδες διαπροσωπικών σχέσεων : τη συμπεριφορά των διδασκόντων προς τους μαθητές, τη συμπεριφορά των μαθητών προς τους διδάσκοντες, τη συμπεριφορά των διδασκόντων μεταξύ τους και τη συμπεριφορά των μαθητών μεταξύ τους. Στα παραπάνω προστίθενται οι βανδαλισμοί και οι καταστροφές που προκαλούν οι μαθητές στο υλικό του σχολείου, καθώς και η γενική στάση των μαθητών απέναντι στο σχολικό θεσμό. «Ακολουθώντας έναν ευρύτερο ορισμό της βίας και της επιθετικότητας, οποιοδήποτε ζήτημα άπτεται της θέσης και της λειτουργίας ενός θεσμού θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι εμπίπτει στη θεματική της βίας». Έτσι, λοιπόν, οι στάσεις και οι αξίες που μεταβιβάζει ο δάσκαλος, και οι οποίες είναι συχνά διαφορετικές από αυτές της κοινωνικής ομάδας προέλευσης των μαθητών, μπορούν να θεωρηθούν ιδεολογική επίθεση. Η μαθησιακή διαδικασία μπορεί εξίσου να θεωρηθεί υπό το πρίσμα της άσκησης βίας, εφόσον εξαναγκάζει και απαιτεί συμμόρφωση μέσα στο χρόνο, το χώρο και τις διδακτικές μεθόδους. Η αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών μπορεί να συνιστά μιαν επιθετική ενέργεια στο βαθμό που τα κριτήρια που ακολουθεί υπαγορεύονται από κανόνες. Η αντίδραση ενός μαθητή προς το διδάσκοντα που βαθμολόγησε αυστηρά μπορεί να θεωρηθεί βίαιη ενέργεια. Η λογομαχία και οι συμπλοκές μεταξύ μαθητών μπορούν να θεωρηθούν ότι αποτελούν εγκλήματα κατά της σωματικής ακεραιότητας. Το όνομά του, που ο μαθητής χαράζει πάνω στο θρανίο ή τα σεξουαλικού περιεχομένου «γκράφιτι» στις τουαλέτες συνιστούν φθοράκαταστροφή των υλικών και των χώρων και, γιατί όχι, ακόμη και προσβολή της δημοσίας αιδούς. Ο κατάλογος δεν θα είχε τέλος και τούτο επειδή οι πιθανές συμπεριφορές είναι απεριόριστου αριθμού και τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν επίσης. Η κατάταξη λοιπόν όλων αυτών των διαφορετικών συμπεριφορών στην ομάδα της επιθετικότητας και της βίας μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: ή ότι η επιθετικότητα και η βία είναι συστατικό στοιχείο όλων των ανθρώπινων εκδηλώσεων, ή ότι το εννοιολογικό εργαλείο είναι ακατάλληλο να περιγράψει διαφορετικές συμπεριφορές, διαφορετικής σημασίας και σε διαφορετικό πλαίσιο. Στο εξωτερικό, οι ειδικοί εισήγαγαν επίσης και τον όρο «bullycide» (bullying: εκφοβισμός-βία και suicide: αυτοκτονία) για να περιγράψουν πιο συγκεκριμένα την αυτοκτονία μαθητών ως επακόλουθο της σχολικής βίας. Ήδη, πολλές «αναπτυγμένες» χώρες θρηνούν τα πρώτα παιδιά-θύματα που υποδεικνύουν συμμαθητές τους ως θύτεςηθικούς αυτουργούς. Η έννοια της ασφάλειας, «security», είναι μια ευρύτερη έννοια και αναφέρεται στην αίσθηση της σιγουριάς, της απουσίας του φόβου από επιθετικές συμπεριφορές, της προστασίας του σχολείου 6
από την κοινότητα. Οι ορισμοί της σχολικής βίας, του εκφοβισμού και της ασφάλειας δεν είναι απόλυτοι. Επηρεάζονται από το πολιτισμικό πλαίσιο και τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές συνθήκες. 1.2.3 ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Η σχολική βία εμφανίζεται, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, συνήθως με τις ακόλουθες διαστάσεις: βία μεταξύ μαθητών, βία μεταξύ εκπαιδευτικών, βία από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το αντίστροφο. Βία εμφανίζεται επίσης από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, τη διοίκηση, τη διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται, βία από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής κοινότητας, μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το αντίστροφο, βία από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και το αντίστροφο. Η βία μπορεί να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς ένα άλλο ή προς ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά άτομα προς ένα μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων. Στην Ευρώπη «πρωταθλητές» στην ενδοσχολική βία φαίνεται ότι είναι οι Βρετανοί μαθητές, καθώς το 46% των μαθητών γυμνασίου τη θεωρούν σημαντικό πρόβλημα στην καθημερινότητά τους. Σε έρευνα του 2008, οι μαθητές στην υπόλοιπη Ευρώπη επίσης ανησυχούν για τη βίαιη συμπεριφορά στα σχολεία. Στην Ιταλία αναφέρει την ενδοσχολική βία ως πρόβλημα το 33%, στην Πορτογαλία το 35%, στην Ολλανδία το 16%, στο Βέλγιο το 21%, στη Γερμανία το 29% και στην Ισπανία το 22% 1.2.4 ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οι μελέτες που έχουμε στην Ελλάδα για τη σχολική βία αναφέρονται κυρίως στη βία μεταξύ μαθητών και σε αυτήν μεταξύ μαθητών και εξωσχολικών παραγόντων. Συγκεκριμένα τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιηθεί μια έρευνα από τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (2000) σε πανελλαδικό δείγμα μαθητών που εξέταζε τη βίωση βίαιων περιστατικών στο χώρο του σχολείου μεταξύ των μαθητών. Επίσης μια άλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε περιορισμένο γεωγραφικά δείγμα, εξέτασε την ύπαρξη βίας στο σχολείο, τις μορφές που λαμβάνει και τον τρόπο που την αντιμετωπίζουν οι ίδιοι οι μαθητές. Έρευνες για περιστατικά βίας μεταξύ εκπαιδευτικών, από εκπαιδευτικούς προς μαθητές και το αντίστροφο και από εξωσχολικούς παράγοντες προς μαθητές και το αντίστροφο δεν έχουν επίσημα καταγραφεί. Υπάρχει δηλαδή ένας σκοτεινός αριθμός βίαιων περιστατικών που παραμένει ανεξιχνίαστος, δεν ορίζεται ως βία και σιωπηρά αξιολογείται ως πολιτισμική ή ως ιδιόμορφη προσωπική συμπεριφορά, σχολική τιμωρία ή κάπως αλλιώς. Συχνά περιστατικά βίας μένουν ανέγγιχτα, γιατί στιγματίζουν ιδιαίτερα τους θύτες ή και τα θύματα και εκθέτουν το κύρος του σχολείου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η σιωπή εγκλωβίζει τη βία στη μνήμη αυτών που την έζησαν, με άγνωστες συνέπειες. Η σχολική βία στην Ελλάδα, αν και δεν έχει πάρει τις διαστάσεις που παρατηρούνται σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική, όπου έχουν συμβεί και εγκληματικές ενέργειες, δεν περιγράφει την πραγματική έκταση του φαινομένου και συχνά δεν αξιολογεί τα πραγματικά αίτια. Μεταξύ 1992 και 2000 διεξήχθηκαν αρκετές έρευνες στην Ελλάδα που τα αποτελέσματά τους έδωσαν περιγραφικά στοιχεία για τη σχολική βία ανάμεσα στους μαθητές και την επιθετική συμπεριφορά των μαθητών στη χώρα. Τα στοιχεία αναφέρονται σε λεκτική κακοποίηση, ξυλοδαρμούς, απειλές και σε βανδαλιστικές ενέργειες. Πολλά από τα αποτελέσματα των ελληνικών ερευνών παρουσιάζουν παρόμοια ευρήματα με μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε άλλες χώρες, σχετικά με τις μορφές βίας άλλων χωρών, τα χαρακτηριστικά των θυμάτων, των θυτών, των σχολικών μονάδων και των περιοχών που παρουσιάζονται τέτοια φαινόμενα. 7
ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΘYΤΗ 1. Εκφοβιστής λόγω εκτόνωσης εσωτερικών ψυχικών συγκρούσεων που τον τυραννούν 2. Εκφοβιστής λόγω ανακούφισης του αφόρητου συναισθήματος της αναξιότητας που νιώθει 3. Μετά τη βία νιώθει πιο ανάξιος 4. Είναι σωματικά ογκώδης 5. Είναι κακός μαθητής ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ 1. Δεν είναι σωματικά ογκώδης 2. Είναι καλός μαθητής 3. Είναι ευαίσθητος και συμπονετικός 4. Είναι ντροπαλός 5. Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση 6. Έχει σωματική ανωμαλία 7. Ανήκει σε μειονοτική ομάδα ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 1. Ψυχικά νοσήματα 2. Κακό οικογενειακό περιβάλλον 3. Ανεπάρκεια στην ασχολία των γονέων με τα παιδιά 4. Ανεπάρκεια εκπαιδευτικού συστήματος 5. Διάδοση φημών 6. Εκβιασμοί 7. Απειλές 8. Περιθωριοποίηση 9. Ψυχολογική πίεση ΒΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Όσο πιο δεινή είναι η οικονομική κατάσταση τόσο αυξάνεται η θυματοποίηση. Επομένως, διακρίσεις ή προσβολές έχουν το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης,ενώ ακολουθεί η λεκτική και η σωματική βία. Η αυξημένη έκθεση στην τεχνολογία, υπολογιστές, Ίντερνετ, κινητά, αυξάνει τις πιθανότητες απειλών και εκφοβισμού μέσω αυτών των μέσων. Η ανέχεια, η ανασφάλεια και η ανεργία έχει οδηγήσει στη μιζέρια και στη γκρίνια μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Όπως φαίνεται όμως έχει οδηγήσει και πολλούς πέρα από τα όρια. Παρατίθεται το ερωτηματολόγιο χωρίς τις απαντήσεις 8
ΦΥΛΟ ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ Τοποθέτησε V στο ανάλογο κουτί 1. Σου έχει ασκηθεί κάποιας μορφής βία στο σχολείο; Συχνά Μερικές φορές Ποτέ 2.Τι μορφή είχε η βία που σου ασκήθηκε; άσεμνες χειρονομίες άσεμνα ή απειλητικά τηλεφωνήματα σεξουαλική παρενόχληση πίεση για χρήση ναρκωτικών απειλή χειροδικία κοροϊδία/ειρ ωνεία πίεση για κάπνισμα 3.Το πρόσωπο που σου άσκησε τη βία ήταν κάποιος/κάποια μαθητής του σχολείου καθηγητής/τρία γονέας μαθητής από άλλο σχολείο εξωσχολικό ς καθαρίστρ ια/φύλακα ς 4.Ανέφερες το γεγονός σε κάποιον; Ναι στους γονείς μου Ναι σε ένα συμμαθητή/τρία μου Ναι σε ένα φίλο/φίλη μου Ναι στον διευθυντή του σχολείου Ναι,σε ένα καθηγητή/τ ρία μου Όχι 5.Η αναφορά του παραπάνω γεγονότος βοήθησε στη λύση του προβλήματος; Ναι Όχι 6.Έχεις λάβει μέρος σε πράξεις βίας στο σχολείο; Συχνά Μερικές φορές Ποτέ Σκίσιμο βιβλίων Συνθήματα σε τοίχους/θρανία Ξυλοδαρμοί Ανταλλαγή ύβρεων Καταστροφή καρεκλών 9
7.Σου επιβλήθηκε κάποια ποινή; Ναι Όχι 8.Υπάρχουν συμμορίες νέων στα σχολεία; Ναι Όχι 9.Θεωρείς μεγάλο πρόβλημα την βία στους νέους; Ναι Όχι 10.Που πιστεύεις ότι υπάρχει μεγαλύτερη βία στους νέους; Και στις Στις μεγάλες Στις μικρές μεγάλες και πόλεις πόλεις στις μικρές 11.Η τηλεόραση και ο κινηματογράφος στρέφουν τους νέους στη βία; Ναι Όχι 12.Η παρακολούθηση ποδοσφαιρικών αγώνων ευνοεί την βία των νέων; Ναι Όχι 13.Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά είναι αιτία της βίας των νέων; Ναι Όχι 14.Από ποιους παράγοντες επηρεάζονται οι νέοι και στρέφονται στη βία; Οικογένεια Έλλειψη ηθικών αξιών Κακές παρέες Όλα μαζί 15.Ποιό θεωρείς μεγαλύτερο πρόβλημα που οδηγεί στην βία Το οικονομικό Το ψυχολογικό Η ανεργία 16.Θεωρείτε τις καταλήψεις στα σχολεία; Νόμιμη πράξη Παράνομη πράξη Δεν γνωρίζω δεν το έχω σκεφτεί 10
17. Κάνεις χρήση των chat rooms; Ναι Όχι 18.Αν ΝΑΙ χρησιμοποιείς χυδαίες υβριστικές εκφράσεις; Ναι Όχι 19.Χρησιμοποιείς το κινητό τηλέφωνο σου προβάλλοντας άσεμνες φωτογραφίες ή μηνύματα; Ναι Όχι 20.Για να μειωθεί η βία χρειάζεται Ψυχολόγοι στα Αυστηροί νόμοι σχολεία Ενημέρωση γονέων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το 14% των αγοριών και το 9% των κοριτσιών συχνά αισθάνονται τη βία στο σχολείο. Ένα στα δύο κορίτσια έχουν υποστεί λεκτική βία,με τα αγόρια ένα στα τρία. Ένα στα πέντε κορίτσια ισχυρίζεται ότι έχει υποστεί βία από καθηγητή ή καθηγήτρια, ενώ στα αγόρια ένα στα επτά. Τα κορίτσια δεν απευθύνονται καθόλου στο διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό βίας που έχουν υποστεί, ενώ ένα 5% των αγοριών απευθύνονται στο διευθυντή του σχολείου. Τα κορίτσια σε 65% και τα αγόρια σε 51% όπου και αν απευθύνθηκαν δεν τους δόθηκε καμιά λύση. Πολύ συχνά τα κορίτσια σε ποσοστό 15% έχουν λάβει μέρος σε συγγραφή συνθημάτων σε τοίχους και θρανία, ενώ τα αγόρια σε ποσοστό 28% στην ανταλλαγή ύβρεων. Αν τους επιβλήθηκε κάποια ποινή,τα κορίτσια σε ποσοστό 5% απαντούν ναι,ενώ τα αγόρια σε ποσοστό 19%. Υπάρχουν συμμορίες νέων στα σχολεία κατά τα κορίτσια σε ποσοστό 50%,ενώ τα αγόρια σε ποσοστό 78% Θεωρούν μεγάλο πρόβλημα τη βία τα κορίτσια σε ποσοστό 90%, ενώ τα αγόρια σε ποσοστό 74%. Η βία υπάρχει και στις μικρές και στις μεγάλες πόλεις σύμφωνα με τα κορίτσια κατά 77%,ενώ σύμφωνα με τα αγόρια σε ποσοστό 70%. Η τηλεόραση και ο κινηματογράφος στρέφουν τους νέους στη βία σε ποσοστό 76% κατά τα κορίτσια,ενώ κατά τα αγόρια σε ποσοστό 58% Το ποδόσφαιρο ευνοεί τη βία σε ποσοστό 52% κατά τα κορίτσια και 54% κατά τα αγόρια Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά είναι αίτια βίας σε ποσοστό 76% στα κορίτσια και 73% στα αγόρια. Η οικογένεια, οι κακές παρέες και η έλλειψη ηθικών αξιών ευθύνονται για τη βία στα κορίτσια σε ποσοστό 67%,ενώ τα αγόρια οι κακές παρέες 52% Τα ψυχολογικά προβλήματα των νέων ευθύνονται για τη βία σε ποσοστό στα κορίτσια 91% και στα αγόρια 65% Θεωρούν τις καταλήψεις νόμιμη πράξη τα αγόρια σε ποσοστό 60%, ενώ τα κορίτσια σε ποσοστό 80% δεν το γνωρίζουν ή δεν το έχουν σκεφτεί. Σε ποσοστό 25% τα κορίτσια και 40% τα αγόρια χρησιμοποιούν χυδαίες και υβριστικές εκφράσεις στα chat rooms. Χρησιμοποιούν το κινητό τηλέφωνο προβάλλοντας άσεμνες φωτογραφίες ή μηνύματα τα κορίτσια σε ποσοστό 10% και τα αγόρια 22%. 22
Για να μειωθεί η βία χρειάζονται ψυχολόγοι στα σχολεία κατά τα κορίτσια σε ποσοστό 67% και 46% κατά τα αγόρια. Τέλος ας μας προβληματίσουν οι στίχοι του ποιητή και διανοητή RUSSEL Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική, μαθαίνει να κατακρίνει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα, μαθαίνει να καυγαδίζει. Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία, μαθαίνει να είναι ντροπαλό. Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο. Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση, μαθαίνει να είναι υπομονετικό. Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο, μαθαίνει να εκτιμά. Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη, μαθαίνει να είναι δίκαιο. Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια, μαθαίνει να πιστεύει. Αν ένα παιδί ζει μέσα σε επιδοκιμασία, μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση. Αν ένα παιδί ζει μέσα σε παραδοχή και φιλία μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο. R. RUSSEL 23