Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α9: Θεολόγοι του τέλους της αυτοκρατορίας Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α9 1/2 Συμεών Θεσσαλονίκης (1370-1429). Μανουήλ Β Παλαιολόγος (1348-1425). Ιωσήφ Βρυέννιος (1350-1432). Μάρκος Ευγενικός (1392-1444). Γεννάδιος Σχολάριος (1405-1475). 4
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α9 2/2 Γεώργιος Πλήθων (1360-1452). Βησσαρίων Νικαίας (1403-1472). 5
Συμεών Θεσσαλονίκης (1370-1429) Κατά αιρέσεων και περί ιερών μυστηρίων: διάλογος επισκόπου και κληρικού, 372 δοκίμια (32 αιρεσιολογικά, 340 λειτουργιολογικά). Θεολογικά ακολουθεί τον Καβάσιλα. Συμβολική έννοια σε κάθε τελετουργικό στοιχείο. Μεταφράσεις σε: λατινικά, ρωσικά, ρουμανικά, νεοελληνικά. Ασματική ακολουθία κοσμικού τύπου. 6
Μανουήλ Β Παλαιολόγος (1348-1425) 1/2 Υιός του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου. Επί ένα έτος όμηρος του Σουλτάνου στην Προύσσα. 1391-1425: αυτοκράτορας. Ταξίδεψε σε Αγγλία, Ιταλία, Γαλλία ζητώντας βοήθεια. 1402, Άγκυρα: οι Μογγόλοι νικούν τους Τούρκους. 7
Μανουήλ Β Παλαιολόγος (1348-1425) 2/2 Διάλογοι κατά Μωαμεθανισμού: προϊόν συζήτησης με Τούρκο στην Προύσσα. Ανασκευάζει διαλογικά την μουσουλμανική θεολογία, εκθέτει την χριστιανική θεολογία ακολουθώντας τη γραμμή του Νικολάου. Καβάσιλα. Ομιλίες. Ύμνοι. 8
Ιωσήφ Βρυέννιος (1350-1432) 1/2 Καταγωγή από Κωνσταντινούπολη. Διδάσκαλος του Ευαγγελίου και των επιστημών. Αποστολή σε Κρήτη (20 χρόνια), ζήτημα Πρωτοπαπά. Κύπρος: ζήτημα υπαγωγής της Κύπρου στην Κων/πολη. Σύνδεση χωρεπισκόπων Κύπρου με το Λατίνο Αρχιεπίσκοπο. Αρνητικός απέναντι στους Δυτικούς. 9
Ιωσήφ Βρυέννιος (1350-1432) 2/2 Κεφάλαια κατά της των Λατίνων αιρέσεως: 35, ανέκδοτα. Λόγοι περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος: θετικός ως προς την ένωση, σταθερός στην Ορθοδοξία, Οικ. Σύνοδος. Λόγοι περί Αγίας Τριάδος (ησυχαστικές αρχές & πρωτοτυπία). Λόγος περί θαβωρίου φωτός: ματαιότητα του ανθρώπου και των λογισμών του. Κεφάλαια επτάκις επτά: ηθικά και δογματικά (κηρύγματα). 10
Μάρκος Ευγενικός (1392-1444) 1/2 Μαθητής του Πλήθωνα και του Ιωσήφ Βρυέννιου. 1439: Μητροπολίτης Εφέσου, Σύνοδος Φλωρεντίας. Ιωάννης Η Παλαιολόγος-Σύνοδος ενωτικήαντιπροσωπεία Αντιοχείας. Θάνατος Πατριάρχη Ιωσήφ - Μητροφάνης εκτός Κων/πολης. Διετής παραμονή στη Λήμνο- Κωνσταντινούπολη. Ησυχαστική θεολογία με χρήση αριστοτελικών κατηγοριών και σπάνια πλατωνικών αντιλήψεων. 11
Μάρκος Ευγενικός (1392-1444) 2/2 Κεφάλαια συλλογιστικά περί θείας ουσίας και ενεργείας. Περί όρου ζωής: οι φυσικοί νόμοι ενεργούν ανεξαρτήτως ανάγκης. Η θεία πρόγνωση δεν επιβάλλει την πορεία των ανθρώπινων, αλλά την προβλέπει. Κεφάλαια συλλογιστικά προς Λατίνους: ανασκευάσθηκε από Γεώργιο Κουρτέση- Σχολάριο και από τον Βησσαρίωνα. Προς τους απανταχού της γης χριστιανούς: Γραικολατίνοι. 12
Γεννάδιος Σχολάριος (1405-1475)1/5 Γεώργιος Κουρτέσης, μαθητής του Μάρκου Ευγενικού. Σχολάριος του Ιωάννη Η, καθολικός κριτής & γραμματέας. Φιλοενωτικός, με Σχολή (φιλολογία, φιλοσοφία). Δικηγόρος. Κατ οικονομία αποδοχή ορισμένων δυτικών νεωτερισμών. Λατινιστής. Μετέφρασε συγγράμματα του Θωμά Ακινάτη Ανθενωτικός, σε δυσμένεια από τον Κωνσταντίνο ΙΑ Παλαιολόγο, αποσύρεται σε μονή. Ελληνική-Λατινική λειτουργία στην Αγία Σοφία (Δεκ 1452): άθλιοι άνθρωποι. 13
Γεννάδιος Σχολάριος (1405-1475)2/5 Αιχμάλωτος στην Αδριανούπολη-Πατριάρχης το 1454. Επανίδρυση Πατριαρχικής Ακαδημίας. Αποχώρηση 1455. Άλλες δυο φορές πατριάρχευσε-μονή Μενοικέως. 8 τόμοι συγγραμμάτων. Θρήνος (1460): τα παθήματα του γένους των Ελλήνων. Περί προορισμού (5 βιβλία): η ανθρώπινη ελευθερία σε σχέση με την περί κόσμου θεία βούληση. 14
Γεννάδιος Σχολάριος (1405-1475)3/5 Περί ψυχής (5 βιβλία). Θεολογικό μίγμα ησυχασμού και σχολαστικισμού. Αριστοτελισμός κατά πλατωνισμού Πλήθωνα Καύση των Νόμων του Πλήθωνα. Αρχική θέση: Δεν διδάσκουν οι Πατέρες το «ἐκ τοῦ Υἱοῦ», εκτός από λίγους, αλλά και δεν το απορρίπτουν. Λύση θα δώσει μια Οικουμενική Σύνοδος. Μετά τη Φλωρεντία: «ἐκ τοῦ Πατρὸς δι Υἱοῦ» πιο σύμφωνος με την παράδοση, κατά άλλων νεοτερισμών. 15
Γεννάδιος Σχολάριος (1405-1475)4/5 Ησυχαστική ιδέα, καταληπτός και ακατάληπτος. Διάκριση ουσίας και ενεργειών, που τείνει να εξαφανισθεί. Θωμισμός, Αριστοτελισμός: Ουσία άπειρη. Ενέργεια τυπικά πεπερασμένη, πραγματικά άπειρη επειδή έχει την ίδια ύπαρξη με την ουσία. Φως = απήχημα θεότητας (κειμ.). 16
Γεννάδιος Σχολάριος (1405-1475)5/5 Άμεση δημιουργία ψυχής από το Θεό με έκχυση κατά τη σύλληψη. Ψυχές μετά θάνατον: Διάκριση σε αγαθές, σε πονηρές και μέσες που πικραίνονται προσωρινά αλλά τελικά βρίσκουν τη θεία χάρη. Πλήρης πρόγνωση Θεού: δεν αίρει την ανθρώπινη ελευθερία. 17
Γεώργιος Πλήθων (1360-1452) 1/4 Γεννήθηκε και σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί δίδαξε φυσικές επιστήμες, θεολογία, φιλοσοφία. Σύμβουλος του Δεσπότη του Μυστρά Θεοδώρου Β. Ανώτατος δικαστικός, διοργανωτής εκπαιδευτικού συστήματος. Με τον Ιωάννη Η στη Φλωρεντία. 3 έτη σε Ιταλία, ίδρυση Πλατωνικής Ακαδημίας Φλωρεντίας. 18
Γεώργιος Πλήθων (1360-1452) 2/4 Αριστοτέλης, επίδραση στους Δυτικούς. Μυστράς, τα οστά του στο Ρίμινι (Σιγισμούνδος Μαλατέστα). Περί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται. Περί ειμαρμένης: η δύναμη της μοίρας στη ζωή του ανθρώπου (εξαιτίας του πανθεϊσμού του. Νόμων συγγραφή: φιλοσοφικό-πολιτειολογικό σύγγραμμα. 19
Γεώργιος Πλήθων (1360-1452) 3/4 Νέα Πολιτεία (Νόμοι Πλάτωνα) ελλαδισμός. Καταδικασμένος ο Χριστιανισμός μαζί με την. Αυτοκρατορία. Προορισμένος να μεταμορφώσει τον ελληνικό κόσμο. 3 κοινωνικές τάξεις: αυτουργική (εργάτες - αγρότες, διακονική (επαγγελματίες-έμποροι), άρχουσα (δικαστικοί στρατιωτικοί - διοικητές) Κοινοκτημοσύνη. Διαλεκτική μέθοδος, θρησκευτικός νεοπλατωνισμός. 20
Γεώργιος Πλήθων (1360-1452) 4/4 Δυο αίτια: Τελικό αίτιο ο Θεός, αρχικό η ψυχή του κόσμου. Ο Θεός ύψιστη τελειότητα Ζεύς. Δε δημιουργεί κατά βούληση αλλά κατ ανάγκη. Δύναμη η ειμαρμένη όχι ο Θεός. Θεός και κόσμος συναιώνια, διαφέρουν κατά το αίτιο. Σειρά θεοτήτων με τελευταίες τους δαίμονες. 21
Βησσαρίων Νικαίας (1403-1472) 1/2 Τραπεζούντα, Κωνσταντινούπολη, Μυστράς (Πλήθων). Εκ του Υιού = δια του Υιού. Αρχαία προνόμια στον Πάπα, Ένωση. 1455 κ 1471 υποψήφιος Πάπας. Καλλιέργεια ελληνικών γραμμάτων. 22
Βησσαρίων Νικαίας (1403-1472) 2/2 Έλεγχος κατά Πλάτωνα βλασφημιών. Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. Μεταφυσικά (μετάφραση). Προς τας του Παλαμά κατά Βέκον αντεπιγραφάς. 23
Ερωτήσεις 1/2 1. Ποιος ήταν ο τελευταίος τηρητής του ασματικού τυπικού; 2. Πότε διετέλεσε αυτοκράτορας ο Μανουήλ Β Παλαιολόγος; 3. Ποιο το περιεχόμενο του έργου «Διάλογοι κατά Μωαμεθανισμού» του Μανουήλ Β Παλαιολόγου; 4. Ποιος ήταν ο Ιωσήφ Βρυέννιος; 5. Ποιος ήταν ο ηγέτης των Ανθενωτικών κατά το 15 ο αιώνα; 24
Ερωτήσεις 2/2 6. Ποιο ήταν το κατά κόσμον όνομα του Γεννάδιου Σχολάριου; 7. Ποια ήταν η πρώτη ενέργεια του Γεννάδιου Σχολάριου μετά την εκλογή του; 8. Πως χαρακτηρίζεται η Θεολογία του Γεννάδιου Σχολάριου; 9. Ποιος ήταν ο εισηγητής του Ελλαδισμού που προσπάθησε να δημιουργήσει μια Νέα Πολιτεία βασισμένη στον Πλάτωνα; 10. Ποιος ήταν ο ηγέτης των Ενωτικών κατά το 15ο αιώνα; 25
1. Ο Συμεών Θεσσαλονίκης. Απαντήσεις 1/3 2. Ο Μανουήλ Β Παλαιολόγος διετέλεσε αυτοκράτορας την περίοδο 1391-1425. 3. Το έργο αυτό αποτελεί προιόν συζήτησης με Τούρκο στην Προύσσα. Ανασκευάζει διαλογικά την μουσουλμανική θεολογία, εκθέτει την χριστιανική θεολογία ακολουθώντας τη γραμμή του Νικολάου Καβάσιλα. 26
Απαντήσεις 2/3 4. Ο Ιωσήφ Βρυέννιος (1350-1432) ήταν διδάσκαλος του Ευαγγελίου και των επιστημών. 5. Ο άγιος Μάρκος Ευγενικός. 6. Γεώργιος Κουρτέσης. 7. Η ανασύσταση της Πατριαρχικής Ακαδημίας. 27
Απαντήσεις 3/3 8. Θεολογικό μίγμα ησυχασμού και σχολαστικισμού. 9. Ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός. 10. Ο Βησσαρίων Νικαίας. 28
Ηλεκτρονικές πηγές Νικολάου, Θεόδωρος Στ. «Ο Ζωροάστρης εις το φιλοσοφικόν σύστημα του Γ. Γεμιστού- Πλήθωνος». 29
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ. 71-86. 30