ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΠΥΛΩΝΑ 3 ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΙ ΕΤΟΣ 2009 Απρίλιος 2010 (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡ. 70(1) ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ 2006 ΚΑΙ 2007)
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΕΛΙΔΑ 1. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ...5 2. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΒΑΣΗ...6 2.1 Μετοχικό κεφάλαιο...6 2.2 Δανειακό κεφάλαιο...7 3. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΟΜΙΛΟΥ...10 3.1 Εσωτερική Διαδικασία Αξιολόγησης της Κεφαλαιακής Επάρκειας (ΕΔΑΚΕ)...10 4. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ...12 5. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ...13 5.1 Ορισμός Πιστωτικού Κινδύνου...13 5.2 Υπηρεσία Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου Ομίλου (ΥΔΠΚ)...13 5.3 Διαδικασίες Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου...13 5.4 Μέτρηση Πιστωτικού Κινδύνου και Υιοθέτηση Πιστωτικών Ορίων...13 5.5 Εφαρμογή της Βασιλείας ΙΙ...14 5.6 Εφαρμογή της Τυποποιημένης Μεθόδου...15 5.7 Καθορισμένοι Εξωτερικοί Οργανισμοί Πιστοληπτικής Αξιολόγησης στην εφαρμογή της Τυποποιημένης Μεθόδου...16 5.8 Πολιτικές Αντιστάθμισης και Μείωσης του Πιστωτικού Κινδύνου...16 5.9 Πυλώνας 2...18 5.10 Κίνδυνος Απομείωσης Αξίας...18 6. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ...26 6.1 Ορισμός Κινδύνου Αγοράς και Ρευστότητας...26 6.2 Υπηρεσία Διαχείρισης Κινδύνων Αγοράς και Ρευστότητας Ομίλου (ΥΔKΑκΡ)...26 6.3 Διαδικασίες Διαχείρισης Κινδύνου Ρευστότητας...26 6.4 Διαδικασίες Διαχείρισης Κινδύνου Αγοράς...27 6.5 Εφαρμογή της Βασιλείας ΙΙ για τον Κίνδυνο Αγοράς Πυλώνας 1...32 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ...33 7.1 Ορισμός Λειτουργικού Κινδύνου...33 7.2 Υπηρεσία Διαχείρισης Λειτουργικών Κινδύνων Ομίλου (ΥΔΛΚ)...33 7.3 Διαδικασίες Διαχείρισης Λειτουργικών Κινδύνων...33 7.4 Συστήματα Αναφοράς...33 7.5 Πολιτικές Αντιστάθμισης και Μείωσης Κινδύνων...34 7.6 Εσωτερικός Έλεγχος...34 7.7 Εξωτερικός Έλεγχος...34 7.8 Κεφαλαιακή Απαίτηση...34 8. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ...35 8.1 Διαδικασίες και Έλεγχος...35 4
1. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Οι ακόλουθες πληροφορίες δημοσιοποιούνται με βάση την παράγραφο 70 της Ενότητας 1 της Οδηγίας της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου προς τις Τράπεζες για τον Υπολογισμό των Κεφαλαιακών Απαιτήσεων και των Μεγάλων Χρηματοδοτικών Ανοιγμάτων του 2006 και 2007 (Πυλώνας 3 της Βασιλείας ΙΙ). H μητρική εταιρεία του Ομίλου είναι η Ελληνική Τράπεζα Δημόσια Εταιρεία Λτδ (η Τράπεζα), η οποία συστάθηκε στην Κύπρο και είναι δημόσια εταιρεία. Η κυριότερη δραστηριότητα του Ομίλου είναι η παροχή πλατιού φάσματος τραπεζικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που περιλαμβάνουν χρηματοδοτικές, επενδυτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες, ως επίσης και υπηρεσίες καταπιστευματοδόχων και πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων τρίτων (φάκτοριγκ). Με βάση την παράγραφο 16 της Ενότητας Α της Οδηγίας, η Τράπεζα δημοσιοποιεί τις απαιτούμενες πληροφορίες βάσει της ενοποιημένης της οικονομικής κατάστασης όπως περιγράφεται πιο κάτω. Στις 31 Δεκεμβρίου 2009 οι θυγατρικές εταιρείες ενοποιήθηκαν ως ακολούθως για λογιστικούς και εποπτικούς σκοπούς: Βάση ενοποίησης για Θυγατρική εταιρεία Μερίδιο % Λογιστικούς σκοπούς Εποπτικούς σκοπούς Ελληνική Τράπεζα (Χρηματοδοτήσεις) Λτδ 100 Πλήρης Πλήρης Ελληνική Τράπεζα (Επενδύσεις) Λτδ 100 Πλήρης Πλήρης Hellenic Bank Trust and Finance Corporation Ltd 100 Πλήρης Πλήρης Παγκυπριακή Ασφαλιστική Λτδ 100 Πλήρης Σημ. 1 Hellenic Alico Life Insurance Company Ltd 73 Πλήρης Σημ. 1 Ελληνική Ασφαλιστική Πρακτόρευση Ε.Π.Ε. 100 Πλήρης Σημ. 1 Hellenic Trade Services Limited 100 Πλήρης Πλήρης Ελληνική Ασφαλιστική Πρακτόρευση Λτδ 100 Πλήρης Σημ. 1 Αθηνά Holdings Λτδ 100 Πλήρης Σημ. 2 Limited Liability Company Commercial Bank Hellenic Bank 100 Πλήρης Πλήρης, Σημ. 3 Borenham Holdings Ltd 100 Πλήρης Πλήρης Σημειώσεις: 1. Οι επενδύσεις στις ασφαλιστικές εταιρείες Παγκυπριακή Ασφαλιστική Λτδ, Hellenic Alico Life Insurance Company Ltd, Ελληνική Ασφαλιστική Πρακτόρευση Ε.Π.Ε. και Ελληνική Ασφαλιστική Πρακτόρευση Λτδ αφαιρούνται από το σύνολο των βασικών και συμπληρωματικών ιδίων κεφαλαίων, σύμφωνα με τις μεταβατικές διατάξεις της Οδηγίας (βλέπε Παράγραφο 2 Κεφαλαιακή Βάση). 2. Κατά το 2009 η Τράπεζα εξαγόρασε το 100% του μετοχικού κεφαλαίου της Αθηνά Κυπριακή Δημόσια Εταιρεία Λτδ. Στις 16 Δεκεμβρίου 2009 η Τράπεζα προχώρησε στη διάθεση της Αθηνά Κυπριακή Δημόσια Εταιρεία Λτδ στην εταιρεία Αθηνά Holdings Λτδ, πλήρως θυγατρική εταιρεία της Τράπεζας. Για σκοπούς υπολογισμού του επιτρεπόμενου κεφαλαίου στις 31 Δεκεμβρίου 2009, η συμμετοχή στη θυγατρική εταιρεία Αθηνά Holdings Λτδ αφαιρείται εξίσου από τα βασικά ίδια κεφάλαια και τα συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια (βλέπε Παράγραφο 2 Κεφαλαιακή Βάση). 3. Η Τράπεζα εξασφάλισε άδεια διεξαγωγής τραπεζικών εργασιών στη Ρωσία, την οποία έχει εκδώσει η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, σε συνέχεια της εγγραφής από την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας της θυγατρικής εταιρείας Limited Liability Company Commercial Bank Hellenic Bank στο Ρωσικό μητρώο εταιρειών το Φεβρουάριο 2009 και της καταβολής του κεφαλαίου ύψους περίπου 375.000.000 Ρούβλια. 5
2. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΒΑΣΗ Το κεφάλαιο του Ομίλου για εποπτικούς σκοπούς με βάση την Οδηγία αναλύεται ως ακολούθως: Βασικά ίδια κεφάλαια, τα οποία περιλαμβάνουν το μετοχικό κεφάλαιο, το αποθεματικό από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο, το αποθεματικό προσόδου μείον προτεινόμενα μερίσματα, το αποθεματικό συναλλαγματικών διαφορών και τα αξιόγραφα κεφαλαίου. Από τα βασικά ίδια κεφάλαια αφαιρούνται η λογιστική αξία των άυλων περιουσιακών στοιχείων και άλλες εποπτικές προσαρμογές. Συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια, τα οποία περιλαμβάνουν δανειακό κεφάλαιο μειωμένης εξασφάλισης και αποθεματικά επανεκτίμησης. Ο πιο κάτω πίνακας παρουσιάζει την κατάσταση των ιδίων κεφαλαίων του Ομίλου στις 31 Δεκεμβρίου 2009: Ίδια κεφάλαια 2009 '000 Βασικά ίδια κεφάλαια Μετοχικό κεφάλαιο 132.437 Αποθεματικό από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο 237.169 Αξιόγραφα κεφαλαίου 42.715 Αποθεματικό προσόδου (μείον προτεινόμενα μερίσματα 15.400 χιλ.) 144.934 Συναλλαγματικές διαφορές 29 557.284 Μείον: Αποθεματικό επανεκτίμησης επενδύσεων σε χρεόγραφα (35.204) Μείον: Άϋλα περιουσιακά στοιχεία (5.549) Βασικά ίδια κεφάλαια 516.531 Μείον: Συμμετοχή στη θυγατρική εταιρεία Αθηνά Holdings Λτδ (19.820) Συνολικά βασικά ίδια κεφάλαια 496.711 Συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια Αποθεματικό επανεκτίμησης επενδύσεων σε μετοχές 9.189 Αποθεματικό επανεκτίμησης γης και κτιρίων 19.732 Δευτεροβάθμιο δανειακό κεφάλαιο 237.028 Συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια 265.949 Μείον: Συμμετοχή στη θυγατρική εταιρεία Αθηνά Holdings Λτδ (19.820) Συνολικά συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια 246.129 Σύνολο βασικών και συμπληρωματικών ιδίων κεφαλαίων 742.840 Μείον: Συμμετοχές σε θυγατρικές ασφαλιστικές εταιρείες (42.186) Σύνολο ιδίων κεφαλαίων 700.654 Στις 31 Δεκεμβρίου 2009, ο Δείκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας του Ομίλου, με βάση την Οδηγία, ανήλθε σε 14,0%. 2.1 Μετοχικό κεφάλαιο Στις 31 Δεκεμβρίου 2009 το μετοχικό κεφάλαιο της Τράπεζας αποτελείται από 307.993.817 μετοχές ονομαστικής αξίας 0,43 η κάθε μία. 6
2.2 Δανειακό κεφάλαιο 2.2.1 Αξιόγραφα κεφαλαίου Τα αξιόγραφα κεφαλαίου είναι αόριστης διάρκειας χωρίς ημερομηνία λήξης. Μπορούν κατ επιλογή της Τράπεζας να εξαγοραστούν στο σύνολο τους, στην ονομαστική τους αξία μαζί με οποιουσδήποτε δεδουλευμένους τόκους στις 18 Απριλίου 2008 ή σε οποιαδήποτε ημερομηνία πληρωμής τόκου που έπεται, κατόπιν έγκρισης της Κεντρικής Τράπεζας και υπό την προϋπόθεση ότι θα αντικατασταθούν με πρωτοβάθμιο κεφάλαιο, εκτός εάν η Κεντρική Τράπεζα κρίνει ότι η Τράπεζα διαθέτει ικανοποιητική επάρκεια κεφαλαίου. Τα αξιόγραφα κεφαλαίου φέρουν κυμαινόμενο επιτόκιο, το οποίο αναθεωρείται στην αρχή της κάθε περιόδου τόκου και ισχύει για τη συγκεκριμένη περίοδο τόκου. Το επιτόκιο είναι ίσο με το εκάστοτε βασικό επιτόκιο της Τράπεζας που ισχύει στην αρχή της κάθε περιόδου τόκου πλέον 1,20%. Για το έτος που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2009 το επιτόκιο καθορίστηκε στο 6,45% ετησίως. Τα αξιόγραφα αποτελούν άμεσες, μη εξασφαλισμένες και ελάσσονος προτεραιότητας (subordinated) υποχρεώσεις της Τράπεζας. Τα αξιόγραφα είναι εισηγμένα στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου. 2.2.2 Δευτεροβάθμιο δανειακό κεφάλαιο Το ποσό των 237.028 που περιλαμβάνεται στα συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια στις 31 Δεκεμβρίου 2009 αποτελείται από: Λογιστική αξία Μειώσεις σύμφωνα με την Οδηγία 000 Ποσό στα συμπληρωματικά ίδια κεφάλαια 000 000 Μη μετατρέψιμα χρεόγραφα 2011 33.459 (24.576) 8.883 Μη μετατρέψιμα χρεόγραφα 2016 128.145 -- 128.145 Μη μετατρέψιμα χρεόγραφα 2018 10.000 -- 10.000 Μη μετατρέψιμα χρεόγραφα 2019 90.000 -- 90.000 261.604 (24.576) 237.028 (α) Μη Μετατρέψιμα Χρεόγραφα 2004/2009 Στις 30 Ιουνίου 2009 η Ελληνική Τράπεζα Δημόσια Εταιρεία Λτδ ανακοίνωσε τη λήξη και αποπληρωμή των Χρεογράφων 2004/2009. Κατά την ίδια ημερομηνία κατεβλήθη ο τόκος στους δικαιούχους των εν λόγω Χρεογράφων σύμφωνα με τους όρους έκδοσης. Για την περίοδο από την 1η Ιανουαρίου 2009 μέχρι τις 30 Ιουνίου 2009 το επιτόκιο ανήλθε σε 7,23% ετησίως. Δικαιούχοι αποπληρωμής και πληρωμής τόκου ήταν οι εγγεγραμμένοι κάτοχοι Χρεογράφων 2004/2009 στις 22 Ιουνίου 2009. Τελευταία ημερομηνία διαπραγμάτευσης των πιο πάνω Χρεογράφων στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου ήταν η 17η Ιουνίου 2009. (β) Μη Μετατρέψιμα Χρεόγραφα 2011 Τα Μη Μετατρέψιμα Χρεόγραφα λήξης 28 Απριλίου 2011 έφεραν σταθερό επιτόκιο 5,75% ετησίως πάνω στην ονομαστική τους αξία για την πρώτη εξαμηνία και για τις μεταγενέστερες περιόδους κυμαινόμενο επιτόκιο ίσο με το εκάστοτε βασικό επιτόκιο της Τράπεζας που ισχύει στην αρχή της περιόδου τόκου πλέον 0,75%. Για το έτος που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2009 το επιτόκιο καθορίστηκε στο 6,00% ετησίως. Τα Χρεόγραφα έχουν δικαίωμα επανεπένδυσης του πληρωτέου τόκου σε επιπρόσθετα Χρεόγραφα με τους ίδιους όρους. Τα Χρεόγραφα είναι εισηγμένα στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου. Κατά τη διάρκεια του έτους ποσό 640 χιλ. έχει επανεπενδυθεί σε επιπρόσθετα Χρεόγραφα με τους ίδιους όρους. 7
(γ) Μη Μετατρέψιμα Χρεόγραφα 2016 Τα Χρεόγραφα 2016 εκδόθηκαν σε τρεις διαφορετικές σειρές και θα λήξουν την 1η Ιουλίου 2016, ανεξάρτητα από την ημερομηνία έκδοσης των σειρών. Η Τράπεζα έχει δικαίωμα να εξαγοράζει τα Χρεόγραφα 2016, σε κάθε ημερομηνία πληρωμής τόκου, μετά την 1η Ιουλίου 2011. Τα Χρεόγραφα 2016 φέρουν κυμαινόμενο επιτόκιο το οποίο αναθεωρείται στην αρχή της κάθε περιόδου τόκου και ισχύει για τη συγκεκριμένη περίοδο τόκου. Το κυμαινόμενο επιτόκιο είναι ίσο με το εκάστοτε Euribor 3 μηνών που ισχύει στην αρχή της κάθε περιόδου τόκου, πλέον 0,80%. Μετά την 1η Ιουλίου 2011, τα Χρεόγραφα 2016, εάν δεν έχουν εξαγοραστεί από την Τράπεζα, θα φέρουν επιπρόσθετο επιτόκιο 0,70%, πέραν του πιο πάνω επιτοκίου. Συνεπώς, το επιτόκιο των Χρεογράφων 2016 μετά την 1η Ιουλίου 2011 θα είναι ίσο με το εκάστοτε Euribor 3 μηνών πλέον 1,50%. Ο τόκος είναι πληρωτέος κάθε τρεις μήνες και θα καταβάλλεται σε μετρητά στο τέλος της κάθε περιόδου. Για την περίοδο από 1 Ιανουαρίου 2009 μέχρι 31 Μαρτίου 2009 ο τόκος έχει καθοριστεί στο 3,73% ετησίως, για την περίοδο από 1 Απριλίου 2009 μέχρι 30 Ιουνίου 2009 το επιτόκιο έχει καθοριστεί στο 2,32% ετησίως, για την περίοδο από 1 Ιουλίου 2009 μέχρι 30 Σεπτεμβρίου 2009 το επιτόκιο έχει καθοριστεί στο 1,91% ετησίως ενώ για την περίοδο από 1 Οκτωβρίου 2009 μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2009 το επιτόκιο έχει καθοριστεί στο 1,55% ετησίως. Η αποπληρωμή των Χρεογράφων 2016 ακολουθεί σε προτεραιότητα την πληρωμή των υποχρεώσεων της Τράπεζας προς τους καταθέτες της και άλλους πιστωτές. Έχουν όμως προτεραιότητα στην αποπληρωμή των δικαιωμάτων των μετόχων της Τράπεζας και των κατόχων αξιόγραφων κεφαλαίου. Τα Χρεόγραφα 2016 είναι εισηγμένα στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου. (δ) Μη Μετατρέψιμα Χρεόγραφα 2018 Την 1η Σεπτεμβρίου 2008 η Τράπεζα προχώρησε σε έκδοση Χρεογράφων 2018 ύψους 10.000.000. με ημερομηνία λήξης 31 Αυγούστου 2018. Ο τόκος των Χρεογράφων 2018 είναι πληρωτέος κάθε τρεις μήνες και θα καταβάλλεται σε μετρητά στο τέλος της κάθε περιόδου. Τα Χρεόγραφα 2018 φέρουν κυμαινόμενο επιτόκιο που είναι ίσο με το εκάστοτε Euribor 3 μηνών που θα ισχύει στην αρχή κάθε περιόδου τόκου, πλέον 1,75%. Τα Χρεόγραφα 2018 δεν είναι εισηγμένα στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου. (ε) Μη Μετατρέψιμα Χρεόγραφα 2019 Στις 11 Μαρτίου 2009 η Τράπεζα προχώρησε με την έκδοση Χρεογράφων 2019 ύψους 90.000.000, 10-ετούς διάρκειας και ονομαστικής αξίας 100 το κάθε ένα. Η έκδοση διατέθηκε σε επενδυτές με ελάχιστο ποσό επένδυσης τις 50.000, σύμφωνα με τις σχετικές πρόνοιες της νομοθεσίας, των κανονισμών και οδηγιών των αρμοδίων αρχών. Ο τόκος των Χρεογράφων είναι πληρωτέος κάθε τρεις μήνες και καταβάλλεται σε μετρητά στο τέλος της κάθε περιόδου. Η πρώτη πληρωμή τόκου καλύπτει την περίοδο από 11 Μαρτίου 2009 μέχρι 30 Ιουνίου 2009. Τα Χρεόγραφα φέρουν σταθερό επιτόκιο για το πρώτο έτος ίσο με 7,5% και κυμαινόμενο επιτόκιο για τις υπόλοιπες περιόδους μέχρι το τέλος του πέμπτου έτους, ίσο με το εκάστοτε Euribor 3 μηνών που θα ισχύει στην αρχή κάθε περιόδου τόκου, πλέον 4,60%. Μετά τις 11 Μαρτίου 2014, τα Χρεόγραφα 2019, εάν δεν έχουν εξαγοραστεί από την Τράπεζα, θα φέρουν επιπρόσθετο επιτόκιο 2%, πέραν του πιο πάνω επιτοκίου. Συνεπώς το επιτόκιο, μετά την 11η Μαρτίου 2014 σε περίπτωση μη εξαγοράς των Χρεογράφων 2019 από την Τράπεζα θα είναι ίσο με το εκάστοτε Euribor 3 μηνών πλέον 6,60%. 8
Η Τράπεζα, μετά από έγκριση της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου και αφού δοθεί προειδοποίηση όχι λιγότερη από 30 και όχι μεγαλύτερη από 60 ημέρες στον Επίτροπο και τους κατόχους Χρεογράφων 2019, μπορεί να εξαγοράζει τα Χρεόγραφα 2019 κατά την πρώτη ημερομηνία πληρωμής τόκου μετά από την 11η Μαρτίου 2014 και σε οποιαδήποτε άλλη ημερομηνία πληρωμής τόκου μετά από την ημερομηνία αυτή. Τα Χρεόγραφα 2019 είναι εισηγμένα στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου. Η διαπραγμάτευσή τους άρχισε την Τετάρτη 27 Μαΐου 2009 και το Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου ανάλαβε την τήρηση του σχετικού Μητρώου στο Κεντρικό Αποθετήριο. 9
3. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΟΜΙΛΟΥ Το Διοικητικό Συμβούλιο (Δ.Σ.) έχει την τελική ευθύνη για την ανάληψη από τον Όμιλο παντός είδους κινδύνων καθώς και για την παρακολούθηση τους σε τακτική βάση. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο έχει την ευθύνη για την παρακολούθηση της κεφαλαιακής επάρκειας του Ομίλου, τόσο σε ενοποιημένη, όσο και σε ατομική βάση. Το Διοικητικό Συμβούλιο έχει ορίσει υποεπιτροπή, την Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων Δ.Σ., η οποία είναι επιφορτισμένη με: (α) (β) (γ) τη διαμόρφωση της πολιτικής του Ομίλου όσον αφορά τα όρια και τους όρους (pricing) ανάληψης κινδύνων του Ομίλου, τη μέριμνα ώστε τα κεφάλαια του Ομίλου να διατηρούνται σε επίπεδα που να ανταποκρίνονται στους αναλαμβανόμενους κινδύνους, και την επιβεβαίωση της επάρκειας των εκάστοτε αποδεκτών ορίων ανάληψης κινδύνου και των ορίων διακοπής ζημιογόνων δραστηριοτήτων ή λήψης άλλων διορθωτικών μέτρων. Στον Όμιλο υπάρχει και λειτουργεί επίσης Επιτροπή Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων και Υποχρεώσεων (ALCO) η οποία είναι επιφορτισμένη με το να αποφασίζει και να ρυθμίζει το μείγμα και τη δομή των περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων του Ομίλου ανάλογα με τους κινδύνους που εμπερικλείουν (πιστωτικό, λειτουργικό, αγοράς και ρευστότητας, κ.α.) τόσο πάντα σε σχέση με την απόδοση, όσο και πρώτιστα σύμφωνα με την εκάστοτε πολιτική και κατεύθυνση του Διοικητικού Συμβουλίου όσον αφορά το επίπεδο κινδύνου και απόδοσης. Επιπρόσθετα, ο Όμιλος έχει δημιουργήσει ανεξάρτητη Διεύθυνση Διαχείρισης Κινδύνων. Η Διεύθυνση Διαχείρισης Κινδύνων παρακολουθεί όλους τους κινδύνους στους οποίους μπορεί να εμπλακεί ο Όμιλος μέσω των εξειδικευμένων μονάδων της που είναι: Η Υπηρεσία Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου, Η Υπηρεσία Διαχείρισης Κινδύνων Αγοράς και Ρευστότητας, Η Υπηρεσία Διαχείρισης Λειτουργικών Κινδύνων, και Η Υπηρεσία Κανονιστικής Συμμόρφωσης. Η Διεύθυνση Διαχείρισης Κινδύνων έχει δικαίωμα να σταματήσει αποφάσεις που λαμβάνονται στην ALCO και στην Ανώτατη Επιτροπή Χορηγήσεων και να τις παραπέμψει στο Διοικητικό Συμβούλιο. Η γραμμή αναφοράς της Διεύθυνσης Διαχείρισης Κινδύνων είναι, τόσο στον Ανώτατο Εκτελεστικό Διευθυντή, όσο και στο Διοικητικό Συμβούλιο απευθείας. 3.1 Εσωτερική Διαδικασία Αξιολόγησης της Κεφαλαιακής Επάρκειας (ΕΔΑΚΕ) Η προσέγγιση που έχει υιοθετηθεί είναι η «Μέθοδος του ελάχιστου κεφαλαίου» (Πυλώνας 1+), όπου ο Όμιλος καθορίζει σαν ελάχιστο απαιτούμενο κεφάλαιο το κεφάλαιο που προκύπτει από τους υπολογισμούς που γίνονται για σκοπούς Πυλώνα 1 και ακολούθως προσθέτει κεφάλαιο για κινδύνους οι οποίοι είτε δεν καλύπτονται είτε δεν καλύπτονται ικανοποιητικά από τον Πυλώνα 1. Οι επιμέρους μονάδες της Διεύθυνσης Διαχείρισης Κινδύνων Ομίλου έχουν την ευθύνη για την αξιολόγηση και επιμέτρηση του επιπρόσθετου κεφαλαίου. Οι υπολογισμοί εκ της φύσης τους, σε ορισμένες περιπτώσεις, βασίζονται στη χρήση κρίσεως. 10
Η ακολουθούμενη διαδικασία βασίζεται στο τρίπτυχο: αναγνώριση/αξιολόγηση του κινδύνου (υφιστάμενου και αναμενόμενου), υφιστάμενα (ή προτιθέμενα) μέτρα περιορισμού/μετριασμού του κινδύνου, και υπολογισμός της ανάγκης κράτησης (ή μη) κεφαλαίου. Στην αξιολόγηση της επάρκειας κεφαλαίων οι μονάδες διαχείρισης κινδύνων αξιολογούν τον κίνδυνο τόσο υπό «κανονικές» συνθήκες, όσο και σε καταστάσεις προσομοίωσης κρίσης. Οι απόψεις της Διεύθυνσης Διαχείρισης Κινδύνων συζητούνται τόσο μεταξύ της Εκτελεστικής Διεύθυνσης όσο και στην Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων του Διοικητικού Συμβουλίου, με σκοπό την τελική διαμόρφωση θέσης για υποβολή και έγκριση από το Διοικητικό Συμβούλιο για την επάρκεια κεφαλαίων του Ομίλου. Οι υπολογισμοί αυτοί αποτελούν τη βάση των υπολογισμών/προβλέψεων για τις πιο μακροχρόνιες ανάγκες κεφαλαίου που ετοιμάζει η Οικονομική Διεύθυνση του Ομίλου και στις οποίες ενσωματώνονται και στοιχεία από τα τριετή στρατηγικά προγράμματα του Ομίλου. 11
4. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Ο Όμιλος χρησιμοποιεί την Τυποποιημένη Μέθοδο για υπολογισμό του κεφαλαίου για σκοπούς πιστωτικού κινδύνου και κινδύνου αγοράς Πυλώνα 1 και τη Μέθοδο του Βασικού Δείκτη για σκοπούς λειτουργικού κινδύνου. Για σκοπούς Πυλώνα 2 χρησιμοποιείται η μέθοδος του Ελάχιστου Κεφαλαίου (Πυλώνας 1+). Το κεφάλαιο που κρίθηκε αναγκαίο να διατηρεί ο Όμιλος στο τέλος του 2009 ήταν: Πυλώνας 1 Κεφάλαιο Κίνδυνος εκατ. Πιστωτικός 354,4 Αγοράς 5,1 Λειτουργικός 42,1 Σύνολο Απαιτούμενου Κεφαλαίου 401,6 12
5. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 5.1 Ορισμός Πιστωτικού Κινδύνου Ο πιστωτικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος να υποστεί ο Όμιλος ζημιές εξαιτίας της αθέτησης των συμβατικών υποχρεώσεων των πελατών ή και των αντισυμβαλλόμενων. Ο κίνδυνος αυτός δημιουργείται κυρίως από τις δανειοδοτήσεις, τις εμπορικές συναλλαγές και τη διαχείριση διαθεσίμων. Μπορεί επίσης να δημιουργηθεί όταν υποβαθμίζονται οι πιστοληπτικές διαβαθμίσεις των εκδοτών των ομολογιακών δανείων που έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων του Ομίλου. 5.2 Υπηρεσία Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου Ομίλου (ΥΔΠΚ) Η ΥΔΠΚ εφαρμόζει διαδικασίες για τον εντοπισμό, την αξιολόγηση και τη μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου, έχοντας σαν βάση τις στρατηγικές επιδιώξεις του Ομίλου όπως καθορίζονται από το Διοικητικό Συμβούλιο της Τράπεζας. Η διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου στο Τραπεζικό Χαρτοφυλάκιο και στο Χαρτοφυλάκιο Διαθεσίμων είναι κεντροποιημένη και γίνεται από την Υπηρεσία Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου Ομίλου. 5.3 Διαδικασίες Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου Για σκοπούς καλύτερης διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου υπάρχει συνεχής αναθεώρηση των πιστωτικών πολιτικών του Ομίλου και παρακολούθηση της συμμόρφωσης των σχετικών υπηρεσιακών μονάδων με τις πολιτικές αυτές. Η Υπηρεσία εκδίδει επίσης οδηγίες στις διάφορες υπηρεσιακές μονάδες με βάση τη διάθεση για ανάληψη πιστωτικού κινδύνου σε συγκεκριμένους τομείς αγοράς, δραστηριότητες αλλά και σε συγκεκριμένα τραπεζικά προϊόντα. Όταν κριθεί αναγκαίο, υιοθετούνται περιορισμοί σχετικά με την ανάληψη καινούργιων τραπεζικών δραστηριοτήτων ανάλογα με την εκτίμηση του κινδύνου που θα αναληφθεί και τις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Η Υπηρεσία ενημερώνει και συμβουλεύει τις διάφορες υπηρεσιακές μονάδες του Ομίλου για τους πιστωτικούς κινδύνους που ελλοχεύουν, οργανώνει σεμινάρια με σκοπό την επιμόρφωση του προσωπικού και εφαρμόζει κατάλληλα συστήματα για τη μέτρηση και παρακολούθηση του πιστωτικού κινδύνου. Παράλληλα, η Υπηρεσία διατηρεί στενή συνεργασία με εξωτερικούς διεθνείς οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης αλλά και με τις εποπτικές αρχές για θέματα που αφορούν τη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου. Παράλληλα, η Υπηρεσία Παρακολούθησης Χορηγήσεων Ομίλου (ΥΠΧ) είναι υπεύθυνη για τη συνεχή παρακολούθηση της πιστοληπτικής ικανότητας των πελατών στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο του Ομίλου. Η ΥΠΧ έχει επίσης την ευθύνη για την παρακολούθηση της επιμέρους ανάλυσης των χορηγήσεων και δανειοληπτών στα διάφορα πελατειακά χαρτοφυλάκια χορηγήσεων, περιλαμβανομένης και της αξιολόγησης της επάρκειας των προβλέψεων και των αποθεματικών έναντι αυτών. Η ΥΔΠΚ παρακολουθεί τις εργασίες της ΥΠΧ ώστε να διασφαλίζεται η αντικειμενικότητα της στον έλεγχο των εγκριτικών κλιμακίων της διοίκησης. 5.4 Μέτρηση Πιστωτικού Κινδύνου και Υιοθέτηση Πιστωτικών Ορίων Δίνεται μεγάλη έμφαση στην αξιολόγηση της ποιότητας και της απόδοσης των πιστωτικών χαρτοφυλακίων στον Τομέα Ιδιωτών και στους Τομείς των Μικρομεσαίων και Μεγάλων Επιχειρήσεων, για να διαπιστωθεί κατά πόσο οι πιστωτικοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν αναγνωρίζονται και αντιμετωπίζονται έγκαιρα και αποτελεσματικά. Για την επίτευξη των πιο πάνω, χρησιμοποιούνται 13
ανεπτυγμένα συστήματα για τη μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου αλλά και την αξιολόγηση των πιστούχων με βάση ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια. Στον Τομέα Ιδιωτών εφαρμόζεται σύστημα αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των πελατών και επιμέτρησης του πιστωτικού κινδύνου (Credit Scoring) που καλύπτει τις πιστωτικές κάρτες και τα δανειακά προϊόντα. Για τις επιχειρήσεις εφαρμόζεται εξωτερικό υπόδειγμα αξιολόγησης που κατατάσσει τις εταιρείες σε βαθμίδες πιστοληπτικής αξίας (ratings) και βοηθά την ορθολογιστική τιμολόγηση σύμφωνα με τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο, λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων αλλά και διάφορα ποιοτικά κριτήρια, όπως η διοίκηση και η αγορά στην οποία βρίσκεται η κάθε επιχείρηση. Η έγκριση των χορηγήσεων στο Τραπεζικό Χαρτοφυλάκιο στην Κύπρο και Ελλάδα, οι οποίες υπερβαίνουν καθορισμένα όρια, γίνεται από τις διάφορες εγκριτικές αρχές στην κάθε χώρα, οι οποίες είναι ανεξάρτητες από τις επιχειρησιακές μονάδες. Οι χορηγήσεις που ξεπερνούν τα όρια των εγκριτικών αρχών καθώς και οι χορηγήσεις σε μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και συνδεδεμένα με αυτούς πρόσωπα, όπως καθορίζονται στον περί Τραπεζικών Εργασιών Νόμο της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, εγκρίνονται από το Διοικητικό Συμβούλιο. Η Υπηρεσία Διαχείρισης Πιστωτικού Κινδύνου και η Υπηρεσία Παρακολούθησης Χορηγήσεων Ομίλου παρακολουθούν στενά τα όρια έγκρισης πιστωτικών ορίων σε διάφορα εγκριτικά επίπεδα και όπου χρειάζεται αναθεωρούν τα όρια αυτά σε συνεργασία με την Υπηρεσία Διαχείρισης Χορηγήσεων Ομίλου. Στο Χαρτοφυλάκιο Διαθεσίμων υπάρχει κεντροποιημένη διαχείριση των ανοιγμάτων σε χώρες, τραπεζικά ιδρύματα και άλλα αντισυμβαλλόμενα μέρη. Τα ανώτατα πιστωτικά όρια χωρών και αντισυμβαλλόμενων Τραπεζών και τα όρια κινδύνων διακανονισμού με αντισυμβαλλόμενα μέρη εγκρίνονται σε επίπεδο Ομίλου από την Ανώτατη Επιτροπή Χορηγήσεων και την Επιτροπή Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων και Υποχρεώσεων. Ο καθορισμός των αναλυτικών ορίων γίνεται με βάση Μοντέλο Πιστωτικών Ορίων το οποίο έχει ως πρωταρχικό δείκτη αξιολόγησης το βαθμό φερεγγυότητας της χώρας και του αντισυμβαλλόμενου από διεθνείς οίκους αξιολόγησης, αλλά παράλληλα λαμβάνει υπόψη και την κατάταξή τους με βάση την κατηγοριοποίηση που γίνεται από το Bankers Almanac για τράπεζες και από το Euromoney για χώρες. Οι μεταβολές στις πιστοληπτικές διαβαθμίσεις των αντισυμβαλλόμενων και χωρών παρακολουθούνται καθημερινά και οποιεσδήποτε διαφοροποιήσεις στα όρια κοινοποιούνται στις διάφορες υπηρεσιακές μονάδες του Ομίλου. Παράλληλα, για σκοπούς αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των αντισυμβαλλόμενων που δεν αξιολογούνται από οίκους αξιολόγησης αναπτύσσεται εσωτερικό υπόδειγμα βαθμολογίας (scorecard) που θα λαμβάνει υπόψη ποσοτικές και ποιοτικές πληροφορίες για την αξιολόγηση της φερεγγυότητας αυτών των ιδρυμάτων. Ο καθορισμός των ορίων στο Χαρτοφυλάκιο Διαθεσίμων και στο Τραπεζικό Χαρτοφυλάκιο γίνεται με γνώμονα την ορθολογιστική διασπορά των κεφαλαίων του Ομίλου και την αποφυγή των συγκεντρώσεων σε διάφορους τομείς της οικονομίας, σε γεωγραφικές περιοχές, ή σε συνδεδεμένα αντισυμβαλλόμενα μέρη καθώς επίσης και σε ζημιογόνες δραστηριότητες. Για τον καθορισμό των ορίων λαμβάνονται υπόψη οι στρατηγικές επιδιώξεις του Ομίλου, οι οδηγίες των Εποπτικών Αρχών και το πολιτικοοικονομικό περιβάλλον. 5.5 Εφαρμογή της Βασιλείας ΙΙ Ο Όμιλος είναι σε συμμόρφωση με τη Βασιλεία ΙΙ από τον Ιανουάριο του 2007, η οποία καθορίζει τρεις μεθόδους για τον υπολογισμό του ύψους των σταθμισμένων χρηματοδοτικών ανοιγμάτων για τον πιστωτικό κίνδυνο: την Τυποποιημένη Μέθοδο, την Απλή, και την Αναβαθμισμένη Μέθοδο των Εσωτερικών Διαβαθμίσεων. 14
Στην Τυποποιημένη Μέθοδο, η οποία χρησιμοποιείται από τον Όμιλο για τον υπολογισμό του ελάχιστου κεφαλαίου έναντι του πιστωτικού κινδύνου, απαιτείται η κατάταξη των ανοιγμάτων σε κλάσεις ανοιγμάτων και εφαρμόζονται συγκεκριμένοι συντελεστές στάθμισης, που διαφοροποιούνται αναλόγως με την κλάση στην οποία ανήκουν τα ανοίγματα καθώς επίσης και την πιστοληπτική τους διαβάθμιση. Παράλληλα, εφαρμόστηκε σύστημα μέτρησης της κεφαλαιακής επάρκειας του Ομίλου και διενέργειας προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νέου πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας. Επίσης, η Βασιλεία ΙΙ προτείνει δύο μεθόδους για την αναγνώριση εξασφαλίσεων: την Απλή και την Αναλυτική Μέθοδο. Στον Όμιλο εφαρμόστηκε η Αναλυτική Μέθοδος διότι επιτρέπει την πιο δίκαιη αναγνώριση και τον καλύτερο υπολογισμό των εξασφαλίσεων του Ομίλου. 5.6 Εφαρμογή της Τυποποιημένης Μεθόδου Οι ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις του Πυλώνα 1 υπολογίζονται ανά άνοιγμα με Δείκτη Ελάχιστης Κεφαλαιακής Επάρκειας στο 8% όπως ορίζει και η σχετική Οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου. Πιο κάτω παρουσιάζονται οι κλάσεις ανοιγμάτων και τα σταθμισμένα ποσά του Ομίλου με βάση την Τυποποιημένη Μέθοδο. Σταθμισμένα Ποσά και Ελάχιστες Κεφαλαιακές Απαιτήσεις στις 31 Δεκεμβρίου 2009 ανά κλάση ανοιγμάτων Ελάχιστη Κλάσεις Ανοιγμάτων Σταθμισμένα ποσά κεφαλαιακή απαίτηση Διοικητικοί Οργανισμοί και μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις 3.015 241 Κεντρικές Κυβερνήσεις και Κεντρικές Τράπεζες 8.476 678 Επιχειρήσεις 1.673.945 133.916 Ιδρύματα 301.082 24.086 Διεθνείς Οργανισμοί -- -- Πολυμερείς Τράπεζες Ανάπτυξης -- -- Άλλα Στοιχεία 260.584 20.846 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 537.206 42.976 Εξασφαλισμένα με Ακίνητα 492.694 39.415 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές 259 21 Λιανική Τραπεζική 901.688 72.135 Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων 250.953 20.076 Σύνολο 4.429.902 354.390 Στα σταθμισμένα ποσά των Ιδρυμάτων (Ιδρύματα και Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων), των Επιχειρήσεων και της Λιανικής Τραπεζικής περιλαμβάνονται παράγωγα 16,4 εκατ., η αξία των οποίων υπολογίζεται με τη «Μέθοδο Βάσει Προσφυγής στην Αγορά» ως το άθροισμα του τρέχοντος κόστους αντικατάστασης και του ενδεχόμενου μελλοντικού πιστωτικού ανοίγματος. Η ελάχιστη κεφαλαιακή απαίτηση για τα εν λόγω παράγωγα ανέρχεται σε 0,3 εκατ. Στις 31 Δεκεμβρίου 2009, το τρέχων κόστος αντικατάστασης τους ήταν 9,8 εκατ. και υπολογίζεται με βάση τις τρέχουσες (αγοραίες) τιμές των συμβάσεων (mark-to-market). 15
5.7 Καθορισμένοι Εξωτερικοί Οργανισμοί Πιστοληπτικής Αξιολόγησης στην εφαρμογή της Τυποποιημένης Μεθόδου Για σκοπούς εφαρμογής της Τυποποιημένης Μεθόδου, οι καθορισμένοι Εξωτερικοί Οργανισμοί Πιστοληπτικής Αξιολόγησης (External Credit Assessment Institutions/ECAI) που έχουν αναγνωριστεί από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου είναι οι Fitch Ratings, Standard and Poor s Rating Services, και Moody s Investor Service. Για τον Όμιλο της Ελληνικής Τράπεζας έχει επιλεγεί ο οίκος Moody s για όλες τις κλάσεις ανοιγμάτων, με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει διαβάθμιση από τον συγκεκριμένο οίκο, οπότε και χρησιμοποιούνται οι διαβαθμίσεις των άλλων δύο οίκων. Για τον προσδιορισμό των συντελεστών στάθμισης για ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων, χρησιμοποιείται η πιστοληπτική διαβάθμιση της έκδοσης και εν απουσία αυτής του εκδότη. Η χρήση των πιστοληπτικών αξιολογήσεων των Moody s για τον προσδιορισμό των συντελεστών στάθμισης και των κεφαλαιακών απαιτήσεων συμμορφώνεται με τις οδηγίες των εποπτικών αρχών, αφού έχουν χρησιμοποιηθεί κατά τρόπο συνεπή για όλα τα ανοίγματα που ανήκουν σε αυτή τη κλάση και θα χρησιμοποιούνται σε συνεχή βάση και με διαχρονική συνέπεια. 5.8 Πολιτικές Αντιστάθμισης και Μείωσης του Πιστωτικού Κινδύνου Η πολιτική του Ομίλου είναι όπως το ύψος των παρεχόμενων πιστωτικών διευκολύνσεων δεν πρέπει να ξεπερνά την ικανότητα αποπληρωμής των αντισυμβαλλομένων. Για το λόγο αυτό εφαρμόζονται πολιτικές για την αντιστάθμιση και μείωση των πιστωτικών κινδύνων μέσω της λήψης εξασφαλίσεων, οι οποίες καθορίζουν τα είδη των εξασφαλίσεων που αναγνωρίζονται ως εμπράγματες εξασφαλίσεις, αλλά και τις μεθόδους για την αποτίμησή τους. Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζονται οι αξίες ανοίγματος πριν και μετά τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου που αντιστοιχούν στις βαθμίδες πιστωτικής ποιότητας. Οι αξίες πριν τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου αποτελούν την αρχική αξία του ανοίγματος αφαιρουμένων των προβλέψεων. Οι αξίες μετά τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου, παρουσιάζουν τα ανοίγματα λαμβάνοντας υπόψη τις αποδεκτές χρηματοοικονομικές εξασφαλίσεις (χρηματοδοτούμενη πιστωτική προστασία) και τη μη χρηματοδοτούμενη πιστωτική προστασία, αλλά πριν τη μετατροπή των εκτός ισολογισμού στοιχείων σε στοιχεία εντός ισολογισμού. Αξίες ανοίγματος πριν τη μείωση πιστωτικού κινδύνου Αξίες ανοίγματος λαμβάνοντας υπόψη τη μη χρηματοδοτούμενη πιστωτική προστασία Αξίες ανοίγματος μετά τη μείωση πιστωτικού κινδύνου Βαθμίδες πιστωτικής ποιότητας 0% 1.498.306 1.555.439 1.555.439 20% 2.723.510 2.722.354 2.720.074 35% 575.495 575.495 575.495 50% 679.474 679.474 679.454 75% 1.850.706 1.849.022 1.734.648 100% 3.166.429 3.119.372 2.997.344 150% 224.603 217.367 199.848 Σύνολο 10.718.523 10.718.523 10.462.302 16
Αναφορικά με τις πολιτικές και διαδικασίες του Ομίλου για το συμψηφισμό εντός και εκτός ισολογισμού στοιχείων, αυτές συμμορφώνονται με τις σχετικές οδηγίες των εποπτικών αρχών. Τα κυριότερα είδη εξασφαλίσεων για τον τομέα ιδιωτών είναι η λήψη υποθηκών σε αστικά ακίνητα και για τον τομέα επιχειρήσεων οι επιβαρύνσεις στα περιουσιακά στοιχεία των επιχειρήσεων. Λαμβάνονται επίσης κυβερνητικές και τραπεζικές εγγυήσεις, από αντισυμβαλλόμενους στην Κύπρο και στην Ελλάδα, καθώς επίσης και εταιρικές και προσωπικές εγγυήσεις. Οι πολιτικές για τη λήψη εξασφαλίσεων αναθεωρούνται συχνά για να είναι σύμφωνες με τις οδηγίες των εποπτικών αρχών και της Βασιλείας ΙΙ ενώ παράλληλα παρακολουθούνται οι συγκεντρώσεις σε συγκεκριμένα είδη εξασφαλίσεων για σκοπούς μείωσης του ρίσκου συγκέντρωσης. Στις 31 Δεκεμβρίου 2009, η μεγαλύτερη συγκέντρωση σε εξασφαλίσεις ήταν υποθήκες σε εμπορικά ακίνητα με ποσοστό συγκέντρωσης 34%, υποθήκες σε γη 27%, ενώ για τις υποθήκες έναντι αστικών ακινήτων το ποσοστό συγκέντρωσης ανήλθε στο 20% των συνολικών εξασφαλίσεων. Η συνολική συγκέντρωση στις υποθήκες αποτελεί περίπου το 81% των συνολικών εξασφαλίσεων και λαμβάνεται υπόψη στον υπολογισμό πρόσθετου κεφαλαίου για τον Πυλώνα 2. Η αξία κάθε υποθήκης λογίζεται ως το μικρότερο ποσό μεταξύ της καταναγκαστικής τιμής πώλησης του ακινήτου και του ποσού της υποθήκης πλέον τόκους. Ο Όμιλος προβαίνει σε αναθεώρηση της αξίας των ακινήτων για τους τομείς μικρομεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων με βάση εκτιμήσεις από ανεξάρτητους προσοντούχους εκτιμητές κάθε 3 έτη. Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται, για κάθε κλάση ανοίγματος, η συνολική αξία του ανοίγματος που καλύπτεται από αποδεκτές χρηματοοικονομικές εξασφαλίσεις (χρηματοδοτούμενη πιστωτική προστασία), μετά το συμψηφισμό εντός ή εκτός ισολογισμού και μετά την εφαρμογή των προσαρμογών μεταβλητότητας. Αξίες ανοίγματος που καλύπτονται από αποδεκτές χρηματοοικονομικές εξασφαλίσεις Κλάσεις Ανοιγμάτων Επιχειρήσεις 121.707 Ιδρύματα 2.290 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 17.803 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές 46 Λιανική Τραπεζική 114.374 Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων 1 Σύνολο 256.221 17
Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται, χωριστά για κάθε κλάση ανοίγματος, το συνολικό άνοιγμα που καλύπτεται από εγγυήσεις ή πιστωτικά παράγωγα (μη χρηματοδοτούμενη πιστωτική προστασία), μετά το συμψηφισμό εντός ή εκτός ισολογισμού. Αξίες ανοίγματος που καλύπτονται από εγγυήσεις ή πιστωτικά παράγωγα Κλάσεις Ανοιγμάτων Επιχειρήσεις 54.293 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 7.236 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές 1.156 Λιανική Τραπεζική 1.683 Σύνολο 64.368 5.9 Πυλώνας 2 Ο Όμιλος, με βάση τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Κεντρικής Τράπεζας ημερομηνίας 18 Απριλίου 2007, έχει υπολογίσει κεφάλαιο για τον Πυλώνα 2 για την κάλυψη πιθανών κινδύνων όπως ο Κίνδυνος Συγκέντρωσης (σε μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα, τομείς της οικονομίας, είδη εξασφάλισης, προϊόντος και νομίσματος, χώρες και τραπεζικά ιδρύματα), ο Ελλειμματικός Κίνδυνος, ο κίνδυνος που προκύπτει από πελάτες υψηλού κινδύνου, καθώς και άλλους κινδύνους. 5.10 Κίνδυνος Απομείωσης Αξίας 5.10.1 Απαιτήσεις σε υπερημερία Οι απαιτήσεις σε υπερημερία αντιπροσωπεύουν χορηγήσεις οι οποίες είναι στην Υπηρεσία Ανάκτησης Χρεών, χορηγήσεις σε αθέτηση είτε λόγω ρύθμισης του λογαριασμού, είτε επειδή ο λογαριασμός έχει λήξει ή η αποπληρωμή των οφειλόμενων τόκων και κεφαλαίου είναι σε καθυστέρηση και χορηγήσεις για τις οποίες έχει γίνει κεφαλαιουχική πρόβλεψη ή οι τόκοι είναι σε αναστολή. 5.10.2 Απομειωμένες χορηγήσεις και επενδύσεις Οι απομειωμένες χορηγήσεις αντιπροσωπεύουν χορηγήσεις για τις οποίες ο Όμιλος προσδιορίζει ότι είναι πιθανή η μη είσπραξη του συνολικού ποσού του κεφαλαίου και των οφειλόμενων τόκων με βάση τους συμβατικούς όρους του δανείου ή της σχετικής συμφωνίας. Οι απομειωμένες επενδύσεις αντιπροσωπεύουν επενδύσεις για τις οποίες υπάρχει αντικειμενική ένδειξη ότι έχουν υποστεί απομείωση αξίας ως αποτέλεσμα ενός ή περισσότερων γεγονότων που συνέβηκαν μετά την αρχική αναγνώριση της επένδυσης. Σε κάθε ημερομηνία κατάστασης οικονομικής θέσης, ο Όμιλος προβαίνει σε αξιολόγηση εάν υπάρχουν αντικειμενικές αποδείξεις ότι τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά του στοιχεία έχουν υποστεί απομείωση αξίας. Χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία θεωρείται ότι έχουν υποστεί απομείωση αξίας όταν υπάρχει αντικειμενική απόδειξη απομείωσης αξίας ως αποτέλεσμα ενός ζημιογόνου γεγονότος το οποίο συνέβηκε μετά την αρχική αναγνώριση του περιουσιακού στοιχείου και έχει επίδραση που μπορεί να εκτιμηθεί αξιόπιστα στις εκτιμώμενες μελλοντικές ταμιακές ροές του εν λόγω περιουσιακού στοιχείου. 18
Αντικειμενικές αποδείξεις ότι χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία έχουν υποστεί απομείωση αξίας περιλαμβάνουν την αθέτηση όρων του δανείου από πελάτες, την επαναδιαπραγμάτευση ενός δανείου με βάση όρους τους οποίους ο Όμιλος δεν θα εξέταζε σε διαφορετική περίπτωση, ενδείξεις ότι ο πελάτης ή ο εκδότης θα πτωχεύσει, την απουσία ενεργούς αγοράς για το στοιχείο, ή άλλα παρατηρήσιμα στοιχεία σε σχέση με μια ομάδα χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων όπως δυσμενείς μεταβολές στην κατάσταση πληρωμών των οφειλετών ή εκδοτών της ομάδας, ή οικονομικές συνθήκες που συσχετίζονται με τις αθετήσεις επί των περιουσιακών στοιχείων της ομάδας. Επιπρόσθετα, για μία επένδυση σε μετοχές, μια σημαντική ή παρατεταμένη μείωση της εύλογης αξίας τους κάτω του κόστους επίσης αποτελεί αντικειμενική απόδειξη απομείωσης αξίας. (α) Χορηγήσεις σε πελάτες Ο Όμιλος εξετάζει εάν υπάρχουν βάσιμες αποδείξεις για πιθανές ζημίες στο χαρτοφυλάκιο χορηγήσεων σε πελάτες σε ατομική και συλλογική βάση. Χορηγήσεις που από μόνες τους θεωρούνται σημαντικές εξετάζονται για απομείωση σε ατομική βάση. Για χορηγήσεις οι οποίες εξετάστηκαν μεμονωμένα και δεν παρουσίασαν απομείωση καθώς και για χορηγήσεις μικρότερης αξίας, οι πιθανές ζημίες εξετάζονται και εκτιμώνται συλλογικά. Οι χορηγήσεις αυτές ταξινομούνται σε ομάδες με συναφή χαρακτηριστικά πιστωτικού κινδύνου οι οποίες αξιολογούνται για ύπαρξη απομείωσης. Η απομείωση στις διάφορες ομάδες γίνεται σε συλλογικό επίπεδο και δεν καταλογίζεται σε συγκεκριμένες χορηγήσεις. Ο υπολογισμός της απομείωσης γίνεται με βάση την εκτίμηση του Ομίλου σε ότι αφορά την ιστορική εμπειρία ζημιών που παρουσιάστηκαν από τις ομάδες με παρόμοια χαρακτηριστικά κινδύνων. Το ποσό της ζημίας αποµείωσης για χορηγήσεις σε πελάτες, υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ της λογιστικής αξίας της απαίτησης και της παρούσας αξίας των εκτιμώμενων μελλοντικών ταμιακών ροών προεξοφλημένες με το αρχικό πραγματικό επιτόκιο του δανείου. Οι ζημίες αναγνωρίζονται στα αποτελέσματα και αντικατοπτρίζονται σε λογαριασμό πρόβλεψης έναντι των χορηγήσεων. Αν μετά την ημερομηνία αναγνώρισης της ζημίας από απομείωση, λάβουν χώρα γεγονότα που οδηγούν σε μείωση των ήδη αναγνωρισθέντων ποσών απομείωσης ή εισπραχθούν ποσά από διαγραφέντες χορηγήσεις, η μείωση στη ζημία απομείωσης αναστρέφεται μέσω των αποτελεσμάτων. (β) Επενδύσεις που ταξινομήθηκαν ως διακρατούμενες μέχρι τη λήξη και ως δάνεια και απαιτήσεις Αν υπάρχει αντικειμενική απόδειξη ότι επενδύσεις που ταξινομήθηκαν ως διακρατούμενες μέχρι τη λήξη και ως δάνεια και απαιτήσεις, οι οποίες τηρούνται λογιστικά στο αποσβεσμένο κόστος, έχουν υποστεί ζημία απομείωσης, το ποσό της ζημίας επιμετρείται ως η διαφορά μεταξύ της λογιστικής αξίας της επένδυσης και της παρούσας αξίας των εκτιμώμενων μελλοντικών ταμιακών ροών προεξοφλημένες με το αρχικό πραγματικό επιτόκιο της επένδυσης. Το ποσό της ζημίας αναγνωρίζεται στα αποτελέσματα και μειώνεται η λογιστική αξία των επενδύσεων. Σε περίπτωση που σε μεταγενέστερη περίοδο, το ύψος της ζημίας απομείωσης μειώνεται και η μείωση σχετίζεται αντικειμενικά με γεγονός που συνέβηκε μετά την αναγνώριση της απομείωσης, η ζημία απομείωσης που είχε αναγνωριστεί προηγουμένως αναστρέφεται μέσω των αποτελεσμάτων. (γ) Επενδύσεις διαθέσιμες προς πώληση Όταν υπάρχουν αντικειμενικές αποδείξεις ότι μια επένδυση διαθέσιμη προς πώληση έχει υποστεί απομείωση αξίας, η συσσωρευμένη ζημία που είχε αναγνωριστεί απευθείας στα ίδια κεφάλαια αφαιρείται από τα ίδια κεφάλαια και αναγνωρίζεται στα αποτελέσματα. Το ποσό της ζημίας που αφαιρείται από τα ίδια κεφάλαια και αναγνωρίζεται στα αποτελέσματα είναι η διαφορά μεταξύ του κόστους κτήσης (μετά την αφαίρεση αποπληρωμών κεφαλαίου και αποσβέσεων) και της τρέχουσας εύλογης αξίας, μείον ζημίες απομείωσης που είχαν αναγνωριστεί προηγουμένως στα αποτελέσματα για την εν λόγω επένδυση. 19
Σε περίπτωση που σε μεταγενέστερη περίοδο, αυξάνεται η εύλογη αξία μίας απομειωμένης επένδυσης σε χρεόγραφα διαθέσιμα προς πώληση και η αύξηση σχετίζεται αντικειμενικά με γεγονός που συνέβηκε μετά την αναγνώριση της απομείωσης, η ζημία απομείωσης που είχε αναγνωριστεί προηγουμένως αναστρέφεται μέσω των αποτελεσμάτων. Οι ζημίες απομείωσης που αναγνωρίζονται στα αποτελέσματα για απομειωμένες επενδύσεις σε μετοχές διαθέσιμες προς πώληση δεν αναστρέφονται μέσω των αποτελεσμάτων. Χορηγήσεις και επενδύσεις διαγράφονται όταν διαπιστωθεί ότι δεν είναι εισπράξιμες. Η απόφαση αυτή λαμβάνει υπόψη πληροφορίες όπως σημαντικές αλλαγές στην οικονομική κατάσταση του οφειλέτη/εκδότη με αποτέλεσμα να αδυνατεί να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις του έναντι του Ομίλου ή περιπτώσεις όπου οι εισπράξεις από την εξασφάλιση δεν θα είναι επαρκείς για την αποπληρωμή ολόκληρου του οφειλόμενου ποσού. Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται το συνολικό ποσό των ανοιγμάτων μετά από λογιστικούς συμψηφισμούς και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα μείωσης του πιστωτικού κινδύνου, με κατανομή ανά κλάση ανοιγμάτων. Ανοίγματα στις 31 Δεκεμβρίου 2009 Συνολικό ποσό ανοιγμάτων πριν τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου Κλάσεις Ανοιγμάτων Διοικητικοί Οργανισμοί και μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις 15.077 Κεντρικές Κυβερνήσεις ή Κεντρικές Τράπεζες 729.509 Επιχειρήσεις 2.632.482 Ιδρύματα 1.550.444 Πολυμερείς Τράπεζες Ανάπτυξης 35.566 Διεθνείς Οργανισμοί - Άλλα Στοιχεία 441.612 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 465.140 Εξασφαλισμένα με Ακίνητη Περιουσία 1.176.571 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές 3.337 Λιανική Τραπεζική 1.851.187 Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων και Επιχειρήσεων 1.817.598 Σύνολο 10.718.523 20
Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται ο μέσος όρος του ποσού των ανοιγμάτων κατά το έτος 2009 μετά από λογιστικούς συμψηφισμούς και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα μείωσης του πιστωτικού κινδύνου, με κατανομή ανά κλάση ανοιγμάτων. Μέσος όρος ανοιγμάτων για το 2009 Μέσος όρος ανοιγμάτων πριν τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου Κλάσεις Ανοιγμάτων 000 Διοικητικοί Οργανισμοί και μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις 22.562 Κεντρικές Κυβερνήσεις ή Κεντρικές Τράπεζες 620.255 Επιχειρήσεις 2.721.976 Ιδρύματα 1.555.253 Πολυμερείς Τράπεζες Ανάπτυξης 17.783 Διεθνείς Οργανισμοί -- Άλλα Στοιχεία 444.887 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 330.045 Εξασφαλισμένα με Ακίνητη Περιουσία 1.208.721 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές 9.128 Λιανική Τραπεζική 1.898.852 Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων και Επιχειρήσεων 1.594.421 Σύνολο 10.423.883 21
Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται η γεωγραφική κατανομή των ανοιγμάτων, με βάση τη γεωγραφική θέση της οντότητας του Ομίλου που κατέχει τα εν λόγω ανοίγματα, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα μείωσης του πιστωτικού κινδύνου, με διάκριση ανά κλάση ανοίγματος, για τις κυριότερες περιοχές. Ανάλυση ανοιγμάτων στις 31 Δεκεμβρίου 2009 ανά σημαντική κλάση ανοίγματος ανά γεωγραφικό τομέα Κύπρος Ελλάδα Σύνολο Κλάσεις Ανοιγμάτων Διοικητικοί Οργανισμοί και μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις -- 15.077 15.077 Κεντρικές Κυβερνήσεις ή Κεντρικές Τράπεζες 727.912 1.597 729.509 Επιχειρήσεις 2.130.253 525.479 2.655.732 * Ιδρύματα 1.550.249 195 1.550.444 Πολυμερείς Τράπεζες Ανάπτυξης 35.566 -- 35.566 Διεθνείς Οργανισμοί -- -- -- Άλλα Στοιχεία 232.597 209.015 441.612 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 367.875 97.265 465.140 Εξασφαλισμένα με Ακίνητη Περιουσία 968.369 208.202 1.176.571 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές 3.337 -- 3.337 Λιανική Τραπεζική 1.607.455 220.482 1.827.937 * Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων και Επιχειρήσεων 1.372.339 445.259 1.817.598 Σύνολο 8.995.952 1.722.571 10.718.523 * Στο σύνολο υπάρχει ανακατανομή των ανοιγμάτων μεταξύ των κλάσεων «Λιανική Τραπεζική» και «Επιχειρήσεις», αξίας 23 εκατ. Σύμφωνα με τις πρόνοιες της Βασιλείας II, ανοίγματα της Λιανικής Τραπεζικής τα οποία θεωρούνται μεγάλα σε σχέση με το μέγεθος του χαρτοφυλακίου, κατηγοριοποιούνται στην κλάση «Επιχειρήσεις». Στο ενοποιημένο χαρτοφυλάκιο, λόγω αύξησης του μεγέθους του χαρτοφυλακίου της Λιανικής Τραπεζικής, αυξάνεται η διασπορά και το χαρτοφυλάκιο μπορεί να απορροφήσει μεγαλύτερα ανοίγματα. 22
Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται η κατανομή των ανοιγμάτων, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα μείωσης του πιστωτικού κινδύνου, με διάκριση ανά κλάση ανοίγματος, με βάση την εναπομένουσα ληκτότητα. Κατανομή ανοιγμάτων στις 31 Δεκεμβρίου 2009 με βάση την εναπομένουσα ληκτότητα < 1 μήνας 1 3 μήνες 3 12 μήνες 1 5 έτη > 5 έτη Σύνολο Κλάσεις Ανοιγμάτων Διοικητικοί Οργανισμοί και μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις 3 15.074 -- -- -- 15.077 Κεντρικές Κυβερνήσεις ή Κεντρικές Τράπεζες 177.576 21.157 75.890 73.065 381.821 729.509 Επιχειρήσεις 554.265 274.049 564.993 408.438 830.737 2.632.482 Ιδρύματα 58.551 33.033 254.996 997.262 206.602 1.550.444 Πολυμερείς Τράπεζες Ανάπτυξης -- -- -- 15.227 20.339 35.566 Διεθνείς Οργανισμοί -- -- -- -- -- -- Άλλα Στοιχεία 142.460 1.238 4.776 159.667 133.471 441.612 Στοιχεία σε Καθυστέρηση 137.933 5.796 21.905 70.721 228.785 465.140 Εξασφαλισμένα με Ακίνητη Περιουσία 113.530 39.984 145.446 81.627 795.984 1.176.571 Περιφερειακές Κυβερνήσεις ή Τοπικές Αρχές -- -- 161 199 2.977 3.337 Λιανική Τραπεζική 207.997 111.812 417.365 406.310 707.703 1.851.187 Βραχυπρόθεσμα Ανοίγματα έναντι Ιδρυμάτων και Επιχειρήσεων 1.503.155 291.366 23.077 -- -- 1.817.598 Σύνολο 2.895.470 793.509 1.508.609 2.212.516 3.308.419 10.718.523 23
Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται το ποσό των ανοιγμάτων σε υπερημερία (πριν τις προβλέψεις), ανά σημαντική γεωγραφική περιοχή, με βάση τη γεωγραφική θέση της οντότητας του Ομίλου που κατέχει τα εν λόγω ανοίγματα. Ανοίγματα σε υπερημερία ανά γεωγραφικό τομέα Κύπρος Ελλάδα Σύνολο Ανοίγματα σε υπερημερία Στοιχεία σε καθυστέρηση 602.379 236.442 838.821 Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται το ποσό των προσαρμογών αξίας και επανακτήσεων που καταχωρούνται άμεσα στο λογαριασμό αποτελεσμάτων ανά σημαντική γεωγραφική περιοχή. Προσαρμογές αξίας και επανακτήσεις που καταχωρούνται άμεσα στο λογαριασμό αποτελεσμάτων Κύπρος Ελλάδα Σύνολο Διαγραφές 12.430 -- 12.430 Επανακτήσεις (2.175) -- (2.175) Καθαρό ποσό που χρεώθηκε άμεσα στο λογαριασμό αποτελεσμάτων 10.255 -- 10.255 24
Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζεται η συμφωνία των μεταβολών από προσαρμογές αξίας και των προβλέψεων για επισφάλειες ανά σημαντική γεωγραφική περιοχή, με βάση τη γεωγραφική θέση της οντότητας του Ομίλου που κατέχει τα εν λόγω ανοίγματα. Συμφωνία μεταβολών από προσαρμογές αξίας και προβλέψεων για επισφάλειες Αποθεματικά προβλέψεων για χορηγήσεις σε πελάτες Προσωρινός λογαριασμός αναστολής αναγνώρισης εσόδων Απομείωση επενδύσεων σε κρατικά και άλλα αποδεκτά αξιόγραφα και χρεόγραφα Απομείωση επενδύσεων σε μετοχές Σύνολο ΚΥΠΡΟΣ Υπόλοιπο 1 Ιανουαρίου 2009 210.109 106.705 14.403 16.638 347.855 Διαγραφές χορηγήσεων (10.428) (3.482) -- -- (13.910) Αναστολή αναγνώρισης εσόδων για το έτος -- 7.373 -- -- 7.373 Αντιλογισμός λόγω πώλησης επενδύσεων -- -- (8.827) (40) (8.867) Επιβάρυνση για το έτος 10.992 -- 311 -- 11.303 Υπόλοιπο 31 Δεκεμβρίου 2009 210.673 110.596 5.887 16.598 343.754 ΕΛΛΑΔΑ Υπόλοιπο 1 Ιανουαρίου 2009 61.924 22.949 -- -- 84.873 Διαγραφές χορηγήσεων -- -- -- -- -- Αναστολή αναγνώρισης εσόδων για το έτος -- 7.874 -- -- 7.874 Αντιλογισμός λόγω πώλησης επενδύσεων -- -- -- -- -- Επιβάρυνση για το έτος 52.102 -- -- 1.797 53.899 Υπόλοιπο 31 Δεκεμβρίου 2009 114.026 30.823 -- 1.797 146.646 ΣΥΝΟΛΟ Υπόλοιπο 1 Ιανουαρίου 2009 272.033 129.654 14.403 16.638 432.728 Διαγραφές χορηγήσεων (10.428) (3.482) -- -- (13.910) Αναστολή αναγνώρισης εσόδων για το έτος -- 15.247 -- -- 15.247 Αντιλογισμός λόγω πώλησης επενδύσεων -- -- (8.827) (40) (8.867) Επιβάρυνση για το έτος 63.094 -- 311 1.797 65.202 Υπόλοιπο 31 Δεκεμβρίου 2009 324.699 141.419 5.887 18.395 490.400 25
6. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ 6.1 Ορισμός Κινδύνου Αγοράς και Ρευστότητας Ο κίνδυνος ρευστότητας είναι ο κίνδυνος μείωσης των κερδών ή του κεφαλαίου που προκύπτει από την αδυναμία της Τράπεζας να ικανοποιήσει τις άμεσες υποχρεώσεις της. Ο κίνδυνος αγοράς είναι ο κίνδυνος ότι αλλαγές στις τιμές της αγοράς - όπως αλλαγές στα επιτόκια, στις τιμές χρηματιστηρίου και στις συναλλαγματικές ισοτιμίες - θα επηρεάσουν τα καθαρά εισοδήματα του Ομίλου ή τις αξίες στοιχείων του ισολογισμού του. Ο κίνδυνος αγοράς αναλύεται στα πιο κάτω είδη κινδύνου: (i) Ο επιτοκιακός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος κερδοζημιών ή αυξομείωσης σε αξίες στοιχείων ισολογισμού του Ομίλου, που προκύπτει από αλλαγές στην καμπύλη επιτοκίων, και ο οποίος πηγάζει από τον ετεροχρονισμό στην αναπροσαρμογή των επιτοκίων των περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων του Ομίλου. (ii) Ο κίνδυνος τιμών χρηματιστηρίου είναι ο κίνδυνος που προκύπτει από τις αλλαγές των τιμών διάφορων χρηματοοικονομικών αξιών (ομόλογα, παράγωγα, μετοχές κλπ) που κατέχει ο Όμιλος. (iii) Ο συναλλαγματικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος κερδοζημιών ή αυξομείωσης σε αξίες στοιχείων ισολογισμού του Ομίλου, που προκύπτει από αλλαγές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. 6.2 Υπηρεσία Διαχείρισης Κινδύνων Αγοράς και Ρευστότητας Ομίλου (ΥΔKΑκΡ) Η ΥΔKΑκΡ είναι επιφορτισμένη με την παρακολούθηση και διαχείριση των κινδύνων αγοράς και ρευστότητας σε επίπεδο Ομίλου, μέσα στα πλαίσια της πολιτικής και ορίων που έχουν καθοριστεί από την Επιτροπή Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων και Υποχρεώσεων (ALCO). 6.3 Διαδικασίες Διαχείρισης Κινδύνου Ρευστότητας Η προσέγγιση του Ομίλου στη διαχείριση του κινδύνου ρευστότητας είναι η εξασφάλιση της ύπαρξης ικανοποιητικής ρευστότητας με σκοπό την ικανοποίηση των υποχρεώσεών του, όταν προκύψουν, τόσο υπό «κανονικές» συνθήκες, όσο και σε καταστάσεις προσομοίωσης κρίσης, χωρίς δυσανάλογο επιπρόσθετο κόστος. Ο Όμιλος δίνει μεγάλη σημασία στις πελατειακές καταθέσεις, που αποτελούν μια σταθερή και βασική πηγή χρηματοδότησής του, και προσπαθεί μέσω των πολιτικών του να διατηρήσει αυτή τη σταθερότητα. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της διατήρησης καλών και μακροχρόνιων σχέσεων εμπιστοσύνης με τους πελάτες και μέσω ανταγωνιστικών και διαφανών στρατηγικών τιμολόγησης. Ο Όμιλος αυτή τη στιγμή δραστηριοποιείται κυρίως στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Η διαχείριση της ρευστότητας των τραπεζικών μονάδων του Ομίλου (συμπεριλαμβανομένης και τήρησης ορίων των εποπτικών αρχών), αναλαμβάνεται από την Υπηρεσία Διαχείρισης Διαθεσίμων Ομίλου (ΥΔΔ) και διεκπεραιώνεται αναλόγως των συνθηκών που επικρατούν στις διάφορες αγορές. Όλες οι πολιτικές και διαδικασίες που αφορούν στη ρευστότητα εξετάζονται και εγκρίνονται από την Επιτροπή Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων και Υποχρεώσεων (ALCO). Επίσης, περιοδικά υποβάλλονται προς την ALCO περιληπτικές καταστάσεις για την κατάσταση ρευστότητας του Ομίλου, πιθανά μέτρα που πρέπει να ληφθούν, καθώς και εισηγήσεις για βελτίωση της παρακολούθησης. Επίσης αναφέρονται παραβιάσεις ορίων και μέτρα διόρθωσης τέτοιων παραβιάσεων. 26
Ο κίνδυνος ρευστότητας των τραπεζικών μονάδων παρακολουθείται καθημερινά από την Υπηρεσία Διαχείρισης Κινδύνων Αγοράς και Ρευστότητας Ομίλου. Σύμφωνα με το εποπτικό πλαίσιο, η ρευστότητα σε Ευρώ παρακολουθείται ξεχωριστά από τη ρευστότητα των ξένων νομισμάτων. Εσωτερικά, η ρευστότητα παρακολουθείται ξεχωριστά αλλά επίσης και σε συνδυασμό όλων των νομισμάτων. Σε τακτά χρονικά διαστήματα πραγματοποιούνται σενάρια προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα, εκεί και όπου χρειάζονται. Στα πλαίσια διαχείρισης του κινδύνου ρευστότητας για το Ευρώ, ο Όμιλος υπολογίζει και παρακολουθεί, μεταξύ άλλων, το δείκτη ρευστών διαθεσίμων επί των υποχρεώσεων, ο οποίος απαιτείται με βάση την Οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου για την Προληπτική Ρευστότητα. Με βάση την Οδηγία, η Τράπεζα υποχρεούται να διατηρεί το δείκτη αυτό τουλάχιστον στο 20%. Τα ρευστά διαθέσιμα αποτελούνται από μετρητά, διατραπεζικές καταθέσεις και ομόλογα. Ο δείκτης ρευστών διαθεσίμων για το Ευρώ ήταν ως ακολούθως: Δείκτης καθαρών ρευστών διαθεσίμων για το Ευρώ 2009 % Στις 31 Δεκεμβρίου 28,24 Μέσος όρος για το έτος 28,07 Μέγιστο ποσοστό για το έτος 33,63 Ελάχιστο ποσοστό για το έτος 21,78 Σε επίπεδο διοίκησης, παρακολουθείται επίσης η ρευστότητα όλων των ξένων νομισμάτων μαζί. Με βάση τη σχετική Οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, η Τράπεζα υποχρεούται να διατηρεί το 70% των συνολικών καταθέσεών της σε συνάλλαγμα σε περιουσιακά στοιχεία άμεσης ρευστότητας, όπως αυτά ορίζονται στην εν λόγω Οδηγία. Ο δείκτης περιουσιακών στοιχείων άμεσης ρευστότητας σε σχέση με τις συνολικές καταθέσεις σε ξένο νόμισμα κατά τη διάρκεια του 2009 ήταν ως ακολούθως: Δείκτης περιουσιακών στοιχείων άμεσης ρευστότητας σε σχέση με τις συνολικές καταθέσεις σε ξένο νόμισμα 2009 % Στις 31 Δεκεμβρίου 77,36 Μέσος όρος για το έτος 75,94 Μέγιστο ποσοστό για το έτος 77,68 Ελάχιστο ποσοστό για το έτος 74,05 6.4 Διαδικασίες Διαχείρισης Κινδύνου Αγοράς Η προσέγγιση του Ομίλου στη διαχείριση του κινδύνου αγοράς είναι ότι όλοι οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τον κίνδυνο αγοράς (επιτοκιακός, συναλλαγματικός και κίνδυνος τιμών χρηματιστηρίου), συγκεντρώνονται κατά το μέγιστο δυνατό βαθμό από όλες τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του Ομίλου στην ΥΔΔ Ομίλου προς διαχείριση. Η ΥΔΔ Ομίλου, μέσω πλαισίου δραστηριοτήτων και ορίων που εγκρίνονται από την επιτροπή ALCO, διαχειρίζεται αυτούς τους κινδύνους. Η Διεύθυνση Διαχείρισης Κινδύνων Ομίλου (ΔΔΚΟ), έχει την ευθύνη ανάπτυξης πολιτικών και διαδικασιών για τη διαχείριση των κινδύνων και για την καθημερινή παρακολούθηση της εφαρμογής τους. Αυτές οι πολιτικές και διαδικασίες επανεξετάζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και εγκρίνονται από την ALCO. Επιπρόσθετα, με στόχο την αντιστάθμιση ή/και μείωση των κινδύνων, εφαρμόζονται ποσοτικοί και ποιοτικοί περιορισμοί στις διάφορες κατηγορίες κινδύνων ή/και στις διάφορες δραστηριότητες (ομόλογα, παράγωγα κλπ) ή/και στα διάφορα χαρτοφυλάκια. Επιμέρους μονάδες της ΔΔΚΟ έχουν την 27