مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران سال هجدهم شماره 3 پاییز 9-39 Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Vol. 8, No. 3, Fall 0, -9 مقاله پژوهشی اصیل روایی و پایایی نسخه فارسی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران (PMOQ-T) Original Article (3) () () دکتر حمید صالحی دکتر مهشید زارعزاده بابک سالک چکیده هدف: هدف تحقیق حاضر معرفی و ارزیابی پایایی و جنبههاي مختلف روایی نسخه فارسی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران (PMOQ-T) در ایران بود که از آن براي شناسایی کودکان در معرض خطر اختلال هماهنگی رشدي (DCD) استفاده میشود. روش: روایی تفکیکی روایی سازه روایی همزمان و همسانی درونی این پرسشنامه با استفاده از یک نمونه 505 نفري از دانش آموزان پسر دبستانی و معلمانشان ارزیابی شد. از معلمان خواسته شد تا این پرسشنامه را تکمیل کنند. نتایج ارزیابی معلمان با عملکرد دانشآموزان در آزمون تبحر حرکتی برونینکس ا زرتسکی (BOTMP) و آزمون رشد حرکتی درشت (TGMD-) قیاس شد. یافتهها: نسخه فارسی PMOQ-T پایایی درونی بالایی داشت (0/9= α). عملکردهاي حرکتی کودکان در معرض خطر DCD در BOTMP و TGMD- نسبت به کودکان سالم بالاتر بود. تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد نسخه فارسی PMOQ-T دو عاملی است و با نسخه اصلی آن همخوانی دارد. در نهایت همبستگی بالایی بین نمرات حاصل از این پرسشنامه با عملکردهاي کودکان در (0/75-) BOTMP و دو زیرمقیاس TGMD- [جابهجایی (0/68-) و کنترل شیء (0/6-)] مشاهده شد. نتیجهگیري: نتایج نشانگر این است که نسخه فارسی PMOQ-T را میتوان بهعنوان یک ابزار روا و پایا براي غربالگري کودکان در معرض خطر DCD در ایران در نظر گرفت. کلیدواژه: اختلال هماهنگی رشدي پرسشنامه آموزگاران روانسنجی غربالگري [دریافت مقاله: 390/8/0 پذیرش مقاله: 390//4] مقدمه بسیارند کودکانی که ظاهر طبیعی دارند رشد جسمی و ذهنی آنها بهنجار است ولی عملکردهاي حرکتی آنها در مقایسه با همسالان ضعیفتر است و در فراگیري مهارتهاي معمولی زندگی مشکل دارند ( ). اختلال هماهنگی رشدي (DCD) عبارتی است که در چهارمین ویراست تجدیدنظرشده راهنماي تشخیصی و آماري اختلالهاي روانی (DSM-IV-TR) براي توصیف این دسته از کودکان پیشنهاد شده است (). معیارهاي تشخیصی این اختلال عبارت است از: الف) هماهنگی حرکتی این دسته از کودکان بهطور مشخص نسبت به سن و توانایی هوشی آنها پایینتر است ب) این مشکلات هماهنگی اثرات منفی مشخصی بر پیشرفت تحصیلی و فعالی ت هاي روزمره زندگی آنها میگذارد و ج) این اختلال به سبب بروز وضعیت پزشکی خاص یا اختلالهاي رشدي گسترده نیست (). بهدلیل گستردگی دامنه تشخیص درصد شیوع این اختلال در کودکان کشورهاي گوناگون و با آزمونهاي غربالگري متفاوت در دامنهاي از یک تا 0 درصد با شیوع بیشتر در پسرها گزارش شده است (-4). شناسایی نشانههاي این اختلال از کودکی به کودك دیگر متفاوت است از این رو براي شناسایی و تشخیص کودکان در معرض خطر ابزارهاي گوناگون بهکار میرود. مجموعه آزمونهاي حرکتی معتبر و استانداردي مانند () دکتراي رفتار حرکتی استادیار دانشگاه اصفهان. اصفهان خیابان هزار جریب دانشگاه اصفهان دانشکده علوم ورزشی. دورنگار: 03-668757 (نویسنده مسي ول) (3) () E-mail:salehi@zoho.com دکتراي رفتار حرکتی استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان کارشناس ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه اصفهان. - Developmental Coordination Disorder - Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition- Text Revision
روایی و پایایی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران آزمون تبحر حرکتی برونینکس- (BOTMP) ا زرتسکی مجموعه ارزیابی حرکتی براي کودکان (M-ABC) و آزمون (TGMD-) براي تشخیص این رشد حرکتی درشت- 3 اختلال ارایه شده است (7-5). با وجود روایی و پایایی بالاي ابزارهاي حرکتی سنجههاي استاندارد کمی وجود دارد که با رعایت ملاكهاي DSM-IV-TR اثرات مشکلات حرکتی کودکان مبتلا به DCD را بر تکالیف و فعالیتهاي روزمره در خانه و مدرسه ارزیابی نماید (8). این ملاكها به شواهدي در مورد عملکرد ضعیف در مهارتهاي روزانه و تحصیلی نیاز دارد که میبایست در شرایط گوناگون آموزشی و فعالیتهاي مختلف زندگی روزمره اندازهگیري شود. تشخیص قطعی کودکان مبتلا به DCD از میان گروههاي بزرگ با کمک افراد متخصص یا کاربرد آزمونهاي استانداردشده حرکتی انجام میشود. اجراي این فرآیند در بیشتر مواقع مشکل و هزینههاي مالی و زمانی آن مسا لهساز است (9). دردسترسنبودن آزمودنیها و نیاز به تخصص ویژه در اجرا و نمرهگذاري آزمونهاي حرکتی نیز مسا له مهم و قابل توجه دیگري است که باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین متخصصان روانپزشکی تلاش دارند تا با ابزارهایی سادهتر بتوانند به یافتههاي معتبرتر و مطلوبتري دست یابند. کودکان ساعتهاي زیادي جلوي دید آموزگاران و پدر و مادرها قرار دارند. بنابراین آموزگاران و پدر و مادرها بهراحتی میتوانند فعالیتهاي حرکتی کودکان را در شرایط مورد نظر ارزیابی کنند. از همین رو بهتازگی پرسشنامههایی مخصوص پدر و مادرها و آموزگاران براي تشخیص DCD توسعه یافته است: M-ABC آموزگاران پرسشنامه اختلال 4 هماهنگی رشدي (DCD-Q) براي پدر و مادرها و 5 مقیاسهاي فعالیت کودکان (نسخه پدر و مادر و آموزگاران) DCD-Q.(0 9 پژوهشها نشان دادهاند 6) (ChAS-P/T) ابزار معتبري براي غربالگري کودکان مبتلا به DCD است (9 ). با این وجود یافتهها در مورد قدرت ارزیابی M-ABC آموزگاران متناقض است ( 3) و حساسیت این ابزار براي تشخیص DCD تا یید نشده است ChAS-T.(4) نیز تنها محدود به دامنه سنی 4 تا 6/5 سالگی است (0). 6 نسخه فارسی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران (PMOQ-T) دربرگیرنده گویههایی است که آموزگار با توجه به تجربه و مشاهده خود مهارتهاي حرکتی درشت و ظریف دانشآموزان را در اجراي فعالیتهاي روزمره و انجام تکالیف مدرسه ارزیابی میکند. از PMOQ-T هم میتوان براي غربالگري کودکان در معرض خطر ابتلا به DCD استفاده کرد و هم میتوان آن را به عنوان یک ابزار کلینیکی براي تشخیص مشکلات هماهنگی حرکتی ویژه استفاده کرد. روایی و پایایی PMOQ-T براي غربالگري کودکان 5- ساله در معرض خطر ابتلا به DCD تا یید شده است (5). هر چند تکمیل PMOQ-T به مهارت آموزگار در مشاهده حرکت دانشآموزان نیاز دارد به نظر میرسد مشکلات مربوط به دیگر ابزارها در این پرسشنامه برطرف شده است و میتوان در زمانی کوتاه نتایجی مطلوب بهدست آورد. تا آنجا که بررسی به عمل آمد جز پژوهشهاي اولیهاي که براي ساخت این ابزار در کشور هلند انجام شده است (5 6) تا پیش از انجام پژوهش حاضر در هیچ پژوهش دیگري ویژگیهاي روانسنجی این پرسشنامه بررسی نشده بود. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی برخی از ویژگیهاي روانسنجی PMOQ-T در جامعه ایران و پاسخ به این پرسش بود که آیا نسخه فارسی این ابزار پایایی و روایی کافی براي غربالگري کودکان ایرانی در معرض خطر ابتلا به DCD را دارد PMOQ-T یک ابزار تشخیصی اولیه است. از آن نمیتوان بهعنوان تنها ابزار غربالگري کودکان مبتلا به DCD استفاده نمود و ارزیابی نهایی و تکمیلی باید بهوسیله ابزارهاي حرکتی استانداردشده و معتبر صورت پذیرد (6). روایی همزمان نسخه اصلی PMOQ-T با استفاده از M-ABC بررسی شده است (5). در ایران دو آزمون BOTMP و TGMD- ابزارهایی معتبر و استانداردشده براي ارزیابی تواناییها و مهارتهاي ادارکی- حرکتی ظریف و درشت کودکان مبتلا به DCD گزارش شدهاند که روایی و پایایی آنها در پژوهشهاي پیشین تا یید شده است (7 8). به همین سبب در پژوهش حاضر بخشی از رواییسنجی نسخه فارسی PMOQ-T با کمک این دو ابزار انجام شد. همچنین از آنجا که نسخه اصلی PMOQ-T براي جامعهاي با ویژگیهاي بومی فرهنگی خاص خود تهیه شده است براي استفاده از آن در جامعهاي با زبان و فرهنگ متفاوت باید تغییراتی در محتوا و شکل آن اعمال کرد و سپس ویژگیهاي روانسنجی آن را - Bruininks-Oseretsky Test of Motor Proficiency - Movement Assessment Battery for Children 3- Test of Gross Motor Development- 4- Developmental Coordination Disorder Questionnaire 5- Children Activity Scales, Parent & Teachers 6- Persian Version of Motor Observation Questionnaire for Teachers
حمید صالحی و همکاران 3 3 بررسی نمود (9). پرسشهایی که پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ براي آنها بود عبارتند از: الف) آیا گویههاي نسخه فارسی PMOQ-T از پایایی درونی (همسانی درونی) قابل قبولی برخوردارند ب) آیا روایی همزمان این پرسشنامه مورد تا یید است و ج) ساختار عاملی نسخه فارسی PMOQ-T چگونه است روش جامعه پژوهش حاضر تمامی پسران دبستانی 7- ساله شهر مشهد بودند که در سال تحصیلی 389-90 در کلاسهاي اول تا پنجم دبستانهاي پسرانه شهر مشهد مشغول به تحصیل بودند (550 نفر). در مرحله نخست براي بررسی پایایی و روایی سازه روش نمونهگیري تصادفی خوشهاي چندمرحلهاي بهکار رفت ابتدا از میان نواحی هفتگانه آموزش و پرورش شهر مشهد 0 دبستان پسرانه بهطور تصادفی انتخاب شد (در کل 40 دبستان). سپس از هر دبستان یک پایه بهطور تصادفی انتخاب شد. اگر در دبستان انتخابشده چند کلاس در یک پایه وجود داشت از میان آنها بهصورت تصادفی یک کلاس انتخاب میشد. در نهایت از هر کلاس پنج نفر بهطور تصادفی انتخاب شدند و مورد ارزیابی قرار گرفتند. بدین شیوه در کل حجم نمونه 700 دانشآموز از ردههاي سنی مختلف در نظر گرفته شد. در انتخاب نمونه سعی شد تا حد امکان توزیع ردههاي سنی جامعه در نمونه در نظر گرفته شود. در نهایت پس از ریزش حجم نمونه به 56 نفر رسید و پس از حذف پرسشنامههاي نامعتبر دادههاي مربوط به 505 دانشآموز وارد تحلیل شد. این حجم نمونه براي پژوهشهاي توصیفی قابل قبول است (0). برپایه راهنماي PMOQ-T کودکانی که نتایج ارزیابی آنها رتبههاي درصدي کمتر از 6 (صدك پانزدهم و کمتر) را به خود اختصاص داده باشد در معرض خطر ابتلا یا مشکوك به DCD تشخیص داده میشوند (6). یافتههاي اولیه نشان داد 73 دانشآموز در معرض خطر ابتلا یا مشکوك به DCD و 43 دانشآموز طبیعی هستند. براي ارزیابی روایی همزمان بهطور تصادفی 9 دانشآموز از میان کودکان در معرض خطر ابتلا انتخاب شدند. با در نظر گرفتن نسبت سنی (از هر رده سنی به تعداد مساوي) همین تعداد نیز از میان گروه سالم بهصورت تصادفی انتخاب شدند. پس از دریافت رضایتنامه کتبی از پدر و مادر دانشآموزان هر دو گروه نمونه انتخابی در دو آزمون BOTMP و TGMD- نیز شرکت کردند. براي گردآوري دادهها ابزارهاي زیر بهکار رفت: آزمون تبحر حرکتی برونینکس- ا زرتسکی (BOTMP) براي ارزیابی عملکرد حرکتی کودکان 4 سال و 6 ماهه تا 4 سال و 6 ماهه استفاده میشود. 46 BOTMP گویه دارد و سه دسته حرکت را ارزیابی میکند: حرکتهاي درشت (0 گویه) حرکتهاي ظریف (7 گویه) و هماهنگی اندام فوقانی (ن ه گویه). حرکتهاي درشت چهار بخش دارد: سرعت دویدن و چابکی (یک گویه) تعادل (هشت گویه) هماهنگی دوطرفه (هشت گویه) و قدرت (سه گویه). حرکتهاي ظریف سه بخش دارد: سرعت پاسخ (یک گویه) کنترل بینایی- حرکتی (هشت گویه) و سرعت اندام فوقانی و زبردستی (هشت گویه). هماهنگی اندام فوقانی یک بخش با ن ه گویه دارد. BOTMP از روایی و پایایی قابل قبولی برخوردار است. پایایی این ابزار به روش آزمون- بازآزمون 0/89 0/86 گزارش شده است. پایایی براي مهارتهاي حرکتی درشت و ظریف بهترتیب 0/77-0/85 و 0/68-0/88 بهدست آمده است. همسانی درونی گویهها براي مهارتهاي حرکتی درشت ظریف و ترکیبی بهترتیب 0/3-0/7 /0-0/7 و 0 0/48-0/88 تعیین شده است (5 ). در پژوهشهاي داخلی نیز از BOTMP استفاده شده است ( ). آزمون رشد حرکتی درشت- (TGMD-) (7) ابزاري گویهاي است که مهارتهاي درشت (شامل مهارتهاي جابهجایی و کنترل شیء) کودکان 3 تا ساله را ارزیابی میکند. TGMD- شش گویه براي مهارتهاي جابهجایی (دویدن یورتمهرفتن لیلیکردن جهیدن پرش عمودي و س رخوردن) و شش گویه براي مهارتهاي کنترل اشیا (ضربهزدن به توپ ثابت با دست دریبلکردن درجا دریافت توپ ضربهزدن به توپ ثابت پرتابهایی از بالاي شانه و غلتاندن توپ از زیر شانه) دارد (7). زارعزاده و همکاران (8) نشان دادند میتوان با اطمینان بالا از هنجارهاي این آزمون براي سنجش رشد حرکتی درشت در جامعه ایرانی استفاده کرد. در پژوهش آنها همسانی درونی TGMD- براي نمونه ایرانی براي دو خردهآزمون مهارتهاي جابهجایی و کنترل شیء بهترتیب 0/65-0/88 و 0/69-0/78 گزارش شد. - test-retest reliability - internal consistency
) روایی و پایایی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران دیگر BOTMP 4 4 پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران (PMOQ-T) شامل 8 گویه در مورد عملکرد حرکتی درشت و ظریف کودکان است و براي دامنه سنی 5- سال طراحی شده است. شیوه تشخیص به این صورت است که ابتدا جمع نمرههاي حاصل از ارزیابی آموزگاران صدكبندي میشود. کودکانی که نمره کل ارزیابی آنها در صدكهاي 6-00 قرار میگیرد سالم تشخیص داده میشوند و نمره کل مربوط به رتبه درصدي 5 و کمتر نشاندهنده در معرض خطر ابتلا یا مشکوك بودن است (6). یک کمیته کارشناسی متشکل از دو متخصص رشد حرکتی و یک مترجم که با DCD ناآشنا بود نسخه انگلیسی PMOQ-T را هماهنگ با راهنماي تطبیق بومی- فرهنگی ابزارها با در نظر گرفتن جنبههاي بومی- فرهنگی جامعه ایرانی به فارسی ترجمه کردند (9 به بیان دیگر براي تطبیق میانفرهنگی در محتواي برخی از گویهها تغییراتی داده شد. از چند آموزگار دبستان درخواست شد که پرسشنامه ترجمه و تطبیق دادهشده را تکمیل و نظر خود را در مورد جملهها عبارتها و کلمات مبهم بیان نمایند. برپایه نظر این آموزگاران آخرین تغییرها در گویههاي پرسشنامه لحاظ شد. مشابه نسخه اصلی هر گویه روي طیف چهاردرجهاي پاسخ داده میشود (= بههیچ وجه اینگونه نیست = بهطور ترجیحی اینگونه است اما نه همیشه 3= بیشتر وقتها اینگونه است اما بهطور کامل اینگونه نیست 4= بهطور کامل اینگونه است). پس از دریافت مجوزهاي لازم و هماهنگی با سازمان آموزش و پرورش شهر مشهد در مرحله نخست از آموزگاران هر کلاس خواسته شد دانشآموزان خود را با استفاده از PMOQ-T ارزیابی کنند (هر آموزگار پنج دانشآموز). در مرحله دوم براي ارزیابی روایی همزمان عملکردهاي حرکتی دو گروه کودکان در معرض خطر ابتلا و سالم در آزمونهاي حرکتی BOTMP و TGMD- نیز اندازهگیري شد. این آزمونها در یک بخش از حیاط مدرسه بدون تماشاگر و عوامل مزاحم انجام شد. پیش از شروع این آزمونها توضیح کاملی در مورد آنها داده شد و در مورد آن بخشهایی از BOTMP و TGMD- که پیش از اجرا و نمرهگذاري نیاز به تمرین و اجرا داشتند به کودك اجازه تمرین داده شد و سپس هر مرحله بهطور مجزا اجرا گردید. براي همه کودکان در یک روز ابتدا TGMD- و در روز اجرا شد. این آزمونها در طول سال تحصیلی 389-90 (پاییز زمستان و بهار) و توسط یک نفر انجام شد. تجزیه و تحلیل دادهها با کمک نرمافزار SPSS-0 و به روش ضریب آلفاي کرونباخ ضریب همبستگی گشتاوري (EFA) و 4 3 پیرسون تحلیل عاملی اکتشافی 5 تحلیل واریانس یکراهه انجام شد. یافتهها آزمون F به روش در جدول توزیع و درصد فراوانی تعداد نمونه بر حسب رده سنی به همراه میانگین و انحراف معیار امتیازات ارزیابی توسط PMOQ-T اراي ه شده است. تجزیه و تحلیل همسانی درونی روي 8 گویه PMOQ-T و براي کل اعضاي نمونه (505=n) انجام شد. ضریب آلفاي کرونباخ کل پرسشنامه 0/9 بهدست آمد. ضریبهاي همبستگی اصلاحشده هر گویه با نمره کلی PMOQ-T (جدول ) نیز مثبت و بزرگتر از کمینه معیار مورد پذیرش براي هرگویه (0/3= r) (3) بودند. 6 تحلیل عاملی اکتشافی به روش تحلیل مو لفههاي اصلی 7 (PCA) با چرخش واریماکس با ضریب 0/4=k (کمینه همبستگی قابل قبول میان هر گویه و عامل مربوط) اجرا شد. شاخص کفایت 8 نمونهبرداري KMO که برابر با 0/93 بهدست آمد نشانگر کفایت نمونهبرداري بود. جدول - ویژگیهاي نمونه و امتیاز کلی ارزیابی معلمان در نسخه فارسی PMOQ-T رده سنی 7 8 9 0 کل فراوانی (3/70) 69 (8/60) 94 (8/50) 44 (8/30) 43 (0/90) 55 (00) 505 امتیاز کلی در MOQ-T میانگین 30/8 3/8 30/83 30 /46 7/60 30/55 انحراف معیار 8/66 9/77 8/6 7/74 5/07 8/36 - Statistical Package for the Social Science- version 0 - Cronbach s Alpha 3- Pearson product-moment correlation coefficient 4- Explanatory Factor Analysis 5- one-way Analysis of Variance 6- Principal Component Analysis 7- Varimax rotation 8- Kaiser-Meyer-Olikin of sampling adequacy
حمید صالحی و همکاران جدول - میانگین و انحراف معیار گویهها ضریب همبستگی هر گویه با کل و بارهاي عاملی MOQ-T در تحلیل عاملی با چرخش واریماکس گویه میانگین (انحراف معیار) ضریب همبستگی هر گویه با کل عاملها عملکرد حرکتی عمومی نوشتن 0 /4 0 /74 0 /7 /55 (0/73) - حرکاتش پیوسته و روان نیست. 0 /3 0 /7 0 /68 /63 (0/73) - در انجامحرکاتی که نیازمند هماهنگی چشم و دست است مشکل دارد. 0 /5 0 /7 0 /69 /73 (0/76) 3- حرکتهایش به نظر خشک و سفت میآید. 0 /6 0 /7 0 /70 /69 (0/68) 4- در انجام بازيهایی که نیاز به چالاکی دارند مشکل دارد. 0 /7 0 /69 0 /68 /88 (0/8) 5- در انجام حرکتهاي موزون مشکل دارد. 0 /0 0 /69 0 /65 6- مواقعی هم که حرکتها را درست انجام میدهد حرکاتش زمانبندي خوبی ندارد. (0/7) 60/ - 0/50 0 /68 0 /5 /47 (0/69) 7- در عکسالعمل بهموقع به توپی که به سمتش پرتاب شده ناتوان است. 0 /4 0 /67 0 /60 /45 (0/63) 8- به آسانی تعادلش را از دست میدهد. 0 /37 0 /66 0 /7 9- دست و پا چلفتی است و داي م چیزهایی را که در دست دارد به زمین میاندازد. (0/74) 74/ 0 /4 0 /64 0 /6 0- وقتی با یکی از دستهایش کار میکند سمت دیگر بدنش را هم حرکت میدهد. (0/6) 57/ 0 /6 0 /64 0 /64 /9 (0/74) - در حرکاتی که باید سریع انجام شوند زود دستپاچه میشود. 0 /09 0 /64 0 /55 /4 (0/67) - براي پوشیدن یا تعویض لباس یا گرفتن توپ مشکل دارد. 0 /39 0 /55 0 /6 3- حرکتهاي کودك مورد نظر بسیار شبیه حرکات کودکان کوچکتر است. (0/7) 77/ 5 0 /3 0 /53 0 /5 /74 (0/9) 4- در بستن دکمههاي پیراهن و گرهزدن بند کفشهایش مشکل دارد. 5 0 /75 0 /03 0 /3 /03 (0/73) 5- نظم نوشتهها و دستخطش مشابه همسن و سالهایش نیست. 0 /66 0 /3 0 /46 /69 (0/77) 6- سرعت و دقتش در نوشتن املا به خوبی کودکان همسنش نیست. 0 /56 0 /7 0 /36 7- در انجام حرکاتی کههمسالانش آنها را به راحتی انجام میدهند زیاد دقت میکند. (0/8) 7/ 0 /53 0 / 0 /39 8- در انجام کارهايظریف (مانند ساختن کاردستی یا نوشتن و...) مشکل دارد. (0/76) 97/ /7 7 /5 - - ارزش ویژه 3 /60 35 /5 - - درصد واریانس آزمون کرویت بارتلت نیز نشان داد تناسب و همبستگی میان یافتههاي مربوط به روایی همزمان نشان داد میان میانگین دادهها براي تضمین تحلیل عاملی و ماهیت رابطه میان عوامل نمره کلی MOQ-T با میانگین عملکرد آنها در BOTMP.(χ =3858/39 df=53 به قدر کافی بالاست (0/00>p (0/00 p =r) 0/75- و میانگین عملکرد این کودکان در در استخراج عوامل ارزشهاي ویژه بیشتر از یک معیار خردهآزمونهاي جابهجایی (0/00 p =r) 0/68- و کنترل انتخاب یک بار عاملی در نظر گرفته شد (4). استخراج شیء (0/00 p =r) 0/6- همبستگی متوسط منفی وجود عوامل (جدول ) نشان داد نسخه فارسی MOQ-T دو عامل با دارد. ارزش ویژه بزرگتر از یک دارد: عملکرد حرکتی عمومی و نوشتن که این دو عامل در کل 58/75 درصد از واریانس کلی را تبیین کردند. در بخش دیگري از بررسی روایی سازه اثر رده سنی دانشآموزان (پنج رده سنی 7 تا سال) بر نمره کلی MOQ-T ارزیابی شد تحلیل واریانس یکراهه نشان داد اثر بحث هدف پژوهش حاضر بررسی پایاییو روایی نسخه فارسی MOQ-T بود. یافتهها نشان داد پرسشنامه از همسانی درونی بالایی (0/9=α) برخوردار است. همچنین میان هر گویه و نمره کلی همبستگی مثبت متوسط تا قوي (0/3-0/7) - Bartlett s test of Sphericity - eigenvalues ردههاي سنی بر نمره ارزیابی آموزگاران معنادار نیست.(F =/43 df و = 4 504 p>0/05)
روایی و پایایی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران 6 6 وجود دارد. این یافتهها با آنچه شوماخر و همکاران (5) در مورد همسانی درونی گویههاي نسخه اصلی PMOQ-T گزارش کردهاند (0/95= α) همسو است. تحلیل عاملی نسخه فارسی PMOQ-T نشان داد 4 گویه از 8 گویه خردهآزمون اول (عملکرد حرکتی عمومی) و چهار گویه خردهآزمون دوم (نوشتن) را تشکیل میدهند. این دو عامل در مورد جامعه دانشآموزان پسر ایرانی مقطع دبستان روي هم بیش از نیمی (58/75 درصد) از واریانس کل دادهها را تبیین کردند. نسخه اصلی PMOQ-T نیز ساختاري دو عاملی دارد با این تفاوت که در آنجا تنها سه گویه در خردهآزمون نوشتن دستهبندي شدند. تفاوت این یافتهها به این دلیل است که از نظر آموزگاران ایرانی گویه هفدهم (در انجام حرکاتی که همسالانش آنها را بهراحتی انجام میدهند زیاد دقت میکند) بیشتر با نوشتن و فعالیتهایی شبیه آن در ارتباط است. به نظر میرسد آموزگاران ایرانی بر این باورند که نوشتن و فعالیتهاي مرتبط با آن مانند نقاشیکردن و... نیازمند دقت است و کودکانی که داراي مشکلات حرکتی هستند در هنگام انجام اینگونه فعالیتهاي کلاسی مشکل دارند و بیش از همکلاسیهایشان دقت میکنند. در بخش دیگري از بررسی روایی سازه این موضوع بررسی شد که آیا ارزیابی آموزگاران در خصوص وضعیت ابتلا به DCD در گروههاي سنی مختلف (ردههاي سنی 7 تا سال) متفاوت است اگر قرار باشد تفاوتهاي گروهی شواهد قاطعی درباره روایی یک آزمون بهدست دهد این گروهها نباید از نظر خصیصههایی که آزمون مورد نظر اندازه میگیرد متفاوت باشند (3). بنابراین پیشبینی این بود که رده سنی نباید اثري بر امتیاز کلی ارزیابی آموزگاران بگذارد. یافتهها این مورد را نیز تا یید کردند. بررسی روایی با BOTMP و دو خردهآزمون همزمان نشان داد میان نمرههاي PMOQ-T TGMD- (جابهجایی و کنترل شیء) همبستگی منفی وجود دارد. در پرسشنامه اصلی نیز روایی همزمان PMOQ-T با استفاده از DCD-Q و M-ABC بررسی شد همبستگی میان نمرههاي PMOQ-T با DCD-Q و M-ABC بهترتیب -0/64 و 0/57 بود.(5) از زمانی که کودکان به سن دبستان میرسند زمانهاي زیادي را در مدرسه و در معرض دید آموزگاران قرار میگیرند. بنابراین انتظار میرود میان یافتههاي آزمونهاي استانداردشده حرکتی با ارزیابیهاي آموزگاران بهوسیله PMOQ-T هماهنگی وجود داشته باشد. موریس و وایتینگ (5) نشان دادند که تنها 8 کودك (6 درصد) از مجموع 50 کودکی که آموزگارشان آنها را مبتلا به اختلال حرکتی تشخیص داده بود در آزمونهاي حرکتی نیز مبتلا تشخیص داده شدند. در پژوهش دیگري نیز از 75 کودکی که آموزگارشان آنها را مبتلا به اختلال حرکتی تشخیص داده بود تنها 3 کودك (4/3 درصد) در آزمونهاي حرکتی بهطور قطع مبتلا به مشکلات حرکتی تشخیص داده شدند (6). بنابراین جونید و همکاران (4) گزارش کردند درجه حساسیت چک لیست M-ABC براي تشخیص کودکان مبتلا به DCD بسیار پایین (%4/3) است. بهنظر میرسد مشکل بهدلیل گویههاي این چک لیست است که طوري طراحی شدهاند که باعث میشود آموزگاران به اشتباه مشکلات رفتاري دانشآموزان را مشکلات حرکتی ارزیابی کنند. به نظر میرسد این مشکل در PMOQ-T برطرف شده است بهطوري که حساسیت 80/5 PMOQ-T درصد گزارش شده است (5). بهدلیل مشکلات فرهنگی جامعه ایران و محدودیتهاي اجرایی پژوهش تنها دانشآموزان پسر شهر مشهد مورد بررسی قرار گرفتند. بنابراین پیشنهاد میشود پژوهشهاي آتی روي نمونهاي بزرگتر از هر دو جنس انجام شود. متخصصان رشد و تکامل حرکتی وضعیت اقتصادي- اجتماعی خانواده را یکی از عوامل اثرگذار بر رشد دوران کودکی برشمردهاند (7). در پژوهش حاضر وضعیت اقتصادي- اجتماعی خانوادههاي دانشآموزان بررسی نشد بنابراین پیشنهاد میشود در پژوهشهاي بعدي به این متغیر توجه شود. محدودیت دیگر پژوهش حاضر هنجاریابینشدن BOTMP در ایران بود. بهدستآوردن هنجارهاي آزمونهاي مطرح در این حوزه (مانند BOTMP M-ABC و...) براي کودکان و نوجوانان ایرانی سالم و مبتلا به اختلالهاي حرکتی از اولویتهاي پژوهشی این حوزه است. با در دست داشتن هنجارهاي ملی میتوان غربالگري کودکان مبتلا به DCD را با دقت بالاتر اجرا کرد. همسو با یافتههاي شوماخر و همکاران (5) پژوهش حاضر نیز نشان داد PMOQ-T ابزاري پایا و روا براي ارزیابی اولیه کودکان دبستانی مشکوك یا در معرض خطر ابتلا به DCD است. درست است که آموزگاران میتوانند فعالیتهاي حرکتی دانشآموزان را در وضعیتهاي
حمید صالحی و همکاران 7 7 گوناگون مانند نوشتن نقاشیکردن شرکت در انواع بازيها و... ارزیابی کنند اما به سبب شمار زیاد دانشآموزان با محدودیت زمانی روبهرو هستند ( 8). developmental coordination disorder prevalence rates in Canadian and Greek children. J Adolesc Health. 006; 39():5-7. 4. Kadesjö B, Gillberg C. Developmental coordination disorder in Swedish 7-year-old children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 999; 38(7):80-8. 5. Bruninks R. Bruninks Oseretsky test of motor proficiency: Examiners manual. Minnesota: American Guidance Service; 978. 6. Henderson SE, Sugden DA. Movement assessment battery for children: Manual. London, UK: Psychological Corporation; 99. 7. Ulrich DA. Test of gross motor development. Examiners manual. Austin, TX: Pro-Ed; 000. 8. Lingam R, Hunt L, Golding J, Jongmans M, Emond A. Prevalence of developmental coordination disorder using the DSM-IV at 7 years of age: A UK populationbased study. Pediatrics. 009; 3(4):e693-700. 9. Wilson BN, Crawford SG, Green D, Roberts G, Aylott A, Kaplan BJ. Psychometric properties of the revised developmental coordination disorder questionnaire. Phys Occup Ther Pediatr. 009; 9():8-0. 0. Rosenblum S. The development and standardization of the children activity scales (ChAS-P/T) for the early identification of children with developmental coordination disorders (DCD). Child Care Health Dev. 006; 3(6): 69-3.. Salehi H, Afsordeh Bakhshayesh R, Movahedi A, Ghasemi V. Psychometric properties of a Persian version of the developmental coordination disorder questionnaire in boys aged 6- year- old. Quarterly psychology of exceptional individuals. winter 0;(4):35-6. (In Persian).. Goodman R, Scott S. Comparing the strengths and difficulties questionnaire and the child behavior checklist: Is small beautiful? J Abnorm Child Psychol. 999; 7():7-4. 3. Schoemaker MM, Smits-Engelsman BC, Jongmans MJ. Psychometric properties of the movement assessment battery for children-checklist as a screening instrument for children with a developmental co-ordination disorder. Br J Educ Psychol. 003; 73(Pt 3):45-4. 4. Junaid K, Harris SR, Fulmer KA, Carswell A. Teachers' use of the MABC checklist to identify children with motor difficulties. Pediatr Phys Ther. 000; (4):58-63. 5. Schoemaker MM, Flapper BC, Reinders-Messelink HA, Kloet A. Validity of the motor observation questionnaire for teachers as a screening instrument for children at risk for developmental coordination disorder. Hum Mov Sci. 008; 7():90-9. نتلنبوس (9) تا کید کرده است بدون شک یافتههاي ارزیابی آموزگاران نمیتواند بهطور کامل همارز یافتههاي یک آزمون حرکتی استانداردشده باشد. زیرا آزمونهاي حرکتی (مانند BOTMP و (TGMD- تواناییهاي حرکتی زیربنایی یک کودك را اندازهگیري میکنند در حالی که در PMOQ-T آموزگاران تنها به عملکردهاي حرکتی کودکان در فعالیتهایی که در مدرسه انجام میدهند نمره میدهند. از سوي دیگر سنجشهاي آموزگاران بر پایه مشاهداتی است که بهطور معمول محدوده زمانی آن مشخص نیست درحالیکه یافتههاي یک آزمون حرکتی محدود به زمان اجراي آزمون است. بنا بر آنچه بیان شد در کل نمیتوان ارزیابیهاي آموزگاران بهوسیله PMOQ-T را به عنوان یک ابزار کامل (و تنها ابزار) براي تشخیص مشکلات حرکتی کودکان مبتلا به DCD بهکار برد. بنابراین پیشنهاد میشود از رویکردهاي چندسطحی براي ارزیابی کودکان مبتلا به مشکلات حرکتی استفاده شود در مراحل اولیه با کاربرد ابزارهاي بهنسبت کمهزینه که اجراي آسان دارند (مانند PMOQ-T و نسخه پدر و مادر (DCD-Q به غربالگري اولیه دانشآموزان دبستانی اقدام شود و در مراحل بعدي ابزارهاي تخصصیتر بهکار رود. سپاسگزاري از مدیران آموزگاران و دانشآموزان مدارسی که در پژوهش حاضر همکاري کردند صمیمانه قدردانی میشود. پژوهش حاضر با حمایت مالی دانشگاه اصفهان انجام شده است. ] بنا به اظهار نویسنده مسي ول مقاله تعارض منافع وجود نداشته است]. منابع. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition, Text Revision: DSM-IV-TR. Washington, DC: American Psychiatric Association; 000.. Sudgen D, Chambers M. Children with Developmental Coordination Disorder. London: WHURR Publishers Ltd; 005. 3. Tsiotra GD, Flouris AD, Koutedakis Y, Faught BE, Nevill AM, Lane AM, Skenteris NA. Comparison of
روایی و پایایی پرسشنامه مشاهده حرکتی براي آموزگاران 6. Schoemaker MM. Manual of the motor observation questionnaire for teachers. Groningen: Center for Human Movement Sciences, In Dutch. Internal Publication; 003. 7. Ghodsi M. Comparing performance of down syndrom children in Bruininks-Oseretsky test of motor proficiency (dissertation): University of Tehran; 998. (In Persian). 8. Zarezadeh M, Farokhi A, Khazemnejad A. Determining Reliability and Validity of Test of Gross Motor Development (Ulrich, 000) in 3- Aged Children of Tehran City. Olympic. 00;8(4):85-98, Serial 5. (In Persian). 9. Beaton DE, Bombardier C, Guillemin F, Ferraz MB. Guidelines for process of cross-cultural adaptation of self- report measures. Spine (Phila Pa 976). 000; 5(4):386-9. 0. Krejcie RV, Morgan DW. Determining sample size for research activities. Educ Psychol Meas. 970; 30(3):607-0.. Hattie J, Edwards H. A review of the Bruininks Oseretsky test of motor proficiency. Br J Educ Psychol. 987; 57():04-3.. Nourbakhsh P, Rezvaniasl R. The effect of 0 weeks school games on selected perceptul-motor skills in primary school children. Olympic. 006; 3();55-65. (In Persian) 3. Thorndike RL. Applied psychometrics. Boston: Houghton Mifflin School; 98. 4. Field A. Discovering statistics using SPSS. 3 th ed. London: SAGE; 009. 5. Morris PR, Whiting HT. A. motor impairment and compensatory education. London: G. Bell & Sons; 97. 6. Arnhiem D, Sinclair WA. The clumsy child: A program of motor therapy. St Louis: Mosby; 979. 7. Gallahue DL, Ozmun JC. Understanding motor development: Infants, children, adolescents, adults. Boston, USA: McGraw-Hill; 006. 8. Revie G, Larkin D. Looking at movement; Problems with teacher identification of poorly coordinated children. The ACHPER National Journal. 993; 40:4-9. 9. Netelenbos JB. Teachers ratings of gross motor ability suffer from low concurrent ability. Hum Mov Sci. 005; 4():6-37. 8 8
حمید صالحی و همکاران Original Article Validity and Reliability of the Persian Version of Motor Observation Questionnaire for Teachers (PMOQ-T) 9 9 Abstract Objectives: The aim of this research was to introduce the Persian version of Motor Observation Questionnaire for Teachers (PMOQ-T), and evaluate its reliability and several aspects of its validity in identifying children at risk of developmental coordination disorder (DCD) in Iran. Method: We examined discriminante validity, construct validity, concurrent validity, and internal consistency of the PMOQ-T using a sample of 505 school boys and their teachers. Teachers were asked to complete the PMOQ-T. Teachers assessments were compared to students performance on the Bruininks-Oseretsky Test of Motor Proficiency (BOTMP) and Test of Gross Motor Development- (TGMD-). Results: PMOQ-T had a high internal consistency (Coronbach's alpha=0.9). The DCD at risk group scored significantly higher than the normal children in both BOTMP and TGMD-. Explanatory factor analysis showed that the PMOQ-T was bi-factorial and the Persian version was compatible with the original. Finally, high correlations were observed between the PMOQ-T scores and "BOTMP (-0.75) and TGMD- subscales": locomotion (-0.68) and object control (-0.6). Conclusion: The results imply that the PMOQ-T can be considered a valid and reliable screening tool for Iranian children at risk of DCD. Hamid Salehi*, Mahshid Zarezadeh a, Babak Salek b * Corresponding author: University of Isfahan, Isfahan, Iran, IR. Fax: +983-668757 E-mail: salehi@zoho.com a Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran; b University of Isfahan, Isfahan, Iran. Key words: developmental coordination disorder; psychometry; screening [Received: November 0; Accepted: 4 March 0]