ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ Κεφάλαιο 2: Ατομικά & Κοινωνικά Δικαιώματα Περιεχόμενα 1. Δικαιώματα & υποχρεώσεις 2. Άσκηση & κατάχρηση δικαιώματος 3. Τα ατομικά δικαιώματα 4. Τα πολιτικά δικαιώματα 5. Τα κοινωνικά δικαιώματα
2.1. Δικαιώματα και υποχρεώσεις Ελευθερία & ισότητα: συστατικά στοιχεία δημοκρατικού πολιτεύματος, δηλ. όλοι οι πολίτες έχουν δυνατότητα ανεμπόδιστης ανάπτυξης της προσωπικότητας τους η ελευθερία ευθύνη (απέναντι στον εαυτό μου και προς τους άλλους) Παράδειγμα: το δικαίωμα να μην εργάζεσαι σημαίνει ανάληψη ευθύνης ότι δεν θα ζητάς χρήματα από άλλους, ή δεν θα προβαίνεις σ εγκληματικές ενέργειες για να καλύψεις τις ανάγκες σου. Συμπέρασμα: H ελευθερία προϋποθέτει ωριμότητα, αυτογνωσία, συνειδητοποίηση ευθυνών-υποχρεώσεων που αυτή συνεπάγεται Η ελευθερία στη πράξη αναγνωρίζεται με την αναγνώριση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου από το Σύνταγμα παράδειγμα: το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης τα κρατικά όργανα είναι υποχρεωμένα να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη άσκηση των δικαιωμάτων στις σχέσεις μεταξύ των πολιτών θα πρέπει να γίνονται σεβαστά τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα (π.χ. η παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων απαγορεύεται)
2.1. Δικαιώματα και υποχρεώσεις (συνέχεια) Συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα 1. Ατομικά δικαιώματα: δίνουν στο άτομο το δικαίωμα ν αμύνεται απέναντι στην αυθαιρεσία των οργάνων κρατικής εξουσίας. π.χ. η κατοικία του καθενός είναι άσυλο και έρευνα στη κατοικία γίνεται μόνο παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής εξουσίας (άρθρο 9). 2. Πολιτικά δικαιώματα: εγγυώνται τη συμμετοχή του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες π.χ. δικαίωμα εκλογής σε βουλευτή μετά το 25 ο έτος της ηλικίας. 3. Κοινωνικά δικαιώματα: συνιστούν εγγυήσεις για παρέμβαση της πολιτείας στη κοινωνική ζωή και εξασφάλιση παροχών για δικαιότερη κατανομή του πλούτου π.χ. μέριμνα για προστασία γήρατος, αναπηρίας, περίθαλψης απόρων Υποχρεώσεις πολιτών (προβλεπόμενες από το Σύνταγμα) 1. σεβασμός Συντάγματος & τήρηση νόμων 2. Κοινωνική ευθύνη & αλληλεγγύη (π.χ. έκτακτες καταστάσεις) 3. Φορολογική υποχρέωση 4. Στρατολογική υποχρέωση 5. Υποχρεωτική εκπαίδευση (9 χρόνια)
2.2. Άσκηση & κατάχρηση δικαιώματος Το δικαίωμα στην ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα (άρθρο 5). Η ελευθερία του ανθρώπου όμως περιορίζεται από τα δικαιώματα των άλλων, το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη. Χρηστά ήθη: αρχές που γίνονται σεβαστές απ όλους και διασφαλίζουν ένα ανεκτό τρόπο κοινωνικής συμβίωσης (π.χ. εντιμότητα στις συναλλαγές). Το Σύνταγμα προβλέπει κάποιους περιορισμούς στα δικαιώματα για χάρη του δημοσίου συμφέροντος. (π.χ. παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων για διαλεύκανση εγκλήματος) Το Σύνταγμα, ορίζει ότι η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος δεν επιτρέπεται (π.χ. δικαίωμα στην απεργία, που αποβλέπει σε ανατροπή της κυβέρνησης, πέρα από τη προαγωγή εργασιακών συμφερόντων) Σε περίπτωση προσβολής ενός δικαιώματος έχει δυνατότητα ο πολίτης να προσφύγει στο «Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του ανθρώπου», κατά του κράτους υπό 2 προϋποθέσεις: i. Παραβίαση άρθρου Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων δικαιωμάτων ii. Εξάντληση ένδικων μέσων ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων Σε εθνικό επίπεδο ο Συνήγορος του Πολίτη δραστηριοποιείται για τη προάσπιση των συνταγματικών δικαιωμάτων.
2.3. Ατομικά δικαιώματα i. Η προσωπική ασφάλεια: «ειδικές εγγυήσεις από το Σύνταγμα, ώστε κανένα κρατικό όργανο να μη μπορεί ν ασκήσει δίωξη κατά ενός ατόμου, αν δεν υπάρχει νόμος που να προβλέπει τη πράξη ως αξιόποινη» ii. iii. Η αρχή του νόμιμου δικαστή: «εξασφάλιση δικαιώματος ότι καθένας δικάζεται από τον νόμιμο δικαστή, δηλ. αυτόν που κατά νόμο είναι αρμόδιος να δικάσει κάθε παρόμοια υπόθεση» -έτσι αποτρέπεται η παρέμβαση στη δικαιοσύνη και εδραιώνεται η εμπιστοσύνη στην αντικειμενικότητα της κρίση των δικαστών. Το άσυλο της κατοικίας & η προστασία του ιδιωτικού βίου: αναγνώριση δικαιώματος να ζεις απερίσπαστος, μόνος σου ή μη την οικογένεια σου (οικογενειακό άσυλο). My home is my castle Άσυλο: απαραβίαστος τόπος, δηλ. κανένας δεν επιτρέπεται να εισέλθει στο χώρο της κατοικίας, χωρίς τη συγκατάθεση του ενοίκου. Κατ οίκον έρευνα μόνο εφόσον το επιτρέπει ο νόμος
2.3. Ατομικά δικαιώματα (συνέχεια) iv. Το δικαίωμα αναφοράς στις αρχές: «για υποθέσεις που είτε τον αφορούν και θίγουν άμεσα τον πολίτη είτε αφορούν τη πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή. Ενώ, υποχρέωση των αρχών να ενεργούν σύντομα (60 ημέρες), και ν απαντούν αιτιολογημένα» v. Η θρησκευτική ελευθερία Ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Ελευθερία να εξωτερικεύουμε τη πίστη μας, εφόσον δεν προσβάλλουμε τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη Απαγορεύεται ο προσηλυτισμός vi. Η ελευθερία του τύπου & της έκφρασης Η ελευθερία του τύπου είναι πεμπτουσία της Δημοκρατίας, διασφαλίζει την ελευθερία έκφρασης και την ύπαρξη πολυφωνίας. Τύπος= «Τέταρτη εξουσία»: η ελευθερία του περιλαμβάνει την ελεύθερη κυκλοφορία εφημερίδων, περιοδικών, ενώ απαγορεύεται ο έλεγχος του περιεχομένου τους και η προληπτική λογοκρισία. Κατάσχεση εντύπου επιτρέπεται κατ εξαίρεση σε περίπτωση: Προσβολή της θρησκείας Προσβολή Προέδρου Δημοκρατίας Αποκάλυψη πληροφοριών για ένοπλες δυνάμεις ή με σκοπό ανατροπή του πολιτεύματος Άσεμνα δημοσιεύματα
2.4. Τα πολιτικά δικαιώματα 1. Το δικαίωμα του «εκλέγειν»: δικαίωμα να εκλέγουμε τους αντιπροσώπους μας (βουλευτές, Δήμο, Περιφέρεια) 2. Το δικαίωμα του «εκλέγεσθαι»: δηλ. το δικαίωμα να εκλεγεί κάποιος σε δημόσιο αξίωμα (π.χ. βουλευτής) 3. Το δικαίωμα ίδρυσης ή συμμετοχής σε πολιτικό κόμμα 4. Το δικαίωμα διορισμού ως δημοσίου υπαλλήλου στις δημόσιες θέσεις 5. Το δικαίωμα διορισμού ως ενόρκου (στα μικτά ορκωτά δικαστήρια)
2.5. Τα κοινωνικά δικαιώματα 1. Το δικαίωμα στη προστασία της οικογένειας, γάμου, μητρότητας, παιδικής ηλικίας (π.χ. ευνοϊκή μεταχείριση μητέρας: άδεια κύησης, μειωμένο ωράριο) 2. Το δικαίωμα στην υγεία η πολιτεία παρέχει υποδομές υγείας, ιατρικό προσωπικό, φαρμακευτική επάρκεια, ιατρική έρευνα Ενημέρωση πολιτών (πρόγραμμα «Αγωγής Υγείας» στα σχολεία) προστασία νεότητας, γήρατος, αναπηρίας, περίθαλψης απόρων 3. Το δικαίωμα για εργασία Δημιουργία θέσεων εργασίας από τη Πολιτεία Προγράμματα Επαγγελματική κατάρτισης & επιδότησης θέσεων εργασίας Κέντρα Συμβουλευτικής & Προσανατολισμού & Γραφεία ΣΕΠ (σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού)
2.5. Τα κοινωνικά δικαιώματα (συνέχεια) 4. Η ελευθερία της τέχνης, επιστήμης, παιδείας Υποχρεωτική εννιάχρονη εκπαίδευση Εξασφάλιση δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης Στήριξη σε όσους διακρίνονται (υποτροφίες) και σε όσους έχουν ανάγκη (άτομα με ειδικές ανάγκες) 5. Προστασία φυσικού & πολιτιστικού περιβάλλοντος η υπερθέρμανση του πλανήτη ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ανθρωπότητα (μόλυνση περιβάλλοντος καταστροφή χλωρίδας & πανίδας) Το κράτος υποχρεούται να λαμβάνει μέτρα για προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος στο πλαίσιο της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης Υποχρέωση του πολίτη να προστατεύει το περιβάλλον Αναγκαία η απόκτηση περιβαλλοντικής συνείδησης (σημαντική η συμβολή των «Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης»)