Καθηγητής ρ. Λάζαρος Ι. Τσούσκας ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Θεσσαλονίκη 2003: 35-45 Αναπνοή Η αναπνοή είναι η βασική λειτουργία του οργανισµού, κατά την οποία χρησιµοποιείται το οξυγόνο και αποβάλλεται το διοξείδιο του άνθρακα. Στον ανθρώπινο οργανισµό η πρόσληψη του οξυγόνου και η αποβολή του διοξειδίου του άνθρακα στο περιβάλλον επιτελείται µε τη λειτουργία του αναπνευστικού συστήµατος και επιτυγχάνεται µε την κυκλική λειτουργία της πνευµονικής αναπνοής, µε την οποία επιτελείται ο αερισµός των πνευµόνων και ειδικότερα των κυψελίδων. Η πνευµονική αναπνοή περιλαµβάνει τρείς φάσεις: α) την εισπνοή, β) την εκπνοή και γ) την αναπνευστική παύση. Κατά τη διάρκεια της εισπνοής ο θώρακας διευρύνεται µε την ενεργητική σύσπαση των εισπνευστικών µυών, κυρίως του διαφράγµατος και των έξω µεσοπλεύριων µυών. Συνέπεια αυτής της διεύρυνσης είναι η ελάττωση της ενδοθωρακικής και ενδοπνευµονικής πίεσης, µε αποτέλεσµα ο ατµοσφαιρικός αέρας να εισέρχεται µέσα στους πνεύµονες (Εικόνα 13Α). Α Β Εικόνα 13. Η πνευµονική αναπνοή. Κατά την εκπνοή ο θώρακας σµικρύνεται και επανέρχεται στην αρχική κατάσταση της ηρεµίας του παθητικά, καθώς παύει η σύσπαση των εισπνευστικών µυών και επενεργούν οι δυνάµεις από το βάρος του θωρακικού
τοιχώµατος και την ελαστικότητα των οργάνων που προηγουµένως διατάθηκαν, όπως είναι οι πνεύµονες, ή συµπιέστηκαν, όπως είναι τα κοιλιακά σπλάχνα. Συνέπεια της σµίκρυνσης αυτής είναι η αύξηση της ενδοθωρακικής πίεσης, µε αποτέλεσµα ο αέρας των πνευµόνων να εξέρχεται προς την ατµόσφαιρα (Εικόνα 13Β). Μετά την εκπνοή ακολουθεί µια µικρής διάρκειας αναπνευστική παύση και ο κύκλος της πνευµονικής αναπνοής επαναλαµβάνεται από την αρχή. Η λειτουργία της πνευµονικής αναπνοής εκτιµάται µε τον υπολογισµό των κυριότερων χαρακτηριστικών της, τα οποία είναι η συχνότητα, το βάθος και ο ρυθµός. 1. Η συχνότητα Η συχνότητα είναι ο αριθµός των αναπνοών κατά τη διάρκεια ενός λεπτού της ώρας και προσδιορίζεται κατά την παρατήρηση των κινήσεων του πρόσθιου θωρακικού ή του κοιλιακού τοιχώµατος. Η µέση φυσιολογική συχνότητα του ήρεµου ενήλικα είναι 16-20 αναπνοές το λεπτό. Η συχνότητα αυξάνεται (ταχύπνοια) ή ελαττώνεται (βραδύπνοια) ανάλογα µε την επίδραση διάφορων παραγόντων, όπως είναι η ηλικία, η θέση του σώµατος, η µυϊκή εργασία, η πρόσληψη τροφής, η θερµοκρασία του σώµατος και οι λοιµώξεις. 2. Το βάθος Το βάθος της αναπνοής αντιπροσωπεύει το µέγεθος των αναπνευστικών κινήσεων, το οποίο σε παθολογικές καταστάσεις µπορεί να είναι πολύ µικρό (επιπόλαια αναπνοή), ή πολύ µεγάλο (βαθιά αναπνοή), όπως είναι η αναπνοή τύπου Kussmaul, η οποία παρατηρείται κατά τη µεταβολική οξέωση του οργανισµού. 3. Ο ρυθµός Ο ρυθµός της αναπνοής αντιπροσωπεύει τη χρονική σχέση των αναπνευστικών κύκλων µεταξύ τους. Η εκτίµηση του ρυθµού και του βάθους των αναπνοών είναι δυνατό να αποκαλύψουν διάφορους παθολογικούς τύπους αναπνοής, οι οποίοι έχουν ιδιαίτερη διαγνωστική και προγνωστική σηµασία για τον πάσχοντα. Για παράδειγµα η αναπνοή τύπου Cheynes-Stokes, η οποία είναι εναλλαγή άπνοιας και αναπνοών που προοδευτικά αυξάνουν το βάθος τους µέχρις ενός µεγίστου και στη συνέχεια το ελαττώνουν µέχρις απνοίας, χαρακτηρίζει την ανεπάρκεια της αριστεράς καρδίας και τις εγκεφαλικές βλάβες. Οι βραχείες και άρρυθµες αναπνοές που ακολουθούνται από διαστήµατα άπνοιας (αναπνοή τύπου Biot) χαρακτηρίζουν τις διάφορες εγκεφαλοπάθειες και η ρεγχώδης αναπνοή τις κωµατώδεις καταστάσεις. 36
Α. Αποκατάσταση της πνευµονικής αναπνοής Στον πάσχοντα, ο οποίος δεν έχει τις αισθήσεις του και δεν αναπνέει, εφαρµόζεται ο ακόλουθος αλγόρυθµος των Πρώτων Βοηθειών: Α.1. Έλεγχος της πνευµονικής αναπνοής Η πνευµονική αναπνοή του πάσχοντoς ελέγχεται, καθώς το άτοµο τοποθετείται σε ύπτια θέση και ο διασώστης γονατίζει δίπλα στην κεφαλή του, πλησιάζει το αυτί του στο στόµα και τη µύτη του ατόµου και παρατηρεί τις κινήσεις του πρόσθιου θωρακικού και του κοιλιακού τοιχώµατος. Εικόνα 14. Ο έλεγχος της πνευµονικής αναπνοής. Όταν ο πάσχων αναπνέει, ο διασώστης ακούει και αντιλαµβάνεται τη µετακίνηση του αναπνεόµενου αέρα και παρατηρεί τις µετακινήσεις του θώρακα και του κοιλιακού τοιχώµατος (Εικόνα 14). Α.2. ιάνοιξη των αεροφόρων οδών Μετά την αποµάκρυνση των ξένων σωµάτων, οι αεροφόροι οδοί του πάσχοντος που δεν έχει τις αισθήσεις του είναι δυνατό να στενέψουν ή και να αποφραχθούν πλήρως, µε αποτέλεσµα η αναπνοή να γίνεται δύσκολη ή και αδύνατη. Το γεγονός αυτό συµβαίνει κυρίως από τη στένωση των αεροφόρων οδών στην περιοχή του φάρυγγα, λόγω της κλίσης της κεφαλής προς τα εµπρός, και του πωµατισµού της εισόδου του λάρυγγα από τη ρίζα της γλώσσας, λόγω της χάλασης του τόνου των µυών του φάρυγγα και της γλώσσας (Εικόνα 15Α). Η διάνοιξη των αεροφόρων οδών επιτυγχάνεται µε την εφαρµογή των ακόλουθων δύο µεθόδων: 37
Α Β Γ Εικόνα 15. ιάνοιξη των Αεροφόρων Οδών. α. Την υπερέκταση της κεφαλής του πάσχοντος, καθώς ο αυχένας του ωθείται προς τα επάνω µε τη µια παλάµη του διασώστη και το µέτωπό του προσεκτικά προς τα κάτω µε το άλλο χέρι του διασώστη (Εικόνα 15Β). β. Τη µετατόπιση της κάτω γνάθου του πάσχοντος προς τα επάνω και εµπρός, ώστε να ανασηκώνεται η ρίζα της γλώσσας, καθώς ο διασώστης µετακινεί το χέρι του από τον αυχένα και συλλαµβάνει την κάτω γνάθο του πάσχοντος από τον πώγωνα ή τις γωνίες της και τον πώγωνα, και την ανυψώνει διατηρώντας το στόµα ελαφρά ανοικτό (Εικόνα 15Γ). Α.3. Τεχνητή αναπνοή Όταν οι αεροφόροι οδοί διατηρούνται ανοιχτές, τότε είναι δυνατό να αρχίσει η αυτόµατη αναπνοή ή και να εφαρµοσθεί η κατάλληλη µέθοδος τεχνητής αναπνοής, ανάλογα µε τη θέση και την κατάσταση του πάσχοντος. Οι κυριότερες µέθοδοι τεχνητής αναπνοής, οι οποίες εφαρµόζονται συχνότερα στην καθηµερινή πράξη, είναι οι ακόλουθες: Α.3.1. Τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα» Ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος, για να εξασφαλισθεί ο απαραίτητος αερισµός των πνευµόνων του πάσχοντος, είναι η εµφύσηση του εκπνεόµενου αέρα του διασώστη στο στόµα του πάσχοντος (τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα»). Ο εκπνεόµενος αέρας του διασώστη είναι κατάλληλος να χρησιµοποιηθεί για την τεχνητή αναπνοή, καθώς περιέχει ικανή ποσότητα οξυγόνου, δηλαδή περιέχει το οξυγόνο της ατµόσφαιρας ελαττωµένο κατά 4%, ενώ το περιεχόµενο διοξείδιο του άνθρακα της εκπνοής του είναι δυνατό να διεγείρει το αναπνευστικό κέντρο του πάσχοντος. Η τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα» επιτρέπει την παρακολούθηση των κινήσεων του θώρακα και της κοιλίας, οι οποίες δείχνουν ότι οι πνεύµονες του πάσχοντος γεµίζουν µε αέρα ή ότι ο πάσχων αναπνέει και πάλι µόνος του, 38
καθώς και την παρατήρηση κάθε µεταβολής του χρώµατός του. Ακόµη η µέθοδος είναι δυνατό να εφαρµοσθεί από άτοµα κάθε ηλικίας και στις περισσότερες περιπτώσεις που ο πάσχων δεν αναπνέει ή φέρει σοβαρές µυοσκελετικές κακώσεις στο θώρακα. Οι µόνες περιπτώσεις στις οποίες δεν πρέπει να εφαρµόζεται η τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα» είναι σε ορισµένες δηλητηριάσεις, στις οποίες στο στόµα του πάσχοντος υπάρχει δηλητήριο που µπορεί να επηρεάσει και το διασώστη, σε σοβαρά τραύµατα του προσώπου και όταν ο πάσχων δεν είναι σε θέση να τοποθετηθεί στην ύπτια θέση. Εάν δεν είναι δυνατή η χρησιµοποίηση του στόµατος, ικανοποιητικός αερισµός µπορεί να επιτευχθεί και µε την εµφύσηση της εκπνοής στη µύτη του πάσχοντος (τεχνητή αναπνοή «στόµα µε µύτη»), ή ταυτόχρονα στο στόµα και στη µύτη, όπως µπορεί να εφαρµοσθεί στις περιπτώσεις των µικρών παιδιών και των βρεφών (τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα και µύτη»). Η τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα» εφαρµόζεται µε την ακόλουθη σειρά διαδοχικών ενεργειών (Εικόνα 16): Α Β Γ Εικόνα 16. Τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα». α. Θέση ύπτια Αρχικά ο πάσχων τοποθετείται σε ύπτια θέση, άν και η µέθοδος είναι δυνατό να αρχίζει να εφαρµόζεται αµέσως, σε οποιαδήποτε θέση και άν ευρίσκεται το άτοµο. Στη συνέχεια διανοίγονται οι αεροφόροι οδοί του πάσχοντος µε τον καθαρισµό της στοµατικής κοιλότητας, την υπερέκταση της κεφαλής και την ανύψωση της κάτω γνάθου του (Εικόνα 16Α). Η τοποθέτηση ενός προσκεφαλαίου κάτω από τους ώµους διευκολύνει την υπερέκταση της κεφαλής του. β. Εισπνοή Η εισπνοή του πάσχοντος επιτυγχάνεται, καθώς ο διασώστης αποφράζει τις ρινικές κοιλότητες του ατόµου µε τα δύο δάκτυλα του χεριού του που πίεζε 39
το µέτωπο, εφαρµόζει αεροστεγώς τα χείλη του ανοικτού στόµατός του ακριβώς επάνω και κάθετα προς τα χείλη του πάσχοντος και εµφυσάει αργά, ισχυρά και σταθερά την εκπνοή του, ώστε η θετική ενδοπνευµονική πίεση του πάσχοντος, η οποία είναι µεγαλύτερη από την ατµοσφαιρική πίεση, να διευρύνει τους πνεύµονες, καθώς θα γεµίζουν µε τον αέρα της εκπνοής του διασώστη (Εικόνα 16Β). Σε πολλές περιπτώσεις η παρεµβολή τεµαχίου γάζας ή άλλου διαπερατού υφάσµατος µεταξύ των χειλέων του διασώστη και του πάσχοντος µπορεί να είναι πολύ χρήσιµη, για την προστασία του διασώστη κατά την άµεση εφαρµογή της µεθόδου, καθώς είναι δυνατό να ελαχιστοποιηθούν οι αναστολές για την εφαρµογή της από λόγους ηθικής τάξης ή παρουσίας εµεσµάτων, αίµατος και άλλων ουσιών. γ. Εκπνοή Η εκπνοή του πάσχοντος επιτυγχάνεται παθητικά, καθώς ο διασώστης αποµακρύνει τα χείλη του από το στόµα και ο θώρακας του ατόµου µικραίνει, επανερχόµενος στην αρχική του κατάσταση ηρεµίας, υπό την επίδραση των δυνάµεων του βάρους και της ελαστικότητας των οργάνων της περιοχής του θώρακα (Εικόνα 16Γ). Κατά την εφαρµογή της µεθόδου αρχικά οι τέσσερις πρώτες αναπνοές δίνονται αµέσως, χωρίς να αναµένεται η πλήρης εκπνοή του ατόµου στα µεσοδιαστήµατα των αναπνοών. Στη συνέχεια ελέγχεται η καρδιακή λειτουργία. Εάν η καρδιά του πάσχοντος λειτουργεί κανονικά, οι εµφυσήσεις συνεχίζονται µε ρυθµό και µε συχνότητα 16-18 αναπνοές το λεπτό, µέχρι να αποκατασταθεί η φυσιολογική αναπνοή, υποβοηθώντας την, όταν χρειάζεται. Εάν η καρδιά δε λειτουργεί, θα πρέπει να αρχίσει ταυτόχρονα και η αποκατάστασή της µε την εξωτερική συµπίεση του θώρακα. Α.3.2. Τεχνητή αναπνοή µε τα χέρια Στις περιπτώσεις που δεν είναι δυνατό να εφαρµοσθεί η τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα» εφαρµόζονται δύο άλλες µέθοδοι τεχνητής αναπνοής, οι οποίες είναι η µέθοδος Holger Nielsen και η µέθοδος Silvester, ανάλογα µε τη θέση του πάσχοντος. Από τις µεθόδους αυτές καµία δεν έχει την αποτελεσµατικότητα της µεθόδου «στόµα µε στόµα» και δεν είναι δυνατό να εφαρµοσθούν, όταν υπάρχουν σοβαρές µυοσκελετικές κακώσεις στα άνω άκρα και το θώρακα. Και στις δύο µεθόδους η εισπνοή του πάσχοντος επιτυγχάνεται µε την έκπτυξη του θωρακικού τοιχώµατος, µε αποτέλεσµα η ενδοπνευµονική πίεση να γίνεται µικρότερη από την ατµοσφαιρική και έτσι να εισέρχεται ο αέρας από το περιβάλλον µέσα στους πνεύµονες. 40
Η εκπνοή επιτυγχάνεται µε τη συµπίεση του θωρακικού τοιχώµατος, µε αποτέλεσµα η ενδοπνευµονική πίεση να γίνεται µεγαλύτερη από την ατµοσφαιρική και έτσι ο αέρας να εξέρχεται από τους πνεύµονες προς τον περιβάλλοντα χώρο. Ι. Μέθοδος Holger Nielsen Η µέθοδος Holger Nielsen είναι η δεύτερη καλύτερη µέθοδος τεχνητής αναπνοής µετά την τεχνητή αναπνοή «στόµα µε στόµα», επειδή µε τη µέθοδο αυτή διατηρούνται ανοιχτές οι αεροφόρες οδοί. Η µέθοδος όµως αυτή, λόγω της θέσης του πάσχοντος, δεν επιτρέπει τον ευχερή έλεγχο της καρδιοπνευµονικής λειτουργίας και ούτε είναι δυνατό να συνδυασθεί µε την εφαρµογή και της εξωτερικής συµπίεσης του θώρακα. Η τεχνητή αναπνοή µε τη µέθοδο Holger Nielsen εφαρµόζεται µε την ακόλουθη σειρά διαδοχικών ενεργειών (Εικόνα 17): Α Β Γ Εικόνα 17. Η µέθοδος Holger Nielsen. α. Θέση πρηνής Για την εφαρµογή της µεθόδου ο πάσχων τοποθετείται σε πρηνή θέση (µπρούµυτα), τα χέρια του φέρονται προς το κεφάλι και τοποθετούνται το ένα επάνω στο άλλο και το κεφάλι του στρέφεται προς το ένα πλάι και σε υπερέκταση τοποθετείται επάνω στα επανωτισµένα χέρια του (Εικόνα 17Α). Ο διασώστης γονατίζει δίπλα στο κεφάλι του πάσχοντος και κατά τον επιµήκη άξονα του σώµατός του. β. Εισπνοή Η εισπνοή επιτυγχάνεται καθώς ο διασώστης συλλαµβάνει ισχυρά τους αγκώνες του πάσχοντος και τους έλκει µε δύναµη προς τα επάνω και άνω για χρονικό διάστηµα 3 sec περίπου (Εικόνα 17Β). γ. Εκπνοή 41
Η εκπνοή επιτυγχάνεται καθώς ο διασώστης τοποθετεί τις παλάµες των χεριών του επάνω στις ωµοπλάτες του πάσχοντος, µε τους αντίχειρες παράλληλους προς τη σπονδυλική στήλη και µε το βάρος του σώµατός του συµπιέζει το θωρακικό τοίχωµα του ατόµου για 2 sec περίπου (Εικόνα 17Γ). ΙΙ. Μέθοδος Silvester Με τη µέθοδο αυτή ελέγχεται καλά η καρδιοπνευµονική λειτουργία του πάσχοντος και είναι δυνατό να συνδυασθεί µε την εξωτερική συµπίεση του θώρακα. Όµως οι αεροφόρες οδοί διατηρούνται ανοιχτές µόνο εάν τοποθετηθεί κάποιο υποστήριγµα κάτω από τους ώµους. Η τεχνητή αναπνοή µε τη µέθοδο Silvester εφαρµόζεται µε την ακόλουθη σειρά διαδοχικών ενεργειών (Εικόνα 18): Α Β Γ Εικόνα 18. Η µέθοδος Silvester. α. Θέση ύπτια Για την εφαρµογή της µεθόδου ο πάσχων τοποθετείται σε ύπτια θέση (ανάσκελα), επάνω σε σταθερό οριζόντιο επίπεδο και ένα διπλωµένο ρούχο ή άλλο υποστήριγµα τοποθετείται κάτω από τους ώµους του, ώστε το κεφάλι του να βρίσκεται σε υπερέκταση και να διατηρούνται ανοιχτές οι αεροφόρες οδοί (Εικόνα 18Α). Ο διασώστης γονατίζει δίπλα στο κεφάλι του πάσχοντος και στη συνέχεια του επιµήκη άξονα του σώµατός του. β. Εισπνοή Η εισπνοή επιτυγχάνεται καθώς ο διασώστης συλλαµβάνει ισχυρά τα χέρια του πάσχοντος από τους καρπούς και τα έλκει µε δύναµη προς τα επάνω, έξω και άνω για χρονικό διάστηµα 3 sec περίπου (Εικόνα 18Β). γ. Εκπνοή Η εκπνοή επιτυγχάνεται καθώς ο διασώστης, συνεχίζοντας να πιάνει τα χέρια, τα σταυρώνει επάνω στις κατώτερες πλευρές και το στέρνο και µε το 42
βάρος του συµπιέζει το πρόσθιο θωρακικό τοίχωµα για χρονικό διάστηµα 2 sec περίπου (Εικόνα 18Γ). Η σειρά αυτή των ενεργειών και στις δύο µεθόδους επαναλαµβάνεται ρυθµικά 12 φορές το λεπτό περίπου. Όταν οι µέθοδοι αυτές εφαρµόζονται στα παιδιά, οι εκπτύξεις και οι συµπιέσεις του θωρακικού τοιχώµατος πρέπει να γίνονται µε µεγαλύτερη συχνότητα και µικρότερη ένταση. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής στο θέµα: 43
«Αναπνοή» ΕΡΩΤΗΣΗ 1 : Στην αναπνοή * (Α) τα αέρια είναι το οξυγόνο και το διοξείδιο του άνθρακα * (Β) η ενδοθωρακική πίεση ελαττώνεται στην εισπνοή (Γ) η ενδοπνευµονική πίεση ελαττώνεται στην εκπνοή ( ) τύπου Kussmaul υπάρχει διαταραχή του ρυθµού ΕΡΩΤΗΣΗ 2 : Στην πνευµονική αναπνοή µετράται * (Α) η συχνότητα (Β) η θερµοκρασία (Γ) το µήκος * ( ) το βάθος ΕΡΩΤΗΣΗ 3 : Ο έλεγχος της πνευµονικής αναπνοής γίνεται µε * (Α) τον πάσχοντα σε ύπτια θέση (Β) την εκτίµηση της κινητικότητας της κεφαλής * (Γ) την εκτίµηση της κινητικότητας του πρόσθιου θωρακικού τοιχώµατος ( ) την εκτίµηση του σφυγµού ΕΡΩΤΗΣΗ 4 : Η διάνοιξη των αποφραγµένων αεροφόρων οδών του πάσχοντος επιτυγχάνεται µε * (Α) τον καθαρισµό τους (Β) την κλίση της κεφαλής προς τα εµπρός * (Γ) την ανύψωση της κάτω γνάθου ( ) τη διενέργεια της τεχνητής αναπνοής ΕΡΩΤΗΣΗ 5 : Κατά την εφαρµογή της τεχνητής αναπνοής µε τη µέθοδο «στόµα µε στόµα» * (Α) ο πάσχων τοποθετείται σε ύπτια θέση * (Β) κατά την εισπνοή η ενδοπνευµονική πίεση είναι µεγαλύτερη από την ατµοσφαιρική (Γ) η εισπνοή γίνεται µε υπερέκταση των άκρων χειρών ( ) η εκπνοή γίνεται µε συµπίεση του θώρακα ΕΡΩΤΗΣΗ 6 : (Α) Πλεονεκτήµατα της τεχνητής αναπνοής «στόµα µε στόµα» είναι η παροχέτευση της στοµατικής κοιλότητας 44
* (Β) ο έλεγχος της πνευµονικής αναπνοής (Γ) η ενεργητική εκπνοή * ( ) η διέγερση του κέντρου της αναπνοής ΕΡΩΤΗΣΗ 7 : Στην τεχνητή αναπνοή µε τη µέθοδο Nielsen (Α) ο πάσχων τοποθετείται σε ύπτια θέση * (Β) κατά την εισπνοή ελαττώνεται η ενδοπνευµονική πίεση (Γ) η εισπνοή γίνεται µε υπερέκταση των άκρων χειρών * ( ) η εκπνοή γίνεται µε συµπίεση των ωµοπλατών ΕΡΩΤΗΣΗ 8 : Πλεονεκτήµατα της τεχνητής αναπνοής µε τη µέθοδο Nielsen είναι * (Α) η παροχέτευση της στοµατικής κοιλότητας (Β) η ύπτια θέση του πάσχοντος (Γ) η συµπίεση του πρόσθιου θωρακικού τοιχώµατος * ( ) η αποτροπή της εισρόφησης ΕΡΩΤΗΣΗ 9 : Στην τεχνητή αναπνοή µε τη µέθοδο Silvester (Α) ο πάσχων τοποθετείται σε πρηνή θέση (Β) κατά την εισπνοή αυξάνεται η ενδοπνευµονική πίεση * (Γ) η εισπνοή γίνεται µε υπερέκταση των άκρων χειρών * ( ) η εκπνοή γίνεται µε συµπίεση του πρόσθιου θωρακικού τοιχώµατος ΕΡΩΤΗΣΗ 10 : Πλεονεκτήµατα της τεχνητής αναπνοής µε τη µέθοδο Silvester είναι (Α) η παροχέτευση της στοµατικής κοιλότητας * (Β) ο έλεγχος της πνευµονικής αναπνοής (Γ) η συµπίεση του θώρακα * ( ) ο συνδυασµός της µε την αποκατάσταση της καρδιακής λειτουργίας 45