«ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ» Μελέτη περίπτωσης: Οι πυρκαγιές στο όρος Πάρνηθα Οι δασικές πυρκαγιές στην Πάρνηθα Οι δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα αποτελούν σοβαρό πρόβλημα δεδομένου ότι καταστρέφουν ετησίως μεγάλες και πολύτιμες δασικές εκτάσεις. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όταν πρόκειται για εκτάσεις που βρίσκονται κοντά σε αστικές περιοχές και εντάσσονται στο περιαστικό πράσινο όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Πάρνηθας, η οποία καλείται να εξυπηρετήσει από πλευράς αναψυχής το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πρωτεύουσας. Οι μετεωρολογικές συνθήκες, που επικρατούν στην Αττική κατά τη θερινή, κυρίως, περίοδο και ιδιαίτερα ορισμένες ώρες του 24ώρου σε συνδυασμό με την εύφλεκτη βλάστηση, που απαντάται στα χαμηλά κυρίως υψόμετρα, αποτελούν άριστο συνδυασμό για την εκδήλωση πυρκαγιών (Χρονοπούλου- Σερέλη και Γκούμα, 1994) Ειδικά όσον αφορά στην περιοχή του όρους της Πάρνηθας, η εμφάνιση μιας ξηρής θερινής περιόδου που κυμαίνεται από 5-7 μήνες, με υψηλές μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες που φθάνουν ή ξεπερνούν τους 30 ο C στα χαμηλότερα υψόμετρα με χαμηλό ύψος βροχοπτώσεων και ισχυρούς ανέμους (μελτέμια), που τον Αύγουστο φτάνουν σε ένταση τα 6-8 μποφόρ, δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την έναρξη και την ταχύτητα εξέλιξης των πυρκαγιών. Αυτές οι κλιματολογικές συνθήκες, σε συνδυασμό με την επικρατούσα εύφλεκτη βλάστηση, την έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα, το σταμάτημα κάποιων δραστηριοτήτων στην περιοχή όπως είναι η ανθρακοποιϊα και η ασβεστοποιϊα και των περιορισμό άλλων όπως η ρητίνευση και η έντονη βοσκή, μέσω των οποίων αφαιρούνταν μεγάλα ποσά καύσιμης δασικής ύλης από τα δάση, έχουν ως συνέπεια την αύξηση του αριθμού των πυρκαγιών και των καιγόμενων κάθε φορά εκτάσεων. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το πρόβλημα των πυρκαγιών συνδέεται στενά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και την πίεση για οικιστική ανάπτυξη. Τα τελευταία 35 χρόνια αναπτύχθηκαν και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες εντός των δασών αυτών, όπως οικισμοί, εξοχικές κατοικίες,
διάνοιξη πολλών δρόμων, δίκτυα ηλεκτρισμού, που αύξησαν κατακόρυφα τους κινδύνους δασικών πυρκαγιών (Αμοργιανιώτης και άλλοι, 1997) Περιγραφή του όρους Πάρνηθα Όσον αφορά στη βλάστηση που αναπτύσσεται στην Πάρνηθα, θα πρέπει να αναφερθεί, ότι οι χαμηλότερες περιοχές του βουνού κάτω από 1000 μέτρα για τις νότιες και τα 500 μέτρα για τις βόρειες εκθέσεις σκεπάζονται από δάσος χαλεπίου πεύκης και θάμνους της μεσογειακής βλάστησης, όπως το πουρνάρι, το φυλλίκι, η κουμαριά, η αγριελιά, η κοκορεβιθιά, το χρυσόξυλο και μεμονωμένα άτομα βελανιδιάς στα χαμηλότερα σημεία ενώ πάνω από τα 800 μέτρα συναντάται το μοναδικό, στην Αττική, δάσος κεφαλληνιακής ελάτης, που σχηματίζει πυκνές συστάδες και ανήκει στον πυρήνα του εθνικού δρυμού κατά το μεγαλύτερο μέρος του (Αμοργιανιώτης και άλλοι, 1997). Ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι εντονότερος στα χαμηλά υψόμετρα όπου κυριαρχεί η χαλέπιος πεύκη και τα αείφυλλα σκληρόφυλλα ενώ υψηλότερα όπου κυριαρχεί η ελάτη ο κίνδυνος περιορίζεται αισθητά. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι η ελάτη εμφανίζεται πάνω από τα 800 μέτρα όπου η διάρκεια της ξηρής θερινής περιόδου και ο αριθμός των βιολογικά ξηρών ημερών είναι μικρότερα, η μέση θερμοκρασία του αέρα είναι περίπου 6 ο C χαμηλότερη στις κορυφογραμμές της Πάρνηθας από ότι στους πρόποδες, οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι περιορισμένες και η πίεση για οικιστική ανάπτυξη μηδενική. Επιπλέον, στην περιοχή του όρους Πάρνηθα, η μεγάλη συχνότητα εμφάνισης των πυρκαγιών, το έντονο ανάγλυφο, με βαθιά ρέματα, χαράδρες και πλήθος απόκρημνων βραχωδών συγκροτημάτων, η κυριαρχία των σκληρών ασβεστόλιθων με τα φτωχά και σκελετικά εδάφη, δημιουργούν δυσμενείς συνθήκες αναγέννησης της βλάστησης μετά από φωτιά. Συνεπώς, η ανάγκη προστασίας αυτών των οικοσυστημάτων είναι επιτακτική, αφού η επανειλημμένη εμφάνιση πυρκαγιών σε αυτά, οδηγεί στην υποβάθμισή τους και ορισμένες φορές στη βραχοποίηση, που είναι μη αναστρέψιμη κατάσταση (Αμοργιανιώτης και άλλοι, 1997). Στις εικόνες 1.1 και 1.2 φαίνεται ο γεωλογικός χάρτης καθώς και ο χάρτης δασοκάλυψης της περιοχής αρμοδιότητας του Δασαρχείου Πάρνηθας. 2
Εικόνα 1.1 Γεωλογικός Χάρτης Πάρνηθας
Εικόνα 1.2. Χάρτης Δασοκάλυψης Πάρνηθας 4
Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένα στατιστικά στοιχεία που αφορούν στις δασικές πυρκαγιές που συνέβησαν στο όρος Πάρνηθα από το 1913 έως και το 1996 όπως αυτά καταγράφονται στο παράρτημα του διαχειριστικού σχεδίου της Πάρνηθας, που σχεδιάστηκε από το Δασάρχη της Πάρνηθας (σήμερα) κύριο Αμοργιανιώτη και άλλους, το 1997 και έχουν επεξεργαστεί στην παρούσα μελέτη. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΝΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 1913-1996 ΕΤΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) Μ.Ο. ΚΑΕΙΣΑΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΑΝΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑ(στρ.) 1913-1922 6 43,274.00 7,212.33 1923-1932 7 13,055.00 1,865.00 1933-1942 31 74,008.00 2,387.35 1943-1952 27 55,015.50 2,037.61 1953-1962 12 1,763.00 146.92 1963-1972 76 3,822.90 50.30 1973-1982 73 29,193.60 399.91 1983-1992 96 22,460.57 233.96 1993-1996 45 989.03 21.98 ΣΥΝΟΛΟ 373 243,581.60 653.03 Πίνακας 1.1 Αριθμός πυρκαγιών στο όρος Πάρνηθα και καείσα έκταση (στρ.) ανά δεκαετία για τη χρονική περίοδο 1913-1996 Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας 5
96 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 45 6 7 31 27 12 76 73 1913-1922 1923-1932 1933-1942 1943-1952 1953-1962 1963-1972 1973-1982 1983-1992 1993-1996 Γράφημα 1.1 Αριθμός πυρκαγιών στο όρος Πάρνηθα ανά δεκαετία για τη χρονική περίοδο 1913 1996 Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ ( στρ.) 22.460,57 989,03 43.274,00 29.193,60 3.822,90 1.763,00 55.015,50 74.008,00 13.055,00 1913-1922 1923-1932 1933-1942 1943-1952 1953-1962 1963-1972 1973-1982 1983-1992 1993-1996 Γράφημα 1.2 Καείσα έκταση (στρ.) στο όρος Πάρνηθα ανά δεκαετία για τη χρονική περίοδο 1913-1996 Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας 6
ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΕΙΔΟΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ (%) ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΝΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΠΕΥΚΗ 191 62.62 26,637.08 81.28 139.46 ΑΕΙΦΥΛΛΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 111 36.40 6,124.50 18.69 55.18 ΕΛΑΤΗ 3 0.98 9.03 0.03 3.01 ΣΥΝΟΛΟ 305 100.00 32,770.61 100.00 107.44 Πίνακας 1.2 Πυρκαγιές που συνέβησαν στο όρος Πάρνηθα κατά τη χρονική περίοδο 1959-1996 ανάλογα με το είδος βλάστησης Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΠΕΥΚΗ ΑΕΙΦΥΛΛΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ ΕΛΑΤΗ Γράφημα 1.3 Αριθμός πυρκαγιών που συνέβησαν στο όρος Πάρνηθα κατά τη χρονική περίοδο 1959-1996 ανάλογα με το είδος βλάστησης Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας 7
ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΑΝΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟ 173.00 58.00 22,719.08 26.82 131.32 ΙΔΙΩΤΙΚΟ 72.00 24.16 57,344.45 67.68 796.45 ΔΙΑΚΑΤΕΧΟΜΕΝΟ 52.00 17.50 4,663.22 5.50 89.68 ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟ 1.00 0.34 2.00 0.00 2.00 ΣΥΝΟΛΟ 298.00 100.00 84,728.75 100.00 284.32 Πίνακας 1.3 Αριθμός πυρκαγιών και καείσα έκταση (στρ.) στο όρος Πάρνηθα κατά τη χρονική περίοδο 1959-1996 ανάλογα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΑΚΑΤΕΧΟΜΕΝΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟ Γράφημα 1.4 Αριθμός πυρκαγιών στο όρος Πάρνηθα κατά τη χρονική περίοδο 1959-1996 ανάλογα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς Πηγή: Διαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας, Δασαρχείο Πάρνηθας 8
Χαρτογράφηση της πυρκαγιάς της 28 η Ιουνίου 2007 Για τη χαρτογράφηση της πυρκαγιάς που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του δρυμού της Πάρνηθας, (στην εικόνα 1.3 φαίνεται το μέτωπο αυτής), χρησιμοποιήθηκαν δύο δορυφορικές εικόνες πριν (Landsat) και μετά (Spot) την πυρκαγιά, ενώ έγινε η επεξεργασία τους σε περιβάλλον ΓΣΠ. Εικόνα 1.3 Το μέτωπο της πυρκαγιάς στις 28 Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα 9
Δεδομένα Χρησιμοποιήθηκαν δύο δορυφορικές εικόνες, πριν και μετά την πυρκαγιά. Η πρώτη πάρθηκε από το δικτυακό τόπο http://glcfapp.umiacs.umd.edu:8080/esdi/index.jsp (Global Land Cover Facility / Earth Science Data Interface). Η εικόνα μετά την πυρκαγιά πάρθηκε από το δικτυακό τόπο http://www.geomet.gr της εταιρίας μελετών GEOMET ενώ ταυτίστηκε με αυτή που παρείχε στο διαδίκτυο το Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου (http://www.space.noa.gr). Επίσης χρησιμοποιήθηκε το Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους (Ψ.Μ.Ε.) του Νομού Αττικής το οποίο και δόθηκε από το Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Όλα τα υπόλοιπα στοιχεία και δεδομένα που τυχόν χρειάστηκαν για την πραγματοποίηση της μελέτης (στοιχεία για το υδρογραφικό και το οδικό δίκτυο όπως επίσης και αυτά για τη δασοκάλυψη και την γεωλογία της περιοχής ) δόθηκαν από το Δασαρχείο Πάρνηθας. Μεθοδολογία Αρχικά πραγματοποιήθηκε μια επεξεργασία των δορυφορικών εικόνων προκειμένου να φτάσουν στην επιθυμητή μορφή. Η πρώτη δορυφορική εικόνα με ημερομηνία 6/8/99 αποτελεί εικόνα του δορυφόρου Landsat 7 (ΕΤΜ+) ενώ για τη χρησιμοποίησή της για τη χαρτογράφηση επιλέχθηκαν τα κανάλια 4, 3 και 2 (RGB) επειδή σε αυτά είναι πιο ευδιάκριτα τα χαρακτηριστικά της βλάστησης, λόγω της μεγαλύτερης ανάκλασης που παρουσιάζει στο κοντινό υπέρυθρο τμήμα (κανάλι 4) του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος (η βλάστηση εμφανίζεται με κόκκινο χρώμα ενώ οι καμένες εκτάσεις παρουσιάζονται με μια απόχρωση του γκρι). Η παραπάνω διαδικασία πραγματοποιήθηκε μέσω του προγράμματος Arcgis 9x της ESRI και φαίνεται στην εικόνα 1.4 όπου με κόκκινη γραμμή εμφανίζεται η ακτογραμμή του νομού Αττικής. 10
Εικόνα 1.4 Ψευδέχρωμη εικόνα του δορυφόρου Landsat στις 6/8/99 Η δεύτερη εικόνα πάρθηκε από το δικτυακό τόπο http://www.geomet.gr της εταιρίας μελετών GEOMET ενώ ταυτίστηκε (και στις δύο περιπτώσεις πραγματοποιήθηκε γεοναφορά τους με την εικόνα του δορυφόρου Landsat) με αυτή που παρείχε στο διαδίκτυο το Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου και έχει ημερομηνία 2/7/2007. Αποτελεί δε, ψευδέχρωμη εικόνα που προέρχεται από το δορυφόρο Spot (http://www.geomet.gr). Η παραπάνω εικόνα ύστερα και από τη γεωαναφορά της φαίνεται στην εικόνα 1.5. 11
Εικόνα 1.5 Γεωαναφορά της δορυφορικής εικόνας του δορυφόρου Spot στις 2/7/2007 Διαδικασία Χαρτογράφησης Αρχικά έγινε εισαγωγή των εικόνων στο πρόγραμμα Arcview 3.2 της εταιρίας ESRI και πραγματοποιήθηκε η χαρτογράφηση της πυρκαγιάς μέσω της επέκτασης Image Analysis. Η χαρτογράφηση έλαβε χώρα βάση της εντολής seed tool. Το seed tool έχει την ιδιότητα να αναγνωρίζει τις περιοχές με τα ίδια χαρακτηριστικά. Ουσιαστικά, δηλαδή αναγνωρίζει περιοχές με το ίδιο εύρος φάσματος και δημιουργεί πολύγωνα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους. Με την πρώτο τρόπο γίνεται επιλογή ενός μόνο σημείου όπου περιορίζεται ο αριθμός των φατνίων (pixels) που επιλέγονται κατά τη διαδικασία του seed radius. Επιλέγεται δηλαδή μια ακτίνα με συγκεκριμένο αριθμό φατνίων γύρω από το φατνίο στόχο, η οποία εξ ορισμού έχει τον αριθμό 5. Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτού του αριθμού των φατνίων επιλέγονται και όλα εκείνα που έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά και δημιουργούν το πολύγωνο. 12
Με το δεύτερο τρόπο, ο οποίαος και ακολουθήθηκε στην παρούσα μελέτη, γίνεται επιλογή δημιουργίας παραλληλεπίπεδου. Έτσι, δεν επιλέγεται καμία ακτίνα (seed radius) αλλά ως αριθμός φατνίων με τα ίδια χαρακτηριστικά επιλέγεται ο αριθμός των φατνίων που βρίσκονται μέσα στο παραλληλεπίπεδο, οπότε και με βάση αυτών τα χαρακτηριστικά δημιουργείται το πολύγωνο. Η επιλογή του παραλληλεπιπέδου γίνεται ουσιαστικά με φωτοερμηνεία. Επιλέγεται δηλαδή ένα παραλληλεπίπεδο μικρού μεγέθους για πιο ακριβή αποτελέσματα-που σύμφωνα με τον αρμόδιο για τη χαρτογράφηση έχει τα ίδια χαρακτηριστικά σε ολόκληρη την επιφάνειά του. Να σημειωθεί πως μεγάλο seed radius παράγει μεγάλο πολύγωνο ενώ μικρό seed radius της τάξης του 0,5 περιορίζει το μέγεθος του πολυγώνου. Τέλος, ανεξάρτητα από τη μέθοδο που ακολουθείται κατά την εφαρμογή του seed tool ζητείται η ένταξη ή μη πολυγώνων (Include Islands Polygons). Αυτά τα πολύγωνα αντιπροσωπεύουν περιοχές που έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά του μεγάλου πολυγώνου και σε περίπτωση μη ενεργοποίησής τους το seed tool δημιουργεί ένα και μοναδικό πολύγωνο στο οποίο όμως μπορεί να συμπεριληφθούν και περιοχές με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Για αυτό και στις περισσότερες των περιπτώσεων όπως και στην παρούσα μελέτη αφήνεται η εξ ορισμού ενεργοποίησή τους. Οι εικόνες 1.6, 1.7, 1.8 και 1.9 δείχνουν την παραπάνω διαδικασία. Η πυρκαγιά μετά τη χαρτογράφηση φαίνεται με κόκκινο χρώμα. Εικόνα 1.6 Εισαγωγή της εικόνας Landsat στο πρόγραμμα Arcview 3.2 13
Εικόνα 1.7 Εισαγωγή της εικόνας Spot στο πρόγραμμα Arcview 3.2 Εικόνα 1.8 Οι δύο δορυφορικές εικόνες πριν και μετά την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα 14
Εικόνα 1.9 Χαρτογράφηση πυρκαγιάς της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα. Η πυρκαγιά φαίνεται με κόκκινο χρώμα Ακολούθησε η διαδικασία εύρεσης της καμένης έκτασης. Όπως φαίνεται στην εικόνα 1.10 η καμένη έκταση φαίνεται να είναι περίπου 56 χιλιάδες στρέμματα. Πρόκειται ουσιαστικά για την εφαρμογή της εντολής εύρεσης εμβαδού του συγκεκριμένου πολυγώνου. Έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφερθεί πως στην προαναφερθείσα μέθοδο παίζει σημαντικό ρόλο η εμπειρία του χρήστη καθώς το στοιχείο της υποκειμενικότητας δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αυτό συμβαίνει κυρίως κατά την επιλογή του παραλληλεπιπέδου με τα ίδια χαρακτηριστικά όπου ο χρήστης του προγράμματος θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα έμπειρος και να έχει γνώσεις φωτοερμηνείας. Για αυτό και η μέθοδος μπορεί να χαρακτηριστεί μεν αξιόπιστη αλλά χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο εμφάνισης λάθους και ιδιαίτερα στα όρια της καμένης βλάστησης με την υγιή όπου το παραλληλεπίπεδο πρέπει να επιλεγεί με μεγάλη προσοχή για να μην περιληφθούν μη καμένες εκτάσεις. Στα σημεία δε αυτά το μέγεθος του παραλληλογράμμου πρέπει να είναι εξαιρετικά μικρό για αυτόν ακριβώς το λόγο. Προς αποφυγή λοιπόν ενδεχόμενου σφάλματος, γίνονται αρκετές δοκιμές σε οθόνη 15
εστιασμένη στο σημείο που πρέπει να χαρτογραφηθεί (μεγάλο zoom). Με αυτόν τον τρόπο το ποσοστό του σφάλματος ελαχιστοποιείται χωρίς, όμως να εξαλείφεται. Εικόνα 1.10 Υπολογισμός της καμένης έκτασης της πυρκαγιάς της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα. Υπολογισμός δείκτη βλάστησης Οι δείκτες βλάστησης (vegetation index) είναι ποσοτικές εκφράσεις οι οποίες υπολογίζονται από τις τιμές λαμπρότητας των φατνίων (pixel) και σχετίζονται κυρίως με τη βιομάζα ή την κατάσταση της βλάστησης (Μάκρας και Καρτέρης, 2002). Με τους δείκτες βλάστησης υπολογίζονται οι τιμές λαμπρότητας των pixel της βλάστησης και χρησιμοποιούνται ως μέσο παρακολούθησης της παραγωγής και διάκρισης της βλάστησης καθώς και για διαχρονικές συγκρίσεις (Μάκρας και Καρτέρης, 2002). Οι περισσότεροι δείκτες βλάστησης βασίζονται στο γεγονός ότι η υγιής βλάστηση παρουσιάζει μεγάλη ανάκλαση στο κοντινό υπέρυθρο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος (NIR) και μικρή στο κόκκινο (R), αντίθετα με το γυμνό έδαφος που εμφανίζει κάποια σταθερότητα. Επομένως δημιουργώντας την αναλογία NIR/R η 16
βλάστηση θα εμφανίσει μεγάλες τιμές ενώ το γυμνό έδαφος μικρότερες (Μάκρας και Καρτέρης, 2002). Ο κανονικοποιημένος δείκτης βλάστησης (NDVI) είναι ο πιο ευρέως χρησιμοποιούμενος δείκτης βλάστησης. Η δημιουργία του αποδίδεται στον Rouse at al. (1973) αν και η σύλληψη της ιδέας δημιουργίας ενός τέτοιου δείκτη ανήκει στον Krigler et al(1969). Οι τιμές που λαμβάνει μεταβάλλονται από 1 έως +1 και η σχέση που τον περιγράφει είναι NIR-R/NIR+R. Η τιμή 1 σημαίνει πλήρη απουσία βλάστησης, ενώ η τιμή +1 πλήρη παρουσία υγιούς βλάστησης (Μάκρας και Καρτέρης, 2002). Στην παρούσα εργασία υπολογίστηκε ο δείκτης βλάστησης στις δύο δορυφορικές εικόνες (πριν και μετά την πυρκαγιά) μέσω της επέκτασης Image Analysis του προγράμματος Arcview της εταιρίας ESRI. Για να βρεθούν οι περιοχές βλάστησης μιας εικόνας το Image Analysis χρησιμοποιεί το Normalized Difference Vegetation Index (NDVI). O NDVI ανάλογα με τα δεδομένα που χρησιμοποιεί επιλέγει εξ ορισμού το εγγύς υπέρυθρο, όπου για παράδειγμα για τα δεδομένα του AVHHR είναι το κανάλι 2 και το ορατό κόκκινο όπου για τα ιδίου τύπου δεδομένα είναι το κανάλι 1. Κατά αυτόν τον τρόπο στο εγγύς υπέρυθρο δίνεται η αντίθεση μεταξύ βλάστησης και νερού και στο ορατό κόκκινο εμφανίζεται η βλάστηση σκουρότερη από τις ανθρώπινες κατασκευές. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα των δορυφόρων Landsat και Spot, όπου για το εγγύς υπέρυθρο επιλέχθηκε το κανάλι 1 και για το ορατό κόκκινο το κανάλι 2. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στις εικόνες 1.11 έως και 1.18. 17
Εικόνα 1.11 Δείκτης βλάστησης πριν από την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα. Εικόνα 1.12 Δείκτης βλάστησης μετά την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα. 18
Εικόνα 1.13 Δείκτης βλάστησης για συγκεκριμένο σημείο πριν την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα (τιμή +0,17) Εικόνα 1.14 Δείκτης βλάστησης για το σημείο της εικόνα 7.16 μετά την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα (τιμή 0,73) 19
Εικόνα 1.15 Πλήρης απουσία βλάστησης ύστερα από την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα. Δείκτης βλάστησης -1 Εικόνα 1.16 Ο δείκτης βλάστησης για το ίδιο σημείο (εικόνα 7.18)πριν την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα (τιμή +0,39) 20
Εικόνα 1.17 Δείκτης βλάστησης σε σημείο που δεν κάηκε από την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα. (Τιμή πριν την πυρκαγιά +0,37) Εικόνα 1.18 Δείκτης βλάστησης για το σημείο της εικόνας 7.20 μετά την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα (τιμή μετά την πυρκαγιά +0,37) 21
Τα αποτελέσματα φαίνονται στον παρακάτω πίνακα 1.4 Κανονικοποιημένος Δείκτης Βλάστησης (NDVI) Περιπτώσεις Πριν την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 Μετά την πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου 2007 1 +0,17-0,73 2 +0,39-1 3 +0,37 +0,37 Πίνακας 1.4 NDVI πριν και μετά την πυρκαγιά Όπως φαίνεται και από τον παραπάνω πίνακα, είναι προφανές το πόσο έχει μειωθεί το ποσοστό βλάστησης στην περιοχή της Πάρνηθας. Αναλυτικότερα στην περίπτωση 1 φαίνεται ο δείκτης βλάστησης ότι είχε την τιμή +0,17 πριν την πυρκαγιά ενώ πήρε την τιμή 0.73 μετά την πυρκαγιά. Στην περίπτωση 2 φαίνεται η πλήρης απουσία της βλάστησης αφού ο δείκτης παίρνει την τιμή 1 (ελάχιστη) ενώ στο ίδιο σημείο πριν την πυρκαγιά είχε την τιμή +0,39 και στην περίπτωση 3 φαίνεται ο δείκτης σε περιοχή που δεν κάηκε από την πυρκαγιά (λίγο έξω από τα όρια) όπου και δεν υπάρχει μεταβολή στην τιμή του. Αποτελέσματα Συζήτηση Από τα παραπάνω φαίνεται πως η χαρτογράφηση μιας πυρκαγιάς με τη χρήση δορυφορικών εικόνων και τη συμβολή των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών αποτελεί μια αρκετά εύκολη, αξιόπιστη και γρήγορη λύση για τους χρήστες των προγραμμάτων αυτών και τους γνώστες των σύγχρονων τεχνολογιών. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν άλλωστε, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ειδικά για τους άμεσα εμπλεκόμενους φορείς, την επιστημονική κοινότητα εν γένει καθώς και κάθε ευαισθητοποιημένο πολίτη. Δυστυχώς όμως είναι πολύ δύσκολο να γενικευτεί μια τέτοια προσπάθεια καθώς η πλειονότητα των εμπλεκομένων φορέων δεν έχει τις εξειδικευμένες γνώσεις που απαιτούνται. Στην παρούσα εργασία διαπιστώνεται πως η πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου του 2007 στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας θεωρείται πράγματι καταστροφική αν αναλογιστεί κανείς πως έκαψε 56000 (περίπου) στρέμματα. Από αυτά τα 17620 ήταν αμιγές δάσος κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica) και τα 2200 αμιγές δάσος χαλεπίου 22
πεύκης (Pinus halepemsis). Μάλιστα το μεγαλύτερο τμήμα της καμένης έκτασης (16946 στρέμματα) αποτελούσε τμήμα του πυρήνα του εθνικού δρυμού, ο οποίος και έχει συνολική έκταση 37318 στρέμματα, δηλαδή καταστράφηκε σχεδόν το ½ αυτού. Από την ανάλυση των δεικτών βλάστησης δε, διαπιστώνεται πως υπάρχουν σημεία με παντελή έλλειψη βλάστησης, τα οποία όμως πριν την πυρκαγιά αποτελούσαν περιοχές με έντονη την παρουσία της. Φυσικά δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός πως μετά από μια τέτοια καταστροφική πυρκαγιά εκτός από τις άμεσες συνέπειες που επιφέρει (καταστροφή χλωρίδας και πανίδας καθώς και του οικοσυστήματος, με αποτέλεσμα τα ελάφια (Cervus elaphus) τα οποία και αποτελούν είδη υπό προστασία- για παράδειγμα, να κατεβαίνουν προς τις κατοικημένες περιοχές προς αναζήτηση τροφής και όλα εκείνα που αναφέρθησαν σε προηγούμενο κεφάλαιο), ακολουθούν και οι έμμεσες επιπτώσεις, οι οποίες και πολλές φορές αποδεικνύονται εξίσου σημαντικές και επικίνδυνες. Παράδειγμα αποτελούν η αλλαγή μικροκλίματος και της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος καθώς και οι αναμενόμενες πλημμύρες τον χειμώνα που ακολουθεί τις πυρκαγιές. Για αυτό το λόγο στην περιοχή της Πάρνηθας έχουν ήδη ξεκινήσει τα αντιπλημμυρικά έργα με τη δημιουργία κλαδοπλεγμάτων και κορμοδεμάτων στις περιοχές των καμένων εκτάσεων και φραγμάτων βάρους στα ρέματα. Αυτού του είδους τα φράγματα φαίνονται στις εικόνες 1.19,1.20 και 1.21. Εικόνες 1.19,1.30. Φράγματα βάρους στο ρέμα της Αγίας Τριάδας στην περιοχή των Θρακομακεδόνων, στους πρόποδες του όρους Πάρνηθα 23
Εικόνα 1.4 Φράγματα βάρους στο ρέμα της Χούνης στην περιοχή των Θρακομακεδόνων, στους πρόποδες του όρους Πάρνηθα Όλα αυτά αποτελούν δυστυχώς μηνύματα που μόνο αισιόδοξα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν για αυτό τόσο η αποκατάσταση όσο αυτή είναι δυνατή της πληγείσας περιοχής όσο και οι προσπάθειες αντιμετώπισης και όσο το δυνατόν εξάλειψης αυτών των καταστροφικών φαινομένων πρέπει να εντατικοποιηθούν. 24