Ακολούθησέ με για να γνωρίσεις τους μινωίτες

Κατάφερες να χρησιμοποιήσεις με επιτυχία το έντυπο με τίτλο «Ακολούθησέ με στο ανάκτορο της Κνωσού»! Γι αυτό τώρα, ακολούθησέ με για να γνωρίσεις τους μινωίτες αλλά και κάποια στιγμιότυπα από τη ζωή τους. 2

Σε ένα μικρό δωμάτιο του άνω ορόφου, κοντά στη βόρεια είσοδο του ανακτόρου της Κνωσού, βρέθηκε η τοιχογραφία της γιορτής. Πλήθος ανδρών και γυναικών ζωντάνευαν στους τοίχους του δωματίου ένα στιγμιότυπο από τη ζωή του ανακτόρου, σαν μια φωτογραφία από το άλμπουμ της γιορτής που επρόκειτο να αρχίσει από στιγμή σε στιγμή. 3

Τοιχογραφία με παράσταση γιορτής σε μικρή κλίμακα (μικρογραφική) από το ανάκτορο της Κνωσού. Νεοανακτορική περίοδος (1700-1400 π.χ.). Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Παρατήρησε το κτήριο στο κέντρο της εικόνας. Οι κίονες και τα διπλά κέρατα στην πρόσοψη δηλώνουν ότι είναι κάποιο Ιερό. Οι κυρίες της τιμής ή ίσως οι Ιέρειες κάθονται και συζητούν ανέμελα. Κινούν χαριτωμένα τα χέρια ή αγγίζουν η μια την άλλη. Νεαρές κοπέλες στέκονται όρθιες σε εξέδρες. Μικρές παρέες ανδρών και γυναικών συνωστίζονται στον ίδιο χώρο. Οι άνδρες έχουν ηλιοκαμένο δέρμα ενώ οι γυναίκες λευκή πούδρα στο πρόσωπο. Μπορείς να τους αναγνωρίσεις; 4

Την περίοδο των νέων ανακτόρων οι μινωίτες είχαν μεγάλη δύναμη στο Αιγαίο. Όργωναν τη Μεσόγειο με τα καράβια τους και είχαν στενές εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο και τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Το ανάκτορο της Κνωσού ήταν το σημαντικότερο διοικητικό και οικονομικό κέντρο του νησιού. Εκεί κατοικούσαν και εργάζονταν όσοι κατείχαν σημαντικές θέσεις στον κρατικό μηχανισμό αλλά και στο ιερατείο. Τη μινωική κοινωνία αποτελούσαν και όλοι οι άλλοι κάτοικοι των πόλεων που απλώνονταν γύρω από τα ανάκτορα: έμποροι, ναυτικοί, τεχνίτες αλλά και αγρότες, κτηνοτρόφοι και ψαράδες. Από τη θέση τους στις εξέδρες της τοιχογραφίας, είναι εύκολο να συμπεράνεις σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν; 5

Οι μινωίτες ήταν λυγερόκορμοι, με μαύρα μαλλιά. Η γυναικεία μόδα απαιτούσε ρούχα πολύχρωμα, φούστες μακριές και εφαρμοστές μπλούζες με κοντά μανίκια. Μπούκλες, κοτσίδες, χάνδρες, κορδέλες ή καπέλα στόλιζαν τα μαλλιά τους. Φορούσαν κοσμήματα στο λαιμό, στα χέρια και στα πόδια. Οι άντρες κάλυπταν το σώμα τους, από τη μέση έως τους μηρούς, με το περίζωμα. Φρόντιζαν εξίσου την κόμμωσή τους και φορούσαν και αυτοί κοσμήματα. 6

Η ηλιοφάνεια και το ήπιο κλίμα της Κρήτης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις βασικές αρχές σχεδιασμού του ανακτόρου. Αρκετά από τα σημεία που επισκέφθηκες ήταν χώροι ανοιχτοί, όπως αυλές, φωταγωγοί και βεράντες, που αιχμαλώτιζαν τον αέρα και το φως, διοχετεύοντάς τα στους κλειστούς χώρους του ανακτόρου. Σε κάποιες αίθουσες υπήρχαν πολύθυρα, δηλαδή τοίχοι με πολλά ανοίγματα που μπορούσαν να κλείνουν με ξύλινες πόρτες ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Οι τοίχοι ήταν ενισχυμένοι με πλέγμα από ξύλινα δοκάρια, που τους έκαναν ελαστικούς και ανθεκτικούς στους σεισμούς. Μπορείς να διακρίνεις σε πόσες ζώνες τοποθετεί ο ζωγράφος το Ιερό της τοιχογραφίας; Με τον τρόπο αυτό δηλώνονταν τα επίπεδα αλλά και οι όροφοι του κτηρίου. Φαντάσου την ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν το φως και οι σκιάσεις στους εσωτερικούς χώρους του ανακτόρου. 7

Η φύση που ξαναγεννιέται κάθε χρόνο χαρίζοντας βλάστηση και γονιμότητα στο φυτικό και ζωικό βασίλειο λατρεύτηκε από τους μινωίτες σαν μια γυναίκα, τη Μεγάλη Θεά. Στην ύπαιθρο επέλεγαν κορυφές βουνών ή σπήλαια για να της προσφέρουν αφιερώματα ζητώντας σε αντάλλαγμα την προστασία για την επιβίωσή τους. Αργότερα, στα σπίτια τους διαμόρφωναν ειδικούς χώρους λατρείας, σαν τα σημερινά εικονοστάσια. Προς τιμήν της θεάς διοργάνωναν θρησκευτικές τελετές σε αίθουσες του ανακτόρου και στις υπαίθριες αυλές, όπου συγκεντρωνόταν πλήθος κόσμου για να συμμετάσχει σε λατρευτικές πράξεις ώστε να παρουσιαστεί η θεά και να ακούσει τις παρακλήσεις τους (θεοφάνεια). 8

Ο ταύρος ήταν ιερό ζώο για τους μινωίτες. Τα κέρατα και το όργανο που χρησιμοποιούσαν για τη θυσία του, ο διπλός πέλεκυς, ήταν ιερά σύμβολα της μινωικής λατρείας. Και τα δύο σύμβολα συναντώνται στους χώρους του ανακτόρου της Κνωσού καθώς το συγκρότημα βρισκόταν υπό την προστασία της θεότητας. Έτσι, το ανάκτορο ταυτίστηκε με τον λαβύρινθο, το χώρο δηλαδή των λάβρεων, καθώς λάβρυς σημαίνει διπλός πέλεκυς. Σήμερα τι εννοούμε με τη λέξη λαβύρινθος; 9

Τα ρυτά ήταν τελετουργικά σκεύη. Είχαν μια επιπλέον οπή στη βάση για να ρέουν οι υγρές προσφορές, όπως μέλι, κρασί και λάδι, προς τη γη. Στο ρυτό της Αγίας Τριάδας εικονίζονται νέοι αθλητές που αγωνίζονται στην πυγμαχία, τα ταυροκαθάψια και την πάλη. Οι αγώνες πιθανότατα συνδέονταν με τη λατρεία της θεότητας και τις θρησκευτικές τελετές που γίνονταν προς τιμήν της. Μπορείς να παρατηρήσεις τις λεπτομέρειες στο πρόσωπο και το σώμα των αθλητών που μαρτυρούν την προσπάθεια που καταβάλλουν; Λίθινο ρυτό (αγγείο) από την έπαυλη της Αγίας Τριάδας. Νεοανακτορική περίοδος. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. 10

Το πιο επικίνδυνο και πιο εντυπωσιακό άθλημα της μινωικής Κρήτης ήταν τα ταυροκαθάψια. Νεαροί άνδρες και γυναίκες, σε μια απίστευτη προσπάθεια τόλμης και δεξιοτεχνίας, εκτελούσαν άλμα θανάτου πάνω από τα κέρατα και τη ράχη ενός ορμώμενου ταύρου. Οι αθλητές έπιαναν τα κέρατα του ζώου και ταυτόχρονα εκτινάσσονταν πάνω από τη ράχη του, από όπου με ένα θεαματικό ακροβατικό άλμα κατέληγαν ξανά στο έδαφος. Ο ταύρος λατρεύτηκε από τους μινωίτες ως ζώο ιερό γιατί συμβόλιζε τη δύναμη και τη γονιμότητα. Για το λόγο αυτό το αγώνισμα πιθανότατα αποτελούσε μέρος των θρησκευτικών τελετών που γίνονταν στην αυλή του ανάκτορου ή σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους στην ύπαιθρο. 11

Σε ένα μικρό χοροστάσι με χαμηλό κυκλικό περίβολο τέσσερις άντρες χορεύουν πιασμένοι από τους ώμους. Το ανάθημα (αφιέρωμα) βρέθηκε ανάμεσα σε άλλες προσφορές σε τάφο στο Καμηλάρι, στη νότια Κρήτη. Συνόδευε το νεκρό στο τελευταίο του ταξίδι του και σχετίζεται είτε με κάποιο στιγμιότυπο από τη ζωή του είτε με τελετουργίες, όπως τα νεκρόδειπνα, που γίνονταν προς τιμή των προγόνων. Μπορείς να διακρίνεις τα διπλά κέρατα ανάμεσα στους χορευτές; Πήλινο ομοίωμα χορού από το Καμηλάρι. Aρχή Νεοανακτορικής περιόδου. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. 12

Ένα αυγό στρουθοκαμήλου φαίνεται πως δάνεισε το σχήμα του σε αυτό το λίθινο ρυτό. Στους ώμους του αγγείου είκοσι έξι άντρες βαδίζουν ρυθμικά και τραγουδούν με τη συνοδεία μουσικής. Ένας ηλικιωμένος άντρας οδηγεί την πομπή που επιστρέφει από μια γιορτή θερισμού κρατώντας τσουγκράνες για το λίχνισμα του σιταριού. Η φύση για μια ακόμα φορά καρποφόρησε και η χαρά των αγροτών είναι μεγάλη. Μπορείς να φανταστείς τους στίχους του τραγουδιού; 13

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Γενική επιμέλεια: Στέλλα Χρυσουλάκη Σχεδιασμός εντύπου Κείμενα: Τόνια Κουτσουράκη Επιστημονική επιμέλεια: Στέλλα Μανδαλάκη Ηλεκτρονική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας www.yppo.gr, tepe.dmeep@culture.gr Η έκδοση επιχορηγήθηκε από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων. Βιβλιογραφία: Δημοπούλου-Ρεθεμιωτάκη, Ν., Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Ίδρυμα Ι. Σ. Λάτση, Αθήνα 2005 Η αυγή της ελληνικής τέχνης, Συλλογικό έργο, από τη σειρά Ελληνική Τέχνη, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1994 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμοι Α και Β, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1970, 1980 Πίνη, Ε., Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος, Εκδόσεις Ερευνητές, Αθήνα 2004 Χρυσουλάκη, Στ., Μινωικός Πολιτισμός, Εκπαιδευτικός φάκελος Νο 3, Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ «Ο κόσμος της αρχαιότητας», ΥΠ.ΠΟ. ΥΠ. Ε.Π.Θ., Αθήνα 1998 http://odysseus.culture.gr, Κνωσός, Ανάκτορο Κνωσού, ΕΦΑ Ηρακλείου Copyright 2015 Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. ISBN ηλεκτρονικής έκδοσης 978-960-386-206-2 Το έντυπο «Ακολούθησέ με... για να γνωρίσεις τους μινωίτες» με ISBN 978-960-386-012-9 δημιουργήθηκε το 2011. Ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.