ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΠΛΑΙΣΙΟ 2000/60/ΕΕ LIFE04/ENV/GR/000099: WATER AGENDA

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ AGENDA 21 ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΠΛΑΙΣΙΟ 2000/60/ΕΕ LIFE04/ENV/GR/000099: WATER AGENDA ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ Έκθεση των απαραίτητων μεθόδων για την πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και την άτυπη επιδεικτική εκπαίδευση των χρηστών ύδατος ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2006

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα έκθεση αποτελεί παραδοτέο στο πλαίσιο του Έργου LIFE04/ENV/GR/000099 WaterAgenda «Ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικής ολοκληρωμένης διαχείρισης υδατικών πόρων σε μία υδρολογική λεκάνη με την εφαρμογή μίας δημόσιας κοινωνικής συμφωνίας στη βάση των αρχών της Agenda 21 και των κατευθύνσεων της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΕ». Η παραγωγή της έκθεσης εντάσσεται στη Δράση 4.2 «Ανάπτυξη και εφαρμογή δημόσιας κοινωνικής συμφωνίας για τη διαχείριση των υδατικών πόρων» και ειδικότερα στο σκέλος 1: «Σχεδιασμός των απαραίτητων πρωτοβουλιών για την σύναψη της κοινωνικής συμφωνίας (επιδεικτικές και εκπαιδευτικές δράσεις και καμπάνια)». Η έκθεση συνοψίζει μέρος των εργασιών προετοιμασίας και τεκμηρίωσης των απαραίτητων πρωτοβουλιών, για την ανάπτυξη μιας κοινωνικής συμφωνίας μέσα από μια μεθοδική διαδικασία διαβούλευσης, όπως προβλέπει η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60 για τα Νερά. Ειδικότερα, εστιάζει στα μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης που το εταιρικό σχήμα έχει στη διάθεσή του, για να «προετοιμάσει το έδαφος» και να διαμορφώσει ένα ευνοϊκό κλίμα διαλόγου μεταξύ καλά ενημερωμένων εταίρων. Στόχος της έκθεσης είναι να χρησιμοποιηθεί ως εγχειρίδιο (handbook) για την υλοποίηση των πρωτοβουλιών πληροφόρησης. Στο πλαίσιο αυτό αποφεύχθηκε η εκτενής λεκτική ανάλυση και ακολουθήθηκε μια διαρθρωτική προσέγγιση στο αντικείμενο, η οποία απεικονίζεται με οπτικό, κατά το δυνατόν, τρόπο. Η έκθεση συντάχθηκε από τα μέλη της ομάδας έργου του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ), Αλέξανδρο Δεληγιάννη και Θάνο Μπελαλίδη, σε συνέχεια σχετικής συνεργασίας με την ομάδα έργου της δικαιούχου Ανατολικής Α.Ε., την οποία ευχαριστούμε. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι περιβαλλοντικές πολιτικές της ΕΕ έχουν εξελιχθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια: Αρχικά, με την έγκριση του 6ου Προγράμματος Δράσης για το Περιβάλλον και τη γενίκευση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων. Κατά δεύτερον, με την αναγνώριση της ανάγκης για καλύτερη σύνδεση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας με τις σχετικές επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Ως συνέπεια αυτών των βημάτων, η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα Νερά είναι το πιο φιλόδοξο δείγμα νομοθεσίας για την προστασία και τη βελτίωση της ποιότητας όλων των υδάτινων πόρων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η φιλοδοξία της Οδηγίας σχετίζεται με: Τα επιστημονικά προαπαιτούμενά της, όπως η καταγραφή των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Τη διεπιστημονική προσέγγισή της που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, οικονομικά, δίκαιο, οικολογία και διαχείριση περιβάλλοντος. Την προβλεπόμενη συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών και την επίτευξη κοινωνικών συμφωνιών. Τις διοικητικές προβλέψεις της για εμπλοκή τόσο κάθετων (τομεακών/ιεραρχικών) όσο και οριζοντίων (περιφερειακών/στοχοσυγκεντρωμένων) αρμοδιοτήτων. ΠΕΡΙ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ Οι διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης έχουν θεμελιώδη ρόλο κατά τη σύνταξη, την ανάγνωση και την αναθεώρηση των διαχειριστικών σχεδίων σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης, τα οποία αποτελούν και τη βασική θεματική της Οδηγίας. Οι κοινοτικές μεθοδολογίες που προτείνονται θα πρέπει να προσαρμοστούν στις εθνικές και τις περιφερειακές/τοπικές συνθήκες. Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο καθορίζει τη βάση στην οποία στηρίζεται μια διαδικασία διαβούλευσης. Αντιπροσωπεύει, εν ολίγοις, τους «κανόνες του παιχνιδιού». Η αποτελεσματική διαβούλευση προϋποθέτει κουλτούρα συμμετοχικότητας. ΜΕΡΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Στη χώρα μας υπάρχουν αναγνωρισμένα κενά στο θεσμικό πλαίσιο και, ιδιαίτερα, στην εφαρμογή της συνεργασίας μεταξύ τομεακά και χωρικά κατανεμημένων αρμοδιοτήτων (π.χ. ΧΥΤΑ). Τα παραπάνω γίνονται ιδιαίτερα εμφανή στο σχεδιασμό και την υλοποίηση «οριζόντιων» πολιτικών όπως η χωροταξία (βλ. π.χ. τα συμπεράσματα της πρόσφατης επιστημονικής διημερίδας «Πόλις» από ΚΕΔΚΕ/ΤΕΕ/ΙΤΑ). Συχνά η διαβούλευση έχει τυπικό χαρακτήρα και δεν γίνεται επί της ουσίας συζήτηση. Η συμμετοχικότητα είναι συχνά συνυφασμένη με την τοπική ή κλαδική εκπροσώπηση. Η Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά παρέχει μια σημαντική ευκαιρία και μια επιταγή για υπέρβαση των παραπάνω δυσχερειών και επίτευξη ουσιαστικών κοινωνικών συμφωνιών για τη διασφάλιση και διαχείριση ενός αναγκαίου αγαθού. Η επιτυχία στην εφαρμογή της θα κριθεί, σε σημαντικό βαθμό, από την κοινή γνώση και αντίληψη των ζητημάτων, έτσι όπως αυτή προωθείται μέσα από τα κατάλληλα εργαλεία πληροφόρησης. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 3

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΣΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Το σχήμα 1 δείχνει τις βασικές κατηγορίες κοινού τις οποίες επιδιώκει να συμπεριλάβει μια διαδικασία διαβούλευσης στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 για τα Νερά. "Decision-Makers" μπορούμε να ονομάσουμε όλα τα άτομα και τους φορείς που έχουν θεσμική αρμοδιότητα στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη διαχείριση του νερού: Υπουργεία, Περιφέρειες, Νομαρχίες, Δήμοι. Στους Χρήστες - Καταναλωτές του νερού περιλαμβάνονται οι αγρότες, η βιομηχανία και οι επιχειρήσεις, καθώς και το ευρύτερο καταναλωτικό κοινό της ύδρευσης. Στους Εμπειρογνώμονες - Ειδικούς εντάσσονται επιστήμονες, σύμβουλοι, εκπαιδευτικά ιδρύματα, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και ειδικοί φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Η κατηγορία Διαχειριστές καλύπτει το σύνολο των ατόμων και φορέων που έχουν ρόλο εφαρμογής στη διαχείριση των υδάτων και γενικότερα υλοποίησης της Οδηγίας. Προφανώς, μεταξύ των παραπάνω κατηγοριών υπάρχουν σημαντικές επικαλύψεις, ιδιαίτερα μεταξύ Decision-Makers και Διαχειριστών. Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχική διαδικασία καλύπτει ένα μέρος από κάθε κατηγορία, ενώ τα βήματα που γενικά ακολουθεί είναι (1) η ενημέρωση, (2) η έκφραση ενδιαφέροντος και (3) η συμμετοχή αυτή καθ' αυτή. Όπως φαίνεται και από το σχήμα, το τμήμα του κοινού που περιλαμβάνεται σε κάθε βήμα σταδιακά μικραίνει. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 4

ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Το σχήμα 2 καταγράφει τα βασικά διαθέσιμα εργαλεία υποστήριξης σε κάθε βήμα προώθησης της συμμετοχικής διαδικασίας. Η μετάβαση από την ενημέρωση στο ενδιαφέρον απαιτεί κάποια (συνειδητή) κίνηση του ατόμου/φορέα: κλήση μιας γραμμής πληροφόρησης, αγορά ενός βιβλίου, παροχή των στοιχείων επικοινωνίας του. Η μετάβαση από το ενδιαφέρον στη συμμετοχή απαιτεί ένα ακόμα βήμα που είναι η έκφραση άποψης. Στόχος της χρήσης των όποιων εργαλείων ενημέρωσης είναι η άποψη αυτή να διαμορφώνεται μετά από επαρκή πληροφόρηση. Σημειώνουμε ότι και εδώ υπάρχουν επικαλύψεις μεταξύ των σταδίων, π.χ. σε εργαλεία όπως το διαδίκτυο που δίνουν τη δυνατότητα τόσο λειτουργίας ως ΜΜΕ όσο και επιλογής των προς ανάγνωση πληροφοριών. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 5

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Εξετάζουμε παρακάτω συνοπτικά ένα προς ένα τα διαθέσιμα εργαλεία, στο πλαίσιο της διαδικασίας που μας ενδιαφέρει. ΠΑΡΟΧΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΕΝΤΥΠΑ: Αναφερόμαστε εδώ κυρίως σε βασικά ενημερωτικά έντυπα που παρουσιάζουν, συνοπτικά και με απλή σχετικά γλώσσα, το γενικό αντικείμενο πληροφόρησης. Η παραλαβή ενός τέτοιου εντύπου από το κοινό στόχος μπορεί να γίνει είτε ενεργητικά, π.χ. επίσκεψη σε κάποιο γραφείο παροχής πληροφοριών, είτε παθητικά, π.χ. διανομή μέσω των λογαριασμών της αρμόδιας ΔΕΥΑ. Σε κάθε περίπτωση, στο πνεύμα της υποστήριξης της «συμμετοχικής διαδρομής», τα έντυπα θα πρέπει να δίνουν τη δυνατότητα για περαιτέρω πληροφορίες, εκδήλωση ενδιαφέροντος κλπ. ΕΚΘΕΣΕΙΣ: Χρήση πολυσύχναστων χώρων (π.χ. σταθμός ΜΕΤΡΟ στο Σύνταγμα) για την ανάδειξη ζητημάτων δημόσιου ενδιαφέροντος. Δεν αναφερόμαστε εδώ τόσο σε εκθέσεις που φιλοξενούνται σε εξειδικευμένους εκθεσιακούς χώρους, οι οποίοι απαιτούν την «επί τούτου» παρουσία ενός επισκέπτη. ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: Ποικίλες δραστηριότητες που μπορούν να «γίνουν είδηση», όπως μια δημόσια συναυλία κοινωνικού χαρακτήρα ή τα εγκαίνια ενός ΧΥΤΑ, μπορούν και να αποτελέσουν την πρώτη επαφή του κοινού με ένα ζήτημα. Το κοινό που ενημερώνεται δεν περιορίζεται στους παρευρισκόμενους, αλλά μπορεί να διευρυνθεί σημαντικά μέσω των ΜΜΕ. SPOT / ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ: Δωρεάν ή επί πληρωμή διασφάλιση χώρου / χρόνου στα ΜΜΕ για τη δημοσίευση / μετάδοση ενημερωτικών ανακοινώσεων. Το πλεονέκτημα των spot και των καταχωρίσεων είναι ο ολοκληρωμένος έλεγχος επί του περιεχομένου και του τρόπου προβολής. Το κύριο μειονέκτημα είναι (συνήθως) η περιορισμένη πληροφορία αναλογικά με το κόστος τους. ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ: Ανακοινώσεις που στέλνονται κατά κύριο λόγο σε δημοσιογράφους και ΜΜΕ, καθώς και σε φορείς σχετικούς με το αντικείμενο, προκειμένου να δημοσιευθούν στο πλαίσιο της ειδησεογραφίας. Σε γενικές γραμμές, στα δελτία τύπου μπορεί κανείς να είναι πιο αναλυτικός, αρκεί να ακολουθεί μια κατανοητή δομή και διαδρομή στην ανάλυση της πληροφορίας. Δεν έχει όμως έλεγχο στην ακρίβεια, το βάθος και την κλίμακα προβολής της πληροφορίας αυτής. PRESS PACKS: «Πακέτα» ενημερωτικού υλικού που συνήθως πλαισιώνουν ένα βασικό δελτίο τύπου. Το υλικό μπορεί να περιλαμβάνει κείμενα, φωτογραφίες, ηλεκτρονικά μέσα (video, CDROM, DVD) καθώς και δείγματα σχετικά με το αντικείμενο. Βασικός στόχος ενός press pack είναι η υποστήριξη της βασικής ανακοίνωσης για να γίνει πιο ελκυστική και εκτενής η προβολή της, π.χ. με τη μορφή αφιερώματος - «σαλονιού». Επίσης, το υλικό μπορεί να ενίοτε χρησιμοποιηθεί και ως αρχειακό για περαιτέρω ανάλογες ειδήσεις. ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ: Η αρθρογραφία αναλαμβάνεται κατά κύριο λόγο από άτομα της ομάδας έργου με σχετική εμπειρία, ή από επαγγελματίες δημοσιογράφους σχετικούς με το αντικείμενο του έργου. Συνήθως το κόστος της, σε όρους προσπάθειας και «αντικειμενικής» προβολής, είναι μεγαλύτερο από τη χρήση δελτίων τύπου και των άλλων μέσων που προαναφέρθηκαν. Είναι όμως ένα ιδιαίτερα πρόσφορο μέσο για την πρόκληση δημόσιας συζήτησης και την ανάδειξη ιδιαίτερων πτυχών των ζητημάτων. Τα τελευταία χρόνια έχει λάβει νέα πνοή και δύναμη μέσα από τα blogs ή weblogs (βλ.παρακάτω). ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ: Κατά κανόνα χρησιμοποιούνται για την ανάδειξη ζητημάτων παράλληλα με την προβολή κάποιου προσώπου που έχει τον ρόλο του «πρεσβευτή» του ζητήματος αυτού, λόγω θέσης ή άποψης. Κάποια στοιχεία τους χρήζουν προσοχής, όπως π.χ. ο βαθμός ταύτισης ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 6

του ζητήματος με το εν λόγω άτομο. Στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικές, καθώς δίνουν μια αίσθηση «διαλόγου» με πραγματικούς συνομιλητές και όχι απρόσωπης αντιπαράθεσης θέσεων από φορείς. ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΒΙΒΛΙΑ: Η έκδοση ενός βιβλίου αναφοράς για ένα ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος είναι μια μακροχρόνια και απαιτητική εργασία, με διαχρονικό όμως, συχνά, αντίκτυπο. Σε θέματα όπου απουσιάζει η σχετική βιβλιογραφία, ή αυτή είναι υπερβολικά εξειδικευμένη, ένα βιβλίο εισαγωγής ή ένα εγχειρίδιο μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο. Παράλληλα, η έκδοση ενός βιβλίου μπορεί να προβάλει και να αναδείξει τον συγγραφέα του ως γνώστη του αντικειμένου, δημιουργώντας περαιτέρω δημοσιότητα σε αυτό (βλ. και συνεντεύξεις). Σε ό,τι αφορά το κοινό, η αγορά ενός βιβλίου αποτελεί προφανή ένδειξη ενδιαφέροντος για το ζήτημα που αυτό πραγματεύεται. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΧΩΡΟΙ: Οι «κλασικοί» διαδικτυακοί χώροι, παροχής και ανάδειξης εκλαϊκευμένου πληροφοριακού περιεχομένου, εξελίσσονται και εμπλουτίζονται διαρκώς με οπτικοακουστικά μέσα, δημιουργώντας σταδιακά την αίσθηση μιας on-line εμπειρίας. Από την άλλη πλευρά, χώροι που στοχεύουν στην ανάδειξη σύνθετων ζητημάτων τείνουν να απλοποιούνται εικαστικά και να προβάλουν τον λόγο περισσότερο, ενίοτε λειτουργώντας και ως "portal" (πύλες) σε πρόσθετο υλικό αναφοράς. Το βασικό πλεονέκτημα σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι ο διαδραστικός χαρακτήρας: κάθε χρήστης να μπορεί να πάρει αυτό που του ταιριάζει περισσότερο. Υπ' αυτή την έννοια, ένας διαδικτυακός χώρος γεφυρώνει άμεσα τη βασική ενημέρωση με την εκδήλωση ενδιαφέροντος από πλευρά του επισκέπτη. BLOGS: Τα blogs (από το Web Log) είναι κατά βάση on-line χρονικά / ημερολόγια όπου ένα, κατά κανόνα, άτομο καταγράφει τις σκέψεις του, σχολιάζοντας γεγονότα της προσωπικής ή επαγγελματικής του ζωής, ή τη γενικότερη επικαιρότητα. Τα Blogs έχουν γίνει εξαιρετικά δημοφιλή ως τρόπος επικοινωνίας, αναδεικνύοντας ζητήματα και θέσεις που βρίσκονται στο περιθώριο της προσοχής των κλασικών ΜΜΕ. Ο βαθμός εξειδίκευσης πλέον είναι τέτοιος που είναι σύνηθες για στελέχη σε εταιρείες τεχνολογίας να έχουν προσωπικά blogs, όπου παρουσιάζουν με τον δικό τους τρόπο τις καινοτομίες και τις ενέργειες της επιχείρησής τους. ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Κάθε μορφής έντυπη ή ηλεκτρονική περιοδική έκδοση (newsletter, journal, digest κλπ) έχει, εκ των πραγμάτων, έναν χαρακτήρα «επικαιρότητας» και βραχυπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη αξία ως υλικό αναφοράς. Για τις ανάγκες μιας διαδικασίας δημόσιου διαλόγου, το κύριο πλεονέκτημά της είναι η τακτική ανανέωση του ενδιαφέροντος στο αντικείμενο και η «σύνδεση με τα προηγούμενα», προκειμένου η συζήτηση να εξελίσσεται περαιτέρω. Η παρακολούθηση του περιεχομένου μιας περιοδικής έκδοσης προϋποθέτει συνήθως μια βασική γνώση του αντικειμένου και, ακόμη περισσότερο, το σχετικό ενδιαφέρον. ΓΡΑΜΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ: Η επικοινωνία με μια «ανοιχτή γραμμή» πληροφόρησης αποτελεί μια ξεκάθαρη εκδήλωση ενδιαφέροντος από τον καλούντα. Παρότι οι πληροφορίες που παρέχονται μπορεί να είναι πανομοιότυπες με αυτές που είναι προσβάσιμες μέσω διαδικτύου, το κοινό που επικοινωνεί με μια ανοιχτή γραμμή διαφοροποιείται συνήθως κατά πολύ σε σχέση με εκείνο που χρησιμοποιεί τον υπολογιστή του για να μάθει περισσότερα. Σε κάθε περίπτωση, το κόστος λειτουργίας μιας γραμμής πληροφόρησης είναι αρκετά υψηλό. ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ: Η κατάρτιση καταλόγων ενδιαφερομένων, ατόμων και φορέων, είναι ίσως ο πιο σίγουρος και αποδοτικός, με όρους οφέλους/κόστους, τρόπος ανάδειξης και προβολής ενός ζητήματος. Ειδικότερα, η απόδοση του εκάστοτε καταλόγου εξαρτάται από τη στόχευσή του και τον τρόπο συλλογής των ονομάτων, καθώς και από το περιεχόμενο των ανακοινώσεων / προσκλήσεων / περιοδικών εκδόσεων που στέλνονται στους ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 7

εγγεγραμένους. Η κατάρτιση καταλόγου μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς όλα ουσιαστικά τα άλλα εργαλεία ενημέρωσης και πρόκλησης ενδιαφέροντος. ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ: Η διοργάνωση ενημερωτικών επισκέψεων, π.χ. από σχολεία και σωματεία, αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο μέσο πληροφόρησης, κατάλληλο για τη δημιουργία «κλίματος» για ζητήματα δημόσιου ενδιαφέροντος. Κατ' ουσίαν, ο ίδιος ο χώρος επίσκεψης είναι που παρέχει το προνομιακό περιβάλλον στο οποίο μπορεί να αναπτυχθεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο και ιστορικό γύρω από το σχετικό ζήτημα. Υπ' αυτή την έννοια, μια επιτυχημένη επίσκεψη ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδρομή και παράλληλα διηγείται μια «ιστορία». ΣΥΝΕΔΡΙΑ / ΣΥΜΠΟΣΙΑ / ΗΜΕΡΙΔΕΣ: Απευθύνονται κατά κύριο λόγο στην επιστημονική κοινότητα και γενικότερα σε άτομα που είναι ήδη, έστω εν μέρει, σχετικά με το αντικείμενο. Κατά βάση, στόχος είναι η προαγωγή της γνώσης και του προβληματισμού γύρω από αυτό. Υπ' αυτή την έννοια, έχουν βαρύνουσα σημασία στην υποστήριξη μιας διαδικασίας δημοσίου διαλόγου, καθότι παρέχουν ένα αναλυτικό υπόβαθρο, συνεκτικές θεματικές και τεκμηριωμένες θέσεις / προτάσεις. Παράλληλα, αναδεικνύουν συχνά «πρεσβευτές» των επιμέρους ζητημάτων που με τη σειρά τους μπορούν να αναδείξουν τα ζητήματα αυτά περαιτέρω (βλ. και συνεντεύξεις). FOCUS GROUPS: Έχουν τις ρίζες τους στις ποιοτικές (σε αντιπαραβολή με τις ποσοτικές) έρευνες αγοράς. Με τον συντονισμό ενός ειδικού σε θέματα επικοινωνίας, άτομα με προσωπικό ενδιαφέρον (αλλά κατά κανόνα όχι εμπειρογνώμονες) για κάποιο ζήτημα συμμετέχουν σε μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης, εκφράζοντας τις απόψεις τους και αναδεικνύοντας σταδιακά θέσεις, τάσεις καθώς και νέες ιδέες. Τα focus groups είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την αναγνώριση των κοινωνικών αντιλήψεων γύρω από ένα ζήτημα και μπορούν να παρέχουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες κατά την προετοιμασία ενός δημόσιου διαλόγου. ΕΝΕΡΓΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ: Η παρουσία ενός ατόμου στον «χώρο» μιας δημόσιας συζήτησης, υποδηλώνει κατ' αρχάς το ενδιαφέρον του για το αντικείμενο της συζήτησης. Μπορούμε να πούμε ότι συμμετέχει ενεργά από τη στιγμή που τοποθετείται, εκφράζει ένα προβληματισμό, ή έστω διατυπώνει ένα ερώτημα που προάγει τη συζήτηση. Δεν αναφερόμαστε εδώ στην εκπροσώπηση κάποιου φορέα (βλ. παρακάτω Θέσεις Φορέων) αλλά του ίδιου του εαυτού του. Πάντως, στο πλαίσιο της διαδικασίας ενός δημόσιου διαλόγου, γενικά εκτιμάται ότι ένας πολίτης που εκφράζει ανοιχτά μια θέση, αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό αριθμό πολιτών που έχουν παρόμοια άποψη, αλλά δεν κάνουν το βήμα της ανοιχτής τοποθέτησης. FORUM: Ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για να αποδόσει ένα χαλαρό πλαίσιο διαλόγου, με την έννοια ότι δεν τίθενται εξ αρχής συγκεκριμένοι στόχοι καταληκτικής συναίνεσης ή συμβιβασμού. Δεν τίθενται επίσης, συνήθως, χρονικοί περιορισμοί ή αυστηροί περιορισμοί συμμετοχής. Εκείνο που καθορίζεται είναι μια βασική θεματική. Δυνατότητα συμμετοχής έχουν γενικά όλοι οι φορείς (ή τα άτομα, κατά περίπτωση) που έχουν ενδιαφέρον για τη θεματική αυτή. Εκφράζονται και αντιπαραβάλλονται απόψεις, διατυπώνονται προτάσεις, γίνεται συζήτηση, αναδεικνύονται κοινοί άξονες και, ενδεχομένως, διατυπώνονται κάποιες κοινές θέσεις. Τα τελευταία χρόνια, η χρήση του διαδικτύου έδωσε τη δυνατότητα για τη λειτουργία e- forum, με τη συμμετοχή ακόμη και εταίρων από απομακρυμένες περιοχές του πλανήτη και παρά τη διαφορά ώρας. Παρότι στο πλαίσιο ενός δημόσιου διαλόγου συνήθως απαιτείται ένα πιο αυστηρό πλαίσιο και υπάρχουν συγκεκριμένοι στόχοι και περιορισμοί, τα forum μπορούν να προηγηθούν της τυπικής διαδικασίας, όπως και τα focus groups, αναδεικνύοντας το πλέον πρόσφορο πλαίσιο εκκίνησης. ΘΕΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ: Η διατύπωση θέσεων ενός φορέα σε ένα λιγότερο ή περισσότερο αυστηρό πλαίσιο δημόσιου διαλόγου, απαιτεί κατ' αρχάς την ανάδειξη των θέσεων αυτών στο πλαίσιο του ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 8

ίδιου του φορέα. Εξαίρεση αποτελούν πάγιες θέσεις που πηγάζουν από το ίδιο το αντικείμενο αυτό καθ' αυτό του φορέα. Υπ' αυτή την έννοια, η εκπροσώπηση ενός φορέα έχει τουλάχιστον διττό ρόλο: προς τον χώρο διαλόγου έχει χαρακτήρα ενεργού συμμετοχής, αλλά προς το εσωτερικό του φορέα έχει χαρακτήρα ενημέρωσης για κάποιο ζήτημα που ενδεχομένως δεν τον είχε απασχολήσει μέχρι τότε. ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Ένα βήμα πιο πέρα από ημερίδες, συνέδρια κλπ, οι συναντήσεις εργασίας έχουν ως στόχο κάποιο συγκεκριμένο παραδοτέο που προκύπτει από τις συμβολές των συμμετεχόντων. Χωρίς να προϋποθέτουν απόλυτη συναίνεση στις εκροές, ενέχουν έναν χαρακτήρα αμοιβαίας επιρροής: το όποιο παραδοτέο είναι προϊόν ζύμωσης μέσα από τη συζήτηση και την αναγνώριση νέων παραμέτρων «εν θερμώ». Δεν θα μπορούσε να είναι απλή σύνθεση θέσεων που στάλθηκαν γραπτά. Υπ' αυτή την έννοια, οι συναντήσεις εργασίας, π.χ. μεταξύ επιμέρους ομάδων εκπροσώπων του συνολικού κύκλου των εταίρων, αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο για την προαγωγή του δημοσίου διαλόγου. ΚΟΙΝΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΕΔΙΟΥ: Η συμμετοχή εκπροσώπων των ενδιαφερόμενων φορέων σε μια έρευνα και η από κοινού αναγνώριση των ζητημάτων, μπορεί να προσφέρει ένα προωθημένο κοινό σημείο εκκίνησης, σε σχέση με την όποια απλή ενημέρωση. Εστιαζόμαστε εδώ στην έρευνα πεδίου, π.χ. μετρήσεις ποιότητας νερού, επιπέδου υδροφόρου ορίζοντα κλπ, επειδή ο χαρακτήρας της δίνει μια διάσταση προσωπικής εμπειρίας στα όποια συμπεράσματα. Το στοιχείο αυτό είναι εξαιρετικά ισχυρό και συνήθως συμβάλει στην περαιτέρω διάχυση της όποιας αποκτηθείσας γνώσης. ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Όπως και στις συναντήσεις εργασίας, υπάρχει και εδώ κάποιος συγκεκριμένος επιθυμητός στόχος, κάποιο προβλεπόμενο παραδοτέο. Όμως οι ομάδες εργασίας ακολουθούν περισσότερα χρονικά βήματα, μέσα από σειρά συναντήσεων. Με τον τρόπο αυτό, το αποτέλεσμα μιας ομάδας εργασίας μπορεί να είναι πιο σύνθετο και ολοκληρωμένο, ενώ παράλληλα αυξάνεται η δυνατότητα συμβιβασμού και συγκερασμού των απόψεων των εταίρων. Οι πρακτικές προϋποθέσεις της συνεργασίας περιορίζουν συνήθως τον αριθμό των συμμετεχόντων, σε σχέση με τα forum και άλλα ανάλογα πλαίσια. ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ: Σε σχέση με τις ομάδες εργασίας, οι επιτροπές έχουν κατά κανόνα ένα μονιμότερο και γενικότερο χαρακτήρα, υπερβαίνοντας επιμέρους θεματικές και βαραχυπρόθεσμους στόχους. Έχουν επίσης, συνήθως, έναν άμεσα ή έμμεσα αποφασιστικό χαρακτήρα, που οι ομάδες εργασίας δεν έχουν. Η πρόσκληση για συμμετοχή ενός εταίρου σε μια επιτροπή αποτελεί ουσιαστικά αναγνώριση της αρμοδιότητάς του στο αντικείμενο. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΥΝΑΠΟΦΑΣΗΣ: Στον όρο αυτό μπορούμε να περιλάβουμε κάθε ιεραρχικά ανώτατο πλαίσιο αποφασιστικού χαρακτήρα από περισσότερους του ενός εταίρους, υπό ίσους όρους. Η κατάληξη της διαδικασίας προϋποθέτει συναίνεση. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 9

ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΒΑΣΕΙ ΚΟΙΝΟΥ/ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Το σχήμα 3 αποτυπώνει ιεραρχικά τα διάφορα εργαλεία πληροφόρησης και συμμετοχής ανάλογα με την ποσότητα και το βάθος της πληροφορίας που παρέχουν. Η ιεράρχηση αυτή βαδίζει αντίστροφα από το ποσοστό του ευρύτερου κοινού το οποίο αγγίζει. Ως εκ τούτου, στη βάση τις πυραμίδας λίγες λέξεις φτάνουν σε πολλούς αποδέκτες, ενώ στην κορυφή, κείμενα επί κειμένων συγκεντρώνονται σε πολύ μικρό αριθμό ατόμων. Σημειώνεται ιδιαίτερα η έννοια του βάθους της πληροφορίας: στην κορυφή ενδέχεται τελικά να φτάνουν επεξεργασμένα μικρά σχετικά κείμενα, π.χ. σχέδια νόμου, τα οποία όμως είναι εξαιρετικά πυκνά και αντιπροσωπεύουν μεγάλο όγκο πληροφοριών που έχουν επεξεργαστεί οι μετέχοντες στα προηγούμενα επίπεδα. Στο τρίτο επίπεδο της πυραμίδας, η διαχωριστική γραμμή υποδηλώνει το όριο της επικοινωνίας με το ανώνυμο κοινό, π.χ. μέσω διαφήμισης, από την επικοινωνία με γνωστούς αποδέκτες, π.χ. τους ενδιαφερόμενους που έχουν δώσει το όνομά τους. Η διάκριση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική καθότι η γνώση των στοιχείων επαφής των αποδεκτών παρέχει τη δυνατότητα συνέχειας και συνέπειας στην αποστελλόμενη πληροφορία. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 10

ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται τα επιμέρους εργαλεία σε αντίστροφη σειρά ιεράρχησης, από τα περισσότερο «γενικής χρήσης» στα πλέον εστιασμένα από πλευράς κοινού. Το επίπεδο 1 (απόφαση) δεν περιλαμβάνεται, καθώς υπερβαίνει τις αρμοδιότητες αυτού καθαυτού του σχήματος συνεργασίας στο πλαίσιο του έργου. Σημειώνεται όμως ότι θεσμικά αρμόδιος φορέας για την περιοχή είναι η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας η οποία είναι εταίρος του σχήματος. Η κατανομή των εργαλείων στις κατηγορίες Ενημέρωση / Ενδιαφέρον / Συμμετοχή φαίνεται με πορτοκαλί χρώμα. Τα εργαλεία που επιλέγονται σημειώνονται με Χ. Η επιλογή των εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν τελικά συνδέεται με την αποδοτικότητα καθενός από αυτά, καθώς και με την εμπειρία και τις δεξιότητες του εταιρικού σχήματος. Σημαντικό είναι πάντως τα επιλεγμένα εργαλεία να καλύπτουν όλα τα επιμέρους στάδια της διαδικασίας διαβούλευσης. ΠΑΡΟΧΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΝΤΥΠΑ SPOT / ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ 5 PRESS PACKS ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 4 ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΧΩΡΟΙ BLOGS ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΑ / ΣΥΜΠΟΣΙΑ / ΗΜΕΡΙΔΕΣ FOCUS GROUPS 3 ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ FORUM ΘΕΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΟΙΝΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΕΔΙΟΥ 2 ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 11

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Η επιλογή εργαλείων πληροφόρησης συνδέεται με μια στρατηγική προσέγγιση της ανάπτυξης εταιρικής σχέσης με το προς ενημέρωση κοινό. Υπ' αυτή την έννοια, η διαδρομή που απεικονίστηκε στην παράγραφο «Από την Ενημέρωση στη Συμμετοχή» υποστηρίζεται μέσα από τον καθορισμό συγκεκριμένων ρόλων για τα επιλεγμένα εργαλεία. Ειδικότερα, στο πλαίσιο των δράσεων ενημέρωσης, στόχος είναι η κατά το δυνατόν διασφάλιση μιας κοινής γνώσης βάσης που διατρέχει το σύνολο του κοινού - στόχου. Ως εκ τούτου, επιλέχθηκε η παραγωγή και διανομή υλικού μέσω καναλιών που μπορεί το εταιρικό σχήμα, και ιδιαίτερα ο δικαιούχος, να διασφαλίσει. Μέσα από την τοπική και εθνική δικτύωση των εταίρων, η διανομή εντύπων, η δημοσίευση spot και καταχωρίσεων, καθώς και η πρόκληση δημοσιευμάτων μέσω δελτίων τύπου και press packs, είναι στόχοι που μπορούν να επιτευχθούν. Παράλληλα, παρότι μπορεί να υπάρξει δημοσίευση μεμονωμένων άρθρων, εκτιμάται ότι είναι πρακτικά δύσκολο να διασφαλιστεί μια τακτική αρθρογραφία στα ΜΜΕ. Στο πλαίσιο της εφαρμογής εργαλείων που διευκολύνουν την εκδήλωση ενδιαφέροντος από πλευράς του κοινού, επιλέχθηκαν κατ' αρχάς εκείνα που έχουν «πολλαπλασιαστική» ικανότητα, προσφέρονται δηλαδή για περαιτέρω αναπαραγωγή και διάδοση από το ίδιο το κοινό που τα παρακολουθεί. Τέτοια είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, δηλαδή οι διαδικτυακοί χώροι, τα blogs και οι ηλεκτρονικές περιοδικές εκδόσεις (e-bulletin). Τα δύο τελευταία έχουν την ιδιαιτερότητα της τακτικής ανανέωσης και ως εκ τούτου προσφέρονται για να κρατάνε ένα ζήτημα στην επικαιρότητα και να προκαλούν περαιτέρω δημοσιότητα, καθώς χρησιμοποιούνται συχνά ως πηγές από δημοσιογράφους. Περαιτέρω, η κατάρτιση καταλόγων ενδιαφερομένων υποστηρίζει τη συνεπή χρήση των περιοδικών εκδόσεων. Στη συνέχεια, επιλέχθηκαν άλλα δύο εργαλεία που προσφέρονται για τη φύση του ζητήματος για το οποίο γίνεται η πληροφόρηση. Οι επισκέψεις ενημέρωσης μπορούν να φέρουν ένα σημαντικό μέρος του κοινού σε επαφή με αυτό καθαυτό το «αντικείμενο» της διαβούλευσης, τον Ανθεμούντα. Παράλληλα, η οργάνωση συνεδριακών δραστηριοτήτων καλύπτει την ανάγκη ενεργοποίησης της επιστημονικής κοινότητας για την υποστήριξη της διαδικασίας διαβούλευσης, λόγω ακριβώς των υψηλών τεχνογνωστικών απαιτήσεων που έχει η ολοκληρωμένη διαχείριση του νερού. Για την υλοποίηση της ίδιας της διαδικασίας διαβούλευσης, επιλέχθηκε το πλαίσιο του forum που δίνει τη δυνατότητα ευρείας συμμετοχής, με σχετικά περιορισμένο όμως τον αποφασιστικό χαρακτήρα. Πάντως, παρότι η συμμετοχή σε ένα forum δεν απαιτεί την κατάθεση ολοκληρωμένων και εμπεριστατωμένων απόψεων, εκτιμάται ότι θα αποτελέσει αφορμή για τη διαμόρφωση συγκεκριμένων θέσεων από σημαντικό ποσοστό των κοινωνικών εταίρων. Τέλος, προκειμένου να τηρηθεί με συνέπεια το χρονοδιάγραμμα της διαβούλευσης και να εξαχθούν συγκεκριμένα συμπεράσματα, επιλέχθηκε η σύσταση μιας συντονιστικής επιτροπής μέσα από το ίδιο το forum και η λειτουργία ομάδων εργασίας για την επεξεργασία επιμέρους ζητημάτων. Συνοψίζοντας τη στρατηγική μας προσέγγιση, μπορούμε να πούμε ότι: Επιδιώκουμε τη μέγιστη διάχυση της βασικής πληροφορίας μέσα από τα διαθέσιμα κανάλια Στοχεύουμε σε μια δυναμική διεύρυνσης του κοινού που συμμετέχει και Διαμορφώνουμε έναν «χώρο» ήπιας (μη εντατικής) ανταλλαγής απόψεων Μέσα από τον οποίο αναδεικνύονται εμπεριστατωμένες κατευθύνσεις για τα επιμέρους ζητήματα. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 12

ΑΤΥΠΗ ΕΠΙΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Στη μέχρι τώρα εργασία μας εξετάσαμε τα διαθέσιμα εργαλεία υποστήριξης μιας διαδικασίας διαβούλευσης στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 για τα Νερά. Προσεγγίσαμε επίσης τη στρατηγική τους εφαρμογή προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητά τους. Δεν ασχοληθήκαμε όμως, εσκεμμένα, με αυτό καθαυτό το αντικείμενο της διαβούλευσης και τις ιδιαιτερότητες που συνεπάγεται. Χωρίς να υπεισέλθουμε σε βάθος στο ζήτημα, χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι η έκδοση της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΕ για τα Νερά σηματοδοτεί μια σιωπηλή επανάσταση: με την επιλογή της υδρολογικής λεκάνης ως βασικής ενότητας για τη διαχείριση του νερού, η ΕΕ επιβάλλει στα κράτη-μέλη μια άνευ προηγουμένου αλλαγή στη διοικητική διάρθρωση και φιλοσοφία, με βάση υδρολογικά και οικολογικά κριτήρια. Ειδικότερα για τη χώρα μας, πέραν από την αλλαγή της διοικητικής ενότητας, η Οδηγία σηματοδοτεί και τη μετάβαση από τη φιλοσοφία μονομερούς διαχείρισης της προσφοράς για την κάλυψη της ζήτησης (supply-side management) στη χρήση (και) εργαλείων διαχείρισης της ίδιας της ζήτησης (demand-side management) στο πλαίσιο μιας κοινωνικής συμφωνίας. Όμως η συνειδητή συμμετοχή στην καθημερινή διαχείριση της ζήτησης προϋποθέτει την αντίστοιχη παιδεία από πλευράς των χρηστών. Ως εκ τούτου, η καμπάνια ενημέρωσης χρειάζεται να ενσωματώνει στοιχεία άτυπης εκπαίδευσης, στοχευμένα στο σύνολο του κοινού των χρηστών. Εν προκειμένω, η έννοια της άτυπης εκπαίδευσης συνδέεται με την ανάπτυξη μιας γενικότερης «κουλτούρας καταναλωτή νερού» που να υποστηρίζει την αειφορική διαχείριση των υδάτινων πόρων. Δεν σχετίζεται με έκτακτες καταστάσεις λειψυδρίας, οι οποίες άλλωστε δεν υφίστανται σήμερα στον Ανθεμούντα, όπως η επιτυχημένη καμπάνια «Προσέχουμε για να έχουμε» της ΕΥΔΑΠ. Πέραν της ίδιας της διαβούλευσης, η Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά έχει μια προοπτική 25ετίας τουλάχιστον και με αυτή την προοπτική έχει σχεδιαστεί το Έργο. Πώς όμως μπορούμε να συνθέσουμε μια θετική «κουλτούρα καταναλωτή νερού»; Σύμφωνα με τον ορισμό του ανθρωπολόγου Edward B. Tylor η κουλτούρα εμπεριέχει γνώσεις, πεποιθήσεις, τέχνη, ήθη, έθιμα, νόμους καθώς και κάθε άλλη ικανότητα και συνήθεια αποκτά ένα άτομο ως μέλος της κοινωνίας. Στην περίπτωσή μας μπορούμε να τα προσδιορίσουμε ως εξής: Γνώσεις: έννοιες όπως ο υδρολογικός κύκλος και το ισοζύγιο νερού χρειάζεται να γίνουν κοινό κτήμα του συνόλου της κοινωνίας. Σημειώνεται ότι η εμπειρική γνώση αυτών των ζητημάτων, καθώς και οι τρόποι προσαρμογής στις μεταβολές τους, ήταν μέχρι πρόσφατα τμήμα της αγροτικής κουλτούρας. Πεποιθήσεις: η πεποίθηση της «κυριαρχίας» και άρα του ολικού ελέγχου επί των φυσικών πόρων, δεν μπορεί να στηρίξει μια πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης. Ο άνθρωπος δεν καθορίζει τη συμπεριφορά και την επάρκεια των πόρων με απόλυτους όρους, αλλά τους διαχειρίζεται και τους επηρεάζει με τη συμπεριφορά του. Ήθη: η αξία του φυσικού πλούτου και ο σεβασμός προς τον πλανήτη που μας φιλοξενεί, αναδεικνύονται ολοένα στο προσκήνιο της περιβαλλοντικής πολιτικής, ως αντίδοτο στη συνεχιζόμενη σπατάλη των πόρων. Η ρήση «τη Γη δεν την κληρονομήσαμε αλλά τη δανειστήκαμε από τα παιδιά μας» αποδίδει απλοϊκά αλλά παραστατικά την έννοια της αειφορίας και το αναγκαίο νέο ήθος. Νόμοι: όλα τα παραπάνω συναρτώνται με την ατομική και συλλογική ευθύνη διαχείρισης των φυσικών πόρων και, άρα, της διασφάλισης του ίδιου μας του μέλλοντος ως κοινωνία. Οι νόμοι μας προσαρμόζονται στην ευθύνη αυτή, όπως στην περίπτωση της εναρμόνισης με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά, δίνοντας στις δημοκρατικές κοινωνίες τα αναγκαία εργαλεία λήψης αποφάσεων και εφαρμογής. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 13

Συνήθειες: οι καθημερινές μας συνήθειες αποτελούν την εικόνα των επιλογών μας. Στη διαχείριση του νερού, οι αγροτικές χρήσεις αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό της κατανάλωσης, ενώ οι οικιακές πολύ μικρότερο. Και οι μεν και οι δεν όμως έχουν, κατ' αναλογία, σημαντικά περιθώρια εξοικονόμησης και εξορθολογισμού της κατανάλωσης στο πλαίσιο της καθημερινής χρήσης. Εν ολίγοις, τα στοιχεία τα οποία χρειάζεται να επηρεάσουμε είναι εκείνα που ανατρέπουν μια μη βιώσιμη κουλτούρα σπατάλης και έλλειψης ευθύνης για τους φυσικούς πόρους και ειδικότερα το νερό. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Ο εξαντλητικός σχεδιασμός του περιεχομένου των δράσεων ενημέρωσης δεν είναι αντικείμενο της παρούσας εργασίας. Εκείνο όμως που χρειάζεται να δώσουμε σε αυτή τη φάση είναι κάποιες βασικές κατευθύνσεις για την καμπάνια ενημέρωσης, λαμβάνοντας υπ' όψιν τα παραπάνω στοιχεία. Κατ' αρχάς, η γλώσσα της επικοινωνίας πρέπει να είναι απλή (βλ. Παράρτημα «Ένα δείγμα γραφής»), η «ταυτότητά» της να είναι ελκυστική και να γίνεται σαφές προς το κοινό ότι το αντικείμενο είναι κάτι που το αφορά. Περαιτέρω, η προσέγγιση πρέπει να είναι ως ίσος προς ίσον και όχι «πατερναλιστική». Θα ήταν χρήσιμο να αναδειχθούν κάποια πραγματικά άτομα που παρέχουν την πληροφορία, προκειμένου αυτή να μην έχει απρόσωπο χαρακτήρα. Οι γνώσεις που απαιτούνται για τη βασική κατανόηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης νερού είναι απλές και (θεωρητικά) δεδομένες σε μεγάλο ποσοστό ήδη από τη βασική εκπαίδευση. Εκείνο που απαιτείται είναι μια πιο άμεση και βιωματική πρόσληψη των γνώσεων αυτών. Ειδικότερα ο κύκλος και το ισοζύγιο του νερού προσφέρονται ιδιαίτερα για επιδεικτικές δράσεις (αφίσες, demos, κατασκευές, πειράματα κλπ.). Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να παρουσιαστούν και οι γνωστοί ή άγνωστοι «μύθοι» γύρω από τη διαχείριση του νερού, οι συνέπειες από την κακή διαχείριση, κλπ. Παράλληλα, μέσα από τη διαδικασία αυτή γκρεμίζονται πολλές απλοϊκές και λανθασμένες πεποιθήσεις που διαιωνίζονται και καθορίζουν την ανάπτυξη στη χώρα μας, μέσα από την αυθαίρετη δόμηση σε ρέματα, τη (μη) διαχείριση των επιφανειακών απορροών κλπ. Προτείνεται η εκτενής συνεργασία με τοπικά σχολεία και εκπαιδευτικούς που υλοποιούν προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, για την υλοποίηση πολλών από τα παραπάνω. Ειδικότερα τα ζητήματα της αξίας της φύσης και της ζωής και του σεβασμού που θα πρέπει να τυγχάνουν, αποτελούν στοιχεία που η περιβαλλοντική εκπαίδευση προσπαθεί να αναδείξει εδώ και χρόνια. Η εναρμόνιση του εθνικού νομικού πλαισίου με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά με το νόμο 3199/2003 αποτελεί ένα σημαντικό έρεισμα για την πραγματοποίηση ενημερωτικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε συνεργασία με κρατικούς και κοινωνικούς φορείς. Τέλος, για τον επηρεασμό των συνηθειών στην κατανάλωση νερού προτείνεται η χρήση απλών μηνυμάτων πρακτικού ενδιαφέροντος σε μια πληθώρα διαθέσιμων μέσων που φτάνουν στους διάφορους καταναλωτές. Παράδειγμα: η έκδοση οδηγού καταναλωτή νερού από τη ΔΕΥΑ Ξάνθης στον οποίο, μεταξύ άλλων, παρουσιάζονταν διάφορα διαμετρήματα οπών και οι αντίστοιχες απώλειες σε νερό μέσα σε διάστημα ενός ή περισσοτέρων μηνών. Οι παραπάνω κατευθύνσεις εξειδικεύονται περαιτέρω στα επιμέρους εργαλεία πληροφόρησης που αναπτύχθηκαν μέχρι σήμερα και στα κοινά στοιχεία «εταιρικής ταυτότητας» που τα χαρακτηρίζουν (λογότυπος, σύνθημα, εικόνες κλπ.). ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 14

ΛΟΓΟΤΥΠΟΣ Ο λογότυπος περιλαμβάνει την επωνυμία, τον τρόπο γραφής (γραμματοσειρά, σχετικά μεγέθη), ενδεχόμενα σύμβολα, καθώς και το σύνολο των προδιαγραφών τοποθέτησης των στοιχείων αυτών ώστε το αποτέλεσμα να είναι αναγνωρίσιμο και συνεπές. Ιδανικά, ένα λογότυπο είναι εύκολο να αναγνωριστεί ακόμη και σε πολύ χαμηλή ανάλυση ή απουσία χρωμάτων. Για τις ανάγκες του έργου, του οποίου ο διακριτικός τίτλος είναι Water Agenda, επιλέξαμε μια απλή σύνθεση με τον τίτλο και το περίγραμμα της λεκάνης του Ανθεμούντα. Το σχήμα αυτό είναι αρκετά χαρακτηριστικό και εμφανίζεται τακτικά στις εκθέσεις και τα παραδοτέα του έργου. Παρότι το πληροφοριακό περιεχόμενο είναι διαφορετικό κάθε φορά, π.χ. διοικητική διαίρεση, όρια υδάτινων σωμάτων, στοιχεία υδροφορέων κλπ., το περίγραμμα είναι αναγνωρίσιμο. Σημειώνουμε ότι ο διακριτικός τίτλος του έργου είναι στα αγγλικά και ότι δεν έχει νόημα η απόδοσή του στα ελληνικά δεδομένου ότι, ούτως ή άλλως, συνοδεύεται συνήθως από την αναλυτική του περιγραφή. Σύμφωνα με τους κανόνες δημοσιότητας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα έργα LIFE, είναι απαραίτητη η αναγραφή του λογοτύπου του χρηματοδοτικού εργαλείου LIFE σε όλες τις εκδόσεις και τα παραδοτέα του έργου. Ως εκ τούτου, επιλέχθηκε μια σύνθεση των δύο λογοτύπων, η οποία συνδέει το έργο με το χρηματοδοτικό εργαλείο που το υποστηρίζει, καλύπτει την αναγνωρισιμότητα και είναι εύκολο στην ενσωμάτωση στις ποικίλες εφαρμογές, όπως έντυπα, ιστοσελίδες, εκθέσεις κλπ. ΕΡΓΟ LIFE04/ENV/GR/000099 WATER AGENDA Σχεδιασμός: Αλέξανδρος Δεληγιάννης, Θάνος Μπελαλίδης ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 15

ΒΑΣΙΚΟ ΣΥΝΘΗΜΑ Το βασικό σύνθημα ("slogan") οφείλει να αποτυπώνει σύντομα, απλά και ευκολομνημόνευτα, την κεντρική ιδέα του έργου. Συγκεκριμένα, από την πληθώρα των στοιχείων του έργου, το βασικότερο ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος είναι η προσπάθεια επίτευξης μιας συμφωνίας ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής, για τη διαχείριση του υδάτινου πόρου που αντιπροσωπεύει ο Ανθεμούντας. Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να σημειωθούν τα εξής: - Στη δημόσια συζήτηση καλούνται να συμμετάσχουν, στο σύνολό τους, οι κοινωνικοί εταίροι που συνδέονται με οποιονδήποτε τρόπο με τη διαχείριση του νερού της περιοχής εφαρμογής. - Ειδικότερα, οι εταίροι συνδέονται σε σημαντικό ποσοστό με την κατανάλωση ύδατος. Ως εκ τούτου, στη συζήτηση αναμένεται να αναδείξουν τις ανάγκες και απαιτήσεις του κλάδου τους σε νερό. - Παράλληλα, σημειώνεται ότι η Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά αναγνωρίζει, παράλληλα με τις ανθρώπινες ανάγκες, τη σπουδαιότητα του νερού στις λειτουργίες των οικοσυστημάτων. - Περαιτέρω, αναγνωρίζεται ότι η εύρυθμη λειτουργία πολλών οικοσυστημάτων συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την ανανέωση των υδάτινων πόρων. - Παρότι τα οικοσυστήματα καθαυτά δεν αποτελούν «εταίρο», οι ανάγκες τους οφείλουν να συμπεριληφθούν στο πλαίσιο της συζήτησης. - Στόχος είναι η «αειφόρος διαχείριση», η οποία διασφαλίζει επαρκείς ποσότητες νερού καλής ποιότητας για το σύνολο των αναγκών, για τη σημερινή και τις μελλοντικές γενιές. Υπ' αυτή την έννοια, στόχος του έργου είναι η ανάδειξη και η επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ των διαφόρων απαιτήσεων σε νερό, συμπεριλαμβανομένων των αναγκών των οικοσυστημάτων και της ίδιας της ανάγκης για ανανέωση των υδάτινων πόρων. Σε μια προσπάθεια σύνοψης των παραπάνω, προτάθηκε και επιλέχθηκε το σύνθημα «Νερό για όλους, νερό για τη ζωή» ως πλέον κατάλληλο για τους εξής λόγους: - Το πρώτο σκέλος καλύπτει τις ανάγκες των εταίρων. - Στο δεύτερο σκέλος, η λέξη «ζωή» αντιπροσωπεύει τα οικοσυστήματα και την αειφορία. - Η δυαδική του δομή εκφράζει την έννοια της ισορροπίας. Πρόταση/Επιμέλεια: Αλέξανδρος Δεληγιάννης, Θάνος Μπελαλίδης Στοιχειοθεσία: Δημήτρης Σωτηρόπουλος / Moebius Design ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 16

ΕΙΚΟΝΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ Σε συνέχεια του βασικού συνθήματος, επιλέγονται κάποιες χαρακτηριστικές εικόνες οι οποίες θα πλαισιώνουν και θα ενισχύουν τα κείμενα στις διάφορες παραγωγές (έντυπα, website, καταχωρίσεις). Κατά τη συζήτηση μεταξύ του δικαιούχου (Ανατολική Α.Ε.), υπεύθυνου για το τοπικό σκέλος της δημοσιότητας και του εταίρου (ΕΚΠΑΑ) που έχει την ευθύνη του εθνικού σκέλους, κρίθηκε σκόπιμο να αποφευχθούν μηνύματα κινδυνολογικού χαρακτήρα κατά την προσπάθεια ανάδειξης του προβλήματος (υδατικό έλλειμμα). Υπ' αυτή την έννοια εκτιμήθηκε ότι εικόνες λειψυδρίας, ερημοποίησης κλπ., θα απομάκρυναν το κοινό-στόχο, ιδιαίτερα μάλιστα καθώς η σημερινή εικόνα του Ανθεμούντα δύσκολα θα μπορούσε να συνδεθεί με τόσο απαισιόδοξα σενάρια. Αντ' αυτού, επιλέχθηκε η χρήση «αισιόδοξων» εικόνων, που συνδέονται με τον ίδιο τον στόχο της εφαρμογής της Οδηγίας - Πλαίσιο για τα Νερά, δηλαδή τη διασφάλιση των υδάτινων πόρων για την κάλυψη των σημερινών και των μελλοντικών αναγκών. Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία ενός αγοριού που κοιτάζει τα νερά, θυμίζοντάς μας υποσυνείδητα ότι οφείλουμε να διαφυλάξουμε τον πόρο αυτόν και για τις επόμενες γενιές. Φωτογραφίες: Photos.com, Ανατολική Α.Ε. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 17

ΒΑΣΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΝΤΥΠΟ Στο πλαίσιο συνάντησης εργασίας που πραγματοποιήθηκε στις 13/1 στα γραφεία του Δικαιούχου (Ανατολική Α.Ε.) με τη συμμετοχή των εταίρων Δήμου Θέρμης, Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και ΕΚΠΑΑ, αποφασίστηκαν οι βασικές πληροφορίες που θα πρέπει να δοθούν στους κοινωνικούς εταίρους στο πλαίσιο της προετοιμασίας και έναρξης της διαδικασίας δημόσιας διαβούλευσης. Αυτές είναι: - Παρουσίασή της υφιστάμενης κατάστασης των υδάτινων πόρων στην υδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα. - Ανάδειξη του προβλήματος (υδατικό έλλειμμα) με τη βοήθεια και του σεναρίου αναφοράς. - Ενημέρωση για τις πολιτικές διαχείρισης νερού και τις κατευθύνσεις της WFD. - Ενημέρωση για το έργο LIFE. Οι παραπάνω πληροφορίες συνοψίζονται και παρουσιάζονται, κατά το δυνατόν εκλαϊκευμένα, στο βασικό ενημερωτικό έντυπο (summary brochure) του έργου. Για τη διευκόλυνση της κατανόησης του αντικειμένου, καθώς και για την ανάδειξη της ευθύνης και της δυνατότητας θετικής συνεισφοράς κάθε πολίτη, στο έντυπο συμπεριλήφθηκαν δύο επιπλέον θεματικές: - Η αξία του νερού ως πόρου / Βασικές έννοιες - Όλοι μπορούμε να βοηθήσουμε Κείμενα: Δήμος Τσαντίλης, Αλέξανδρος Δεληγιάννης, Ελισάβετ Παυλίδου Στοιχειοθεσία: Δημήτρης Σωτηρόπουλος / Moebius Design, Θάνος Μπελαλίδης Φωτογραφίες: Photos.com, Ανατολική Α.Ε. ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 18

ΚΥΡΙΟΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΤΟΠΟΣ Η παρουσία του έργου LIFE Water Agenda στο Διαδίκτυο περιλαμβάνει τέσσερις συνδεδεμένους τόπους: - Τον κύριο διαδικτυακό χώρο www.lifewateragenda.org - Το εικονικό πάρκο (virtual park) για την υποστήριξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (υπό κατασκευή) - Το χρονικό (blog) που καταγράφει τα βήματα υλοποίησης της διαδικασίας διαβούλευσης - Τον διαδικτυακό χώρο ανταλλαγής πληροφοριών, αποκλειστικά για τα μέλη του Ευρω- Μεσογειακού Δικτύου Συνεργασίας Ο κύριος διαδικτυακός τόπος αποτελεί το σημείο εκκίνησης για την αναζήτηση πληροφοριών για το έργο. Παρέχει τις βασικές πληροφορίες για το έργο, τους εταίρους και τις επιμέρους δράσεις. Παράλληλα, περιγράφει τις βασικές έννοιες που απαιτούνται για την κατανόηση του έργου, όπως η αειφορική διαχείριση και η δημόσια διαβούλευση. Ο επισκέπτης μπορεί από τον κύριο τόπο να συνδεθεί με οποιοδήποτε από τους άλλους τρεις. Ειδικότερα η πρόσβαση στον χώρο συνεργασίας του Ευρω-Μεσογειακού Δικτύου είναι ελεγχόμενη και απαιτεί σχετικά από πλευράς του χρήστη. Κείμενα: Δήμος Τσαντίλης, Αλέξανδρος Δεληγιάννης, Ελισάβετ Παυλίδου Σχεδιασμός: Αλέξανδρος Δεληγιάννης, Θάνος Μπελαλίδης Φωτογραφίες: Photos.com, Ανατολική Α.Ε. Φιλοξενία: ΕΚΠΑΑ ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 19

ΧΡΟΝΙΚΟ (BLOG) Συμπληρωματικά προς τον κύριο διαδικτυακό τόπο αναπτύχθηκε το χρονικό (blog), που καταγράφει τα βασικά βήματα υλοποίησης του έργου και γενικότερα της διαδικασίας διαβούλευσης. Το blog, με τίτλο «Ημερολόγιο Καταστρώματος» αποτελεί έναν σύγχρονο τρόπο επικοινωνίας και ενημέρωσης του κοινού για το έργο και απευθύνεται κατά κύριο λόγο στις νεότερες ηλικίες. Η γλώσσα του είναι σχετικά απλή και στοχεύει να δώσει την αίσθηση της εξέλιξης του έργου. Παράλληλα, με αφορμή τα εκάστοτε βήματα της διαδικασίας, θα γίνεται περαιτέρω εμβάθυνση σε επιμέρους ζητήματα που ανακύπτουν. Ο επισκέπτης / αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να σχολιάσει κάθε εγγραφή, καθώς και να κάνει περαιτέρω ερωτήσεις. Ανάλογα με την επισκεψιμότητα και την ανταπόκριση σε αυτήν την 1- προς-1 επικοινωνία, ενδέχεται στη συνέχεια να λειτουργήσει και σχετικό e-forum. Η διεύθυνση του blog είναι wateragenda.livejounal.com Κείμενα: προβλέπονται συμβολές από πολλά μέλη της Ομάδας Έργου. Φιλοξενία: LiveJournal / SixApart ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 20

ΧΩΡΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το Ευρω-Μεσογειακό Δίκτυο Συνεργασίας θα αποτελέσει ένα από τα «κληροδοτήματα» του έργου LIFE Water Agenda, καθώς η λειτουργία του προγραμματίζεται να συνεχιστεί και μετά την ολοκλήρωση του έργου. Στο Δίκτυο συμμετέχουν, κατ' αρχάς, οι εθνικοί και διακρατικοί εταίροι του έργου. Στη συνέχεια προβλέπεται το Δίκτυο να επεκταθεί σημαντικά, συνδέοντας φορείς και εμπειρογνώμονες που έρχονται σε επαφή με το έργο, κυρίως μέσω της οργάνωσης του προβλεπόμενου επιστημονικού Συνεδρίου και Συμποσίου. Κάθε άτομο που συμμετέχει στο Δίκτυο έχει προσωπικό όνομα χρήστη (username) και κωδικό ασφαλείας (password) για την είσοδό του στον διαδικτυακό Χώρο Συνεργασίας. Παράλληλα έχει και συγκεκριμένα δικαιώματα ανάγνωσης (Reader) ή/και προσθήκης / τροποποίησης του υλικού (Author), ενώ για την τροποποίηση της δομής του Χώρου και της προσθήκης / διαγραφής των χρηστών απαιτούνται δικαιώματα διαχειριστή (Manager). Το σύστημα επιτρέπει την εύκολη ανάρτηση κειμένων, εικόνων και παρουσιάσεων με τη μορφή σελίδων, την αποθήκευση και διάθεση κοινών αρχείων και συνδέσμων, καθώς και τη διενέργεια συζητήσεων (debates). Φιλοξενία: Mayetic / OODrive ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 21

ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Παρότι μόνο έμμεσα αφορά την ενημέρωση του ευρύτερου κοινού, η βάση πληροφοριών του έργου αποτελεί το υπόβαθρο στο οποίο στηρίζεται η οποιαδήποτε κίνηση δημοσιότητας, για λόγους συνέπειας και δομής. Η βάση αναπτύχθηκε με το σκεπτικό της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου και εξελισσόμενου γνωστικού υποβάθρου, από ήδη υφιστάμενες πληροφορίες καθώς και από υλικό το οποίο προκύπτει κατά την πορεία του έργου. Η βάση περιλαμβάνει επιμέρους εγγραφές που αντιπροσωπεύουν τις «μονάδες» της διαθέσιμης πληροφορίας, π.χ. επιστημονικές ανακοινώσεις, δελτία τύπου, εκθέσεις, διευθύνσεις στο Διαδίκτυο κλπ. Περιλαμβάνει επίσης ιεραρχικές κατηγορίες με στις οποίες αντιστοιχούν οι εγγραφές. Η αντιστοίχηση δεν είναι 1-προς-1, αλλά κάθε εγγραφή μπορεί να ανήκει σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Περαιτέρω, κάθε εγγραφή μπορεί να περιλαμβάνει συνδεδεμένα αρχεία, διευθύνσεις, μηνύματα κλπ. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι η εύκολη εισαγωγή και ενσωμάτωση νέων πληροφοριών στην ήδη υφιστάμενη μορφή τους, καθώς και η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης της ιεραρχικής οργάνωσης των πληροφοριών, εάν συγκεκριμένες κατηγορίες αναπτύσσονται δυσανάλογα. Ανάπτυξη Εφαρμογής: Αλέξανδρος Δεληγιάννης Πλατφόρμα: Sycon IDEA! ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 22

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΝΑ ΠΡΩΤΟ ΔΕΙΓΜΑ ΓΡΑΦΗΣ Κείμενο: Δήμος Τσαντίλης ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 23

Διαβάζουμε στο προοίμιο της οδηγίας πλαίσιο για τα νερά: «Το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως τα άλλα, αλλά κληρονομιά που οφείλουμε να προστατεύουμε ως τέτοια». Και πράγματι. Χωρίς το νερό η ζωή είναι αδύνατη. Χωρίς το νερό ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι αδύνατος. Ένα εμπορικό προϊόν είναι δυνατόν να υποκατασταθεί από ένα άλλο. Όχι το νερό. Το νερό δεν είναι συνεπώς εμπόρευμα όπως τα άλλα. Δεν είναι όμως και δημόσιο αγαθό ελεύθερο για όλους. Τα αποθέματα καλής ποιότητας νερού είναι περιορισμένα και άνισα κατανεμημένα στον χώρο και τον χρόνο. Τα αποθέματα νερού ανανεώνονται. Η ανανέωσή τους είναι μια αργή διαδικασία. Οι ρυθμοί με τους οποίους αντλούμε και ρυπαίνουμε το νερό είναι συχνά ταχύτεροι από τους ρυθμούς με τους οποίους το νερό αναπληρώνεται. Άρα μία του χρήση συχνά αποκλείει τις άλλες. Η αναγνώριση ότι το νερό δεν είναι εμπόρευμα όπως τα άλλα έχει μεγάλη σημασία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ιδρύθηκε για οικονομικούς λόγους. Η δημιουργία και η καλή λειτουργία της Κοινής Αγοράς, όπου όλα τα προϊόντα θα κυκλοφορούν ανεμπόδιστα ήταν ο κύριος λόγος για την ίδρυσή της. Αν το νερό δεν είναι εμπόρευμα όπως όλα τα άλλα, τότε κατέχει μια ιδιαίτερη θέση, υπεράνω των δεσμεύσεων που θέτει στα εμπορεύματα ο ελεύθερος ανταγωνισμός. Το νερό απαιτεί μια ιδιαίτερη μεταχείριση, ακόμη και αν αυτό αντιβαίνει στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς Διαχείριση της ποιότητας και της ποσότητας Η διαχείριση και η χρήση του νερού σήμερα απέχει ακόμη πολύ από αυτόν τον υψηλό στόχο. Το νερό υφίσταται αυξανόμενες πιέσεις καθώς η ζήτηση αυξάνεται. Η ανάπτυξη της οικονομίας, η αλλαγή του τρόπου ζωής, το πέρασμα από τις παραδοσιακές στις εντατικές καλλιέργειες απαιτούν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες νερού. Όχι όμως οποιουδήποτε νερού. Σημαντικό ρόλο παίζει η ποιότητα. Το νερό που πίνουμε, το νερό που χρησιμοποιεί η βιομηχανία, το νερό με το οποίο ποτίζουμε τις σύγχρονες καλλιέργειες πρέπει να είναι διαθέσιμο στην απαιτούμενη ποσότητα και στην απαιτούμενη ποιότητα. Η προστασία του νερού πρέπει συνεπώς να είναι όχι μόνο ποιοτική, αλλά και ποσοτική. Δεν αρκεί, με άλλα λόγια να προστατεύουμε το νερό μόνο από την ρύπανση. Πρέπει να εξασφαλίζουμε επαρκή ποσότητα νερού ακόμη και σε περιοχές που δεν είναι εξίσου ευνοημένες με άλλες περιοχές πλούσιες σε νερό. Ιδιαίτερα στο δικό μας το μεσογειακό κλίμα με τα θερμά και άνυδρα καλοκαίρια πρέπει να εξασφαλίζονται επαρκείς ποσότητες νερού κατά την θερινή περίοδο, όταν οι βροχές είναι σπάνιες έως και ανύπαρκτες. Η ποιότητα και η ποσότητα του νερού είναι αλληλένδετες. Η μείωση της ποσότητας του νερού επηρεάζει την ποιότητα γιατί η πυκνότητα των ρύπων αυξάνεται. Λιγότερο νερό σε ένα ποτάμι, μια λίμνη ή έναν υπόγειο υδροφορέα ισοδυναμεί με αυξημένες συγκεντρώσεις ρύπων. Η απόληψη μιας ποσότητας νερού για μια ορισμένη χρήση, όπως π.χ. η άρδευση, δεν στερεί μόνο την ποσότητα του νερού που καταναλώνεται από τις άλλες χρήσεις. Στερεί μια πολύ μεγαλύτερη ποσότητα και αυτό για δύο λόγους: Ο πρώτος είναι ότι το νερό που απορρέει από τις αρδευόμενες εκτάσεις είναι ρυπασμένο από τα υπολείμματα των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται στην γεωργία. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η απόληψη νερού αυξάνει τις συγκεντρώσεις ρύπων στα ρέοντα και τα στάσιμα νερά. Η ποσοτική και ποιοτική διαχείριση του νερού είναι δύσκολη. Οι λύσεις σε ορισμένες συνθήκες δεν είναι λύσεις σε άλλες. Το φυσικό πλαίσιο διαφέρει από περιοχή σε περιοχή από κοιλάδα σε κοιλάδα. Το κλίμα διαφέρει, η ένταση και η κατανομή των βροχοπτώσεων διαφέρουν, όπως διαφέρουν το γεωγραφικό ανάγλυφο και η ευπάθεια και η ευπάθεια των οικοσυστημάτων. Οι ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 24

ανθρώπινες ανάγκες, οι ανάγκες της βιομηχανίας, της γεωργίας είναι σε κάθε περιοχή διαφορετικές. Οι διαφορές αυτές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των μέτρων που απαιτούνται για την προστασία και την ποιοτική και ποσοτική διαχείριση του νερού. Η ομοιόμορφη διαχείριση δεν είναι δυνατόν να είναι η ίδια στις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν σε μια τόσο μεγάλη έκταση, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το κλίμα είναι διαφορετικό, οι βροχοπτώσεις διαφέρουν σε ένταση και κατανέμονται διαφορετικά στον χώρο και τον χρόνο, η γεωλογία και το γεωγραφικό ανάγλυφο είναι διαφορετικά. Στις διαφορετικές περιοχές οι χρήσεις του νερού διαφέρουν, όπως διαφέρουν οι πολιτιστικές αξίες και οι παραδόσεις που αφορούν την κοινή χρήση του νερού. Όρια εκπομπών ή κριτήρια ποιότητας: Είναι η ενιαία διαχείριση του νερού σε όλη την επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης ουτοπία; Η απάντηση εξαρτάται από το πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπισθεί. Η προστασία του των επιφανειακών νερών από την ρύπανση ακολούθησε δύο διαφορετικούς δρόμους. Ο ένας ήταν ο παραδοσιακός. Η Κοινοτική νομοθεσία έθεσε όρια για τις εκπομπές ρύπων στο νερό που ίσχυαν αναλλοίωτα σε όλα τα κράτη μέλη και όλες τις περιφέρειες και τις διαφορετικές περιοχές της Κοινότητας, ανεξάρτητα από τις τοπικές συνθήκες. Ο άλλος ήταν ο καθορισμός κριτηρίων ποιότητας για το νερό ανάλογα με την χρήση και τις τοπικές συνθήκες, την αξία των οικοσυστημάτων και η σχέση κόστους/οφέλους. Στην πρώτη περίπτωση, ο μόνος βαθμός ελευθερίας που είχαν οι εθνικές κυβερνήσεις ήταν η επιλογή των μεθόδων για την επίτευξη των στόχων που καθορίζονταν από την Κοινοτική νομοθεσία. Η χρήση των οδηγιών ως το κύριο νομοθετικό εργαλείο (και όχι των κανονισμών, που ισχύουν ως έχουν σε όλα τα κράτη μέλη, ή των αποφάσεων που ισχύουν ως έχουν στα κράτη μέλη στα οποία απευθύνονται). Η δημόσια διοίκηση και ιδιαίτερα οι αρχές που είναι υπεύθυνες για την διαχείριση και την προστασία του νερού είναι εξοικειωμένες με την κατανόηση και εφαρμογή αυτού του είδους της νομοθεσίας και διαθέτουν την ικανότητα και την εμπειρία Στην δεύτερη περίπτωση, λαμβάνονται υπόψη τόσο οι περιβαλλοντικές, όσο και οι οικονομικές και οι κοινωνικές συνθήκες, και η ποιότητα καθορίζεται ανάλογα με την χρήση (πόσιμο νερό, νερό κατάλληλο για κολύμπι, νερό για ιχθυοκαλλιέργεια κτλ.). Η εφαρμογή συναντά δυσκολίες. Αν λόγου χάρη διαπιστωθεί ότι το νερό ενός ποταμού είναι ακατάλληλο για να χρησιμοποιηθεί για την άντληση πόσιμου νερού. Με ποια μέθοδο θα μειωθεί το ρυπαντικό φορτίο; Πως θα κατανεμηθούν δίκαια τα βάρη για την μείωση της ρύπανσης ανάμεσα σε αυτούς που ρυπαίνουν (δεδομένου ότι το κόστος είναι για τον καθένα διαφορετικό; Υδρολογικές λεκάνες: τα φυσικά όρια του νερού Η οδηγία πλαίσιο για το νερό επιχειρεί να συμφιλιώσει αυτές τις δύο προσεγγίσεις. Τα ποιοτικά κριτήρια είναι δυνατόν να χρησιμεύσουν ως οδηγός για τον καθορισμό ορίων εκπομπών. Τονίζει όμως ότι «οι διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν σε τοπικό επίπεδο στην Κοινότητα απαιτούν διαφορετικές λύσεις» και ότι «οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στις περιοχές όπου επηρεάζεται ή χρησιμοποιείται το νερό». Ποιες είναι όμως οι περιοχές όπου επηρεάζεται ή χρησιμοποιείται το νερό; Πώς καθορίζονται τα όρια; Μια διοικητική προσέγγιση θα οδηγούσε σε αδιέξοδο. Η διαχείριση του νερού, όπως ασκείται σήμερα, είναι αποσπασματική και είναι πολλές οι αρχές και οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για την ΕΚΠΑΑ LIFE WaterAgenda - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 25