ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευρετήριο βασικών συντομογραφιών ελληνικών και ξενόγλωσσων περιοδικών... 11 Πρόλογος... 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Η σημασία του συγκριτικού δικαίου περιβάλλοντος... 23 2. Σκοπός, αντικείμενο, διάρθρωση... 37 Α. ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Εισαγωγικά... 45 1. Η έννοια του περιβάλλοντος στο ελληνικό και γερμανικό δίκαιο... 50 1.1. Ελληνικό δίκαιο... 50 1.2. Γερμανικό δίκαιο... 52 2. Η συνταγματική θεμελίωση του δικαιώματος στο περιβάλλον - Έννομες συνέπειες... 53 2.1. Ελληνικό δίκαιο... 53 2.1.1. Έννομες συνέπειες ως απόρροια της συνταγματικής θεμελίωσης του ατομικού δικαιώματος στο περιβάλλον - Τάσεις και ενστάσεις... 58 2.2. Γερμανικό δίκαιο... 69
10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2.2.1. Έννομες συνέπειες ως απόρροια της συνταγματικής θεμελίωσης του ατομικού δικαιώματος στο περιβάλλον - Τάσεις και ενστάσεις... 73 3. Το δικαίωμα προστασίας του περιβάλλοντος ως έκφανση του δικαιώματος επί της προσωπικότητας στο ιδιωτικό δίκαιο... 85 3.1. Ελληνικό δίκαιο... 85 3.2. Γερμαvικό δίκαιο... 91 4. Επεξηγηματικές παρατηρήσεις - Προτάσεις... 96 Β. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟ ΙΚΑΙΟ: Συγκριτική θεώρηση προβληματικών ζητημάτων 1. Η παρ. 906 I, II BGB ως βασική διάταξη του γερμανικού γειτονικού δικαίου... 115 1.1. Γενικές παρατηρήσεις... 116 1.2. Περιεχόμενο των επενεργειών εκπομπών... 120 1.3. Το ουσιώδες της γειτονικής προσβολής (παρ. 906 I BGB)... 126 1.4. Λήψη πρόσφορων και οικονομικά ανεκτών μέτρων έναντι των τοπικά συνήθων εκπομπών (παρ. 906 II εδ. α BGB)... 132 1.5. Αξίωση εύλογης αντισταθμιστικής αποζημίωσης (παρ. 906 II εδ. β ΒGB)... 137 2. Η προβληματική των ορίων εφαρμογής του άρθρου 1003 ΑΚ και η σχέση του με τις αδικοπρακτικές διατάξεις των άρθρων 914 επ. ΑΚ... 143 2.1. Βασικές διαφορές των άρθρων 1003 ΑΚ και παρ. 906 ΒGB... 143 2.2. Εισαγωγή στην προβληματική της σχέσης του άρθρου 1003 ΑΚ με το άρθρο 914 ΑΚ... 144
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 2.3. Η προβληματική των ορίων του άρθρου 1003 ΑΚ σε σχέση με την εφαρμογή των άρθρων 914 επ. ΑΚ... 146 2.4. Προτάσεις... 157 3. Περιβαλλοντικές επενέργειες κατ άρθρο 1003 ΑΚ και δικαίωμα στην προσωπικότητα κατ άρθρο 57 ΑΚ... 160 3.1. Εισαγωγή στην προβληματική της σχέσης του άρθρου 1003 ΑΚ με το άρθρο 57 ΑΚ περί προστασίας του δικαιώματος επί της προσωπικότητας... 161 3.2. Το παράδειγμα της απόφασης ΑΠ 718/2001... 163 3.3. Κριτικές παρατηρήσεις... 166 3.4. Προτάσεις... 172 4. Προληπτική προστασία του δικαιώματος στην προσωπικότητα και όρια της αρχής της προφύλαξης σε περιπτώσεις ηλεκτρομαγνητικών επενεργειών από σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας ή αντίστοιχων εγκαταστάσεων... 174 4.1. Εισαγωγή στην προβληματική... 174 4.2. Η σύγχρονη τάση της ελληνικής νομολογίας με βάση την απόφαση ΠπρΘεσ. 26223/2005... 176 4.3. Οριοθέτηση της αρχής της προφύλαξης και του παρεμπίπτοντος ελέγχου ως προς τη νομιμότητα διοικητικών πράξεων από τα πολιτικά δικαστήρια... 181 4.4. Κριτικές παρατηρήσεις... 189 4.5. Η θέση του γερμανικού δικαίου... 197 4.6. Προτάσεις... 206 Γ. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟ Α ΙΚΟΠΡΑΚΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ: Συγκριτική θεώρηση προβληματικών ζητημάτων 1. Η προστασία του περιβάλλοντος βάσει της παρ. 823 BGB περί αδικοπρακτικής ευθύνης... 211 1.1. Γενικές παρατηρήσεις... 211
12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.2. Το πεδίο εφαρμογής της παρ. 823 BGB... 213 2. υσχέρειες ως προς την στοιχειοθέτηση αστικής περιβαλλοντικής ευθύνης... 220 2.1. Η προβληματική στοιχειοθέτησης αδικοπρακτικής περιβαλλοντικής ευθύνης και αυτούσιας αποκατάστασης οικολογικών ζημιών κατά το ελληνικό δίκαιο - Η α- νεπάρκεια των υφισταμένων διατάξεων... 221 2.2. Κριτικές παρατηρήσεις... 228 3. Προσπάθεια αντιμετώπισης των δυσχερειών ως προς τη στοιχειοθέτηση αστικής περιβαλλοντικής ευθύνης και αυτούσιας αποκατάστασης των οικολογικών ζημιών από το γερμανικό δίκαιο... 231 3.1. Εφαρμογή της αρχής της «εκ πρώτης όψεως αποδείξεως»... 231 3.2. Η αστική περιβαλλοντική ευθύνη του ρυπαίνοντος μέσα από ειδικούς νόμους του γερμανικού δικαίου... 233 3.2.1. H αστική ευθύνη του ρυπαίνοντος βάσει της παρ. 14 BImSchG «περί προστασίας από τις εκπομπές ρύπων»... 234 3.2.2. Η αστική ευθύνη του ρυπαίνοντος βάσει της παρ. 22 WHG «περί προστασίας των εγχωρίων υδάτων»... 239 3.2.3. H αστική ευθύνη του ρυπαίνοντος βάσει των παραγράφων 25 επ. AtG «περί ειρηνικής ε- φαρμογής της πυρηνικής ενέργειας...»... 250 3.2.4. H αστική ευθύνη του ρυπαίνοντος βάσει των παραγράφων 32 επ. GenTG «περί γενετικά τροποποιημένων οργανισμών»... 251 3.2.5. H αστική ευθύνη του ρυπαίνοντος βάσει των παραγράφων 114 επ. BΒergG «περί μεταλλευτικών δραστηριοτήτων»... 254
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13 3.2.6. Η παρ. 4 ΒΒodSchG σχετικά με υποχρεώσεις απομάκρυνσης κινδύνων σε βάρος του εδάφους... 257 3.2.7. Ο νόμος «περί αστικής ευθύνης για ζημίες από τη ρύπανση στο περιβάλλον» (UmweltΗG)... 258 4. Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ «περί περιβαλλοντικής ευθύνης...».. 276 5. Προτάσεις... 283. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Mέρος Α... 293 2. Μέρος Β... 302 3. Μέρος Γ... 317 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 333 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική... 337 Ξενόγλωσση... 349