ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2004 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 2009 29.5.2008 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την ηλεκτρονική δικαιοσύνη Επιτροπή Νομικών Θεμάτων Εισηγήτρια: Diana Wallis DT\725374.doc PE407.639v01-00
Εισαγωγή Εάν αξιοποιηθούν σωστά, οι τεχνολογίεςπληροφοριών μπορούν νασυμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της πρόσβασης και της αποτελεσματικότητας των δικαστικών συστημάτων της Ευρώπης. Λόγω της αυξανόμενης ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς και της διαρκώς αυξανόμενης κινητικότητας στην Ευρώπη, είναι πιθανό να αυξηθούν τα συναφή με τη διαμόρφωση διασυνοριακού δικαστικού συστήματος προβλήματα, όπως η γλώσσα, η απόσταση και η έλλειψη εξοικείωσης με τα διάφορα νομικά συστήματα. Τα προβλήματα αυτά, πάντως, μπορούν να αμβλυνθούν σε κάποιο βαθμό μέσω της σωστής αξιοποίησης των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ), βελτιώνοντας έτσι την πρόσβαση των πολιτών της Ευρώπης στη δικαιοσύνη και ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα της ενιαίας αγοράς. Το φάσμα των συναφών μετην εφαρμογή της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης επιλογών είναι ευρύ, καθώς τα κράτη μέλη έχουν ήδη εφαρμόσει τις ΤΠΕ σε διάφορους τομείς των εθνικών δικαστικών τους συστημάτων, παρότι ο βαθμός ανάπτυξης διαφέρει ανά χώρα και ανά θεματικό τομέα. Ακόμη, έχουν αναπτυχθεί αρκετές πρωτοβουλίες συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την υλοποίηση έργων όπως η σύνδεση μητρώων και για τη διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού Δικαστικού Άτλαντα στον τομέα των αστικών υποθέσεων. Κάποιοι από τους τομείς στους οποίους η συνεισφορά της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμη είναι οι ακόλουθοι: Ηλεκτρονικά μητρώα Δικαστικές διαδικασίες, όπως: o παρουσίαση αποδεικτικών στοιχείων (συμπεριλαμβανομένης της τηλεδιάσκεψης) o επίδοση εγγράφων o κατάσχεση/πάγωμα τραπεζικών λογαριασμών Ειδικές διαδικασίες, όπως: o διαταγές πληρωμών o μικροδιαφορές o αιτήσεις παροχής νομικής συνδρομής Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών Για την εφαρμογή της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να αντιμετωπιστούν διάφορα ζητήματα όπως, μεταξύ άλλων,: Πώς θα αντιμετωπιστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πρόβλημα της γλώσσας Πώς θα γίνεται ο έλεγχος της γνησιότητας Πώς θα διασφαλιστεί η συμβατότητα της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των εθνικών συστημάτων Πώς θα αντιμετωπιστούν τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης στα διάφορα κράτη μέλη Πώς θα διασφαλιστεί η βελτίωση της πρόσβασης των Ευρωπαίων στη δικαιοσύνη Πώς θα διασφαλιστεί η ενσωμάτωση της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης σε μελλοντικές πρωτοβουλίες PE407.639v01-00 2/7 DT\725374.doc
Ιστορικό Ομάδα «Νομική πληροφορική και επεξεργασία δεδομένων» (ηλεκτρονική δικαιοσύνη) του Συμβουλίου Μετά τη συνεδρίαση της Επιτροπής Μονίμων Αντιπροσώπων (Coreper) τον Δεκέμβριο του 2006, το έργο της ανάπτυξης της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης ανατέθηκε στην ομάδα «Νομική πληροφορική και επεξεργασία δεδομένων» (ηλεκτρονική δικαιοσύνη) του Συμβουλίου. Η εν λόγω ομάδα καθόρισε στη συνέχεια διάφορες προτεραιότητες και συναφείς κατευθυντήριες γραμμές εργασίας, και ασχολήθηκε με την υλοποίησή τους. Η ομάδα αναμένεται να υποβάλει έκθεση τον Ιούνιο του 2008 για την πραγματοποιηθείσα πρόοδο. Λόγω των διαφορετικών επιπέδων και προτύπων εφαρμογής των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών στα εθνικά δικαστικά συστήματα, οι υπουργοί Δικαιοσύνης της ΕΕ τάχθηκαν τον Ιανουάριο του 2007 υπέρ της υιοθέτησης αποκεντρωμένης προσέγγισης για την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης σε κοινοτικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να υπάρχει συντονισμός σε κάποιο βαθμό, ώστε να καταστεί δυνατή η ανταλλαγή πληροφοριών σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ταυτόχρονα η ανεξάρτητη λειτουργία των εθνικών συστημάτων, και να αποφευχθεί ο φόρτος από τη δημιουργία ενός νέου, κεντρικού κοινοτικού συστήματος ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Η ομάδα «Νομική πληροφορική και επεξεργασία δεδομένων» του Συμβουλίου έκρινε ότι οι πρωτοβουλίες στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης δεν πρέπει να είναι υποχρεωτικές για τα κράτη μέλη, ώστε να μην υποχρεώνονται τα τελευταία να θεσπίζουν νέα εθνικά συστήματα ή να τροποποιούν ριζικά τα υφιστάμενα. Το Συμβούλιο καθόρισε ως τομείς προτεραιότητας στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης τους ακόλουθους: Διαδικτυακή πύλη ηλεκτρονικής δικαιοσύνης Η ομάδα «Νομική πληροφορική και επεξεργασία δεδομένων» του Συμβουλίου ασχολείται επί του παρόντος με τη δημιουργία ευρωπαϊκής διαδικτυακής πύλης ηλεκτρονικής δικαιοσύνης η οποία θα αποτελεί ενιαίο σημείο πρόσβασης στα εθνικά δίκαια και στο κοινοτικό δίκαιο, ενσωματώνοντας όλες τις πληροφορίες που προέρχονται από εθνικές και ευρωπαϊκές διαδικτυακές πηγές. Σκοπός της πύλης αυτής είναι η διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ των δικαστηρίων, των δημόσιων αρχών και των ενδιαφερομένων, καθώς και η παροχή πληροφοριών στο κοινό. Ηλεκτρονικά μητρώα Υπάρχει ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο ένα μωσαϊκό ηλεκτρονικών μητρώων, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, κτηματολόγια, μητρώα επιχειρήσεων και μητρώα διαθηκών. Η εν λόγω ομάδα εργασίας του Συμβουλίου ξεκίνησε ένα πιλοτικό έργο δικτύωσης διαφόρων μητρώων αφερεγγυότητας, τα οποία θα προστεθούν στη συνέχεια στην ευρωπαϊκή διαδικτυακή πύλη ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, εμπλουτίζοντας τον κατάλογο των υφιστάμενων μητρώων. DT\725374.doc 3/7 PE407.639v01-00
Ηλεκτρονικές διαταγές πληρωμής Προτού ολοκληρωθεί η μελέτη σκοπιμότητας της Επιτροπής για την ηλεκτρονική λειτουργία του κανονισμού περί θέσπισης ευρωπαϊκής διαταγής πληρωμής (η οποία αναμένεται στα μέσα του 2008), η Γερμανία και η Αυστρία ξεκίνησαν ένα έργο ανάπτυξης διασυνοριακού συστήματος το οποίο θα μπορούσε να επεκταθεί σε κοινοτικό επίπεδο. Η βασική έκδοση του έργου αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή τον Δεκέμβριο του 2008 (όταν θα αρχίσει να εφαρμόζεται ο κανονισμός), και αργότερα θα εμπλουτιστεί με νέες λειτουργίες και δυνατότητες. Τηλεδιάσκεψη Η εν λόγω ομάδα εργασίας του Συμβουλίου μελετά τον τρόπο αξιοποίησης της τηλεδιάσκεψης για την παρουσίαση αποδεικτικών στοιχείων σε διασυνοριακές δικαστικές διαδικασίες. Επί του παρόντος, η τηλεδιάσκεψη χρησιμοποιείται στα περισσότερα κράτη μέλη σε ποινικές υποθέσεις, συνηθίζεται όμως πολύ λιγότερο σε αστικές υποθέσεις. Άλλα έργα στον τομέα της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης Επί του παρόντος εφαρμόζονται αρκετά διασυνοριακά έργα στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Ενδεικτικά αναφέρονται βάσεις δεδομένων όπως η EUR-lex, πύλες όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστικό Δίκτυο για αστικές και εμπορικές υποθέσεις, και συνεργασίες στον τομέα της δικτύωσης μητρώων, όπως η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Πληροφοριών σχετικά με την έγγειο ιδιοκτησία (European Land Information Service - EULIS). Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ηλεκτρονικές πληροφορίες είναι διάσπαρτες σε διάφορες διαδικτυακές πύλες, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στο κοινό. Για παράδειγμα, ο ιστότοπος του Ευρωπαϊκού Δικαστικού Δικτύου για αστικές και εμπορικές υποθέσεις παρέχει ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες για τους όρους υποβολής αιτήσεων παροχής και λήψης νομικής συνδρομής σε ολόκληρη την ΕΕ, ενώ μια άλλη διαδικτυακή πύλη, ο Ευρωπαϊκός Δικαστικός Άτλαντας στον τομέα των αστικών υποθέσεων, παρέχει επιπλέον πληροφορίες για τις γλώσσες στις οποίες μπορεί να γίνει η υποβολή αίτησης παροχής νομικής συνδρομής, καθώς και εργαλεία για τη συμπλήρωση εντύπων σε ηλεκτρονική μορφή. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει επίσης στα επιτεύγματα της διάσκεψης ιδιωτικού διεθνούς δικαίου της Χάγης όσον αφορά τη συναφή με την απαγωγή παιδιών διεθνή βάση δεδομένων (INCADAT), η οποία παρέχει πρόσβαση σε εθνικές δικαστικές αποφάσεις που άπτονται της Σύμβασης της Χάγης του 1980 για τα αστικά θέματα της διεθνούς απαγωγής παιδιών, και όσον αφορά το μελλοντικό ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης και κοινοποίησης υποθέσεων για την υποστήριξη της Σύμβασης του 2007 περί υποχρεώσεων διατροφής (ηλεκτρονική υποστήριξη). Θέματα προς συζήτηση Η σωστή προσέγγιση της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης Δεδομένου ότι τα κράτη μέλη έχουν ήδη εφαρμόσει σε διαφορετικό βαθμό τις δικές τους πρωτοβουλίες στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, η αποκεντρωμένη προσέγγιση φαίνεται να είναι η καταλληλότερη λύση για την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης σε PE407.639v01-00 4/7 DT\725374.doc
κοινοτικό επίπεδο. Η προσέγγιση που επέλεξε το Συμβούλιο, δηλαδή να επικεντρωθεί αρχικά σε μικρό αριθμό έργων και να αποκτήσει εμπειρία που να μπορεί να αξιοποιηθεί για την επέκταση των ευρωπαϊκών εργαλείων ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, είναι λογική. Παρόλα αυτά, πρέπει προφανώς να υπάρχει σε κάποιο βαθμό κεντρικός συντονισμός και κεντρική εποπτεία, καθήκον το οποίο είναι φυσικό να ανατεθεί στην Επιτροπή. Συντονισμός και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών Πρέπει να συζητηθεί ο βαθμός συντονισμού μεταξύ των διαφόρων έργων, εάν απαιτείται περισσότερος συντονισμός, και, εάν ναι, σε ποιους τομείς. Πρέπει να υπάρξει μέριμνα ώστε οι πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν ενδεχομένως στο μέλλον στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης να μην επαναλαμβάνουν το έργο προηγούμενων προσπαθειών, αλλά να το συνεχίζουν όπου είναι δυνατόν. Πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη η εμπειρία άλλων φορέων, όπως το έργο της CNUE στον τομέα της αναγνώρισης των ψηφιακών υπογραφών σε διασυνοριακό επίπεδο, και τα ηλεκτρονικά εργαλεία εναλλακτικών τρόπων επίλυσης διαφορών. Πρέπει επομένως να ενθαρρυνθεί η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, όπως μεταξύ άλλων: Η γλώσσα Το ζήτημα της γλώσσας αφορά ολόκληρο τον τομέα της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Παρότι τεχνολογίες όπως η αυτόματη μετάφραση με τη βοήθεια υπολογιστή δεν είναι ακόμη επαρκώς αναπτυγμένες για να εξασφαλίσουν αξιόπιστη επικοινωνία μεταξύ των μερών, οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αρκετές περιπτώσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος της γλώσσας. Μεταξύ άλλων, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί τεχνολογία που θα βοηθά στη συμπλήρωση εντύπων επίσης, θα μπορούσε να αναπτυχθεί μέθοδος υποβολής αιτήσεων ή απάντησης σε αυτές για συγκεκριμένες διαδικασίες. Ο έλεγχος της γνησιότητας Απαιτούνται αξιόπιστες μέθοδοι ελέγχου της γνησιότητας ώστε να καταστεί δυνατή η περαιτέρω πρόοδος πολλών έργων στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, όπως η επίδοση εγγράφων και η παρουσίαση αποδεικτικών στοιχείων. Τα διάφορα συστήματα ελέγχου της γνησιότητας που χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη πρέπει να μπορούν να αλληλεπιδρούν σε κάποιο βαθμό. Η χρήση αμοιβαίως αναγνωρίσιμων ηλεκτρονικών υπογραφών θα διευκόλυνε επίσης την ηλεκτρονική πρόσβαση των ευρωπαίων πολιτών στη δικαιοσύνη. Βελτίωση της πρόσβασης των ευρωπαίων πολιτών στη δικαιοσύνη Η εισηγήτρια του ΕΚ πιστεύει ότι οι πρωτοβουλίες στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης πρέπει να επικεντρωθούν κατά προτεραιότητα στη βελτίωση της πρόσβασης των ευρωπαίων πολιτών στη δικαιοσύνη. Το έργο που επιτελείται επί του παρόντος σχετικά με την ευρωπαϊκή διαταγή πληρωμής είναι ευπρόσδεκτο, αλλά πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες στον τομέα της νομικής συνδρομής, των μικροδιαφορών και των ηλεκτρονικών εναλλακτικών τρόπων επίλυσης διαφορών. DT\725374.doc 5/7 PE407.639v01-00
Επιπλέον, δεδομένης της σχετικής έλλειψης εξοικείωσης των ευρωπαίων πολιτών με τα ευρωπαϊκά δικαστικά συστήματα, πρέπει να εξεταστεί ο τρόπος που ακολουθείται επί του παρόντος και που θα μπορούσε να ακολουθηθεί στο μέλλον για την ενσωμάτωση των συναφών πληροφοριών και εργαλείων σε εθνικές διαδικτυακές πύλες, με τις οποίες θεωρείται ότι οι πολίτες είναι περισσότερο εξοικειωμένοι. Ενσωμάτωση της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης σε μελλοντική νομοθεσία Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι νομοθέτες της Κοινότητας θα λαμβάνουν υπόψη τους τις συναφείς με την ηλεκτρονική δικαιοσύνη δυνατότητες κατά την εκπόνηση νέας νομοθεσίας, και ότι οι τελευταίες θα ενσωματώνονται στις διάφορες προτάσεις, όπου είναι δυνατό. Νεοεμφανιζόμενοι τομείς στους οποίους οι ΤΠΕ θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ιδιαίτερα είναι οι διαθήκες κληρονομιάς, η κατάσχεση/το πάγωμα τραπεζικών λογαριασμών και η διαφάνεια των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη. Είναι ίσως χρήσιμη η συνεργασία με ομάδες εμπειρογνωμόνων στον τομέα της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης στα πρώτα στάδια σύνταξης ή/και εφαρμογής των διαφόρων νομοθετημάτων προκειμένου να εντοπίζονται οι περιπτώσεις στις οποίες οι ΤΠΕ μπορούν να διευκολύνουν την εφαρμογή τους και την πρόσβαση σε αυτά. Ηλεκτρονικό εμπόριο και δίκαιο των συμβάσεων Πρέπει επίσης να εξεταστεί το ζήτημα της διαμόρφωσης τυποποιημένων όρων και προϋποθέσεων για συμβάσεις που συνάπτονται σε ηλεκτρονική μορφή, σε σχέση τόσο με τον κανονισμό «Ρώμη I» για το δίκαιο που διέπει τις συμβατικές υποχρεώσεις όσο και με το έργο για το δίκαιο των συμβάσεων. Χρηματοδότηση Προτεινόμενη προσέγγιση Αν και υποστηρίζει την αποκεντρωμένη προσέγγιση του Συμβουλίου, η εισηγήτρια εκτιμά ότι το Κοινοβούλιο θα μπορούσε να προτείνει ένα πρόγραμμα δράσης για την ηλεκτρονική δικαιοσύνη, που να περιέχει τόσο νομοθετικές όσο και μη νομοθετικές δράσεις, με έμφαση στη βελτίωση και διευκόλυνση της πρόσβασης των πολιτών και των επιχειρήσεων στη δικαιοσύνη στους κόλπους της εσωτερικής αγοράς. Μεταξύ των θεμάτων που θα καλύπτει μπορούν να περιλαμβάνονται τα εξής: (α) Δημιουργία ευρωπαϊκής διαδικτυακής πύλης για τη δικαιοσύνη Συστάσεις ως προς το περιεχόμενο και τη δομή, ιδίως από την οπτική γωνία του πολίτη. (β) Αστικό και εμπορικό δίκαιο Δημιουργία ηλεκτρονικών πλατφόρμων για μελλοντικά εργαλεία PE407.639v01-00 6/7 DT\725374.doc
Προτάσεις για νέα εργαλεία τα οποία μπορούν να σχεδιαστούν εξαρχής κατά τρόπο τέτοιο ώστε να είναι συμβατά με την ηλεκτρονική δικαιοσύνη Επίλυση διαφορών και προβλημάτων ηλεκτρονικά Διευκόλυνση διασυνοριακών νομικών διαδικασιών, ενθάρρυνση και διευκόλυνση της διασυνοριακής επίδοσης και ανταλλαγής εγγράφων με ηλεκτρονικά μέσα, τηλεδιάσκεψη Τυποποιημένοι όροι και προϋποθέσεις για συμβάσεις που συνάπτονται σε ηλεκτρονική μορφή (γ) Προστασία παιδιών Σύστημα δικτύου προειδοποίησης για παιδιά (δ) Ποινικό δίκαιο Δικαιώματα πολιτών (πρόσβαση σε δικηγόρο, π.χ. συνήγορο υπεράσπισης που ομιλεί την ίδια γλώσσα, δικονομικά δικαιώματα του κατηγορουμένου: διάθεση του εγγράφου δικαιωμάτων σε ηλεκτρονική μορφή) DT\725374.doc 7/7 PE407.639v01-00