ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ «ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΛΥΣΕΩΝ ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΣΤΟ Β. ΑΙΓΙΑΟ» ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΣΑΚΟΥΛΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ (Α.Μ. 21104022) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΙΔΑΛΗΣ ΧΙΟΣ, 2014

Στην οικογένειά μου,

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1.1. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 1 1.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ... 2 1.3. ΔΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... ΣΦΑΛΜΑ! ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΟΡΙΣΤΕΙ ΣΕΛΙΔΟΔΕΙΚΤΗΣ. 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ... 3 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2.2. ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ... 3 2.2.1. Εννοιολογική προσέγγιση... 3 2.2.2. Αντικειμενικός στόχος εφοδιαστικής αλυσίδας... 4 2.2.3. Δυσκολίες στην ολοκλήρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας... 4 2.2.4. Βασικοί παράγοντες επιτυχούς απόδοσης σε εφοδιαστική αλυσίδα... 6 Εγκαταστάσεις... 6 Αποθέματα... 6 Μεταφορές... 7 Πληροφορίες... 7 2.3. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ/ ΔΙΑΝΟΜΗΣ... 7 2.3.1. Μέσα µεταφοράς & τα χαρακτηριστικά τους... 8 2.3.2. Κόστος μεταφοράς... 11 2.3.3. Δρομολόγηση και Προγραμματισμός Οχημάτων... 12 3. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ... 14 3.1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ... 14 3.1.1. Γενικά στοιχεία της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας... 14 3.1.2. Α.Ε.Π.... 16 3.1.3. Απασχόληση Ανεργία... 19 3.1.4. Τομεακή Ανάλυση... 23 3.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ... 25 3.3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ... 28

4. ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ... 35 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 35 4.2. ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ... 35 4.3. ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ... 37 4.4. ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ... 38 4.5. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ... 39 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 40 5.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ... 40 5.2. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ... 43 5.2.1. Αποθήκευση... 43 5.2.2. Διαχείριση Αποθεμάτων... 50 5.2.3. Πρόβλεψη (Πωλήσεων/ Ζήτησης)... 52 5.2.4. Προμήθειες... 54 5.2.5. Μεταφορές/ Διανομή... 58 5.2.6. Εξυπηρέτηση Πελάτη... 60 6. ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ... 64 6.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 64 6.2. ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΩΤΟ «ΑΛΦΑ ΔΙΑΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ Ι.Μ.Ε. Ε.Π.Ε.»... 65 6.2.1. Εισαγωγή... 65 6.2.2 Η ανάγκη... 67 6.2.3. Προτεινόμενη λύση... 67 6.2.4. Τα οφέλη... 72 6.3. ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ «ΑΦΟΙ ΒΕΚΡΗ»... 73 6.3.1 Εισαγωγή... 73 6.3.2. Η ανάγκη... 74 6.3.3. Προτεινόμενη λύση... 74 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 85 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 87 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙO... 91

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.1. Επισκόπηση των χαρακτηριστικών κάθε μέσου... 10 Πίνακας 3.1. Κατάταξη Ελληνικών Περιφερειών με βάση τον μ.ο. ΑΕΠ/κεφαλή της ΕΕ... 16 Πίνακας 3.2. ΑΕΠ % από Γεωργία, Βιομηχανία και Υπηρεσίες στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για το 2001, 2005 και 2012... 18 Πίνακας 3.3. Απασχολούμενοι σε επιλεγμένους κλάδους στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για το 2005... 20 Πίνακας 3.4. Απασχολούμενοι σε επιλεγμένες ομάδες ατομικών επαγγελμάτων των Νομών της Περιφέρειας κατά φύλο και ηλικία... 21 Πίνακας 3.5. Σύνολο επιχειρήσεων και κύκλος εργασιών στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για το 2010... 26 Πίνακας 3.6. Ποσοστό επιχειρήσεων και κύκλου εργασιών ανά τομέα στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου... 27 Πίνακας 3.7. Αριθμός επιχειρήσεων και κύκλος εργασιών κατά 2 ψήφιο κλάδο για το έτος 2009... 28 Πίνακας 3.8. Σύνολο επιχειρήσεων και κύκλος εργασιών κατά κλάδο επιχειρηματικής δραστηριότητας... 31 Πίνακας 3.9. Κλαδικά στοιχεία απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών... 32 Πίνακας 4.1. Προσεγγίσεις που ακολουθήθηκαν για την Σύνθεση του Δείγματος... 37 Πίνακας 6.1. Επιχειρηματικές ανάγκες και απαιτήσεις... 64 Πίνακας 6.2. Υπολογισμός μεταβλητού και σταθερού κόστους μεταφοράς νέου οχήματος... 69 Πίνακας 6.3. Παλέτες και τόνοι που διακινούνται από την επιχειρήση ανά μέρα και έτος... 70 Πίνακας 6.4. Σύνολο παλετών στον Νομό Σάμου... 71 Πίνακας 6.5. Διατάξεις διαδρόμων αποθηκευτικού χώρου... 77 Πίνακας 6.6. Δεδομένα της επιχείρησης... 78 Πίνακας 6.7. Τιμολόγηση ραφιών... 83

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 3.1. ΑΕΠ/κεφαλή Νομών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (Ελλάδα=100)... 17 Διάγραμμα 3.2. Συγκριτική αξιολόγηση των κλάδων του τομέα των υπηρεσιών... 34 Διάγραμμα 5.1. Νομική μορφή των εταιριών... 40 Διάγραμμα 5.2. Έτη λειτουργίας... 41 Διάγραμμα 5.3. Κλάδος δραστηριοποίησης των εταιριών της έρευνας... 42 Διάγραμμα 5.4. Αριθμός προσωπικού (εκτός των ιδιοκτητών ή μετόχων)... 43 Διάγραμμα 5.5. Αριθμός χρησιμοποιούμενων αποθηκευτικών χώρων... 44 Διάγραμμα 5.6. Είδος αποθηκευτικού συστήματος... 45 Διάγραμμα 5.7. Κόστη για τη μέτρηση της αποθηκευτικής αποδοτικότητας... 45 Διάγραμμα 5.8. Περιοδικός έλεγχος των αποθηκών για την επαλήθευση των αποθεμάτων... 46 Διάγραμμα 5.9. Εφαρμογή συστημάτων μηχανογραφικής παρακολούθησης και σύνδεσης της αποθήκης... 47 Διάγραμμα 5.10. Εφαρμογή συστημάτων bar code... 47 Διάγραμμα 5.11. Εφαρμογή αυτοματισμών και ρομποτικής στις αποθήκες... 48 Διάγραμμα 5.12. Αξιολόγηση των υφιστάμενων αποθηκευτικών υποδομών... 49 Διάγραμμα 5.13. Συχνότητα παραγγελίας πρώτων υλών ή επιμέρους μερών... 50 Διάγραμμα 5.14. Συχνότητα καταμέτρησης των αποθεμάτων... 50 Διάγραμμα 5.15. Έκδοση απαιτήσεων προμήθειας βάσει σημείου αναπαραγγελίας... 51 Διάγραμμα 5.16. Έκδοση επίσημων αναφορών σχετικά με το απόθεμα... 52 Διάγραμμα 5.17. Έκδοση επίσημων αναφορών σχετικά με το απόθεμα... 52 Διάγραμμα 5.18. Διαχωρισμός των promotions σε ομάδες... 53 Διάγραμμα 5.19. Πρόβλεψη των πωλήσεων των επιχειρήσεων της έρευνας... 53 Διάγραμμα 5.20. Ύπαρξη μηχανογραφικής υποστήριξης των προβλέψεων των πωλήσεων... 54 Διάγραμμα 5.21. Ύπαρξη διαδικασίας πιστοποίησης προμηθευτών... 54 Διάγραμμα 5.22. Ύπαρξη γραφείου προμηθειών στην επιχείρηση... 55

Διάγραμμα 5.23. Στάση σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο B2B... 55 Διάγραμμα 5.24. Στάση σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο B2C... 56 Διάγραμμα 5.25. Επιθυμία για E procurement... 57 Διάγραμμα 5.26. Επιλογή μεταφορέα συναρτήσει του μεγέθους της παραγγελίας. 58 Διάγραμμα 5.27. Συχνότητα αλλαγών στην εκτέλεση/ παράδοση των παραγγελιών... 59 Διάγραμμα 5.28. Δυνατότητα επιλογής της μεθόδου μεταφοράς από το πελάτη... 60 Διάγραμμα 5.29. Ύπαρξη κυκλώματος customer service... 60 Διάγραμμα 5.30. Ύπαρξη διαφορετικών τιμοκαταλόγων για διαφορετικούς πελάτες... 61 Διάγραμμα 5.31. Παροχή ξεχωριστού επιπέδου εξυπηρέτησης πελατών ανάλογα το προϊόν ή τον πελάτη... 62

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Σκοπός και στόχοι της εργασίας Η παρούσα εργασία έχεις ως κύριο σκοπό να αποτυπώσει τις ανάγκες των επιχειρήσεων της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε θέματα εφοδιαστικής αλυσίδας. Για να επιτευχθεί ο σκοπός της εργασίας κρίθηκε σκόπιμο να δημιουργηθούν ορισμένοι στόχοι. Ο πρώτος στόχος της εργασίας περιλαμβάνει την παρουσίαση των βασικών αρχών της εφοδιαστικής αλυσίδας και τα γενικά χαρακτηριστικά της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται η ορολογία της εφοδιαστικής αλυσίδας, ο αντικειμενικός της στόχος, οι δυσκολίες της ολοκλήρωσης, οι βασικοί παράγοντες επιτυχούς απόδοσης και η διαδικασία μεταφοράς και διανομής. Στη συνέχεια παρουσιάζονται βασικά μακροοικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου όπως το Α.Ε.Π., η απασχόληση, η ανεργία, ο επιχειρηματικός και μεταποιητικός ιστός. Με το συγκεκριμένο στόχο δίνεται το απαραίτητο θεωρητικό υπόβαθρο ώστε να γίνουν κατανοητές οι έννοιες της εφοδιαστικής αλυσίδας που θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια καθώς και τα χαρακτηριστικά της περιφέρειας η οποία αποτελεί την τοποθεσία που δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις της έρευνάς μας. Ο δεύτερος στόχος της εργασίας περιλαμβάνει έρευνα με ερωτηματολόγιο σε επιχειρήσεις της περιφέρειας Β. Αιγαίου σε θέματα εφοδιαστικής αλυσίδας. Η μεθοδολογία της έρευνας, πληροφορίες σχετικά με την έρευνα καθώς και τα αποτελέσματά της αποτελούν τα βασικά στοιχεία που αναλύονται στο συγκεκριμένο στόχο. Ο τρίτος και τελευταίος στόχος της εργασίας περιλαμβάνει τη δημιουργία δύο μελετών περίπτωσης. Πρόκειται για δύο επιχειρήσεις, οι οποίες δραστηριοποιούνται στη περιφέρεια Β. Αιγαίου και οι οποίες αντιμετωπίζουν δύο βασικά προβλήματα: στην αποθήκευση και διανομή. Στις συγκεκριμένες μελέτες περίπτωσης γίνεται προσπάθεια να δοθούν λύσεις στα προβλήματα των συγκεκριμένων επιχειρήσεων. 1

1.2. Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στο πρώτο στόχο της εργασίας περιλαμβάνει τη δευτερογενή έρευνα. Συγκεκριμένα, αναζητήθηκε και εντοπίστηκε επιστημονική βιβλιογραφία και αρθρογραφία σχετικά με τη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Όσον αφορά την παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών της περιφέρειας Β. Αιγαίου πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση δεδομένων από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στο δεύτερο στόχο της εργασίας περιλαμβάνει τη πρωτογενή έρευνα. Συγκεκριμένα, δημιουργήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε στους επιχειρηματίες της περιφέρειας Β. Αιγαίου. Σε αρκετές περιπτώσεις η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε μέσω τηλεφωνικής ή ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Περαιτέρω πληροφορίες για τη πρωτογενή έρευνα παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 4 της εργασίας. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στο τρίτο στόχο της εργασίας περιλαμβάνει τη δευτερογενή και πρωτογενή έρευνα. Προκειμένου να δημιουργηθούν οι μελέτες περίπτωσης χρησιμοποιήσαμε δεδομένα από τη πρωτογενή έρευνα. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε μελέτη από επιστημονική βιβλιογραφία και σε συνδυασμό με τη πρωτογενή έρευνα δημιουργήθηκαν οι μελέτες περίπτωσης. 2

2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ 2.1. Εισαγωγή Για την πληρότητα της εργασίας κρίνεται σκόπιμο, πριν την παρουσίαση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Μ.Μ.Ε. στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε θέματα εφοδιαστικής αλυσίδας, να δοθεί το απαραίτητο υπόβαθρο για την κατανόηση βασικών εννοιών και λειτουργιών της εφοδιαστικής αλυσίδας. 2.2. Εφοδιαστική αλυσίδα 2.2.1. Εννοιολογική προσέγγιση Το λεξικό APICS ορίζει τον όρο αλυσίδα εφοδιασμού (supply chain) ως εξής: «Οι διαδικασίες που συνδέουν τις επιχειρήσεις με σχέσεις προμηθευτή χρήστη από τα αρχικά ακατέργαστα υλικά ως τα ολοκληρωμένα προϊόντα για τελική κατανάλωση». Επίσης ως: «Οι λειτουργίες εντός και εκτός της επιχείρησης που επιτρέπουν στην αλυσίδα αξίας (value chain) να παράγει προϊόντα ή υπηρεσίες στους πελάτες». Άλλος ορισμός: «Μια εφοδιαστική αλυσίδα συνίσταται αποτελείται από όλα τα στάδια που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ικανοποίηση της απαίτησης ενός πελάτη. Στην εφοδιαστική αλυσίδα περιλαμβάνονται εκτός από τον παραγωγό (manufacturer) και τον προμηθευτή (supplier), οι μεταφορείς (transporters), οι αποθήκες (warehouses) τα σημεία λιανικής πώλησης (retailers) και οι ίδιοι οι πελάτες (customers)» (Βιδάλης, 2009). Σε μια συνήθη εφοδιαστική αλυσίδα ακατέργαστα υλικά αποκτώνται, προϊόντα παράγονται σε ένα ή περισσότερα εργοστάσια, φορτώνονται για αποθήκες, για ενδιάμεση αποθήκευση και τέλος μεταφέρονται σε λιανοπωλητές ή πελάτες. Για την μείωση του κόστους και την αύξηση του επίπεδου εξυπηρέτησης πρέπει να εφαρμοστούν αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης της εφοδιαστικής αλυσίδας οι 3

οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τους τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων μελών της (Βιδάλης, 2009). Η εφοδιαστική αλυσίδα αποτελείται από προμηθευτές, παραγωγικά κέντρα, αποθήκες, σημεία διανομής και σημεία λιανικής πώλησης. Η εφοδιαστική αλυσίδα ονομάζεται και δίκτυο εφοδιασμού (Logistics Network). Η εφοδιαστική αλυσίδα συχνά αναπαρίσταται ως ένα δίκτυο (Βιδάλης, 2009). 2.2.2. Αντικειμενικός στόχος εφοδιαστικής αλυσίδας Αντικειμενικός στόχος μιας εφοδιαστικής αλυσίδας είναι η μεγιστοποίηση της καθαρής αξίας που δημιουργείται από το όλο σύστημα. Η καθαρή αξία που δημιουργεί η εφοδιαστική αλυσίδα είναι η διαφορά της χρηματικής ροής από τον πελάτη και του συνολικού κόστους που δαπάνησε η εφοδιαστική αλυσίδα για την παραγωγή διάθεσή του. Όλες οι ροές προϊόντος, χρήματος, πληροφορίας κοστίζουν. Επομένως η κατάλληλη διαχείριση (management) όλων αυτών των ροών αποτελεί βασικό παράγοντα για την επιτυχία της εφοδιαστικής αλυσίδας (Βιδάλης, 2009). Η Διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας (Supply Chain Management) έχει ως αντικείμενο τον χειρισμό των ροών μεταξύ των διαφόρων κόμβων επιπέδων της αλυσίδας έτσι ώστε να μεγιστοποιείται η ολική κερδοφορία (Βιδάλης, 2009). 2.2.3. Δυσκολίες στην ολοκλήρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας Αν οι προαναφερθείσες επιχειρήσεις βελτίωσαν την απόδοση των εφοδιαστικών τους αλυσίδων μέσω στρατηγικών συνεργασιών ή μέσω της χρήσης συγκεντρωτικής αποθήκης ή μέσω της εφαρμογής της στρατηγικής cross-docking, τι παρεμποδίζει άλλες επιχειρήσεις από το να υιοθετήσουν παρόμοιες τεχνικές για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και των δικών τους εφοδιαστικών αλυσίδων; Η απάντηση είναι ότι δυστυχώς η ολοκλήρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι δύσκολη γιατί υπάρχουν μια σειρά εμποδίων όπως (Βιδάλης, 2009): 1. Η εφοδιαστική αλυσίδα αποτελεί ένα περίπλοκο δίκτυο από εγκαταστάσεις και οργανισμούς με διαφορετικούς και συγκρουόμενους στόχους. Αυτό συνεπάγεται ότι ο προσδιορισμός της βέλτιστης στρατηγικής για την 4

εφοδιαστική αλυσίδα μιας επιχείρησης θέτει σημαντικές προκλήσεις. Για παράδειγμα, οι προμηθευτές συνήθως επιθυμούν οι παραγωγοί να τους αναθέτουν παραγγελίες μεγάλων ποσοτήτων, σταθερού επιπέδου και να έχουν ευέλικτη ημερομηνία παράδοσης. Επίσης, αν και οι περισσότεροι παραγωγοί επιθυμούν να έχουν μεγάλους κύκλους παραγωγής, εν τούτοις αναγκάζονται να είναι ευέλικτοι στις ανάγκες των πελατών και στις αλλαγές της ζήτησης. 2. Ο συντονισμός της εφοδιαστικής αλυσίδας με τη ζήτηση είναι μια σημαντική πρόκληση αίτημα. Πράγματι εφόσον οι αποφάσεις παραγωγής λαμβάνονται χωρίς ακριβή και επαρκή πληροφορία για τη ζήτηση των πελατών, οι εκ των προτέρων προκαθορισμοί ενέχουν μεγάλο ρίσκο κεφαλαίων και εφοδιασμού (αν η ζήτηση είναι μικρότερη από την προβλεφθείσα έχουμε απώλεια κεφαλαίων ενώ αν είναι μεγαλύτερη έχουμε πρόβλημα εφοδιασμού). Σε περίπτωση έξαρσης της ζήτησης δοκιμάζεται η ικανότητα των προμηθευτών να ανταποκριθούν στις αυξημένες παραγγελίες των παραγωγών. 3. Οι μεταβολές του συστήματος στη διάρκεια του χρόνου αποτελούν μια σημαντική παράμετρο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Πράγματι στη διάρκεια του χρόνου αλλάζουν όχι μόνο η καταναλωτική ζήτηση και οι δυνατότητες προμηθειών, αλλά μεταβάλλονται και οι σχέσεις μεταξύ των μελών της αλυσίδας. Για παράδειγμα, όσο η δύναμη των πελατών αυξάνεται παρατηρείται μια αύξηση της πίεσης στους παραγωγούς και στους προμηθευτές να παράγουν μια όλο και μεγαλύτερη ποικιλία υψηλής ποιότητας προϊόντων και τελικά τα προϊόντα να είναι σύμφωνα με τις απαιτήσεις του πελάτη (μη τυποποιημένα). Ακόμη και όταν η ζήτηση για συγκεκριμένα προϊόντα δεν μεταβάλλεται σημαντικά, τα επίπεδα αποθήκης και τα επίπεδα ανεκπλήρωτων παραγγελιών μεταβάλλονται πολύ πιο έντονα κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας. 4. Πολλά προβλήματα διαχείρισης αλυσίδων εφοδιασμού είναι καινούρια και δεν υπάρχει επαρκής κατανόηση όλων των παραμέτρων που εμπλέκονται σε αυτά. Ειδικά πολλά μοντέλα υπολογιστών και εκτυπωτών έχουν κύκλο ζωής μόνο μερικών μηνών, άρα οι κατασκευαστές έχουν μόνο μία ευκαιρία παραγωγής. Δυστυχώς, λόγω της νεοτερικότητας των προϊόντων δεν υπάρχουν ιστορικά δεδομένα που θα επιτρέψουν την ακριβή πρόβλεψη της ζήτησης. Την 5

ίδια στιγμή, η εξάπλωση παρόμοιων προϊόντων καθιστά ακόμη δυσκολότερη την πρόβλεψη της ζήτησης για ένα συγκεκριμένο μοντέλο. Τέλος, σημαντικές αποκλίσεις στις τιμές σε αυτές τις βιομηχανίες είναι συνήθεις, με αποτέλεσμα να μειώνεται το κέρδος του προϊόντος κατά τη διάρκεια της ζωής του. Οι προηγούμενες επισημάνσεις υποδηλώνουν ότι σε πολλές επιχειρήσεις η διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι ίσως ο μόνος πλέον σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία τους. 2.2.4. Βασικοί παράγοντες επιτυχούς απόδοσης σε εφοδιαστική αλυσίδα Υπάρχουν τέσσερις παράγοντες (μέσα, drivers) που συντελούν στην απόδοση μιας εφοδιαστικής αλυσίδας (Βιδάλης, 2009): 1. Οι εγκαταστάσεις (facilities). 2. Οι μεταφορές (transportations). 3. Τα αποθέματα (inventory). 4. Οι πληροφορίες (information). Στη συνέχεια δίνονται εν συντομία οι ορισμοί για κάθε έναν από τους παραπάνω παράγοντες και το πώς αυτοί επηρεάζουν την απόδοση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Εγκαταστάσεις Είναι οι κόμβοι (σημεία) στο εφοδιαστικό δίκτυο όπου το υλικό αποθηκεύεται, επεξεργάζεται ή συναρμολογείται. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι εγκαταστάσεων. Εγκαταστάσεις όπου τα προϊόντα επεξεργάζονται μετασχηματίζονται και εγκαταστάσεις όπου αποθηκεύονται τα προϊόντα. Όποια κι αν είναι η λειτουργία της εγκατάστασης, οι αποφάσεις σχετικά με τη θέση της εγκατάστασης, τη δυναμικότητά της και την ευελιξία της έχουν σημαντική επίπτωση στην απόδοση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αποθέματα Είναι οι πρώτες ύλες, τα ημιτελή προϊόντα και τα ολοκληρωμένα προϊόντα μέσα στην εφοδιαστική αλυσίδα. Τα αποθέματα διαδραματίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό και στην απόδοση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αλλαγές στη διαχείριση 6

αποθεμάτων επηρεάζουν σημαντικά την ανταποκρισιμότητα και την αποτελεσματικότητα μιας εφοδιαστικής αλυσίδας. Μεταφορές Περιλαμβάνει τη μετακίνηση των προϊόντων από ένα σημείο σε άλλο μέσα την εφοδιαστική αλυσίδα. Η μεταφορά μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους (modes) και συνδυασμούς διαδρομών (routes). Η επιλογή διαδρομής και τρόπου μεταφοράς των προϊόντων έχει μεγάλο αντίκτυπο στην αποτελεσματικότητα και ανταποκρισιμότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας της εταιρείας. Πληροφορίες Αποτελούνται από δεδομένα μαζί με την ανάλυσή τους σχετικά με τα αποθέματα, τις μεταφορές, τις εγκαταστάσεις και τους πελάτες σε όλη την έκταση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Οι πληροφορίες είναι ίσως το πιο βασικό μέσο που επιδρά στην απόδοση της εφοδιαστικής αλυσίδας γιατί επιδρά άμεσα στους υπόλοιπους παράγοντες (μεταφορές, εγκαταστάσεις και αποθέματα). Οι πληροφορίες δίνουν τη δυνατότητα στη διοίκηση να αυξήσει περισσότερο την αποτελεσματικότητα και την ανταποκρισιμότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας τους. Δεδομένης της ιδιομορφίας των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, η συγκεκριμένη μελέτη θα επικεντρωθεί σε θέματα που αφορούν τις διαδικασίες της Μεταφοράς/ Διανομής και της Αποθήκευσης. 2.3. Διαδικασία Μεταφοράς/ Διανομής Η µη-σταθερή ζήτηση προϊόντων, η ανάγκη για πιο συχνούς και πιο µικρούς χρόνους παραγγελιοληψίας, όπως επίσης και οι πιο αυστηρές απαιτήσεις των εταιρειών για έγκαιρες µεταφορές/ διανοµές αποτελούν τις βασικές παραµέτρους οι οποίες σχηµατίζουν την αγορά και τους τρόπους συναλλαγής του 20 ου αιώνα (Κουρουθανάσης, Ζεϊμπέκης, Γιαγλής, 2004). Ως εκ τούτου η διαδικασία της μεταφοράς προϊόντων αποτελεί για κάθε εταιρία που δραστηριοποιείται στον χώρο της εφοδιαστικής αλυσίδας μία από τις πιο σηµαντικές διαδικασίες (Κουρουθανάσης, Ζεϊμπέκης, Γιαγλής, 2004). 7

Με βάση τα παραπάνω, σκοπός της ενότητας 2.2 είναι να αναλυθούν τα βασικά χαρακτηριστικά των μεταφορών, να παρουσιαστούν τα προβλήµατα που αντιµετωπίζονται καθηµερινά κατά την διάρκεια της µεταφοράς προϊόντων και το κόστος που εµπεριέχουν (Κουρουθανάσης, Ζεϊμπέκης, Γιαγλής, 2004). 2.3.1. Μέσα µεταφοράς & τα χαρακτηριστικά τους Η µεταφορά ενός προϊόντος µπορεί να επιτευχθεί µε ένα µεγάλο αριθµό µέσων τα οποία διακρίνονται σε πέντε κατηγορίες (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004): θαλάσσιες, αεροπορικές, οδικές, σιδηροδροµικές και τέλος µέσω αγωγών. Τα παραπάνω πέντε είδη µεταφορών µπορούν να χρησιµοποιηθούν είτε μεμονωμένα, για την µεταφορά ενός προϊόντος (π.χ. χρήση µόνο οδικού µέσου µεταφοράς), είτε σε συνδυασµούς (θαλάσσιο και οδικό ή αεροπορικό και οδικό), µε βασικό γνώµονα την βέλτιστη µεταφορά τους, δηλαδή αυτή που συνδυάζει καλύτερα την πιο γρήγορη και πιο οικονοµική συνάμα (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). Παρακάτω αναλύονται τα τρία πρώτα είδη που απασχολούν την Π.Β.Α. µε περισσότερη λεπτομέρεια (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). Θαλάσσιες μεταφορές Αν και οι μεταφορές προϊόντων µέσω θαλάσσης είναι περιορισμένες σε σύγκριση µε τα άλλα είδη, για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελούν το πρώτο μέσο μεταφοράς προϊόντων από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τα μειονεκτήματα που παρουσιάζουν οι θαλάσσιες μεταφορές επικεντρώνονται στο γεγονός ότι οι διαμεταφορείς θα πρέπει να έχουν αποθήκες σε λιμάνια ή να χρησιμοποιούν και άλλο μέσο μεταφοράς (π.χ. φορτηγό) σε συνδυασμό µε το θαλάσσιο μέσο μεταφοράς. 8

Επιπρόσθετα, έχουν άμεση εξάρτηση από τις καιρικές συνθήκες και είναι πιο αργές από τα υπόλοιπα μέσα μεταφοράς. Τέλος, το βασικό πλεονέκτημα των θαλάσσιων μεταφορών είναι ότι εμπεριέχουν μικρό κόστος σε σύγκριση με τις αεροπορικές μεταφορές. Αεροπορικές μεταφορές Τα τελευταία χρόνια οι αεροπορικές μεταφορές παρουσιάζουν αυξητική τάση όσον αφορά την διακίνηση προϊόντων παρότι εμπεριέχουν μεγάλο κόστος. Ένα βασικό στοιχείο που κάνει τις αεροπορικές μεταφορές να είναι από τις πρώτες επιλογές μεταφοράς προϊόντων, είναι οι µικρές χρονικές διακυµάνσεις στο χρόνο παράδοσης σε αντίθεση µε τις θαλάσσιες και οδικές μεταφορές. Στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου η μεταφορά προϊόντων μέσω αεροπορικού μέσου αποτελεί υποκατάστατο των θαλάσσιων μεταφορών σε περιπτώσεις απαγορευτικού απόπλους. Οδικές μεταφορές Οι μεταφορές µε οδικά μέσα εστιάζουν συνήθως στην μεταφορά σχεδόν έτοιμων ή έτοιμων προϊόντων τα οποία προορίζονται για παράδοση στον τελικό πελάτη. Τα βασικά πλεονεκτήματα των οδικών μεταφορών είναι η δυνατότητα για door-to-door υπηρεσίες (από την αποθήκη στον πελάτη χωρίς ενδιάμεσο σταθμό), η µη αναγκαιότητα φορτοεκφόρτωσης μεταξύ των σημείων παραλαβής και παράδοσης, καθώς επίσης και η μεγαλύτερη συχνότητα δρομολογίων. Συμπερασματικά στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται μια επισκόπηση της συνολικής ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρονται από κάθε μέσο μεταφοράς. Όπως φαίνεται και από τον πίνακα το μικρότερο κόστος παρατηρείται στις θαλάσσιες μεταφορές, οι οποίες έχουν και τον μεγαλύτερο μέσο χρόνο παράδοσης (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). 9

Πίνακας 2.1. Επισκόπηση των χαρακτηριστικών κάθε μέσου Μέσο μεταφοράς Κόστος 1 = Υψηλότερο 5 = Χαμηλότερο Μέσος χρόνος παράδοσης 1 = Μικρότερη Απώλεια & καταστροφή 1 = Γρηγορότερος 5 = Βραδύτερος 5 = Μεγαλύτερη Φορτηγό 2 2 4 Πλοίο 5 5 2 Αεροπλάνο 1 1 3 Πηγή: Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι. (2004). Κινητές και Ασύρµατες εφαρµογές στις Μεταφορές και στην Εφοδιαστική. Ε κύκλος εργασιών Οµάδα Εργασίας OE E4. EbusinessForum. http://www.ebusinessforum.gr/old/content/downloads/teliko_porisma_ebusiness_e4.pdf Για την διευκόλυνση της βέλτιστης επιλογής του µέσου µεταφοράς, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία είναι βασικά για όλα τα μέσα. Πιο συγκεκριμένα, το κόστος μεταφοράς ανά μέσο, ο μέσος χρόνος μεταφοράς και οι διακυμάνσεις που μπορεί να εμπεριέχει, οι κίνδυνοι απώλειας και καταστροφής των προϊόντων, αποτελούν τα κύρια στοιχεία που θα πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά πριν την τελική επιλογή του ή μέσου μεταφοράς. Λαμβάνοντας υπόψη πως οι παραπάνω συνιστώσες θεωρούνται από τις πιο σημαντικές για την λήψη αποφάσεων σε θέματα μεταφοράς, κρίνεται σκόπιμο να παρουσιαστούν παρακάτω µε μεγαλύτερη λεπτομέρεια (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). 1. Κόστος μεταφοράς ανά μέσο Το κόστος μεταφοράς για κάθε μέσο εμπεριέχει την καθαρή αξία για την μεταφορά των προϊόντων καθώς επίσης και τα έξοδα των εµπορευµατικών σταθμών ή άλλων υπηρεσιών που προσφέρονται κατά την διάρκεια της μεταφοράς. Στην περίπτωση που η μεταφορά διεκπεραιώνεται από τρίτο (π.χ. διαµεταφορέα 3PL), το κόστος μεταφοράς εμπεριέχει εκτός από την μεταφορά, την παραλαβή και διανοµή των προϊόντων σε προκαθορισμένα σημεία, την ασφάλιση αυτών, καθώς επίσης και την 10

προετοιμασία/ παλετοποίηση (picking) των προς μεταφορά προϊόντων. Θα πρέπει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο πως το κόστος μεταφοράς είναι αρκετά μεταβαλλόμενο ανάλογα το μέσο μεταφοράς (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). 2. Μέσος χρόνος μεταφοράς και χρονικές διακυμάνσεις Ως μέσος χρόνος μεταφοράς χαρακτηρίζεται ο χρόνος που χρειάζεται για να μεταφερθεί ένα φορτίο από τον αρχικό χώρο στέγασης μέχρι το σημείο παράδοσης. Ο μέσος χρόνος μεταφοράς διαφέρει σε κάθε μέσο μεταφοράς ανάλογα µε το αν εξασφαλίζει την άμεση μεταφορά των εμπορευμάτων από το σημείο παραλαβής μέχρι το σημείο παράδοσης ή την έμμεση µε την χρήση ενδιάμεσων σταθμών. Όσον αφορά τις χρονικές διακυμάνσεις, αυτές οφείλονται κυρίως στις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των μέσων μεταφοράς και σε προβλήματα που μπορούν να προκύψουν κατά την μεταφορά όπως καιρικές συνθήκες, κυκλοφοριακά προβλήματα, συχνές στάσεις για παραδόσεις προϊόντων κ.λπ. (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). 3. Κίνδυνοι απώλειας και καταστροφής των προϊόντων Επειδή οι δυνατότητα μεταφοράς προϊόντων µε ασφάλεια διαφέρει από εταιρία σε εταιρία, οι κίνδυνοι απώλειας και καταστροφής των εμπορευμάτων αποτελούν βασικό κριτήριο επιλογής μιας μεταφορικής εταιρίας (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004). 2.3.2. Κόστος μεταφοράς Το κόστος μεταφοράς αποτελεί ένα από τα βασικά κριτήρια επιλογής μέσου γι αυτό και αναλύεται ειδικότερα σε αυτή την ενότητα. Μιλώντας γενικά, υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες κόστους (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004): Τα σταθερά και μεταβλητά κόστη Συμπληρωματικά κόστη Σταθερά και μεταβλητά κόστη Κάθε μεταφορά προϊόντων εμπεριέχει ένα μεγάλο αριθμό εξόδων για αμοιβές προσωπικού, καύσιμα, συντήρηση εξοπλισμού, άλλα διοικητικά έξοδα κτλ. Αυτή η μίξη κόστους μπορεί να χωριστεί σε έξοδα που μεταβάλλονται ανάλογα µε τις προσφερόμενες υπηρεσίες μεταφοράς ή το όγκο των εμπορευμάτων (μεταβλητά κόστη) 11

και σε αυτά τα οποία είναι κοινά και παραμένουν ίδια για κάθε μεταφορά (σταθερά κόστη) όπως π.χ. συντήρηση εξοπλισμού και διοικητικά έξοδα. Φυσικά, όλα τα κόστη είναι μεταβλητά εάν ληφθούν υπόψη μεγάλες χρονικές περίοδοι και μεγάλοι όγκοι εμπορευμάτων. Συμπληρωματικά κόστη Εκτός από το βασικό πρόβλημα της επιλογής εάν ένα κόστος είναι σταθερό ή μεταβλητό, ο ακριβής καθορισμός του κόστους μεταφοράς ενός προϊόντος απαιτεί μερικές αυθαίρετες κατανομές εξόδων παρότι το τελικό κόστος μεταφοράς είναι γνωστό. Ο λόγος ύπαρξης αυθαίρετων κατανομών σε έξοδα προέρχεται από την ύπαρξη εξόδων που δεν είναι άμεσα ορατά. Για παράδειγμα η κοστολόγηση της μεταφοράς προϊόντων, µε διαφορετικό μέγεθος και βάρος, από ένα σημείο σε ένα άλλο μέσα σε μια αποθήκη είναι ένα θέμα το οποίο δύσκολα μπορεί να λυθεί αφού δεν υπάρχει συγκεκριμένη φόρμουλα η οποία να λαμβάνει υπόψη όλες τις παραμέτρους και να τιμολογεί την κάθε μεταφορά ανάλογα. 2.3.3. Δρομολόγηση και Προγραμματισμός Οχημάτων Κεντρική θέση στα συστατικά για την επιτυχή οργάνωση και διαχείριση των μεταφορών έχουν τρία βασικά στοιχεία: η ροµολόγηση Οχημάτων, ο Προγραμματισμός Δρομολογίων Οχημάτων και η Αναδροµολόγηση των Αποστολών των Φορτίων. Η Επιλογή Τρόπου Μεταφοράς των Φορτίων, αποτελεί επίσης ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο που δεν εξετάζεται εδώ, καθώς σε αυτή την αναφορά εξετάζουμε τις μεταφορές που πραγματοποιούνται µε φορτηγά. Πιο συγκεκριμένα (Γιαγλής, Μ. Γ. και Μίνης, Ι., 2004): i. ροµολόγηση Οχημάτων: Η ποσότητα του χρόνου κατά τον οποίο τα αγαθά βρίσκονται στη φάση της μεταφοράς, αντικατοπτρίζει τον αριθμό των φορτίων που πρέπει να παραδοθούν από ένα όχημα μέσα σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα και το συνολικό κόστος μεταφοράς όλων των φορτίων. Προκειμένου να μειωθεί το κόστος αυτό, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την εξυπηρέτηση των πελατών, είναι κρίσιμη η εύρεση 12

των βέλτιστων διαδρομών που θα πρέπει να ακολουθήσει ένα όχημα μέσα από το δίκτυο των πιθανών διαδρομών. Υπάρχει ήδη ένας αριθμός μοντέλων για τον προσδιορισμό της βέλτιστης διαδρομής, για τις περιπτώσεις όπου η προέλευση είναι διαφορετική από τον προορισμό. ii. Προγραμματισμός των Δρομολογίων Οχημάτων: Ο Προγραμματισμός των Δρομολογίων Οχημάτων αποτελεί µία επέκταση του προβλήματος της Δρομολόγησης Οχημάτων. Χειρίζεται καθημερινά ζητήματα υψηλότερου βαθμού κατακερµατισµού των δραστηριοτήτων, όπως κάθε στάση μπορεί να περιλαμβάνει την φόρτωση και την εκφόρτωση κάποιου εμπορεύματος, πολλαπλά οχήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν, µε διαφορετικούς περιορισμούς δυναμικότητας τόσο σε επίπεδο βάρους όσο και όγκου, οι πελάτες μπορεί να επιτρέπουν την φόρτωση ή εκφόρτωση µόνο ορισμένες ώρες της ημέρας (παράθυρα παράδοσης), οι φορτώσεις μπορεί να επιτρέπονται σε µία διαδρομή, µόνο αν έχουν εκτελεστεί όλες οι παραδόσεις, οι οδηγοί δικαιούνται να κάνουν διάλειμμα µόνο σε ορισμένες χρονικές στιγμές της ημέρας. iii. Αναδροµολόγηση των Αποστολών των Φορτίων: Με βάση τα παραπάνω, αν το πρόγραμμα παραδόσεων ενός φορτηγού έχει ανατραπεί από έναν απρόβλεπτο παράγοντα, όπως μηχανική βλάβη ή έλλειψη παραθύρου παράδοσης, τα κεντρικά γραφεία στέλνουν ένα φορτηγό για να παραλάβει τα αγαθά και συνδυάζουν τα προγράμματα παράδοσης των δύο, προκειμένου να εξυπηρετήσουν και να ικανοποιήσουν όλους τους πελάτες. Αποφάσεις σχετικά με το ποιο φορτηγό θα σταλθεί, ποιο αποτελεί την αποδοτικότερη επιλογή, λαμβάνοντας υπόψη την θέση στην οποία βρίσκεται την συγκεκριμένη χρονική στιγμή κ.λπ., αποτελούν δυναμικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η εκτελεστική διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. 13

3. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 3.1. Συνοπτική δομή της οικονομίας της Περιφέρειας 3.1.1. Γενικά στοιχεία της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελείται από 10 κατοικημένα νησιά. Η συνολική έκταση της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι 3.836 km2 και ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ανέρχεται σε 199.231 κατοίκους (πληθυσμιακή πυκνότητα 51,94 κατοίκων/ km2, με την Ελλάδα στους 82,9 κ./km 2 ). Οι ορεινές εκτάσεις των νησιών καλύπτουν το 33,2% της συνολικής έκτασης της Περιφέρειας (ΕΣΥΕ, 2011). Σε πληθυσμιακό επίπεδο διαπιστώθηκε μείωση ως το 1981 (-30% από το 1951 ως το 1981), ενώ στην συνέχεια παρέμεινε στα ίδια επίπεδα (+2% από το 1981-2001). Ο δείκτης γήρανσης το 2011 (κάτοικοι > 65 ετών / κάτοικοι < 15 ετών) ήταν 1,42, με τη χώρα στο 1,10, ο δείκτης εξάρτησης το 2011 ήταν 1,7, έναντι 1,3 για τη χώρα, ενώ ο αριθμός των απασχολούμενων μειώθηκε κατά 12,5% στην περίοδο 2001 2011 (από 67.600 σε 59.100 εργαζόμενους), υποδηλώνοντας την συνεχιζόμενη συρρίκνωση του παραγωγικού δυναμικού της. Το ποσοστό αστικότητας του πληθυσμού της Περιφέρειας είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό της χώρας παρά την διαχρονική βελτίωση του, ενώ υπάρχουν τάσεις μείωσης της συμμετοχής του αγροτικού πληθυσμού στο συνολικό πληθυσμό της Περιφέρειας (ΕΝΑ ΧΙΟΥ, 2011). Η οικονομική και αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Περιφέρειας χαρακτηρίζεται από την διαχρονική παρουσία του παραδοσιακού παραγωγικού προτύπου ανάπτυξης του συνόλου της χώρας με την παρουσία του αγροτικού τομέα σε εξέχουσα θέση, την συνεχώς επιβαλλόμενη παρουσία του τριτογενή τομέα και με μια μεταποιητική δραστηριότητα χαμηλής προστιθέμενης αξίας και άμεσα διασυνδεδεμένης με τον πρωτογενή τομέα. Σε επίπεδο νησιού η οικονομική και αναπτυξιακή φυσιογνωμία διαφοροποιείται ώστε να είναι απόλυτα βέβαιο ότι η οικονομία της Περιφέρειας αποτελεί το άθροισμα των διαφορετικών παραγωγικών προτύπων των πέντε μεγαλύτερων νησιών από τα δέκα της Περιφέρειας. Σε επιμέρους ανάλυση έχει 14

ενδιαφέρον να επισημανθεί η φυσιογνωμία της παραγωγικής βάσης κάθε νησιού ξεχωριστά, όπως παράλληλα και τα διαρθρωτικά προβλήματά τους. Παρά την διαφορετική διάρθρωση και φυσιογνωμία κάθε νησιού είναι δυνατόν να επισημανθούν μερικά στοιχεία τα οποία προσδιορίζουν την ταυτότητα της Περιφέρειας και τα οποία είναι (ΚΕΤΑ Βορείου Αιγαίου): η σημαντική πληθυσμιακή απομείωση των νησιών τις τελευταίες δεκαετίες, η οποία όμως έχει σταθεροποιηθεί την παρούσα 5ετία και η οποία επηρέασε σημαντικά τον κοινωνικό και παραγωγικό ιστό του Βορείου Αιγαίου η ενίσχυση του ρόλου των αστικών κέντρων (σε μερικές περιπτώσεις περισσοτέρων του ενός, με ότι αυτό συνεπάγεται για την πληθυσμιακή και οικονομική συγκέντρωση και τις ανάγκες σε τεχνικές, οικονομικές και κοινωνικές υποδομές η οικονομική ανάπτυξη που ανέδειξε το ρόλο του τριτογενή τομέα σε βάρος του πρωτογενή και δευτερογενή και με ταυτόχρονή διαμόρφωση της απασχόληση με βάση την βαρύτητα κάθε τομέα στο ΑΕΠ της Περιφέρειας ο βασικός ρόλος του πρωτογενή τομέα στην οικονομική ανάπτυξη της Περιφέρειας με την ύπαρξη σημαντικών τοπικών προϊόντων τα οποία όμως αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα διάθεσης στην εθνική και διεθνή αγορά και μάλιστα το μέλλον τους φαίνεται να επηρεάζεται από τις εξελίξεις στα πλαίσια της νέας ΚΑΠ ο ρόλος του μεταποιητικού τομέα, ως συνδετήριος κρίκος με τη πρωτογενή παραγωγή, ο οποίος όμως αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα που πηγάζουν τόσο από τον νησιωτικό χαρακτήρα της Περιφέρειας, όσο και από τις συνεχείς πιέσεις που δέχεται η οικονομία των νησιών στα πλαίσια των ευρύτερων οικονομικών εξελίξεων σε εθνικό, ευρωπαϊκό ακόμη και παγκόσμιο επίπεδο οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες που έχουν να κάνουν κυρίως με το διαφορετικό πρότυπο ανάπτυξης κάνε νησιού και οι οποίες επηρέασαν σημαντικά το χαρακτήρα των προγραμμάτων ανάπτυξης που εφαρμόστηκαν από την δεκαετία του 1980 έως σήμερα. Η εφαρμογή διαφορετικών μοντέλων ανάπτυξης σε κάθε νησί με βάση τα ειδικά χαρακτηριστικά του, οδήγησαν στην διαμόρφωση ενός μοντέλου ανάπτυξης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου που δεν έχει επαρκή συνοχή και δεν ορίζει μια διακριτή ταυτότητα στην Περιφέρεια 15

Tα παραπάνω χαρακτηριστικά που επιχειρήθηκε να παρουσιαστούν με συνοπτικό τρόπο διαμορφώθηκαν από μια σειρά από παράγοντες που σχετίζονται τόσο με την φυσιογνωμία και το νησιωτικό χώρο, όσο και με την παραγωγική βάση και το γεγονός ότι τα νησιά λειτούργησαν για αρκετούς αιώνες ως κλειστά παραγωγικά συστήματα. 3.1.2. Α.Ε.Π. Η αξία της παραγωγής στην Περιφέρεια ανέρχεται στο 79,4% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου του ΑΕΠ / κεφαλή σε PPS το 2008, 4 ο υψηλότερο ποσοστό στη χώρα (Πίνακας 3.1). Με βάση όμως το μέσο όρο 2008 2012, το ποσοστό της Περιφέρειας ανέρχεται σε 74,4% (ΚΕΤΑ Βορείου Αιγαίου). Πίνακας 3.1. Κατάταξη Ελληνικών Περιφερειών με βάση τον μ.ο. ΑΕΠ/κεφαλή της ΕΕ Region (NUTS 3) GDP 2008 Mio. Euro GDP 2008 Mio. PPS GDP per capital 2008 PPS GDP per capital 2008 PPS EU25=100 GDP per capital 2008 2012 PPS GDP per capital 2008 2012 PPS EU25=100 EU 25 9625302 9625302 21172 100 20459 100 Estonia 7469 13433 9868 46,6 9200 45 Greece 141502 180209 16457 77,7 15287 74,7 Voreia Ellada 42674 54347 15426 72,9 14358 70,2 Anatoliki Makedonia, Thraki 5953 7581 12543 59,2 11762 57,5 Kentriki Makedonia 24841 31635 16749 79,1 15556 76 Dytiki Makedonia 3940 5017 17082 80,7 15730 76,9 Thessalia 7641 10113 13738 64,9 12892 63 Kentriki Ellada 30719 39122 16092 76 14977 73,2 Ipeiros 3474 4424 13148 62,1 12154 59,4 Ionia Nisia 2414 3074 14369 67,9 13444 65,7 Dytiki Ellada 7034 8958 12375 58,4 11543 56,4 Sterea Ellada 10096 12858 23027 108,8 21563 105,4 Peloponnisos 7701 9807 16389 77,4 15103 73,8 Attiki 53404 68012 17453 82,4 16187 79,1 Nisia Aigaiou, Kriti 14705 18728 17039 80,5 15757 77 Voreio Aigaio 2686 3421 16800 79,4 15218 74,4 Notio Aigaio 4559 5805 19362 91,5 18003 88 Kriti 7461 9501 15951 75,3 14815 72,4 Πηγή: Eurostat 16

Όσον αφορά στο ΑΕΠ / κεφαλή, η Περιφέρεια έχει αυξηθεί από το 71% του Ελληνικού μέσου όρου το 1991 και το 70% το 2001, στο 91% το 2012. Η αύξηση αυτή είναι αποτέλεσμα τόσο της μικρότερης αύξησης του πληθυσμού την τελευταία δεκαετία στην Περιφέρεια σε σχέση με το μ.ο της χώρας, όσο και της σχετικά χειρότερης επίδοσης στην αύξηση του ΑΕΠ άλλων Περιφερειών της χώρας, της αύξησης των επιδοτήσεων και τέλος της ανάπτυξης της ίδιας της Περιφέρειας. Η ανάπτυξη αυτή αναφέρεται σε όλους τους Νομούς, αλλά κυρίως στον μεγαλύτερο σε έκταση και πληθυσμό Νομό, το Νομό Λέσβου, το ΑΕΠ / κεφαλή του οποίου έχει αυξηθεί από το 64% του μέσου όρου της Ελλάδας το 1991, στο 98% το 2012 (Διάγραμμα 3.1). Διάγραμμα 3.1. ΑΕΠ/κεφαλή Νομών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (Ελλάδα=100) Πηγή: Eurostat Η τομεακή κατανομή του παραγόμενου προϊόντος δείχνει ότι αν και γενικά οι Νομοί ακολουθούν τη γενική τάση αύξησης του τομέα των υπηρεσιών, η αύξηση αυτή 17

συνοδεύεται από αντίστοιχη μείωση του μεριδίου του δευτερογενή και όχι τόσο του πρωτογενή τομέα, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός ακόμη, κυρίως στο Νομό Λέσβου, αλλά σε όλους τους Νομούς έχει υψηλότερο ποσοστό από το αντίστοιχο της χώρας (Πίνακας 2.3). Η βιομηχανία αφορά κυρίως τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων (τρόφιμα ποτά) και τις κατασκευές, όπως παρουσιάζεται και στη συνέχεια. Η πρωτογενής παραγωγή περιλαμβάνει προϊόντα όπως το κρασί, τα σιτηρά και τα τυροκομικά στη Λήμνο, τα τυροκομικά και το ελαιόλαδο στη Λέσβο, τη μαστίχα και τα εσπεριδοειδή στη Χίο, το κρασί στη Σάμο, ενώ στα μικρότερα νησιά κυριαρχούν τα τυροκομικά. Στον τριτογενή τομέα, ο αστικός τομέας υπηρεσιών και το εμπόριο καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος του προϊόντος, με συμμετοχή και του τουρισμού. Σημαντική άνοδο παρουσιάζουν και υπηρεσίες που σχετίζονται με την υποστήριξη του στρατού, του αυξανόμενου αριθμού των φοιτητών και γενικά του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος. Πίνακας 3.2. ΑΕΠ % από Γεωργία, Βιομηχανία και Υπηρεσίες στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για το 2001, 2005 και 2012 2001 2005 2012 ΛΕΣΒΟΥ ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΥ Χώρα Γεωργία % ΑΕΠ 11 13 7 12,1 12,1 8,5 15,1 12,3 9,8 6,9 Βιομηχανία % ΑΕΠ 21 20,3 21 29,8 15,5 11,3 22,7 12,7 11,4 21,5 Υπηρεσίες % ΑΕΠ 68 66,6 72 58,1 72,3 80,2 62,2 75 78,8 71,6 ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ Η γενική εικόνα των βασικών μακροοικονομικών δεικτών φανερώνει μια Περιφέρεια σε τροχιά ανάπτυξης και σύγκλισης με το μέσο όρο της χώρας, αν και δεν είναι ακόμη φανερό αν η σύγκλιση αυτή οφείλεται στις καλύτερες επιδόσεις της Περιφέρειας σε σύγκριση με άλλες Περιφέρειες. Σε κάθε περίπτωση, το παραγόμενο προϊόν αυξάνεται, ενώ φαίνεται ότι σημαντικό μέρος του προέρχεται είτε από αγροτικά προϊόντα νωπά, είτε από μεταποιημένα, γεγονός που δείχνει ότι γενικά οι δράσεις που καλύπτει η παρούσα μελέτη είναι σημαντικές για αυτή. Η διαφοροποίηση της διάρθρωσης της οικονομίας κάθε Νομού και κάθε νησιού, σε συνδυασμό με το νησιωτικό χαρακτήρα της Περιφέρειας και την δυσκολία επικοινωνίας με την υπόλοιπη Ελλάδα, δημιουργεί δυσκολίες ανάπτυξης δραστηριοτήτων μεγάλης κλίμακας και απαιτείται η εφαρμογή ενός μοντέλου 18

ανάπτυξης που να στηρίζεται στην ανάδειξη των ειδικών χαρακτηριστικών του κάθε τόπου μέσα όμως από ένα πλαίσιο πολιτικής που θα λαμβάνει σημαντικά υπόψη του τον ρόλο της ανταγωνιστικότητας και της ευρύτερης θέσης της Περιφέρειας. 3.1.3. Απασχόληση - Ανεργία Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο πληθυσμός στην Περιφέρεια αυξάνεται την τελευταία δεκαετία, αν και με χαμηλότερο ρυθμό σε σχέση με τη χώρα. Το εργατικό δυναμικό παρουσιάζει επίσης τάσεις αύξησης από το 1995 μέχρι και το έτος 2004. Η ανάλυση κατά φύλλο δείχνει ότι η συμμετοχή του εργατικού δυναμικού επί του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, για μεν τους άνδρες κινείται μεταξύ 54% και 60%, ενώ για τις γυναίκες μεταξύ 20% και 32%, όταν σε επίπεδο χώρας το ποσοστό συμμετοχής για τους άνδρες είναι στα ίδια επίπεδα με εκείνα της Περιφέρειας, ενώ για τις γυναίκες κυμαίνεται μεταξύ 30% και 34% (Νομοί της Ελλάδος, 2005). Η απασχόληση ταυτίζεται σε γενικές γραμμές με τα όσα έχουν αναφερθεί ήδη για το παραγόμενο προϊόν. Πολύ σημαντική είναι η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, με σημαντικές διαφορές μεταξύ των Νομών. Έτσι, στο Νομό Λέσβου το ποσοστό των απασχολούμενων ανέρχεται σε 25% περίπου, στο Νομό Σάμου στο 16,5%, αλλά στο Νομό Χίου μόνο στο 8,5%, με την Ελλάδα στο 13% (Πίνακας 3.4). Στα Ξενοδοχεία και εστιατόρια, ο Νομός Σάμου παρουσιάζει σημαντική εξειδίκευση, ενώ και στις κατασκευές, οι απασχολούμενοι στην Περιφέρεια είναι περισσότεροι από τον μέσο όρο της χώρας, με μεγαλύτερα ποσοστά στο Νομό Σάμου και στο Νομό Χίου. Πολύ σημαντική είναι η απασχόληση στο εμπόριο ως ποσοστό επί του συνόλου, όπως και στο σύνολο των επιχειρήσεων, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια (Νομοί της Ελλάδος, 2005). 19

Πίνακας 3.3. Απασχολούμενοι σε επιλεγμένους κλάδους στους Νομούς της Σύνολο Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για το 2005 Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία Ξενοδοχεία, εστιατόρια Εκπαίδευση Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Κατασκευές ΕΛΛΑΔΑ 4.615.470 13,0% 5,9% 5,6% 3,2% 8,1% Β. ΑΙΓΑΙΟ 73.457 19,0% 6,7% 5,7% 2,5% 9,9% Ν. ΛΕΣΒΟΥ 40.040 24,6% 5,6% 5,5% 2,3% 8,8% Ν. ΣΑΜΟΥ 15.844 16,4% 10,4% 5,3% 2,3% 10,9% Ν. ΧΙΟΥ 17.573 8,5% 5,7% 6,6% 3,1% 11,3% Πηγή: Νομοί της Ελλάδος Όσον αφορά στην ηλικιακή κατανομή των απασχολούμενων, ο αριθμός των εργαζόμενων με ηλικία μεγαλύτερη των 50 ετών είναι οριακά υψηλότερος από τον μέσο όρο της χώρας, ενώ η απασχόληση των γυναικών είναι σημαντικά χαμηλότερη από τον μέσο όρο της χώρας (32 % έναντι 36,7%, Πίνακας 3.4). 20

Φύλο Ομάδες ηλικιών ΣΥΝΟΛ Ο ΕΛΛΑΔ ΟΣ Σύνολο Πίνακας 3.4. Απασχολούμενοι σε επιλεγμένες ομάδες ατομικών επαγγελμάτων των Νομών της Περιφέρειας κατά φύλο και ηλικία Ομάδες ατομικών επαγγελμάτων Μέλη των Πρόσωπα που βουλευομένων σωμάτων, ανώτερα ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά διοικητικά και και συναφή διευθυντικά επαγγέλματα στελέχη του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα Τεχνολόγοι τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματ α Απασχολούμεν οι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές Ειδικευμέν οι γεωργοί, κτηνοτρόφ οι δασοκόμοι και αλιείς Ειδικευμέν οι τεχνίτες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματ α Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητέ ς Ανειδίκε υτοι εργάτες, χειρώνακ τες και μικροεπα γγελματί ες 4.102.091 8,9 12,0 7,9 9,5 13,4 13,0 15,1 7,0 8,8 4,3 % > 50 21,0 29,5 18,9 12,7 11,8 11,7 40,8 20,2 22,7 19,1 18,0 % 36,7 28,5 48,8 49,2 60,4 44,3 41,7 9,8 10,1 42,1 32,2 γυναίκες ΒΟΡΕΙΟ 65.798 8,9 9,7 6,8 6,8 15,3 19,6 14,4 5,7 8,6 4,3 ΑΙΓΑΙΟ % > 50 22,1 29,3 16,4 12,7 12,0 8,8 41,6 20,4 21,8 20,5 17,7 % 32,4 30,7 47,3 40,7 55,6 33,6 44,3 3,6 4,9 30,6 29,8 γυναίκες ΝΟΜΟΣ ΛΕΣΒΟ Υ 36.035 8,0 9,2 5,5 6,2 13,9 24,3 13,3 5,4 9,4 4,9 % > 50 23,5 30,5 17,9 12,3 13,0 8,9 40,2 22,0 22,6 19,7 18,4 % 32,1 29,0 47,3 51,8 52,4 30,7 42,1 4,1 4,2 28,7 29,1 γυναίκες Δήλωσαν ανεπαρκώς ή ασαφώς το επάγγελμα τους ή δε δήλωσαν επάγγελμα 21

Φύλο Ομάδες ηλικιών Σύνολο Ομάδες ατομικών επαγγελμάτων Μέλη των Πρόσωπα που βουλευομένων σωμάτων, ανώτερα ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά διοικητικά και και συναφή διευθυντικά επαγγέλματα στελέχη του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα Τεχνολόγοι τεχνικοί βοηθοί και ασκούντες συναφή επαγγέλματα Υπάλληλοι γραφείου και ασκούντες συναφή επαγγέλματ α Απασχολούμεν οι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές Ειδικευμέν οι γεωργοί, κτηνοτρόφ οι δασοκόμοι και αλιείς Ειδικευμέν οι τεχνίτες και ασκούντες συναφή τεχνικά επαγγέλματ α Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων και εξοπλισμού και συναρμολογητέ ς Ανειδίκε υτοι εργάτες, χειρώνακ τες και μικροεπα γγελματί ες ΝΟΜΟΣ 14.249 10,8 9,7 5,6 7,3 17,1 17,6 14,7 6,2 8,3 2,7 ΣΑΜΟΥ % > 50 22,2 30,6 16,0 9,4 12,8 8,4 44,1 20,4 23,6 21,1 17,8 % 33,0 33,0 47,1 41,1 57,8 36,7 44,0 3,0 4,7 33,9 28,2 γυναίκες ΝΟΜΟΣ 15.514 9,1 11,0 10,8 7,8 16,8 10,2 16,6 6,0 7,2 4,4 ΧΙΟΥ % > 50 18,6 25,5 13,8 14,7 9,3 9,0 45,6 17,4 18,5 22,4 15,8 % γυναίκες 32,3 31,6 47,5 27,4 59,5 36,2 56,7 3,1 6,4 32,9 32,4 Πηγή: Απογραφή 2011 Δήλωσαν ανεπαρκώς ή ασαφώς το επάγγελμα τους ή δε δήλωσαν επάγγελμα 22

Τα βασικά λοιπόν συμπεράσματα που εξάγονται από την ανάλυση είναι τα εξής: το μεγαλύτερο ποσοστό (65%-70%) είναι άνδρες και απασχολούνται κυρίως στον τριτογενή τομέα το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών (το 80% περίπου) εργάζεται στον τριτογενή τομέα η συμμετοχή των γυναικών στο σύνολο των απασχολούμενων παραμένει σε χαμηλά επίπεδα (35%) Ο δείκτης ανεργίας αποτελεί βασική ένδειξη οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας. 3.1.4. Τομεακή Ανάλυση Η συνοπτική τομεακή ανάλυση στόχο έχει να παράσχει μια περισσότερο ολοκληρωμένη εικόνα για την υφιστάμενη κατάσταση της Περιφέρειας και σε συνδυασμό με τους άλλους μακροοικονομικούς δείκτες και στοιχεία, να σχηματοποιήσει την εικόνα του παραγωγικού και αναπτυξιακού προτύπου. Έτσι λοιπόν, για τον πρωτογενή τομέα μπορούν να επισημανθούν τα εξής (ΕΣΥΕ): το ακαθάριστο προϊόν παρουσιάζει τάση μείωσης της συμμετοχής του στο συνολικό προϊόν της Περιφέρειας με διαφοροποιήσεις όμως ανά νησί οι απασχολούμενοι στον τομέα σταδιακά / διαχρονικά μειώνονται τα χαρακτηριστικά του τομέα καθώς και τα προϊόντα που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομία, ανά νησί, είναι διαφορετικά και η αξία τόσο με όρους οικονομικούς όσο και με όρους κοινωνικούς και πολιτισμικούς είναι ιδιαίτερη τα προβλήματα διάθεσης παραμένουν σημαντικά, ενώ οι δομές (συνεταιρισμοί, φορείς προώθησης της εξωστρέφειας) δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τις εξελίξεις όπως αυτές διαμορφώνονται την τελευταία κυρίως δεκαετία. Οι ελλείψεις στο παραγωγικό και εμπορικό σύστημα έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση της ανταγωνιστικότητας, ο εκσυγχρονισμός των υποδομών αγροτικής ανάπτυξης δεν έχει προχωρήσει σε ικανοποιητικό βαθμό (ο δείκτης άρδευσης σε επίπεδο χώρας φθάνει στο 37%, 23

στην Περιφέρεια διαμορφώνεται μόλις στο 4,3%), παρά το γεγονός ότι σημαντικές επενδύσεις έχουν υλοποιηθεί στα πλαίσια του Γ και Δ ΚΠΣ οι αρδευόμενες εκτάσεις ανέρχονται σε 67.072 στρέμματα, παρουσιάζοντας μείωση κατά 17,3% από το 2001 έως το 2012. Η εγκατάλειψη και η σταδιακή μείωση του ρόλου του πρωτογενή τομέα οφείλεται κυρίως στην μεγάλη διαφορά αμοιβών εργασίας σε σχέση με τον τριτογενή τομέα, όμως έχει επηρεάσει σταδιακά σημαντικά τον κοινωνικό και οικονομικό ιστό των νησιών και την ισόρροπη ανάπτυξη της Περιφέρειας. Κατάλληλα μέτρα πολιτικής που θα συμβάλλουν στην ενίσχυση των παραδοσιακών και τοπικών προϊόντων θα οδηγήσουν ταυτόχρονα και σε ανταγωνιστικότερη παρουσία τους στις διεθνείς και τοπικές αγορές, ενώ η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών με την σταδιακή στροφή στην βιολογική γεωργία θα προσδώσει μια νέα ταυτότητα που είναι συμβατή με τα νησιά της περιφέρειας. Πρέπει τέλος να επισημανθεί ότι η παραπάνω κατάσταση επηρεάζει σημαντικά τον δευτερογενή τομέα ο οποίος είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον πρωτογενή. Ο δευτερογενής τομέας είναι σημαντικός τομέας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως (ΕΣΥΕ): σε επίπεδο Ακαθάριστου Προϊόντος, συμμετέχει σε ποσοστό 24% στο συνολικό Ακαθάριστο Προϊόν της Περιφέρειας με διακυμάνσεις βέβαια από έτος σε έτος. Σημαντικός είναι ο κλάδος των κατασκευών η απασχόληση παρουσιάζει τάσεις μείωσης φτάνοντας το 2009 στο 16% περίπου με τους περισσότερους απασχολούμενους στην κατασκευαστική δραστηριότητα και στη μεταποίηση ο αριθμός των επιχειρήσεων του τομέα για το έτος 2008 ανέρχεται σε 3.656, με κύκλο εργασιών ανά επιχείρηση 72 χιλ. Ευρώ περίπου Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι μεταποιητικές μονάδες στον κλάδο των τροφίμων και ποτών με πρωτεύουσες αυτές της παρασκευής ούζου, τυροκομικών, ιχθυοκαλλιεργειών, βιοτεχνίες παρασκευής γλυκών κουταλιού, επεξεργασίας μαστίχας και τέλος της παραγωγής κρασιού. 24

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επισημανθεί ότι οι οικονομικές αδυναμίες της βιομηχανικής/βιοτεχνικής δραστηριότητας συνδέονται με το κόστος μεταφοράς, τις περιορισμένες υποδομές και τις κατακερματισμένες αγορές με αποτέλεσμα να επηρεάζεται σημαντικά η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και των επιχειρήσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η παρουσία σημαντικού αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων που στηρίζονται σε τοπικούς πόρους αποτελεί μοχλό ανάπτυξης για την περιφερειακή και τοπική οικονομία (επιχειρήσεις διατροφής, αγροτικών προϊόντων κ.λ.π.), όμως πρέπει πολλά ακόμη να γίνουν για την ανάπτυξη του τομέα που κυρίως συναρτώνται με την ταυτοποίηση των προϊόντων, την ανάπτυξη δικτύων εμπορίας και την ανάπτυξη συνεργιών / συνεργασιών που θα εξασφαλίσουν οικονομίες κλίμακας. Ο τριτογενής τομέας αποτελεί τον βασικότερο τομέα της παραγωγικής δομής της Περιφέρειας με κυρίαρχα χαρακτηριστικά τα εξής (ΕΣΥΕ): συμμετέχει κατά 64% στο συνολικό ακαθάριστο προϊόν με αυξητικές μάλιστα τάσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διανομαρχιακές διαφοροποιήσεις κυρίως λόγω του ρόλου που διαδραματίζει ο τουρισμός σε κάθε νησί σε επίπεδο κλαδικής ανάλυσης, το εμπόριο κατέχει το σημαντικότερο ποσοστό και ακολουθούν η διαχείριση ακίνητης περιουσίας και βέβαια τα εστιατόρια και ο τουρισμός η απασχόληση στον τομέα σε γενικές γραμμές ακολουθεί αυξητικές τάσεις με βελτίωση του αριθμού των απασχολουμένων στο εμπορίου, στη δημόσιας διοίκησης και στον τουριστικό κλάδο οι επιχειρήσεις του τομέα ανέρχονται σε 11.129 με τις μισές να είναι εμπορικές και οι τουριστικές να αποτελούν το 26% του συνόλου των επιχειρήσεων του τομέα. 3.2. Ανάλυση του επιχειρηματικού ιστού Η ανάλυση του επιχειρηματικού ιστού αφορά την μελέτη και εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον αριθμό των επιχειρήσεων κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας, την ανάλυση μέσα σε κάθε τομέα τόσο σε επίπεδο αριθμού, όσο και σε επιδόσεις αυτών και τέλος την ανάλυση της απασχόλησης κατά οικονομική δραστηριότητα. 25

Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου για το 2010 ανέρχονται σε 18.442. Από αυτές η πλειοψηφία είναι επιχειρήσεις του τριτογενή τομέα σε ποσοστό 69,1%, έναντι των επιχειρήσεων του δευτερογενή τομέα που αποτελούν το 19,3% του συνόλου των επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον πρωτογενή τομέα και αποτελούν το 1,5% του συνόλου (ΕΣΥΕ). Σε χωρικό επίπεδο από το σύνολο των επιχειρήσεων το 45% είναι εγκαταστημένο στο Νομό Λέσβου, το 25% στην Χίο και τέλος το 30% στην Σάμο. Αξιολογώντας τομεακά και χωρικά την κατανομή των επιχειρήσεων διαπιστώνεται ότι η Χίος έχει σε σχέση με την Περιφέρεια περισσότερες επιχειρήσεις στον πρωτογενή τομέα, ενώ η Λέσβος στον τριτογενή (ΕΣΥΕ). Αναφορικά με τις οικονομικές επιδόσεις ο κύκλος εργασιών των ανωτέρω επιχειρήσεων ανέρχεται σε 1.803.380 χιλ. ευρώ εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό παράγεται από τον τριτογενή τομέα με ποσοστό 73%, ενώ ο πρωτογενής συμμετέχει κατά 5% στο συνολικό κύκλο εργασιών και ο δευτερογενής κατά 18%. Σε χωρικό επίπεδο από το σύνολο του κύκλου εργασιών το μεγαλύτερο ποσό και ποσοστό παράγεται στην Λέσβο (όπου και οι περισσότερες επιχειρήσεις), ακολουθεί η Χίος και τελευταία η Σάμος. Αξιολογώντας τις επιδόσεις των επιχειρήσεων ή αλλιώς τον μέσο κύκλο εργασιών ανά νομό φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις της Χίου είναι αποδοτικότερες συγκριτικά με αυτές των άλλων νομών και ακολουθούν αυτές της Λέσβου και τέλος της Σάμου (ΕΣΥΕ). Μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Περιφέρεια δίνονται στους πίνακες που ακολουθούν: Πίνακας 3.5. Σύνολο επιχειρήσεων και κύκλος εργασιών στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για το 2010 Αριθμός επιχειρήσεων Κύκλος Εργασιών (σε χιλ. ευρώ) ΣΤΑΚΟΔ-91 ΛΕΣΒΟΣ ΧΙΟΣ ΣΑΜΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΣΒΟΣ ΧΙΟΣ ΣΑΜΟΣ ΣΥΝΟΛΟ Σύνολο Πρωτογενή 119 91 73 283 8.80 79.570 2.680 91.050 Σύνολο 1687 1026 839 3552 171.720 75.890 84.630 332.240 Δευτερογενή Σύνολο Τριτογενή 5963 3112 3677 12752 669.320 347.590 292.370 1309.280 ΑΓΝΩΣΤΟΣ 652 396 807 1855 30.260 6.130 34.420 70.810 ΚΛΑΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ 8421 4625 5396 18442 880.10 509.180 414.10 1.803.380 26

Πηγή: ΕΣΥΕ Στον παρακάτω πίνακα γίνεται συσχέτιση των επιχειρήσεων με τον παραγόμενο τζίρο στο νομό όπου και επιβεβαιώνεται ότι οι σχετικά περισσότερες επιχειρήσεις του τριτογενή τομέα παράγουν και το μεγαλύτερο κύκλο εργασιών σε όλους τους νομούς. Ενδιαφέρον στοιχείο επίσης αποτελεί ο παραγόμενος κύκλος εργασιών στον πρωτογενή τομέα, ο οποίος είναι συγκριτικά υψηλός σε σχέση με τον αριθμό των επιχειρήσεων και οφείλεται στην παρουσία των ιχθυοκαλλιεργειών στο νησί και στις οικονομικές αποδόσεις τους. Πίνακας 3.6. Ποσοστό επιχειρήσεων και κύκλου εργασιών ανά τομέα στους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ΛΕΣΒΟΣ ΧΙΟΣ ΣΑΜΟΣ ΣΤΑΚΟΔ-91 % επιχειρήσεων % τζίρου % επιχειρήσεων % τζίρου % επιχειρήσεων % τζίρου Σύνολο Πρωτογενή 1.41 1.00 1.97 15.63 1.35 0.65 Σύνολο Δευτερογενή 20.03 19.51 22.18 14.90 15.55 20.44 Σύνολο Τριτογενή 70.81 76.05 67.29 68.26 68.14 70.60 ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΚΛΑΔΟΣ 7.74 3.44 8.56 1.20 14.96 8.31 Πηγή: ΕΣΥΕ Ολοκληρώνοντας την προσέγγιση της επιχειρηματικότητας όλων των τομέων της τοπικής οικονομίας έχει ενδιαφέρον να αναλυθούν και θέματα που αφορούν την απασχόληση. Έτσι λοιπόν με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ το έτος 2010 σημειώνεται ότι (ΕΣΥΕ). σε σύνολο 68.671 απασχολουμένων, το 18% εργάζεται στον πρωτογενή τομέα, το 17% στον δευτερογενή και το 65% στον τριτογενή οι επιχειρήσεις είναι μικρού μεγέθους και απασχολούν έως 3 άτομα γεγονός που αποδεικνύει ότι οι μικρομεσαίες του Βορείου Αιγαίου είναι χαμηλής έντασης εργασίας και χαμηλής δυναμικής, ουσιαστικά είναι οικογενειακού χαρακτήρα. Το παραπάνω συμπέρασμα δημιουργεί σημαντικά προβλήματα τόσο στην ανάπτυξη της εξωστρέφειας, όσο και στην εφαρμογή ενδοεπιχειρησιακών πολιτικών που θα οδηγήσουν σε αναβάθμιση του ανθρωπίνου ενεργού κεφαλαίου της Περιφέρειας 27

3.3. Ανάλυση του μεταποιητικού ιστού και των υπηρεσιών Τα παραπάνω στοιχεία δίνουν μια αρκετά ανάγλυφη εικόνα του επιχειρηματικού ιστού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Στην παρούσα ενότητα θα γίνει κλαδική ανάλυση του δευτερογενή και τριτογενή τομέα προκειμένου να εξαχθούν βασικά συμπεράσματα για το προφίλ των επιχειρήσεων και την δυναμική τους. Έτσι λοιπόν, οι επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα είναι συνολικά 3.552 με κύκλο εργασιών 332,24 χιλ. ευρώ. Από αυτές οι μισές περίπου βρίσκονται στην Λέσβο, το 30% στην Χίο και το υπόλοιπο στην Σάμο. Συνολικά απασχολούν 11.502 εργαζόμενους με το μέσο μέγεθος επιχείρησης να απασχολεί 3 περίπου άτομα. Στον κλάδο των κατασκευών απασχολούνται κατά μέσο όρο 3 άτομα ανά επιχείρηση, ενώ στον κλάδο παροχής υπηρεσιών ηλεκτρικού ρεύματος το αντίστοιχο είναι 20 εργαζόμενοι ανά επιχείρηση (ΕΣΥΕ). Σε κλαδικό επίπεδο το 62,4% απασχολείται στον κλάδο των κατασκευών, το 11,4% στον κλάδο τροφίμων και ποτών, το 4,2% στην βιομηχανία ξύλου και την κατασκευή προϊόντων από ξύλο και φελλό, εκτός από τα έπιπλα, το 3,9% στην κατασκευή επίπλων και το 3,8% στην κατασκευή άλλων προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά (ΕΣΥΕ). Όσον αφορά τις οικονομικές αποδόσεις των κλάδων του δευτερογενή τομέα, ο πλέον αποδοτικός είναι αυτός των τροφίμων και ποτών, παράγοντας το 50% περίπου του κύκλου εργασιών του τομέα και το 10% του κύκλου εργασιών του συνόλου των επιχειρήσεων της Περιφέρειας. Ακολουθεί ο κλάδος των κατασκευών που παράγει το 30,35% του κύκλου εργασιών του τομέα και το 5,6% του συνολικού κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων του Βορείου Αιγαίου. Άλλοι ενδιαφέροντες κλάδοι από άποψη οικονομικών επιδόσεων είναι αυτοί των μεταλλικών και μη κατασκευών και της κατασκευής επίπλων (ΕΣΥΕ). Αναλυτική παρουσίαση των δεδομένων του αριθμού και του κύκλου εργασιών κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας δίνονται στην συνέχεια. Πίνακας 3.7. Αριθμός επιχειρήσεων και κύκλος εργασιών κατά 2-ψήφιο κλάδο για το έτος 2009 28

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Κύκλος Εργασιών (σε χιλ. ευρώ) 13 - ΕΞΟΡΥΞΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΥΜΑΤΩΝ 2-14 - ΑΛΛΕΣ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 15 4.560 15 - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ 406 165.50 17 - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΛΩΣΤΟΫΦΑΝΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΥΛΩΝ 23 2.370 18 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΙΔΩΝ ΕΝΔΥΣΗΣ:ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΒΑΦΗ 28 610 ΓΟΥΝΑΡΙΚΩΝ 19 - ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΕΨΗ ΔΕΡΜΑΤΟΣ:ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΙΔΩΝ ΤΑΞΙΔΙΟΥ 6 - (ΑΠΟΣΚΕΥΩΝ), ΤΣΑΝΤΩΝ, ΕΙΔΩΝ ΣΕΛΟΠΟΙΕΙΑΣ, ΕΙΔΩΝ 20 - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΞΥΛΟ ΚΑΙ 150 3.810 ΦΕΛΛΟ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΕΠΙΠΛΑ: ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΙΔΩΝ 21 - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΑΡΤΟΠΟΛΤΟΥ, ΧΑΡΤΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΧΑΡΤΙ 5-22 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ, ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ 56 4.280 ΜΕΣΩΝ ΕΓΓΡΑΦΗΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ 24 - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 9 520 25 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΕΛΑΣΤΙΚΟ (ΚΑΟΥΤΣΟΥΚ) ΚΑΙ 8 10 ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ 26 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΜΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 120 18.560 27 - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ 18 560 28 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΜΕ ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΤΑ 212 14.570 ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΙΔΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ 29 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΩΝ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ Μ.Α.Κ. 53 2.240 30 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΗΧΑΝΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ 1 - ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ 31 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΩΝ Μ.Α.Κ. 21 1.510 32 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑΣ, 5 - ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 33 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ, ΟΡΓΑΝΩΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ:ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΡΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ 6 290 34 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ:ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ 1 - ΡΥΜΟΥΛΚΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΗΜΙΡΥΜΟΥΛΚΟΥΜΕΝΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ 35 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΛΟΙΠΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 22 4.550 36 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΠΙΠΛΩΝ. ΛΟΙΠΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Μ.Α.Κ. 136 5.290 40 - ΠΑΡΟΧΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ, ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ, ΑΤΜΟΥ ΚΑΙ 18 1.960 ΖΕΣΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 41 - ΣΥΛΛΟΓΗ, ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΜΗ ΝΕΡΟΥ 12 130 45 - ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ 2218 100.830 Σύνολο Δευτερογενή 3552 332.240 Πηγή: ΕΝΑ ΧΙΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ Ο τριτογενής τομέας είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικός τόσο στο επίπεδο της παραγωγής περιφερειακού εισοδήματος, όσο και σε επίπεδο αριθμού επιχειρήσεων και απασχολούμενων σε αυτές. Τα βασικά μεγέθη που έχει ενδιαφέρον να αναφερθούν είναι τα εξής (ΕΝΑ ΧΙΟΥ): το 70% των επιχειρήσεων της Περιφέρειας ανήκουν στον τριτογενή τομέα το 65% των απασχολουμένων, εργάζονται στον τομέα των υπηρεσιών το μέσο μέγεθος της απασχόλησης των επιχειρήσεων στον τομέα απασχολεί έως 5 άτομα 29

ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων ανέρχεται σε 1309,28 χιλ. ευρώ που αντιστοιχεί στο 73% του συνολικού τζίρου που παράγεται από τις επιχειρήσεις της Περιφέρειας Αναλύοντας τους κλάδους του τριτογενή τομέα μπορούν επίσης να εξαχθούν ενδιαφέροντα συμπεράσματα που αφορούν (ΕΝΑ ΧΙΟΥ): την κυριαρχία του εμπορίου στο σύνολο των επιχειρήσεων του τομέα η οποία ανέρχεται στο 40% του συνόλου των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών, παράγοντας το 73% του συνολικού τζίρου των επιχειρήσεων του τομέα και το 53% του συνολικού παραγόμενου από τις επιχειρήσεις πλούτου στην Περιφέρεια. Η μέση απασχόληση τέλος στον κλάδο του εμπορίου ανέρχεται σε 2 εργαζόμενους ανά επιχείρηση. ο δεύτερος και σημαντικότερος κλάδος παροχής υπηρεσιών είναι αυτός των ξενοδοχείων και εστιατορίων, όπου ανήκει το 23% των επιχειρήσεων του τομέα και παράγεται το 11% του κύκλου εργασιών του τομέα. Η μέση απασχόληση και εδώ ανά επιχείρηση ανέρχεται στα 2,4 άτομα γεγονός που επιβεβαιώνει την ύπαρξη μικρών ξενοδοχειακών μονάδων εποχικής απασχόλησης. Πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι παρά την εποχικότητα του τουρισμού ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του κλάδου αντιστοιχεί στο 8% του συνολικού τζίρου της Περιφέρειας. Με δεδομένο ότι σημαντικό μέρος των εσόδων αποτελούν εισροές από άλλες χώρες αντιλαμβάνεται κανείς την σπουδαιότητα του κλάδου και την σημαντική προστιθέμενη αξία του σε αποδοτικές χρονιές για τον τουρισμό της Περιφέρειας Β. Αιγαίου. Αν προσμετρηθούν μάλιστα και οι εισροές από τον κλάδο των τουριστικών πρακτορειών και των συναφών με τον τουρισμό δραστηριοτήτων (π.χ. μεταφορές) (που ανέρχονται στο 4,2% του κύκλου εργασιών του τομέα) γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα των δραστηριοτήτων από τον τουρισμό. Σε νομαρχιακό επίπεδο οι παραπάνω παρατηρήσεις/μεγέθη λαμβάνουν διαφορετική αξία, μιας και η Σάμος αποτελεί ένα νομό με σημαντική τουριστική ανάπτυξη και συνεπώς μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων να δραστηριοποιούνται και να παράγουν τοπικό εισόδημα. Ακολουθεί η Λέσβος και τελευταία είναι η Χίος 30

ο κλάδος επίσης με σημαντικό αριθμό επιχειρήσεων (8,8% του συνόλου του τομέα) και ενδιαφέρουσες οικονομικές επιδόσεις (7,4% του τζίρου του τομέα και 5,4 του συνόλου των επιχειρήσεων της Περιφέρειας) είναι αυτός που αφορά τις νομικές, οικονομικές υπηρεσίες και αυτές των μηχανικών, διαφημιστών κ.λ.π. όπως αυτές κωδικοποιούνται στην ανάλυση του διψήφιου κωδικού 74 Άλλες επιχειρηματικές Δραστηριότητες. Αναλυτικά στοιχεία κατά κλάδο επιχειρηματικής δραστηριότητας δίνονται στην συνέχεια (ΕΝΑ ΧΙΟΥ): ΣΤΑΚΟΔ-91 Πίνακας 3.8. Σύνολο επιχειρήσεων και κύκλος εργασιών κατά κλάδο επιχειρηματικής δραστηριότητας 50 - ΕΜΠΟΡΙΟ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΩΝ. ΛΙΑΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ ΚΑΥΣΙΜΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ 51 - ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ ΜΕ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΩΝ 52 - ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΥΝΟΛΟ % στο σύνολο ΣΥΝΟΛΟ (σε χιλ. ευρώ) % στο σύνολο του τομέα 650 5.10 107.320 8.20 845 6.63 412.390 31.50 3552 27.85 431.120 32.93 ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΤΟΣΥΚΛΕΤΩΝ 55 - ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΑ 2835 22.23 144.810 11.06 60 - ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ, ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΜΕΣΩ ΑΓΩΓΩΝ 462 3.62 32.260 2.46 61 - ΥΔΑΤΙΝΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 56 0.44 3.620 0.28 63 - ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 131 1.03 22.880 1.75 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΩΝ 64 - ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ 44 0.35 3.10 0.24 66 - ΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ 17 0.13 190 0.01 67 - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΜΕ ΤΙΣ 27 0.21 70 0.05 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 70 - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΑΚΙΝΗΤΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ 71 - ΕΚΜΙΣΘΩΣΗ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΧΩΡΙΣ ΧΕΙΡΙΣΤΗ. ΕΚΜΙΣΘΩΣΗ ΕΙΔΩΝ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ 89 0.70 2.840 0.22 166 1.30 8.10 0.62 72 - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 39 0.31 2.030 0.16 73 - ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 71 0.56 11.190 0.85 74 - ΑΛΛΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1130 8.86 96.560 75 - ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΜΥΝΑ. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ 30 0.24 9.920 0.76 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ 80 - ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 98 0.77 2.920 0.22 31

85 - ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ 47 0.37 1.390 0.11 90 - ΔΙΑΘΕΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ: ΥΓΙΕΙΝΗ 20 0.16 380 0.03 ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 91 - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΜΕ ΜΕΛΗ Μ.Α.Κ. 53 0.42 3.060 0.23 92 - ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ 259 2.03 6.080 0.46 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 93 - ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 275 2.16 6.420 0.49 95 - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΩΣ ΕΡΓΟΔΟΤΩΝ 1 0.01-0.00 ΟΙΚΙΑΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Σύνολο Τριτογενή 12752 1309.280 100.00 Πηγή: ΕΣΥΕ Πίνακας 3.9. Κλαδικά στοιχεία απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών ΚΛΑΔΟΙ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕ ΝΩΝ / ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Ζ. Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή 11228 5047 2 αυτοκίνητων Η. Ξενοδοχεία και εστιατόρια 6841 2835 2 Θ. Μεταφορές αποθήκευση και 2861 693 4 επικοινωνίες Ι. Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί 975 44 22 οργανισμοί Κ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, 2611 89 29 εκμισθώσεις Λ. Δημόσια διοίκηση και άμυνα, 9043 30 301 υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Μ. Εκπαίδευση 6046 98 62 Ν. Υγεία και κοινωνική μέριμνα 3630 47 77 Ξ. Άλλες δραστηριότητες παροχής 1078 607 2 υπηρεσιών υπέρ του κοιν. οφέλους Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν 283 1 283 οικιακό προσωπικό ΣΥΝΟΛΟ 44596 9491 5 Πηγή: ΕΣΥΕ Στο γράφημα που ακολουθεί γίνεται συγκριτική αξιολόγηση των βασικών κλάδων υπηρεσιών με βάση τρεις παράγοντες (ΕΝΑ ΧΙΟΥ): το ποσοστό των επιχειρήσεων που συμμετέχουν στο σύνολο των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών το ποσοστό του παραγόμενου κύκλου εργασιών σε σχέση με τον συνολικό τζίρο του τομέα 32

το ποσοστό των απασχολουμένων κατά κλάδο στο σύνολο των απασχολουμένων στον τομέα παροχής υπηρεσιών. 33

Διάγραμμα 3.2. Συγκριτική αξιολόγηση των κλάδων του τομέα των υπηρεσιών Πηγή: ΕΝΑ ΧΙΟΥ 34

4. ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 4.1. Εισαγωγή Η συγκεκριμένη ενότητα αποτελεί το δεύτερο μέρος της μεθοδολογίας της εργασίας στην οποία πραγματοποιείται έρευνα στην εφοδιαστική αλυσίδα των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Σκοπός της έρευνας είναι η καταγραφή των επιχειρηματικών αναγκών και απαιτήσεων της εφοδιαστικής αλυσίδας των Μικρομεσαίων (ΜΜΕ) επιχειρήσεων της περιφέρειας, οι οποίες θα αναδείξουν προβλήματα και αστοχίες. Η μεθοδολογία της έρευνας που ακολουθείται περιλαμβάνει μία σειρά από συνεντεύξεις με τους επιχειρηματίες καθώς και την συμπλήρωση ερωτηματολογίων. Η επιλογή του δείγματος, η σύνθεση του δείγματος, η μεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την επεξεργασία της πληροφορίας και η εξαγωγή των συμπερασμάτων είναι τα θέματα τα οποία θα περιγραφούν στη συγκεκριμένη ενότητα. 4.2. Επιλογή Δείγματος Η διαμόρφωση του δείγματος ήταν μία διαδικασία που ακολούθησε τη λογική των τριών σταδίων. Πιο συγκεκριμένα κατά την πρώτη φάση (1 η Προσέγγιση) αναζητήθηκαν στοιχεία που αφορούσαν βασικά μακροοικονομικά στοιχεία της περιφέρειας, όπως αυτά αποτυπώνονται μέσω του αριθμού των καταστημάτων και της απασχόλησης ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας και Νομό της Περιφέρειας. Στη δεύτερη φάση της διαδικασίας (2 η Προσέγγιση), το αρχικό δείγμα βελτιστοποιήθηκε ως προς τη σύνθεση και την αναλογία των επιχειρήσεων προκειμένου να είναι όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικό της πραγματικότητας. Μεταξύ της πρώτης και δεύτερης φάσης προηγήθηκε μία διαδικασία φιλτραρίσματος που ήταν η επιτόπου συλλογή στοιχείων στα νησιά της Περιφέρειας. Πιο συγκεκριμένα στην πρώτη Φάση, χρησιμοποιήθηκαν ποσοτικά στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας (ΕΣΥΕ) και των Οικονομικών Επιμελητηρίων της Χίου, Λέσβου και Σάμου. Με βάση τα αναλυτικά στοιχεία της 35

ΕΣΥΕ και των Επιμελητηρίων και λαμβάνοντας τον κλάδο της εφοδιαστικής αλυσίδας προχωρήσαμε σε μια πρώτη επιλογή των επιχειρήσεων εκείνων που θεωρήσαμε ότι είχαν θέση στην εν λόγω μελέτη. Μετά τη διαμόρφωση της σύνθεσης του δείγματος ανέκυψαν μία σειρά από ζητήματα που απασχόλησαν την ομάδα έργου, όπως: Ο συνολικός αριθμός Επιχειρήσεων της Περιφέρειας που θα συμμετείχαν στην έρευνα και η κατανομή τους ανά Νομό. Η αναλογία επιχειρήσεων ανά Νομό-Νησί ώστε να αναδεικνύονται οι ιδιαιτερότητες κάθε τοπικής οικονομίας. Η επιλογή των συγκεκριμένων επιχειρήσεων που θα συμμετείχαν στην έρευνα. Στην συνέχεια προχωρήσαμε στη διαμόρφωση του τελικού δείγματος (3 η Προσέγγιση) μέσα από επιτόπια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στους 3 νομούς της Περιφέρειας (Χίος, Σάμος και Μυτιλήνη). Η επιτόπια έρευνα ήταν καθοριστικής σημασίας για την ορθή διαμόρφωση του δείγματος. Στη διαδικασία αυτή ενεπλάκησαν Τοπικοί Φορείς της περιφέρειας. οι οποίοι γνωμοδότησαν στην τελική επιλογή των επιχειρήσεων του κάθε Νομού με βάση τη σημασία τους για το Νομό και το εύρος των δραστηριοτήτων τους. Η τελική επιλογή των επιχειρήσεων έλαβε υπόψη τις παρακάτω παραμέτρους: Την επιλογή επιχειρήσεων ειδικής σημασίας (key players) που παίζουν κάποιο σημαντικό ρόλο στην τοπική οικονομία (π.χ. απασχόληση) Την επιλογή επιχειρήσεων με εγκατεστημένη τεχνολογική βάση και πιθανές δραστηριότητες Ε&Α των οποίων η συμμετοχή στην έρευνα θα ήταν σε θέση να εντοπίσει τόσο τις υπάρχουσες ανάγκες, όσο και τις προοπτικές για μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας μέσω υποστηρικτικών υποδομών σε επίπεδο Νησιού ή Νομού. Την αναγνώριση, διάκριση και ενσωμάτωση στο δείγμα τόσο των επιχειρήσεων που είναι αφυπνισμένες στην καινοτομική τους δραστηριότητα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο για ενέργειες μεταφοράς τεχνολογίας, αλλά παράλληλα και εκείνων οι οποίες πρέπει να υποκινηθούν έτσι ώστε να κατανοήσουν την έννοια και τη σημασία της καινοτομίας. 36

Η φιλοσοφία που ακολουθήθηκε εν γένει ήταν η διαμόρφωση του δείγματος με βάση τις επιχειρήσεις εφοδιαστικής αλυσίδας που δραστηριοποιούνται δυναμικά στην Περιφέρεια (οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν το επίπεδο της Π.Β.Α. όσον αφορά την καινοτομία και διάφορα μακροοικονομικά δεδομένα), η οποία δίνει έμφαση στη χάραξη στρατηγικής για την Περιφέρεια και όχι απλά στην αποτύπωση της παρούσας κατάστασης. Η σειρά που ακολουθήθηκε προκειμένου να καταλήξουμε στο τελικό δείγμα με βάση το οποίο προχώρησε η διενέργεια των συνεντεύξεων παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 4.1. Προσεγγίσεις που ακολουθήθηκαν για την Σύνθεση του Δείγματος ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΝΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΡΙΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΧΙΟΣ 32 17 11 ΛΕΣΒΟΣ 25 14 8 ΣΑΜΟΣ 19 9 5 ΣΥΝΟΛΟ 76 40 24 4.3. Σύνθεση Ερωτηματολογίου Κατά τη φάση σχεδιασμού του ερωτηματολογίου δόθηκε έμφαση στη δημιουργία ενός ευέλικτου εργαλείου συλλογής στοιχείων το οποίο θα ήταν σε θέση να λειτουργήσει τόσο ως σκελετός μίας δομημένης συνέντευξης, όσο και ως μέσο υποκίνησης της διαδικασίας συζήτησης, ιδίως σε πληροφορίες ποιοτικής μορφής. Το ερωτηματολόγιο δομήθηκε σε τρεις ενότητες: Υπάρχουσα Κατάσταση Επιχείρησης Γενικές Πληροφορίες για την Επιχείρηση Στη πρώτη ξεκινάει μία πιο ενδελεχής συγκέντρωση πληροφοριών που αφορά βασικές πληροφορίες της δραστηριότητας ή λειτουργίας που αφορά την επιχείρηση. Σε αυτήν την ενότητα ειδική έμφαση δόθηκε στη συλλογή στοιχείων που αφορούσε την γνώση της επιχείρησης σε θέματα εφοδιαστικής αλυσίδας. Συγκεκριμένα, κάθε 37

ερωτηματολόγιο χωρίστηκε στις παρακάτω επιμέρους κατηγορίες που έχουν άμεση συνάφεια με το βασικό αντικείμενο. 1 η Ενότητα: Εξειδικευμένες Ερωτήσεις Αποθήκευση Διαχείριση Αποθεμάτων Πρόβλεψη (Πωλήσεων/ Ζήτησης) Προμήθειες Μεταφορές/ Διανομή Εξυπηρέτηση Πελάτη 2 η Ενότητα: Γενικές Πληροφορίες για την Επιχείρηση Στην δεύτερη ενότητα συγκεντρώνονται οι πληροφορίες που αφορούν στην ταυτότητα της επιχείρησης όπως η βασική οικονομική της δραστηριότητα, το μέγεθος από πλευράς κύκλου εργασιών και αριθμού εργαζομένων, το ιδιοκτησιακό καθεστώς, κτλ. 4.4. Συλλογή Πληροφορίας Η εφαρμογή των διαγνωστικών εργαλείων στις επιχειρήσεις που συνθέτουν το δείγμα της έρευνας πραγματοποιήθηκε στα νησιά Χίου, Λέσβου και Σάμου. Επιπρόσθετα, η μέση διάρκεια συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου και πραγματοποίησης της συνέντευξης με τους επιχειρηματίες ήταν ½ της ώρεας. Κατά την διάρκεια εφαρμογής των διαγνωστικών εργαλείων προέκυψαν ορισμένα ζητήματα/ προβλήματα που μας απασχόλησαν, όπως: η έλλειψη χρόνου από τους επιχειρηματίες (με ποσοστό 35% του συνόλου των επιχειρήσεων), την αδυναμία συγκέντρωσης ορισμένων ποσοτικών δεδομένων. Συγκεκριμένα, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων που εντάσσονται στον κλάδο της εφοδιαστικής αλυσίδας δεν κατάφεραν να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο δεικτών δεδομένου ότι δεν υπήρχε πληροφοριακό σύστημα που να μπορεί να υποστηρίξει την συγκέντρωση των αντίστοιχων δεδομένων, 38

ένα σημαντικό μέρος των επιχειρήσεων (ποσοστό 27,7%) εξέφρασε την απροθυμία να συμμετέχουν στη συγκεκριμένη έρευνα. Οι επιχειρήσεις που εξέφρασαν την απροθυμία τους να συμμετάσχουν στην έρευνα αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχες του κλάδου σύμφωνα με την αξιολόγηση που έγινε κατά την σύνθεση και διαμόρφωση του δείγματος. 4.5. Επεξεργασία Δεδομένων Έπειτα από την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων και την πραγματοποίηση των συνεντεύξεων πραγματοποιήθηκε επεξεργασία των δεδομένων με το στατιστικό πακέτο IBM SPSS Version 21. Μέσω του συγκεκριμένου λογισμικού εξάχθηκαν στατιστικά αποτελέσματα, τα οποία θα σχολιαστούν στο επόμενο κεφάλαιο, όπως συχνότητες, σχετικές συχνότητες καθώς και μέσοι σταθμικοί όροι. 39

5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1. Γενικές Πληροφορίες για την Επιχείρηση Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων της έρευνας είναι ετερόρρυθμες εταιρίες σε ποσοστό 26.09% ενώ ακολουθούν με αξιόλογα ποσοστά οι ομόρρυθμες εταιρίες (21.74%), οι ανώνυμες εταιρίες (21.74%), οι ατομικές επιχειρήσεις (13.04%), οι εταιρίες περιορισμένη ευθύνης (8.696%) και οι συνεταιρισμοί (8.696%). Εάν λάβουμε υπόψη ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις περιλαμβάνουν τις ατομικές, ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες εταιρίες μπορούμε να επιβεβαιώσουμε το γενικότερο συμπέρασμα ότι και στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου η ραχοκοκαλιά των επιχειρήσεων είναι μικρού έως και μεσαίου μεγέθους. Διάγραμμα 5.1. Νομική μορφή των εταιριών Τα έτη λειτουργίας των επιχειρήσεων του δείγματος της έρευνας παρουσιάζουν κανονική κατανομή με το 30.43% να ανήκει στη κατηγορία λειτουργίας 5-10 έτη, το 26.09% να ανήκει στη κατηγορία 3-5 έτη, το 21.74% 40

λειτουργεί από 10 έως 20 έτη, το 17.39% λειτουργεί άνω των 20 ετών ενώ το υπόλοιπο 4.348% λειτουργεί από 1 έως 3 έτη. Διάγραμμα 5.2. Έτη λειτουργίας Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων ανήκει στο κλάδο της παροχής υπηρεσιών και στο κλάδο των κατασκευών κατά 21.74% και 21.74% αντίστοιχα ενώ ακολουθούν ο κλάδος του εμπορίου (17.39%) και ο κλάδος της μεταποίησης (17.39%), ο κλάδος του τουρισμού (8.696%) και του διαδικτύου-τεχνολογίας (8.696%) και τέλος, ο κλάδος των 3PL επιχειρήσεων (4.348%). 41

Διάγραμμα 5.3. Κλάδος δραστηριοποίησης των εταιριών της έρευνας Σχετικά με τον αριθμό του προσωπικού που απασχολούν οι επιχειρήσεις του δείγματος της έρευνας μπορούμε να παρατηρήσουμε ανισοκατανομή, με το 34.78% των επιχειρήσεων να απασχολούν 1-5 εργαζομένους, το 30.43% να απασχολεί άνω των 31 εργαζομένων, το 21.74% να απασχολεί 6-10 εργαζομένους, το 4.348% να απασχολεί 11-15 εργαζομένους, το 4.348% να απασχολεί 16-20 εργαζομένους ενώ το υπόλοιπο 4.348% να απασχολεί 21-30 εργαζομένους. Αθροιστικά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το 56.52% των επιχειρήσεων απασχολούν από 1-10 εργαζομένους γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. 42

Διάγραμμα 5.4. Αριθμός προσωπικού (εκτός των ιδιοκτητών ή μετόχων) 5.2. Εξειδικευμένες Ερωτήσεις 5.2.1. Αποθήκευση Σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί έναν αποθηκευτικό χώρο σε ποσοστό 43.48% ενώ ακολουθούν οι επιχειρήσεις με 2 αποθηκευτικούς χώρους σε ποσοστό 30.43% και επιχειρήσεις με 3 και 4 αποθηκευτικούς χώρους σε ποσοστά 13.04 % και 13.04% αντίστοιχα. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη αφενός ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων είναι μικρομεσαίου μεγέθους και αφετέρου ο νησιωτικός χαρακτήρας της περιφέρειας. 43

Διάγραμμα 5.5. Αριθμός χρησιμοποιούμενων αποθηκευτικών χώρων Όσον αφορά το σύστημα αποθήκευσης που χρησιμοποιείται για τον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό των αποθηκευτικών κτηρίων, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων σε ποσοστό 69.57% χρησιμοποιεί άναρχο 1 σύστημα αποθήκευσης ενώ μόνο το 30.43% των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί δεσμευμένο 2 σύστημα αποθήκευσης. Οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν άναρχο σύστημα αποθήκευσης ευνοούνται όσον αφορά την εκμετάλλευση χώρου (δηλαδή την πληρότητα του χώρου) και την δυνατότητα αντίδρασης σε έκτακτες περιπτώσεις (π.χ. έκτακτη παραγγελία). Από την άλλη μεριά, οι επιχειρήσεις που αποθηκεύουν τα προϊόντα τους σε δεσμευμένη θέση πλεονεκτούν όσον αφορά την ταχύτητα λήψης φορτίου για σχηματισμό παραγγελιών, την ασφάλεια εφαρμογής FIFO, την ανάγκη γραμματειακής υποστήριξης και την δυνατότητα ελέγχου, καταγραφής και απογραφής. Τα πλεονεκτήματα του άναρχου συστήματος αποτελούν μειονεκτήματα για το δεσμευμένο σύστημα και αντίστροφα. 1 Κάθε στοιχείο του χώρου είναι διαθέσιμο για κάθε κωδικό είδους. Δεν υπάρχει η έννοια της αμφιμονοσήμαντης αντιστοίχισης. Κάθε κωδικός δηλαδή μπορεί να τοποθετείται σε κάθε σημείο της αποθήκευσης. Δεν είναι γνωστό εκ των προτέρων που θα τοποθετηθεί ο κάθε κωδικός. 2 Κάθε στοιχείο του χώρου αντιστοιχείται αμφιμονοσήμαντα σε συγκεκριμένο κωδικό είδους 44

Διάγραμμα 5.6. Είδος αποθηκευτικού συστήματος Το κόστος ανά τετραγωνικό μέτρο και τα μεταβλητά κόστη έναντι των σταθερών αποτελούν τα πιο συνηθισμένα κόστη που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της αποδοτικότητας των αποθηκών των επιχειρήσεων του δείγματος. Διάγραμμα 5.7. Κόστη για τη μέτρηση της αποθηκευτικής αποδοτικότητας 45

Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων της έρευνας δεν ελέγχουν περιοδικά τις τοποθεσίες των αποθηκών τους για επαλήθευση των αποθεμάτων σε ποσοστό 56.52% ενώ το υπόλοιπο 43.48% ελέγχει σε περιοδική βάσει τις αποθήκες. Διάγραμμα 5.8. Περιοδικός έλεγχος των αποθηκών για την επαλήθευση των αποθεμάτων Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων εφαρμόζει συστήματα μηχανογραφικής παρακολούθησης και σύνδεσης της αποθήκης σε ποσοστό 56.52% ενώ το υπόλοιπο 43.48% δεν εφαρμόζει. Το ποσοστό των επιχειρήσεων που δεν εφαρμόζουν συστήματα μηχανογραφικής παρακολούθησης και σύνδεσης της αποθήκης είναι αρκετά μεγάλο. 46

Διάγραμμα 5.9. Εφαρμογή συστημάτων μηχανογραφικής παρακολούθησης και σύνδεσης της αποθήκης Όσον αφορά την χρησιμοποίηση συστημάτων bar code (Διάγραμμα 5.10) και αυτοματισμών και ρομποτικής (Διάγραμμα 5.11) στις αποθηκευτικές υποδομές διαπιστώνουμε ότι 47.83% και 4.85% των επιχειρήσεων χρησιμοποιούν τις παραπάνω τεχνολογίες αντίστοιχα. Τα χαμηλά ποσοστά οφείλονται στους εξής πιθανούς λόγους: Έλλειψη γνώσης σχετικά με τις νέες τεχνολογίες Ασύμφορο κόστος για την επιχείρηση ή/ και Αντιμετώπιση ως μη αναγκαία τεχνολογία για την επιχείρηση. Διάγραμμα 5.10. Εφαρμογή συστημάτων bar code 47

Διάγραμμα 5.11. Εφαρμογή αυτοματισμών και ρομποτικής στις αποθήκες Πριν το σχολιασμό του Διαγράμματος 5.12 θα πρέπει να σημειωθεί ότι λήφθηκε υπόψη ο σταθμικός αριθμητικός μέσος προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα. Ως εκ τούτου, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι όλες οι παρακάτω υφιστάμενες αποθηκευτικές υποδομές λαμβάνουν χαμηλή αξιολόγηση η οποία κυμαίνεται στη μικρή ανεπάρκεια έως τη μικρή προς μέτρια ανεπάρκεια. Συγκεκριμένα, η πληροφοριακή υποστήριξη λαμβάνει την πιο υψηλή αξιολόγηση με 48

μέσο όρο 2.652 (μικρή προς μέτρια ανεπάρκεια), ενώ ακολουθούν τα συστήματα οργάνωσης και διαχείρισης χώρου (μέσος όρος 2.609), οι διαδικασίες παραλαβής και ελέγχου (μέσος όρος 2.435), τα μέσα εσωτερικής διακίνησης (μέσος όρος 2.391) και οι κτιριακές υποδομές (μέσος όρος (2.391). Στα αδύνατα σημεία των αποθηκευτικών υποδομών συμπεριλαμβάνονται ο αποθηκευτικός εξοπλισμός και οι αυτοματισμοί (μέσος όρος 1.783) και οι διαδικασίες χορηγήσεων υλικών (μέσος όρος 1.87). Διάγραμμα 5.12. Αξιολόγηση των υφιστάμενων αποθηκευτικών υποδομών 49

5.2.2. Διαχείριση Αποθεμάτων Σύμφωνα με τις απόψεις των επιχειρηματικών και στελεχών των επιχειρήσεων της έρευνας η παραγγελία των πρώτων υλών ή των επιμέρους μερών γίνεται σπάνια σε ποσοστό 39.13%, ούτε σπάνια ούτε συχνά σε ποσοστό 26.09%, συχνά σε ποσοστό 21.74%, πάρα πολύ συχνά σε ποσοστό 8.696% και καθόλου σε ποσοστό 4.348%. Διάγραμμα 5.13. Συχνότητα παραγγελίας πρώτων υλών ή επιμέρους μερών Το 34.78% των επιχειρήσεων δεν καταμετρούν τα αποθέματα στην αποθήκη συμπεριλαμβανομένων και των περιοδικών μετρήσεων, το 30.43% καταμετρά σε σπάνια βάση, το 17.39% καταμετρά ούτε σπάνια ούτε συχνά, το 13.04% καταμετρά σε συχνή βάση ενώ μόνο το 4.348% καταμετρά σε πάρα πολύ συχνή βάση. Διάγραμμα 5.14. Συχνότητα καταμέτρησης των αποθεμάτων 50

Το 65.22% των επιχειρήσεων δεν εκδίδουν απαιτήσεις προμήθειας βάσει το σημείο αναπαραγγελίας και τις σταθερές ποσότητες παραγγελίες αλλά όπως μας τόνισαν κατά τη διενέργεια της έρευνας η έκδοση απαιτήσεων προμήθειας πραγματοποιείται με εμπειρικό τρόπο. Αυτό ενδεχομένως να έχει ως αποτέλεσμα την περίπτωση η επιχείρηση να μην μπορέσει να εξυπηρετήσει τους πελάτες λόγω έλλειψης αποθέματος. Διάγραμμα 5.15. Έκδοση απαιτήσεων προμήθειας βάσει σημείου αναπαραγγελίας 51

Οι έκδοση αναφορών σχετικά με τις ελλείψεις των αποθεμάτων αποτελούν τις πιο συνηθισμένες αναφορές ενώ ακολουθούν οι αναφορές για το ύψος του αποθέματος σε ποσοτική και αξιακή μορφή. Διάγραμμα 5.16. Έκδοση επίσημων αναφορών σχετικά με το απόθεμα 5.2.3. Πρόβλεψη (Πωλήσεων/ Ζήτησης) Το 56.52% των επιχειρήσεων δεν κρατά ιστορικά δεδομένα των πωλήσεων για τις κύριες κατηγορίες προϊόντων ενώ το υπόλοιπο 43.48% διατηρεί ιστορικά δεδομένων πωλήσεων. Διάγραμμα 5.17. Έκδοση επίσημων αναφορών σχετικά με το απόθεμα 52

Η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων της έρευνας δεν πραγματοποιεί διαχωρισμό των promotions σε ομάδες σε ποσοστό 82.61% ενώ μόνο το 17.39% πραγματοποιεί διαχωρισμό. Διάγραμμα 5.18. Διαχωρισμός των promotions σε ομάδες Ανάλογα είναι τα ποσοστά και για την πραγματοποίηση προβλέψεων των πωλήσεων με το 78.26% να μην πραγματοποιεί προβλέψεις ενώ μόνο το 21.74% να πραγματοποιεί. Διάγραμμα 5.19. Πρόβλεψη των πωλήσεων των επιχειρήσεων της έρευνας Όπως παρατηρούμε στο παρακάτω διάγραμμα το 78.26% των επιχειρήσεων που δεν πραγματοποιούν προβλέψεις πωλήσεων δεν χρησιμοποιούν μηχανογραφική υποστήριξη για την πρόβλεψη. Με άλλα λόγια, όλες οι επιχειρήσεις που 53

πραγματοποιούν πρόβλεψη των πωλήσεων το επιτυγχάνουν με μηχανογραφική υποστήριξη. Διάγραμμα 5.20. Ύπαρξη μηχανογραφικής υποστήριξης των προβλέψεων των πωλήσεων 5.2.4. Προμήθειες Το 65.22% των επιχειρήσεων δεν έχουν διαδικασία πιστοποίησης των προμηθευτών ενώ μόνο το 34.78% έχουν διαδικασία πιστοποίησης προμηθευτών. Σύμφωνα με την έρευνα και τα δεδομένα που καταγράφηκαν από τους ιδιοκτήτες και τα στελέχη των επιχειρήσεων, οι εταιρίες που έχουν διαδικασία πιστοποίησης προμηθευτών λαμβάνουν ως κριτήρια την ώρα παράδοσης, την ποιότητα μεταφοράς και παραλαβής καθώς και την συχνότητα των αλλαγών στα δρομολόγια. Διάγραμμα 5.21. Ύπαρξη διαδικασίας πιστοποίησης προμηθευτών 54

Μόνο το 17.39% των επιχειρήσεων έχουν γραφείο προμηθειών ενώ το υπόλοιπο 82.61% δεν έχει γραφείο προμηθειών. Διάγραμμα 5.22. Ύπαρξη γραφείου προμηθειών στην επιχείρηση Θετική στάση παρουσιάζεται έναντι του ηλεκτρονικού εμπορίου μεταξύ επιχείρησης και προμηθευτών/πελατών χονδρικής (B2B) με το 43.48% των επιχειρήσεων να ενδιαφέρεται να αναπτύξει προσεχώς, το 17.39% να βρίσκεται σε πιλοτική εφαρμογή, το 13.04% να το εφαρμόζει ενώ μόνο το 26.09% να μην ενδιαφέρεται για την ανάπτυξή του. Διάγραμμα 5.23. Στάση σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο B2B 55

Θετική στάση παρουσιάζεται έναντι του ηλεκτρονικού εμπορίου μεταξύ επιχείρησης και πελατών λιανικής (B2C) με το 17.39% των επιχειρήσεων να ενδιαφέρεται να αναπτύξει προσεχώς, το 26.09% να βρίσκεται σε πιλοτική εφαρμογή, το 39.13% να το εφαρμόζει ενώ μόνο το 17.39% να μην ενδιαφέρεται για την ανάπτυξή του. Διάγραμμα 5.24. Στάση σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο B2C 56

Η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων του Β. Αιγαίου που συμμετείχαν στην έρευνα δεν επιθυμεί τη δημιουργία ενός ηλεκτρονικού δικτύου στο οποίο θα συγκεντρώνονταν επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου με σκοπό τη μείωση του κόστους των προμηθειών και τη βελτιστοποίηση των λειτουργιών της επιχείρησης σε ποσοστό 78.26% ενώ μόνο το 21.74% επιθυμεί. Διάγραμμα 5.25. Επιθυμία για E-procurement 57

5.2.5. Μεταφορές/ Διανομή Η διανομή αποτελεί την δεύτερη ενδιαφέρουσα διαδικασία των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων δεν διαθέτουν ιδιόκτητο στόλο οχημάτων ενώ διαδικασίες αυτοματοποιημένων δρομολογήσεων οχημάτων δεν υπάρχουν. Ωστόσο, τα περισσότερα προβλήματα παρουσιάζονται στις καθυστερήσεις των εμπορευμάτων λόγω αποκλεισμού των νησιών (π.χ. απαγορευτικός απόπλους, απεργίες κ.λπ.) καθώς και στην αδυναμία καθορισμού μεθοδολογίας για τον υπολογισμό του κόστους από την αγορά ενός νέου οχήματος. Οι αλλαγές που συμβαίνουν σε καθημερινή βάση ή οι επιπρόσθετες παραγγελίες που ενσωματώνονται, δημιουργούν προβλήματα στην επιλογή των μεθόδων, διαδικασιών και φορτηγών. Σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα το 69.87% των επιχειρήσεων επιλέγει τον εκάστοτε μεταφορέα συναρτήσει του μεγέθους της παραγγελίας ενώ το υπόλοιπο 39.13% επιλέγει τον εκάστοτε μεταφορέα συναρτήσει του μεγέθους της παραγγελίας. Διάγραμμα 5.26. Επιλογή μεταφορέα συναρτήσει του μεγέθους της παραγγελίας 58

Σπάνια εμφανίζονται αλλαγές στην εκτέλεση και παράδοση των παραγγελιών από τους μεταφορείς σε ποσοστό 56.52%, συχνά, ούτε σπάνια ούτε συχνά και ποτέ σε ποσοστά 13.04%, 13.04% και 13.04% αντίστοιχα ενώ πάρα πολύ συχνά σε ποσοστό 4.348%. Διάγραμμα 5.27. Συχνότητα αλλαγών στην εκτέλεση/ παράδοση των παραγγελιών Η δύναμη των περισσότερων επιχειρήσεων είναι σχετικά μικρή δεδομένου ότι ο πελάτης μπορεί να επιλέξει τη μέθοδο, τις ώρες και τον τόπο διανομής και την τιμή. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από το παρακάτω διάγραμμα στο οποίο μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων (ποσοστό 91.3%) δεν είναι σε θέση να επιλέξει την μέθοδο μεταφοράς των προϊόντων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τις συχνές αλλαγές στα δρομολόγια και την μη ικανοποίηση των 59

πελατών, το οποίο με τη σειρά του επιφέρει προβλήματα με τους αντιπροσώπους (προμηθευτές) των επιχειρήσεων. Διάγραμμα 5.28. Δυνατότητα επιλογής της μεθόδου μεταφοράς από το πελάτη 5.2.6. Εξυπηρέτηση Πελάτη Το 65.22% των επιχειρήσεων δεν διαθέτει κύκλωμα customer service ενώ το υπόλοιπο 34.78% διαθέτει αντίστοιχο κύκλωμα. Διάγραμμα 5.29. Ύπαρξη κυκλώματος customer service 60

Στο 52.17% των επιχειρήσεων υπάρχουν διαφορετικοί τιμοκατάλογοι για διαφορετικούς πελάτες και ομάδες πελατών ενώ στο υπόλοιπο 47.83% δεν υπάρχουν διαφορετικοί τιμοκατάλογοι αλλά ενιαίοι. Διάγραμμα 5.30. Ύπαρξη διαφορετικών τιμοκαταλόγων για διαφορετικούς πελάτες 61

Το 65.22% των επιχειρήσεων δηλώνει ότι το επίπεδο εξυπηρέτηση πελατών ανάλογα το προϊόν ή το πελάτη είναι ίδιο ενώ το υπόλοιπο 34.78% δηλώνει ότι παρέχεται ξεχωριστό επίπεδο εξυπηρέτησης πελατών. Διάγραμμα 5.31. Παροχή ξεχωριστού επιπέδου εξυπηρέτησης πελατών ανάλογα το προϊόν ή τον πελάτη 62

63

6. ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 6.1 Εισαγωγή Σκοπός του κεφαλαίου είναι να δώσει στον αναγνώστη μία μορφή επίλυσης των επιχειρηματικών αναγκών και απαιτήσεων όπως προέκυψαν από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της εργασίας. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται περιλαμβάνει την δημιουργία μελετών περίπτωσης (case studies) για κάθε κατηγορία επιχειρηματικού προβλήματος. Συγκεκριμένα, για τις δύο πρώτες κατηγορίες (κατηγορίες που παρουσιάζουν τον μεγαλύτερο αριθμό επιχειρηματικών αναγκών και προβλημάτων) θα επιλεχθεί μία επιχείρηση με σκοπό την δημιουργία του προφίλ της, την ανάλυση της ανάγκης της, την καταγραφή του απαραίτητου θεωρητικού υπόβαθρου και τέλος την παρουσίαση της προτεινόμενης μεθοδολογίας που θα χρησιμοποιηθεί για την κάλυψη της ανάγκης. Οι δύο επιχειρήσεις που επιλέχθηκαν, αποτελούν πρότυπα για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν παρόμοια επιχειρηματική ανάγκη. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι επιχειρήσεις με τις ανάγκες και απαιτήσεις που αντιμετωπίζουν. Πίνακας 6.1. Επιχειρηματικές ανάγκες και απαιτήσεις Α/Α Επιχειρήσεις Νομός Ανάγκες και Απαιτήσεις 1 ΑΛΦΑ ΔΙΑΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ Ι.Μ.Ε. Ε.Π.Ε. Σάμος Μεταφορές Επιπρόσθετο κόστος από την αγορά νέου φορτηγού 2 Αφοί Βεκρή Λέσβος Χωροθέτηση Αποθήκης 64

6.2. Σενάριο Πρώτο «ΑΛΦΑ ΔΙΑΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ Ι.Μ.Ε. Ε.Π.Ε.» 6.2.1. Εισαγωγή Η αναφορά αυτή έχει ως στόχο να παρουσιάσει μία μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του μεταβλητού και σταθερού κόστους που προκύπτει από την αγορά ενός νέου φορτηγού (δεν λαμβάνεται υπόψη το κόστος κτήσης του νέου φορτηγού) με σκοπό την διευκόλυνση και υποστήριξη του επιχειρηματία στο επιχειρηματικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Η αφορμή για την δημιουργία της συγκεκριμένης μελέτης προέκυψε από τα αποτελέσματα της έρευνας με ερωτηματολόγιο. Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1981 από τον Αναγνώστου Αντώνη και έχει δραστηριότητες στον χώρο εμπορίας προϊόντων. Πιο συγκεκριμένα, η επιχείρηση επικεντρώνεται στις διαδικασίες της αποθήκευσης και διανομής επώνυμων προϊόντων και προϊόντων καθημερινής χρήσης. Πρόκειται, δηλαδή, για μια επιχείρηση 3PL (Third Party Logistics) η οποία αναλαμβάνει την αποθήκευση και διανομή προϊόντων σε περιοχές όπου μεγάλες εταιρίες δεν έχουν υποκαταστήματα είτε λόγο του μεγάλου κόστους είτε λόγο πρόσφατης αύξησης των πωλήσεων στην συγκεκριμένη περιοχή και αδυναμίας ικανοποίησης των πελατών εξαιτίας του περιορισμένου αποθηκευτικού χώρου ή στόλου οχημάτων. Έδρα της ΑΛΦΑ ΔΙΑΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗΣ Ι.Μ.Ε. Ε.Π.Ε. είναι το Καρλόβασι του νομού Σάμου. Tο προσωπικό της εταιρείας ανέρχεται σε 30-40 άτομα. Προϊόντα Στις κατηγορίες των προϊόντων που διανέμει η εταιρεία περιλαμβάνονται και τα εξής: Coca Cola της εταιρείας Coca Cola 3Ε Σαλάτες με την επωνυμία «17 Delicatessen» της εταιρείας Olympus Foods A.E. ΝΟΥΝΟΥ family της εταιρείας Friesland Chips και Snacks με την επωνυμία «ΤΣΑΚΙΡΗΣ» Σαλάτες Σαπούνι Στιγμιαίος καφές Χυμούς 65

Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε, η εταιρεία διαχειρίζεται συμβατικά προϊόντα, που οι πελάτες αγοράζουν χωρίς ιδιαίτερη σκέψη και πρέπει να τα βρίσκουν σε όλα τα σημεία πώλησης, όπως supermarket, περίπτερα και ψιλικατζίδικα, φούρνους κ.α. Επιπλέον υπάρχουν προϊόντα με μερική εποχικότητα (σαπούνια/ καλλυντικά) κατά τους θερινούς μήνες και προϊόντα με υψηλή εποχικότητα (στιγμιαίος καφές, χυμοί, ροφήματα) επίσης κατά τους θερινούς μήνες. Ωστόσο τα προϊόντα παρουσιάζουν υψηλή καθημερινή ζήτηση και τον υπόλοιπο χρόνο ενώ η φύση ορισμένων προϊόντων με υψηλή καθημερινή ζήτηση όπως οι χυμοί, οι σαλάτες και τα γαλακτοκομικά έχουν μικρή διάρκεια ζωής και καταναλώνονται άμεσα. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να τονίσουμε ότι ο συνεχής ανεφοδιασμός της αγοράς κρίνεται απαραίτητος στην πλειοψηφία των προϊόντων. Δίκτυο Διανομής Συνεπώς η εταιρεία έχει οργανώσει ένα ισχυρό δίκτυο διανομής μέσω δικών της φορτηγών με σκοπό την παράδοση όλων των προϊόντων που εμπορεύεται στον τελικό καταναλωτή. Η εταιρεία διαθέτει δύο αποθηκευτικούς χώρους στο Νομό Σάμου και ένα στην Αθήνα με σκοπό την βέλτιστη εξυπηρέτηση των πελατών. Ο στόλος διανομής της επιχείρησης ΑΛΦΑ ΔΙΑΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗΣ Ι.Μ.Ε. Ε.Π.Ε. απαρτίζεται από δύο (2) φορτηγά μεγάλης χωρητικότητας (70 κυβικά μέτρα) τα οποία χρησιμοποιούνται για την διακίνηση των προϊόντων από και προς τις αποθήκες και πέντε (5) φορτηγά μικρότερης χωρητικότητας (38-42 κυβικά μέτρα) τα οποία χρησιμοποιούνται για την διανομή των προϊόντων στον πελάτη (supermarkets, επιχειρήσεις λιανικής πώλησης, αρτοποιεία κ.λπ.). Στόχοι Η εξυπηρέτηση του πελάτη αποτελεί ένα από τα κρίσιμα τμήματα της οργάνωσης της επιχείρησης και απαρτίζεται από τα κεντρικά τμήματα Αποθήκευσης και Διανομών, με έδρα τα κεντρικά γραφεία της επιχείρησης (Νομός Σάμου). Η πολιτική της επιχείρησης που αφορά την Εξυπηρέτηση Πελατών έχει πρωταρχικό στόχο την εξασφάλιση ότι τα προϊόντα ικανοποιούν τις απαιτήσεις των πελατών κατά την αποθήκευση, ότι τα προϊόντα μεταφέρονται με ασφάλεια, αξιοπιστία και σύμφωνα με τις προσυμφωνηθείσες προδιαγραφές και είναι απολύτως σύμφωνα με 66

τις νομοθετικές απαιτήσεις. Παράλληλα προάγει τη συνεχή βελτίωση των διαδικασιών αποθήκευσης και διανομής και του προσωπικού με σύγχρονες τεχνικές και εργαλεία, με στόχο την μείωση του κόστους, την αύξηση της παραγωγικότητας και την διατήρηση ή βελτίωση του επιπέδου της ποιότητας. 6.2.2 Η ανάγκη Η αύξηση των πωλήσεων τα τελευταία χρόνια είχε ως αποτέλεσμα την αναζήτηση νέων αποθηκευτικών υποδομών και την αγορά φορτηγών (μεγάλης και μικρής χωρητικότητας) με σκοπό την ικανοποίηση της ζήτησης. Η πρώτη ανάγκη καλύφθηκε με την δημιουργία νέας αποθήκης στο Καρλόβασι του Νομού Σάμου, χωρητικότητας 500m 2, ενώ η δεύτερη με την αγορά ενός νέου φορτηγού χωρητικότητας 70 κυβικών μέτρων. Τους τελευταίους μήνες, όμως, η επιχείρηση έχει παρατηρήσει ότι ένα σημαντικό ποσοστό (15%) δεν διανέμεται στους πελάτες την ημέρα που πρέπει, με αποτέλεσμα να δρομολογείται για την επόμενη ημέρα. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα αφενός την δυσαρέσκεια των πελατών και αφετέρου την μη ικανοποίηση των μεγάλων εταιριών που προμηθεύουν την επιχείρηση. Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα η εταιρία ξεκίνησε την έρευνα για την αγορά ενός νέου φορτηγού χωρητικότητας περίπου 45 κυβικών μέτρων ώστε να καλύψει την νέα επιχειρηματική πρόκληση. Το πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι η εταιρία δεν γνωρίζει το επιπρόσθετο κόστος (σταθερό και μεταβλητό) που ενδεχομένως να έχει η αγορά του νέου φορτηγού. 6.2.3. Προτεινόμενη λύση Ο υπολογισμός του επιπρόσθετου κόστους που έχει η χρήση ενός ιδιόκτητου οχημάτων επηρεάζεται από τους εξής παράγοντες (ΤΕΧΝΟΓΕΝΕΣΙΣ): To ύψoς τωv μεταφoρικώv αvαγκώv, Τov όγκo και τo βάρoς τωv μεταφερoμέvωv πρoϊόvτωv, Τηv μoρφή τoυ πρoϊόvτoς (καύσιμα αέρια, χημικά, κ.α.), Τov χρόvo ζωής τoυ πρoϊόvτoς και ευαισθησία τoυ τελευταίoυ, Τις ειδικές συvθήκες συvτήρησης μεταφερoμέvωv πρoϊόvτωv, Τις συvθήκες ασφάλειας τωv μεταφερoμέvωv πρoϊόvτωv, 67

Τηv αξία τoυ μεταφερoμέvoυ πρoϊόvτoς, Τηv διαπραγματευτική ικαvότητα τωv εταιριώv (υπoγραφή συλλoγικώv συμβάσεωv, απεργίες, διαπραγματεύσεις με τις μεταφoρικές εταιρίες, τoυς μεταφoρείς, κ.λ.π.), Τηv επιλoγή τoυ Δικτύoυ Διαvoμής, Τηv γεvικότερη στρατηγική της εταιρίας. Στην προσπάθεια υπολογισμού του κόστους μεταφοράς πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τόσο τα στοιχεία που αφορούν το μέσο διανομής (δηλαδή το φορτηγό) όσο και το κόστος της ανθρώπινης εργασίας (π.χ. του οδηγού του φορτηγού). Το συνολικό κόστος προκύπτει από το άθροισμα των δύο επιμέρους αυτών στοιχείων δηλαδή του σταθερού και του μεταβλητού κόστους: Το σταθερό κόστος προσδιορίζεται ανά έτος και προκύπτει λαμβάνοντας υπ όψιν δεδομένα απόσβεσης του κόστους κτήσης του φορτηγού διανομής και των σταθερών εξόδων του κατά τη διάρκεια του έτους καθώς και έξοδα που αφορούν την αμοιβή του οδηγού. Το μεταβλητό κόστος αφορά καθαρά το φορτηγό διανομής με όλα τα αναλώσιμα και τη συντήρησή του και υπολογίζεται συνήθως ανά 100 χιλιόμετρα. Στο σημείο αυτό θα προσπαθήσουμε βάσει των παραπάνω να υπολογίσουμε το κόστος μεταφοράς. Στα σταθερά κόστη θα εξαιρέσουμε το κόστος απόσβεσης του φορτηγού, θα θεωρήσουμε δηλαδή ότι ήδη υπάρχει το κεφάλαιο. Στον πίνακα που ακολουθεί συνοψίζονται οι παράμετροι υπολογισμού του συνολικού κόστους μεταφοράς, ενώ αμέσως παρακάτω εξηγείται πως αυτοί εξήχθησαν. 68

Πίνακας 6.2. Υπολογισμός μεταβλητού και σταθερού κόστους μεταφοράς νέου οχήματος ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑΘΕΡΑ ΚΟΣΤΗ ΚΟΣΤΟΣ ΑΝΑ ΕΤΟΣ (ΣΕ ΕΥΡΩ) ΚΟΣΤΟΣ ΑΝΑ ΗΜΕΡΑ (ΣΕ ΕΥΡΩ) 1 Κόστος οδηγού 18200 79 2 Κόστος βοηθού 14000 61 3 Τέλη κυκλοφορίας φορτηγού 380 1 4 Ζημιές φορτηγού 2500 11 5 Ασφάλιστρα φορτηγού 1200 5 Συνολικό Σταθερό Κόστος 36280 157 ΜΕΤΑΒΛΗΤΑ ΚΟΣΤΗ ΚΟΣΤΟΣ ΜΟΝΑΔΑ (ΣΕ ΕΥΡΩ) ΜΕΤΡΗΣΗΣ 6 Κατανάλωση Καυσίμου 30 lt/ 100km (Τιμή Καυσίμου: Έτος 2007) 3 0,996 Ευρώ/ lt 7 Συντήρηση Οχήματος 0,20 Ευρώ/ km ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ Συνολικό Σταθερό Κόστος ανά ημέρα 157 Ευρώ Συνολικό Μεταβλητό Κόστος ανά 100 km 50 Ευρώ Δεδομένα: Εργάσιμες ημέρες ανά έτος (11 μήνες * 21 ημέρες ανά μήνα) Κόστος οδηγού: Ο μισθός του οδηγού ανέρχεται σε 1300 Ευρώ το μήνα, το οποίο πολλαπλασιάζεται επί 14 μήνες, οπότε τελικά έχουμε 1300*14 = 18200 Ευρώ ανά έτος, Κόστος βοηθού: Ο μισθός του βοηθού ανέρχεται σε 1000 Ευρώ το μήνα, το οποίο πολλαπλασιάζεται επί 14 μήνες, οπότε τελικά έχουμε 1000*14 = 14.000 Ευρώ ανά έτος. 3 Σύμφωνα με τις μέσες τιμές υγρών καυσίμων από το Υπουργείο Ανάπτυξης. Ημερομηνία: 13 Ιουλίου 2007 69

Τα υπόλοιπα στοιχεία, τα οποία παραθέτονται ως δεδομένα στον πίνακα λαμβάνονται από την συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε με τον επιχειρηματία και σχετική έρευνα. Άρα η επιχείρηση θα έχει ένα πάγιο κόστος 157 Ευρώ την ημέρα ακόμα κι αν δεν πραγματοποιείται κανένα δρομολόγιο κι ένα επιπρόσθετο μεταβλητό κόστος 50 Ευρώ ανά 100 χιλιόμετρα δρομολογίου. Στο σημείο αυτό και για να υπολογίσουμε συγκεκριμένα το κόστος αλλά και για να παραθέσουμε συμπληρωματικά στοιχεία, θα χρησιμοποιήσουμε ορισμένα από τα παρακάτω δεδομένα: Ο επιχειρηματίας στοχεύει στην διανομή προϊόντων στην περιοχή της Σάμου. Σαν προορισμός της μεταφοράς των προϊόντων θα είναι ο τόπος της επιχείρησης του δικαιούχου, δηλαδή η Σάμος. Σαν πηγές προμήθειας των θα είναι η Αθήνα αλλά δεδομένου ότι πρόκειται για θαλάσσια μεταφορά δεν την λαμβάνουμε υπόψη. To οδικό δίκτυο του Nομού Σάμου αποτελείται από 273.3 km. Από την συνέντευξη με τον επιχειρηματία και σύμφωνα με δεδομένα που συγκεντρώσαμε από επικοινωνία με το τμήμα διανομής προκύπτουν τα εξής δεδομένα ως προς τα διαθέσιμα προϊόντα που διακινούνται ανά ημέρα, μήνα και έτος στο Νομό Σάμου. Πίνακας 6.3. Παλέτες και τόνοι που διακινούνται από την επιχειρήση ανά μέρα και έτος Γεωγραφική Περιοχή Παλέτες 1,20*0,80*1,20 = 20kg (Ημερησίως) Παλέτες 1,20*0,80*1,20 = 20kg (Ετησίως) Αθήνα Τόνοι 14 3234 Παλέτες 700 161700 Σάμος Τόνοι 16 3696 Παλέτες 800 184800 Σύνολο Τόνοι 30 6930 Παλέτες 1500 346500 Οι τόνοι σε κάθε περίπτωση μεταφράζονται σε παλέτες, χρησιμοποιώντας σαν δεδομένο ότι το βάρος μιας παλέτας είναι περίπου 15kg (μικρές παλέτες) και 40 kg 70

(μεγάλες παλέτες) ανάλογα το είδος του προϊόντος και το μέγιστο βάρος που μπορεί να μεταφέρει ένα φορτηγό είναι περίπου 8000kg (11000kg μικτό βάρος). Θα κάνουμε μία εκτίμηση των υπολογισμών χρησιμοποιώντας σαν δεδομένο ότι η επιχείρηση θα λειτουργεί στην μέγιστη παραγωγική της δυνατότητα, δηλαδή ότι απαιτούνται 16 τόνοι προϊόντων ή παλετών ημερησίως. Το νούμερο αυτό μπορεί εύκολα να αλλαχθεί. Για την συγκεκριμένη απαιτούμενη ποσότητα σαν πρώτη επιλογή πηγής θα χρησιμοποιηθεί η Σάμος, δηλαδή οι 16 τόνοι ενώ οι υπόλοιπες ανάγκες δηλαδή οι 30-16 = 14 τόνοι θα καλυφθούν από συνεργαζόμενες εταιρίες (περιοχή Αττικής). Άρα προκύπτει ο πίνακας: Πίνακας 6.4. Σύνολο παλετών στον Νομό Σάμου Γεωγραφική Περιοχή Σάμος 5 παλιά φορτηγά + 1 νέο φορτηγό Παλέτες 1,20*0,80*120 = 15kg Τόνοι 16 Παλέτες 800 Κυβικά μέτρα παλετών 800 * 1,152 = 921,6 m3 Τόνοι/ φορτηγό 20/ 6 = 3,33 Παλέτες/ φορτηγό 800/ 6 = 133,3 Κυβικά μέτρα παλετών/ φορτηγό 921,6/ 6 = 153,6 m3 Οι μικρότερες ή μεγαλύτερες παλέτες (δηλαδή παλέτες με διαστάσεις μικρότερες ή μεγαλύτερες από 1,20x0,80x1,20) κατατάσσονται στην ίδια κατηγορία δεδομένου ότι οι αποκλίσεις είναι σχετικά μικρές και ο συνολικός αριθμός παλετών δεν διαφοροποιείται σημαντικά. Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του φορτηγού, και συγκεκριμένα οι εσωτερικές διαστάσεις της καρότσας είναι: Μήκος: 6,5-7 μέτρα, Πλάτος: 2,5 μέτρα, Ύψος: 2,65 μέτρα, Συνολική χωρητικότητα 40 κυβικά μέτρα. Μέγιστο Βάρος 8 τόνοι Διανομή προϊόντων στη Σάμο: Με δεδομένο ότι μία παλέτα έχει μήκος 1,20 μέτρα, πλάτος 0,80 μέτρα και ύψος 1,20 μέτρα συμπεραίνουμε ότι απασχολεί 1,152m 3. Ως εκ τούτου, στο ανωτέρω φορτηγό για full truck η χωρητικότητα μπορεί να φτάσει 71

περίπου 34 4 παλέτες ανά φορτηγό. Άρα για να καλυφθεί η ποσότητα των 800 παλετών την ημέρα θα απαιτηθούν 4 περίπου full truck 5 δρομολόγια ανά φορτηγό. Δεδομένου ότι το κάθε φορτηγό διανύει το 1/6 των χιλιομέτρων του νομού Σάμου και ότι απαιτούνται τέσσερα (4) δρομολόγια για κάθε φορτηγό, προκύπτει ότι κάθε φορτηγό της επιχείρησης διανύει κάθε μέρα περίπου 45,5 km. Συνεπώς, το μεταβλητό κόστος του φορτηγού θα είναι: 45,55 Ευρώ * 0,455 * 4 δρομολόγια = 82,9 Ευρώ ανά ημέρα. Το κόστος αυτό αθροίζεται, και στο τέλος προστίθεται στο άθροισμα και το συνολικό σταθερό κόστος δηλαδή τα 157 ευρώ ανά ημέρα, οπότε εξάγεται το συνολικό κόστος μεταφοράς με ιδιόκτητο μέσο ανά ημέρα, το οποίο ανέρχεται στα 240 ευρώ. Το κόστος αυτό πρέπει να το έχει υπόψη του ο επιχειρηματίας πριν ζητήσει προσφορές από προμηθευτές για την αγορά του νέου φορτηγού. 6.2.4. Τα οφέλη Με αυτό τον τρόπο η επιχείρηση γνωρίζει το επιπρόσθετο κόστος που θα έχει η αγορά του νέου φορτηγού. Επιπρόσθετα, υπολογίζοντας την αποδοτικότητα και κερδοφορία που θα έχει η αγορά του νέου φορτηγού μπορεί να εκτιμήσει εάν η επιλογή της αγοράς είναι συμφέρουσα ή όχι. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μέθοδος υπολογισμού του συνολικού κόστους διανομής ενός φορτηγού ανά ημέρα αποτελεί μία αρκετά απλοποιημένη μέθοδο δεδομένου ότι δεν λαμβάνει υπόψη δεδομένα όπως είναι το είδος των προϊόντων, αναλυτικές διαστάσεις παλετών, τov χρόvo ζωής τoυ πρoϊόvτoς και ευαισθησία προϊόντων, τηv διαπραγματευτική ικαvότητα τωv πελατών και προμηθευτών, κ.λπ. Ωστόσο, αποτελεί μία σωστή μεθοδολογία που ευνοεί την προσθήκη επιπρόσθετων παραμέτρων με σκοπό την εξαγωγή περισσότερο αντικειμενικών αποτελεσμάτων. 4 40 κυβικά μέτρα φορτηγού / 1,20*0,80*1,20 = 34 παλέτες 5 153,6 κυβικά μέτρα παλετών ανά φορτηγό / 40 κυβικά μέτρα φορτηγού = 3,84 δρομολόγια 72

6.3. Σενάριο Δεύτερο «Αφοί Βεκρή» 6.3.1 Εισαγωγή Η αντιπροσωπία Αφοί Βεκρή είναι μια γνωστή τοπική αντιπροσωπία προϊόντων κυρίως διατροφής. Διαθέτει χώρους αποθήκευσης των προϊόντων και η εργασία του μπορεί να τυποποιηθεί ως εξής: προμηθεύεται τα προϊόντα της από τον ηπειρωτικό χώρο μέσω των ακτοπλοϊκών γραμμών, αποθηκεύει τα προϊόντα στους χώρους της, διανέμει τα προϊόντα στα σημεία πώλησης με δικό της δίκτυο και τις όποιες επιστροφές τις συγκεντρώνει και τις καταστρέφει. Από την επεξεργασία συμπλήρωση του ερωτηματολογίου εξάγονται τα εξής συμπεράσματα: αποτελεί επιχειρηματία τοπικής κλίμακας, αμιγώς οικογενειακού χαρακτήρα επιχείρησης, που εξυπηρετεί την τοπική αγορά με τον παραδοσιακό τρόπο, θεωρεί ως βασικότερο ζήτημα προς επίλυση την αναβάθμιση των υποδομών αποθήκευσης, ενώ εκτιμά ότι τα logistics δεν είναι το αδύνατο σημείο του, σε οικονομικό επίπεδο η διαχείριση γίνεται από αυτόν ενώ θεωρεί ότι αυτό γίνεται με επιτυχία και δεν δαπανά λεφτά, αλλά επίσης δεν θεωρεί σκόπιμο να επενδύσει κομμάτι των κερδών του Ε & Τ εκτός και αν δημιουργηθεί επιτακτική ανάγκη. Γενικά αποτελεί μια τυπική μορφή εμπόρου της επαρχίας, με τάσεις εσωστρέφειας και δυσκολία οργάνωσης της επιχειρηματικής του δομής με σύγχρονους και αποτελεσματικούς τρόπους. Η στάση αυτή σχετίζεται με τον διαχρονικά παγιωμένο τρόπο λειτουργίας της τοπικής αγοράς όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν κριτήριο επιλογής, αλλά και ταυτόχρονα του γεγονότος ότι η αγορά δεν είναι τέτοιου μεγέθους που να επιτρέπει οργάνωση και λειτουργία μιας επιχείρησης με βάση την τυπολογία μιας μεγάλης επιχείρησης της Αθήνας. 73

6.3.2. Η ανάγκη Η αντιπροσωπία Αφοί Βεκρή αγόρασε πρόσφατα ένα οικόπεδο έκτασης ενός στρέμματος στο οποίο θα δημιουργήσει αποθήκη χωρητικότητας 600 τετραγωνικών μέτρων και ύψους 6 μέτρων. Δεδομένου του μεγάλου ύψους των αποθεμάτων που διαχειρίζεται καθημερινώς, επιθυμεί να εγκαταστήσει ράφια αποθήκης που να εκμεταλλεύονται πλήρως την χωρητικότητα της αποθήκης. Επιπρόσθετα, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα προϊόντα που διαχειρίζεται είναι στην πλειοψηφία τους προϊόντα διατροφής, εφαρμόζει σύστημα διαχείρισης FIFO (First In First Out). Τέλος, η συγκεκριμένη επιχείρηση δεν επιθυμεί να διαθέσει υπέρογκο χρηματικό ποσό για την αγορά ραφιών. 6.3.3. Προτεινόμενη λύση Για να δώσουμε μία ολοκληρωμένη απάντηση στην ανάγκη που αντιμετωπίζει η αντιπροσωπία θα πρέπει να μελετήσουμε πρώτα τους βασικούς παράγοντες που ευθύνονται για τον σχεδιασμό μια αποθήκης, οι οποίοι αναφέρονται παρακάτω. Αποθηκευτικό Σύστημα Αποθηκευτικές Μονάδες και Εξοπλισμός Ενδοδιακίνησης Προϊόντων Χωρητικότητα Αποθήκης Συστήματα Αποθήκευσης Ύψος Αποθηκευτικού Χώρου Σχεδιασμός Κύριου Αποθηκευτικού Χώρου Ροή Υλικών Πλέγμα Διαδρόμων Επεκτασιμότητα Αποθηκευτικού Χώρου Για την πληρότητα της εργασίας και την δημιουργία ενός περιβάλλοντος σύγκρισης πραγματοποιείται ανάλυση των παραπάνω παραγόντων. Αποθηκευτικό Σύστημα 74

Η επιλογή του αποθηκευτικού συστήματος αναφέρεται στην θέση και ταξινόμηση των προϊόντων στον αποθηκευτικό χώρο ενώ επηρρεάζει σημαντικά τον βαθμό εκμετάλλευσης του διαθέσιμου αποθηκευτικού χώρου, την εφαρμογή συστημάτων διαχείρισης προϊόντων (FIFO, LIFO, FEFO), την ταχύτητα εκτέλεσης παραγγελιών, τον έλεγχο και την απογραφή των διαθέσιμων προϊόντων και την εφαρμογή μηχανογραφικού συστήματος. Τα αποθηκευτικά συστήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά την ανάπτυξη ενός αποθηκευτικού χώρου είναι το άναρχο σύστημα και το δεσμευμένο σύστημα. Αποθηκευτικές Μονάδες και Εξοπλισμός Ενδοδιακίνησης Προϊόντων Οι αποθηκευτικές μονάδες και ο εξοπλισμός ενδοδιακίνησης προϊόντων διαπραγματεύονται την επιλογή της μονάδας αποθήκευσης του προϊόντος και τον τρόπος μετακίνησή της εντός του αποθηκευτικού χώρου. Οι συνηθισμένες αποθηκευτικές μονάδες διακρίνονται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του προς αποθήκευση προϊόν (φύση, μέγεθος, όγκος, ευπάθεια κλπ) και είναι τα Containers, οι Παλέτες, τα Κιβώτια, τα Πακέτα και οι Συσκευασίες τεµαχίων. Ο εξοπλισμός ενδοδιακίνησης αναφέρεται σε οποιαδήποτε όχημα ή μηχάνημα το οποίο μπορεί να μεταφέρει, τοποθετήσει, αποθηκεύσει ή συλλέξει μία αποθηκευτική μονάδα εντός του αποθηκευτικού χώρου και διακρίνεται σε περονοφόρα οχήματα, κεκλιμένα ράφια, ταινιόδρομοι, ραουλόδρομοι κ.λπ. Επιπρόσθετα, παρουσιάζουν σημαντική εξάρτηση από τον βαθμό εκμετάλλευσης του διαθέσιμου αποθηκευτικού χώρου ενώ επηρεάζουν τον βαθμό εκμετάλλευσης του διαθέσιμου αποθηκευτικού χώρου. Χωρητικότητα Αποθήκης Με τον όρο χωρητικότητα αποθήκευσης αναφερόμαστε στον προσδιορισμό της μέγιστης χωρητικότητας της αποθήκης. Επηρεάζεται σημαντικά από το διαθέσιμο όγκο αποθήκευσης των αποθεμάτων και το διαθέσιμο όγκο αποθήκευσης των προϊόντων διαλογής. Οι συνηθισμένοι τρόποι υπολογισμού της χωρητικότητας της αποθήκης είναι οι εξής: Θεωρούμε το τελευταίο 12μηνο ισοζύγιο της αποθήκης σαν βάση υπολογισμών ή Ανάγουμε τα αποθέματα όλων των κωδικών σε μονάδες αποθήκευσης. 75

Συστήματα Αποθήκευσης Τα συστήματα αποθήκευσης αναφέρονται στον προσδιορισμό του κατάλληλου μέσου για την αποθήκευση των προϊόντων εντός της αποθήκης. Πρόκειται δηλαδή για ράφια τα οποία χρησιμοποιούνται στον αποθηκευτικό χώρο με σκοπό την βέλτιστη αποθήκευση των αποθηκευτικών μονάδων. Τα συστήματα αποθήκευσης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι αρκετά και με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (π.χ. επάλληλα στρώματα, παλέτες με σκελετό, ράφια συμβατικού ύψους, κεκλιμένα ράφια, ράφια ελεύθερης εισόδους / διέλευσης κλπ). Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι εξαρτώνται από την εφαρμογή ή όχι συστημάτων διαχείρισης προϊόντων (FIFO, LIFO, FEFO) και από το λόγο αποθήκευσης του προϊόντος (απόθεμα ή προϊόν διαλογής) ενώ επηρεάζουν σημαντικά τον βαθμό εκμετάλλευσης του διαθέσιμου αποθηκευτικού χώρου, την ταχύτητα εκτέλεσης παραγγελιών, τον έλεγχο και την απογραφή των διαθέσιμων προϊόντων και την επιλογή εξοπλισμού ενδοδιακίνησης προϊόντων. Ύψος Αποθηκευτικού Χώρου Η συνήθης πρακτική προσδιορισμού του κατάλληλου ύψους της αποθήκης είναι να καθορίζεται στο μέγιστο δυνατό βάσει των όρων δόμησης της περιοχής. Το ύψος του αποθηκευτικού χώρου εξαρτάται σημαντικά από το επιλεχθέν αποθηκευτικό σύστημα, την ταχύτητα ανανέωσης των προϊόντων, το γενικό οικοδομικό κανονισμό, το μέγεθος της αποθήκης και το κόστος της γης ενώ επηρεάζει το βαθμό εκμετάλλευσης του διαθέσιμου οικοπέδου για την κάλυψη όσο το δυνατόν μεγαλύτερων αναγκών αποθήκευσης και την επιλογή του εξοπλισμού ενδοδιακίνησης προϊόντων. Σχεδιασμός Κύριου Αποθηκευτικού Χώρου Ο σχεδιασμός του κύριου αποθηκευτικού χώρου αναφέρεται στα εξής χαρακτηριστικά: διαστάσεις, αναλογία πλευρών, θέση στο οικόπεδο. Η πρακτική εφαρμογή έχει δείξει ότι για το σχεδιασμό ενός κτιρίου η καλύτερη σχέση μεταξύ των πλευρών του είναι 1:2. Τέλος, ο σχεδιασμός του κύριου 76

αποθηκευτικού χώρου εξαρτάται άμεσα από τη βέλτιστη αξιοποίηση των μεταφορικών μέσων, την επίτευξη του καλύτερου δυνατού φωτισμού και τη διευκόλυνση στην είσοδο και στην έξοδο των προϊόντων ενώ επηρεάζει τη βέλτιστη αξιοποίηση του διαθέσιμου οικοπέδου και τη δυνατότητα εκπόνησης μελλοντικών εσωτερικών αναχωροταξιών. Ροή Υλικών Η ροή υλικών αφορά τον σχεδιασμό του τρόπου κίνησης των υλικών εντός του αποθηκευτικού χώρου. Στη πράξη εφαρμόζονται τρεις διαφορετικές ροές υλικών που έχουν τα σχήματα Π, Γ και Ι. Εάν είναι εφικτό προτιμάται η ροή σε σχήμα Π διότι απαιτεί τους λιγότερους βοηθητικούς χώρους. Η επιλογή της ροής υλικών επηρεάζει την απαιτούμενη ελεύθερη διαδρομή κίνησης (είτε μέσω αυτόματων μηχανημάτων είτε μέσω περονοφόρων οχημάτων) και τους βοηθητικούς χώρους (ελέγχου, παραλαβής, αποστολής κλπ). Πλέγμα Διαδρόμων Ο σχεδιασμός του πλέγματος διαδρόμων εντός του αποθηκευτικού χώρου δύναται να πάρει δύο μορφές οι οποίες παρουσιάζονται στο παρακάτω πίνακα. Πίνακας 6.5. Διατάξεις διαδρόμων αποθηκευτικού χώρου Α/Α Μορφή Επεξήγηση - Εικόνα 1 Διάταξη Κτένας 2 Διάταξη Σπονδυλικής Στήλης Το πλέγμα των διαδρόμων εξαρτάται από το επιλεχθέν σύστημα αποθήκευσης, το μέγεθος της αποθήκης και επηρεάζει την απαιτούμενη ελεύθερη διαδρομή κίνησης (είτε μέσω αυτόματων μηχανημάτων είτε μέσω περονοφόρων οχημάτων) και τις διαστάσεις του διαδρόμου κίνησης των περονοφόρων οχημάτων. 77

Επεκτασιμότητα Αποθηκευτικού Χώρου Ο συγκεκριμένος όρος αφορά την εκτίμηση τυχόν μελλοντικής ανάγκης για επέκταση του σχεδιασμένου αποθηκευτικού χώρου. Επηρεάζεται από τη θέση του κτιρίου στο οικόπεδο, τα περιθώρια εξέλιξης της επιχείρησης και το στρατηγικό τομέα, το ποιες πλευρές θα μετακινηθούν και τι εργασίες συνεπάγονται, το ποιος εξοπλισμός θα μετακινηθεί και το πως θα επηρεασθεί η ροή των υλικών και το πλέγμα των διαδρόμων και επηρεάζει το ύψος του αποθηκευτικού χώρου τον σχεδιασμό του κύριου αποθηκευτικού χώρου. Στον παρακάτω πίνακα πραγματοποιείται καταγραφή των παραπάνω βασικών παραγόντων σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της υπό μελέτη επιχείρησης όπως εξήχθησαν από την έρευνα. Πίνακας 6.6. Δεδομένα της επιχείρησης Βασικοί Παράγοντες Δεδομένα επιχείρησης Αποθηκευτικό Σύστημα Δεσμευμένο Σύστημα Αποθηκευτικές Μονάδες και Εξοπλισμός Ενδοδιακίνησης Προϊόντων Παλέτες (0,80x1,20) και ηλεκτροκίνητο μηχάνημα χαμηλής εναπόθεσης παλετών (Stacker) Χωρητικότητα Αποθήκης 500 τετραγωνικά μέτρα Συστήματα Αποθήκευσης FIFO Ύψος Αποθηκευτικού Χώρου 6 μέτρα Σχεδιασμός κύριου Αποθηκευτικού Άγνωστο Χώρου Ροή Υλικών Άγνωστο Επεκτασιμότητα Αποθηκευτικού Χώρου Άγνωστο Πλέγμα Διαδρόμων Άγνωστο Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε από το παραπάνω πίνακα, η πλειοψηφία των βασικών παραγόντων που ευθύνονται για τον σχεδιασμό της αποθήκης είναι 78

άγνωστοι. Ως εκ τούτου, θα περιοριστούμε στην σύγκριση των συστημάτων αποθήκευσης και στην επιλογή των βέλτιστων ραφιών για αποθήκευση παλετών. Στη συνέχεια αναλύουμε τα βασικά είδη ραφιών που χρησιμοποιούνται διεθνώς. Ράφια Drive In Το συγκεκριμένο σύστημα αποθήκευσης είναι πολύ αποτελεσματικό για αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων ομοειδών προϊόντων σε παλέτες επιτρέποντας στο χειριστή και ανυψωτικό να μπει μέσα στους διαδρόμους του συγκροτήματος και να τοποθετήσει τα φορτία πάνω σε ειδικές ράγες. Ο σχεδιασμός τους απαιτεί τις ίδιες πληροφορίες όπως και για τα standard παλετόραφα ενώ οι απαιτήσεις είναι ειδικές για το είδος των ανυψωτικών που θα χρησιμοποιούνται (προτιμώνται τα τρίτροχα και reach trucks). Συστήνεται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ομοειδών φορτίων. Σε σχέση με τα συμβατικά συστήματα, το σύστημα αυτό μπορεί να εξοικονομήσει χώρο έως και 90%, καθώς απαιτείται ένας και μοναδικός διάδρομος εξυπηρέτησης. Το περονοφόρο όχημα εισέρχεται στους διαδρόμους και αποθέτει τις παλέτες επί των φερουσών δοκών. Εικόνα 6.1. Ράφια Drive-In Πηγή: http://www.pebro.gr/storagemain.asp?cat=13&id=31 79

Ράφια Push Back Rack Τα ράφια Push Back Rack προσφέρουν την ίδια πυκνότητα αποθήκευσης όπως τα Drive-In, αλλά με δυνατότητα μεγαλύτερης επιλεκτικότητας παλετών. Όλα τα φορτία (παλέτες) αποθηκεύονται και ανακτώνται από το διάδρομο. Τα φορτία σε Εικόνα 6.2. Λειτουργία Ραφιών Push Back Rack κάθε επίπεδο στηρίζονται σε καροτσάκιπλαίσιο μεταλλικό κινούμενο επί ράγας που κλίνει ήπια προς την έξοδο. Όταν ένα νέο φορτίο τοποθετείται σε ένα διάδρομο ωθεί προς τα πίσω αυτό που βρίσκεται μπροστά και όλα τα πίσω από αυτό. Κατόπιν, όταν επιλέγεται εκείνο το φορτίο, το περιεχόμενο του διαδρόμου κινείται ήπια προς τα εμπρός (λόγω βαρύτητας). Ο στόχος του Push Back Rack είναι να μην υπάρχουν κενά παλετών και όλα να μπορούν να εκλαμβάνονται άνετα από το ανυψωτικό του διαδρόμου χωρίς το τελευταίο να χρειασθεί να μπει μέσα στους διαδρόμους των ραφιών. Ο τύπος αυτός είναι ιδεώδης για αποθήκευση υψηλής πυκνότητας δηλαδή όπου απαιτείται πλήρης εκμετάλλευση του χώρου. Η απαίτηση του συστήματος είναι ότι για να "κινούνται" τα προϊόντα γρήγορα θα πρέπει ο αριθμός των τούνελ (διάδρομος ραφιού & επίπεδο αποθήκευσης) να είναι ο ίδιος με αυτό των προϊόντων. Ως εκ τούτου, το σύστημα βασίζεται στην αρχή LIFO (Last-In- First-Out). Πλεονεκτήματα: Υψηλός βαθμός εκμετάλλευσης της αποθηκευτικής χωρητικότητας, καθώς υπάρχει ένας και μοναδικός διάδρομος εργασίας 80

Οι παλέτες φορτώνονται και εκφορτώνονται στο μπροστινό μέρος του συστήματος Διαφορετικοί κωδικοί μπορούν να αποθηκευτούν καθ ύψος του συστήματος Ράφια Back - to - Back Αποτελεί την ιδανική λύση σε περιπτώσεις αποθήκευσης διαφορετικών ειδών παλέτας, ενώ μπορεί ενδεχομένως να συνδυαστεί με ράφια περισυλλογής παραγγελιών (order picking). Προσφέρει 100% άμεση πρόσβαση στην παλέτα - χωρίς την ανάγκη μετακίνησης της, ενώ το ύψος της κατασκευής και το φάρδος του διαδρόμου μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τις απαιτήσεις του πελάτη. Μπορεί να σχεδιαστεί και να ικανοποιήσει πλήρως τις ανάγκες μιας μικρής αποθήκη έως και ενός μεγάλου σε ύψος κέντρου αποθήκευσης και διανομής. Εικόνες 6.3 και 6.4 Ράφια Παλέτας Back-to-Back Κεκλιμένα Ράφια (Live Storage Pallet Racks) Ιδανικό σύστημα αποθήκευσης για τη διευκόλυνση στον έλεγχο εμπορευμάτων με ημερομηνία λήξης. Το σύστημα βασίζεται στη λογική FIFO (First In First Out) όπου οι παλέτες φορτώνονται από τη μία πλευρά και εκφορτώνονται από την αντίθετη πλευρά. Οι παλέτες κινούνται σύμφωνα με την αρχή της βαρύτητας πάνω σε διαδρόμους περιστρεφόμενων κυλίνδρων (ράουλα) υπό κλίση 4%. 81

Το πλεονέκτημα του συγκεκριμένου συστήματος είναι ότι δέχεται μεγάλο αριθμό παλετών σε βάθος και η ταχύτητα κίνησης τους ελέγχεται από ειδικούς μηχανισμούς και κυλίνδρους επιβράδυνσης. Ειδικοί μηχανισμοί διαχωρισμού υποβοηθούν την έξοδο της παλέτας από το σύστημα χωρίς να δέχεται πίεση από τις ακόλουθες. Η απαιτούμενη κλίση των διαδρόμων κίνησης των παλετών επιτυγχάνεται με τη ρύθμιση των δοκίδων κατά τη διεύθυνση βάθους του συστήματος. Σε συνδυασμό με τα μέσα διαχείρισης των αποθεμάτων που χρησιμοποιούνται, το σύστημα μπορεί να σχεδιαστεί για περονοφόρα οχήματα με ιστούς κλίσης ή σταθερούς. Επιπρόσθετα Πλεονεκτήματα: Υψηλός βαθμός εκμετάλλευσης της αποθηκευτικής χωρητικότητας, Ξεχωριστοί διάδρομοι για φόρτωση-εκφόρτωση, Η ανακύκλωση του στοκ είναι πιο λειτουργική και αποδοτική σε ταχυκίνητους κωδικούς προϊόντων, Διαφορετικοί κωδικοί μπορούν να αποθηκευτούν καθ ύψος του συστήματος. Εικόνα 6.5. Λειτουργία Ραφιών Live Storage Πηγή: http://www.pebro.gr/zoom.asp?id=60 Speedlock Πτυσσόμενο σύστημα ραφιών χωρίς βίδες για την αποθήκευση παλετοποιημένων προϊόντων σε μεγάλα και πολύ μεγάλα βάρη. Αποτελείται από πλαίσια διαφόρων διαστάσεων σε πλάτος και ύψος που συνδέονται μεταξύ τους με δοκίδες χωρίς βίδωμα. Η μεγάλη ποικιλία μορφών και διαστάσεων των στοιχείων του συστήματος διευκολύνει την εξοικονόμηση χώρου. Συνεργάζεται με συνήθη 82

ανυψωτικά μηχανήματα ή με ειδικά μηχανήματα για στενούς διαδρόμους που δημιουργούν μεγάλη πυκνότητα αποθήκευσης. Εικόνες 6.6. Ράφια Speedlock Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι έπειτα από τηλεφωνική συνέντευξη με εταιρίες που παράγουν και εγκαθιστούν ράφια για την αποθήκευση παλετών, καταλήξαμε στα εξής συμπεράσματα όσον αφορά την τιμή των παραπάνω ραφιών. Πίνακας 6.7. Τιμολόγηση ραφιών Είδη Ραφιών Χαρακτηρισμός τιμής Ενδεικτικές τιμές ανά παλέτα Ράφια Drive In Χαμηλή 40-50 ευρώ Ράφια Push Back Rack Πολύ υψηλή 200-250 ευρώ Ράφια Back - to - Back Πολύ χαμηλή 20-25 ευρώ Κεκλιμένα Ράφια (Live Πολύ υψηλή 200-250 ευρώ Storage Pallet Racks) Speedlock Άγνωστη Άγνωστη 83