Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379621 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/dsη229
Ορισμός 1 ος : Χρήση του Πολιτισμού, της διαφήμισης και των ΜΜΕ ως νέες μορφές κοινωνικού ελέγχου για την αποδοχή των νέων μορφών καπιταλιστικής κοινωνίας Στόχος: Να σοκάρει και να κινητοποιήσει την κοινωνία κατά αυτού που εκείνοι αντιλαμβάνονταν ως περιορισμό της πολιτιστικής ζωής
Ορισμός 2 ος Πολιτιστικές βιομηχανίες είναι οι φορείς, κυρίως επιχειρήσεις, αλλά και κρατικοί και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που εμπλέκονται άμεσα στην παραγωγή κοινωνικού νοήματος Το σύστημα μέσω του οποίου η κοινωνική τάξη μεταδίδεται, αναπαράγεται, βιώνεται και ερευνάται
Κοινό χαρακτηριστικό: Η παραγωγή και διάθεση «κειμένων», προϊόντων, ερμηνειών που διαμορφώνουν το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, την κοινωνική μας συνείδηση, τον εσωτερικό μας κόσμο, τις φαντασίες, τα συναισθήματα, την ταυτότητά μας
Ορισμός 3 ος Οι δραστηριότητες που ασχολούνται πρωτίστως με τα πολιτιστικά αγαθά αυτά των οποίων η οικονομική αξία προέρχεται από την πολιτισμική Κατηγορίες Κλασσικές : Τηλεόραση, Κινηματογράφος, μουσική, σχέδιο, αρχιτεκτονική κτλ. Παραδοσιακές: Τέχνες, Θέατρο, Οπτικές τέχνες, Συναυλίες, Λογοτεχνία, Αίθουσες τέχνης κτλ.
Η αύξηση των κατηγοριών: 1. Αύξηση του ελεύθερου χρόνου 2. Αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος 3. Αύξηση του αριθμού αυτών που μετέχουν στην παιδεία Αυξημένη κατανάλωση «αγαθών ελεύθερου χρόνου» και πολιτισμού
Πηγή οικονομικού και πολιτιστικού κεφαλαίου Εμπορεύσιμο αγαθό/ προϊόν το οποίο μπορεί να πωληθεί μαζικά σε μεγάλες ομάδες κοινού Εξάρτηση από τη διατήρηση των παλιών αντικειμένων και των μηνυμάτων που φέρουν
Υψηλή και Χαμηλή κουλτούρα Χαμηλή κουλτούρα: Εμπορευματοποίηση & Ψυχαγωγία Θεματικά πάρκα (Disney World, Alton Towers κτλ) Υψηλή κουλτούρα: Εκπαίδευση & Ψυχαγωγία Τέχνες & Μουσεία
Τρεις κύριες οικονομικές διαστάσεις 1. Οικονομικός τομέας Χρησιμοποιεί πρώτες ύλες Παράγει προϊόντα Προκαλεί κέρδη & θέσεις εργασίας 2. Στοιχείο οικονομικής ανάπτυξης Καταλυτικό / συνδετικό ρόλο σε προγράμματα ανάπτυξης 3. Εργαλείο διαχείρισης οικονομιών Σε διάφορες χωρο κλίμακες από τη διεθνή στην τοπική
Βιομηχανία εμπορευματοποίησης κατασκευών του παρελθόντος Οικονομικά οφέλη (θέσεις εργασίας, κέρδη, εισοδήματα) Χώρος οικονομικών δραστηριοτήτων Ικανότητα να προσελκύει, να φιλοξενεί ή να απωθεί οικονομικές λειτουργίες Δημιουργία και προώθηση τόπων / εικόνων για κυρίαρχους οικονομικούς στόχους
Πολιτιστικές βιομηχανίες Βιομηχανία του παρελθόντος «Heritage industry» Συντήρηση/διατήρηση αρχιτεκτονικής, μουσεία, θεματικά πάρκα πολιτιστικής κληρονομιάς (Heritage theme park) Προβληματισμός Είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί ανεξάρτητα από άλλες δραστηριότητες με τις οποίες συχνά συνδέεται
Ως καταναλωτικό προϊόν πολυτελείας «Αγοράζεται» είτε από ιδιώτες, είτε από κράτη και άλλες ομάδες, από το πλεόνασμα της οικονομικής τους ανάπτυξης Εκπαιδευτική ή κοινωνική βελτίωση του ατόμου ή της κοινωνίας Ως αντίδραση στην οικονομική ανάπτυξη
Η πολιτιστική κληρονομιά και ο πολιτισμός 1. Ολοένα και περισσότερο κεντρικό κομμάτι των τοπικών κοινωνιών 2. Εντάσσονται σε τρόπους ζωής που εξυπηρετούν μια νέα κατηγορία/κοινωνική τάξη που παράγει και καταναλώνει πολιτιστικά αγαθά με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με παλιότερες εποχές 3. Ο τουρίστας που επισκέπτεται χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς το κάνει γιατί συμπεριφέρεται παρόμοια στον τόπο του και όχι γιατί ξαφνικά αλλάζει χαρακτήρα 4. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να ταυτίσουν οι άνθρωποι ως άτομα τους εαυτούς τους με συγκεκριμένα μέρη και να αποκτήσουν κοινή «συνείδηση πολίτη» 5. Ο πολιτισμικός τουρισμός ως νέος τρόπος προσέγγισης του παρελθόντος
Η έννοια της πολιτιστικής βιομηχανίας συνδέεται με τις διάφορες προσπάθειες αστικής ανάπλασης (1980) Μετάβαση από το μοντέλο της ιδεαλιστικής υποστήριξης της τέχνης (art partonage) στην «υλιστική» αντίληψη της πολιτιστικής ανταλλαγής
Στόχοι 1. Ριζική αρχιτεκτονική αναδιάρθρωση της ευρύτερης περιοχής 2. Περιβαλλοντικός σχεδιασμός και προστασία 3. Δημιουργία ευκαιριών εργασίας για περισσότερους πολίτες 4. Προσέλκυση ξένων επενδυτών 5. Βελτίωση ποιότητας ζωής των κατοίκων
Βασικό επιχείρημα: Τα μουσεία ανήκουν εξ ορισμού στις Πολιτιστικές Βιομηχανίες Φορείς και Δημιουργοί κοινωνικού νοήματος: η σύμπλευση πολιτισμού και βιομηχανίας έχει ρίζες στο χρόνο
Ιστορική αναδρομή 1873 (Σουηδία): Δημιουργία του 1 ου υπαίθριου μουσείου, «Skansen», από τον Arthur Hazelius Εξέλιξη των εννοιών «Μουσείο» και «Πολιτιστική κληρονομιά» Ο επισκέπτης καλείται 1. Να βιώσει το παρελθόν ως σύνολο 2. Να αποκομίσει συνολικές εικόνες από την ιστορία της Σουηδίας 3. Να συμμετάσχει σε ένα είδος αναπαράστασης και αναβίωσης αυτού του παρελθόντος
1901 (Δανία): Εθνικό Μουσείο της Δανίας το οποίο φιλοξενεί αγροτικά κτίσματα 1926 (ΗΠΑ): Colonial Williasburg 1955 (ΗΠΑ): Disneyland : Περιέχει μια σειρά από «ψυχαγωγικές παρουσιάσεις βασισμένες σε ιστορικά θέματα» (Wallace, 1989)
Χαρακτηριστικά Ταξίδι πίσω στο χρόνο Έμφαση στο θέαμα παράλληλα με τον εκπαιδευτικό ρόλο Δύο κύρια σημεία αναφοράς: Χρόνος: Άντληση πολιτιστικού κεφαλαίου από το παρελθόν Θέαμα: Ευχαρίστηση & Ψυχαγωγία
Προβληματισμοί: Η κατανάλωση αγαθών της αγοράς είναι απλώς η τακτική επιβολής και απόκτησης κεφαλαίου «Πολιτιστική ικανότητα»: Ένα έργο τέχνης έχει νόημα και ενδιαφέρον μόνο για κάποιον που διαθέτει την πολιτιστική ικανότητα, δηλαδή τον κώδικα με τον οποίο είναι κωδικοποιημένο Παιδεία και Ανατροφή
Σημεία μιας ουδετεροποιημένης και ωραιοποιημένης παρουσίασης του παρελθόντος η οποία: Αποτελεί τον κανόνα κλείνει το δρόμο σε αμφισβητήσεις και εναλλακτικές όψεις Τονίζει την ύπαρξη μιας σταθερής (προσκολλημένης σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο), πραγματικότητας Δεν επιτρέπει την κατανόηση της εξέλιξης Προσφέρεται ως έτοιμο τεκμήριο της θέσης και της «ανόδου» ( ή της «ανέλιξής του ) όπως οποιοδήποτε άλλο καταναλωτικό αγαθό
Διακρίσεις κοινού Άνθρωποι που έχουν την «καλλιέργεια» ή την «ικανότητα» να τα αντιληφθούν ως δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου και θα τα επισκεφθούν Άνθρωποι που δεν θα τα επισκεφθούν Τα μουσεία ως ιδανικοί χώροι απόκτησης πολιτιστικού κεφαλαίου Η κατανάλωση συγκεκριμένων προϊόντων πολιτιστικής κληρονομιάς εξυπηρετεί τη διεύρυνση της ταυτότητας και του πολιτιστικού κεφαλαίου του ατόμου ή της ομάδας
Ο πολιτισμός πηγή οικονομικής ανάπτυξης και διαμόρφωσης της ταυτότητας της κοινωνίας Κεντρική θέση : Μουσεία Μουσεία ως φορείς αστικής ανάπλασης: Αποτέλεσαν και αποτελούν τμήματα μιας συστηματικής και οργανωμένης προσέγγισης προς αυτήν
Η επιτυχημένη σύνδεση πόλεων με την έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει οδηγήσει σε εντατική τουριστική ανάπτυξη σε αυτές τις περιοχές Αγαπημένες πόλεις : Επαρκές μέγεθος: προσφέρουν ευκολίες ζωής Περιλαμβάνουν την πολιτιστική κληρονομιά ΔΕΝ κυριαρχούνται από αυτή
1. Στρατηγική για την τελευταία λύση σε συγκεκριμένα προβλήματα και σε περιοχές που έχει αποδειχτεί ότι δεν επιδέχονται την εφαρμογή άλλων στρατηγικών 2. Συμβάλει στο «ζωντάνεμα» μιας πόλης Οι επισκέπτες λειτουργούν τόσο ως performers όσο και ως κοινό πχ. Δουβλίνο, Βαρκελώνη κα.
3. Ενθαρρύνει την ανάπτυξη της πολιτιστικής ταυτότητας και την αυτοπεποίθηση Εισοδήματα, απασχόληση και άλλους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες Δημιουργία κτηρίων υπογραφών (Biblao, Groningen, Liverpool κτλ) «Πόλη του Πολιτισμού» Μουσείων σταθμών Το περιεχόμενο του μουσείου είναι λιγότερο σημαντικό Οι άνθρωποι βιώνουν περισσότερο το εξωτερικό από ότι το εσωτερικό του
Η εικόνα του μοντερνισμού έχει καταφέρει : Να ανατρέψει την κατιούσα πορεία της πόλης, Να την εντάξει στο διεθνή τουριστικό και πολιτιστικό χάρτη, Να κάνει την επίσκεψη σε αυτήν αναγκαία για κάθε πολίτη που θέλει να ανήκει στην «παγκόσμια πολιτιστική κοινότητα» (Rambert 2001)
Τα μουσεία πρέπει να είναι όχι μόνο εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και χώροι ψυχαγωγίας Προσέλκυση κοινού Αύξηση των εσόδων Αλλαγές της ταυτότητας του μουσείου λόγω της πολιτιστικής βιομηχανίας
1. Το ζήτημα της «αναχώρησης» από το παρόν, Μεταμοντέρνο κύμα νοσταλγίας, εκεί που εδράζει ο ενθουσιασμός για την επίσκεψη στο μουσείο 2. Το ζήτημα της «προκατάληψης» (της «αναπαράστασης») Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται ένα θέμα Οι εικόνες που χρησιμοποιούνται Οι ιστορίες που πλάθονται Τα θέματα που θίγονται
3. «Η γνώμη του κοινού» Οι έρευνες κοινού και οι τεχνικές μάρκετινγκ είναι τόσο σημαντικές όσο και για την πολιτική Ο επισκέπτης ως πολίτης ή ως πελάτης; 4. Το ζήτημα της «Εμπορευματοποίησης» Τα μουσεία θα πρέπει να: Αποδίδουν ως ιδιωτικές επιχειρήσεις Χρεώνουν για είσοδο Διαφημίζουν το περιεχόμενό τους Πωλούν αντίγραφα των αντικειμένων τους ή άλλα είδη στο πωλητήριό τους
5. Το ζήτημα του «ρεαλισμού» Τα μουσεία πλέον δεν καλούνται απλώς να φιλοξενήσουν αντικείμενα από το παρελθόν αλλά και να τα ερμηνεύσουν π.χ. Αναπαραστάσεις μαχών με ηθοποιούς, ολογράμματα κτλ 6. Ο ρόλος των ΜΜΕ Έμφαση των μουσείων σε ό,τι μόνο αυτά μπορούν να προσφέρουν
Παύει ο μονοσήμαντος προσανατολισμός στη συγκέντρωση, φύλαξη, μελέτη και παρουσίαση των συλλογών τους Εστίαση στην ικανοποίηση των αισθητικών και λειτουργικών αναγκών των επισκεπτών τους Προσφορά συμπληρωματικών υπηρεσιών αναψυχής και αγοραστικών δυνατοτήτων (μεγάλα πωλητήρια αναμνηστικών, βιβλιοπωλεία, εστιατόρια κα. ) σημαντικά έσοδα
Πολυσύνθετοι οργανισμοί: Πολιτιστικοί και εκπαιδευτικοί Ψυχαγωγικοί πόλοι έλξης Εξαιρετικά δημοφιλείς πολιτιστικοί οργανισμοί Μέσα επίδειξης πολιτιστικής και οικονομικής ισχύος «έργα - ναυαρχίδες» (flagships ) «πολιτιστικές λατρευτικές εικόνες» (cultural icons), Τουριστικοί μαγνήτες
Η οικονομική διάσταση οδηγεί σε δύο κύριες κατευθύνσεις Αστική ανάπλαση Πολιτισμικός τουρισμός Η πολιτιστική βιομηχανία έχει επηρεάσει / αλλάξει την ταυτότητα των μουσείων εσωτερικά και εξωτερικά
Μέτρα Οικονομικής και κοινωνικής αναβάθμισης Πολιτιστικές συγκεντρώσεις (Cultural Clustering) Η χωρική συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού «πολιτιστικών βιομηχανιών» με σκοπό τη δημιουργία περιβάλλοντος που θα ενισχύσει την πολιτιστική παραγωγή και δημιουργικότητα «πολιτιστικές περιοχές»(cultural quarters or clusters), Υποβαθμισμένες συνοικίες του κέντρου της πόλης, μεταβάλλονται σε δημοφιλείς ελκυστικές γειτονιές για αναψυχή αλλά και πολιτιστική παραγωγή και κατανάλωση
Συγκεντρώσεις ή δίκτυα μουσείων (Museum Clusters) 1. Συνοικίες μουσείων: Μουσεία σε άμεση γειτνίαση 2. Διαδρομές μουσείων: Νοητή δικτύωση Δημιουργούνται μετά από παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας στο αστικό περιβάλλον, οι οποίες στοχεύουν στη δημιουργία ενός πολεοδομικού συνόλου, ο πυρήνας του οποίου συγκροτείται από συνδυασμένα μεταξύ τους «σημεία πολιτισμικής έντασης»
Ένα πολεοδομικό σύνολο το οποίο περιλαμβάνει γειτονικά κτήρια μουσείων με διαμορφωμένους ελεύθερους δημόσιους χώρους (πλατείες, πάρκα) ανάμεσά τους Στο σύνολο αυτό ενσωματώνονται αρκετές φορές και νέα οικοδομήματα για μουσειακή ή εκθεσιακή χρήση Καθένα διατηρεί την αυτονομία του Τμήμα της πόλης που φαίνεται να αποτελεί μια ξεχωριστή περιοχή
Κύρια χαρακτηριστικά Προέκυψαν με πρωτοβουλία των κρατικών ή των δημοτικών αρχών, οι οποίες είναι υπεύθυνες και για τη λειτουργία τους Περιλαμβάνουν μεγάλα και σημαντικά μουσεία (κρατικά ή μη) Σταδιακή δημιουργία Αποδίδουν κύρος και φήμη στην πόλη Σύνθετο πλέγμα σχέσεων και διασυνδέσεων Η δικτύωση κυμαίνεται από πολύ στενή και επίσημη έως περιορισμένη σε άτυπες συναντήσεις
Μετατροπή της περιοχής των βασιλικών στάβλων της αυτοκρατορικής εποχής στο ιστορικό κέντρο της πόλης σε πολιτιστική περιοχή Ενσωμάτωση παλιών μπαρόκ κτηρίων και νέων συγκροτημάτων Στέγαση μεγάλων και μικρών πολιτιστικών οργανισμών Συνεργασία του δήμου με τις κρατικές αρχές Υπεύθυνος είναι ο Δήμος της Βιέννης αλλά τον αποφασιστικότερο ρόλο διαδραματίζει η Εταιρεία Διαχείρισης που έχει συσταθεί Η ιεραρχική δομή της διαχείρισης με ένα φορέα διοίκησης υπερβολικά ισχυρό δεν επιτρέπει την ουσιαστική συνεργασία ανάμεσα στους πολιτιστικούς οργανισμούς που απαρτίζουν τη Συνοικία
Τρόποι δικτύωσης Καθιέρωση κοινού εισιτηρίου Έκδοση κοινών διαφημιστικών φυλλαδίων και τουριστικών οδηγών Δημιουργία κοινού ιστότοπου Προγραμματισμό κοινής εκστρατείας προβολής Οργάνωση μεγάλης κλίμακας φεστιβάλ, εκθέσεων και άλλων σχετικών εκδηλώσεων Ετήσιο Φεστιβάλ των Μουσείων στην όχθη του ποταμού στην Φρανκφούρτη (Museumsuferfest) 2,5 εκατ. επισκέπτες το χρόνο
Σκοποί: Ποιότητα του αστικού χώρου Εικόνα της πόλης Τουριστική ελκυστικότητα Αισθητική αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος Δημιουργία ενός φιλόδοξου «πολιτιστικού εμβλήματος» Αισθητή βελτίωση της εικόνας της πόλης και ισχυροποίηση της ιδιαίτερης ταυτότητάς της Προσέλκυση αστικού/πολιτιστικού τουρισμού ενίσχυση της τοπικής οικονομίας
Αποτελέσματα της δικτύωσης Η μεταξύ τους ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών και τεχνογνωσίας Η συνεργασία στη διοργάνωση ειδικών εκδηλώσεων και άλλων δραστηριοτήτων Η πιο αποτελεσματική και σε μεγαλύτερη κλίμακα προβολή τους Η προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών Η δημιουργία οικονομιών κλίμακας
Μουσεία που εντάσσονται, σε μια διαδρομή που έχει ονομαστεί Διαδρομή μουσείων (museum route) Προτείνεται στον επισκέπτη μια συγκεκριμένη πορεία (περίπατος) που θα του επιτρέψει να γνωρίσει τα κυριότερα μουσεία της πόλης διευκολύνοντας την κίνησή του από το ένα μουσείο στο άλλο και παρέχοντάς του ένα πιο ολοκληρωμένο σύνολο πληροφοριών
1. Κατά μήκος ενός κύριου οδικού άξονα (Άξονας Μουσείων), συνήθως όχι σε άμεση γειτνίαση. π.χ. Μίλι των Μουσείων (Museum Mile) : άξονας των 10 μουσείων της 5ης Λεωφόρου στη Νέα Υόρκη που έχει ονομαστεί 2. Διάσπαρτα σε μια ευρύτερη περιοχή π.χ. την Κρακοβία, τη Μπρυζ, το Μόντρεαλ
Τρόποι δικτύωσης και στόχευση Συνεργασία σε θέματα προβολής, ενίσχυσης της επισκεψιμότητας και διοργάνωσης μεγάλης κλίμακας φεστιβάλ Έκδοση κοινών φυλλαδίων Παρουσίαση μουσείων σε κοινό ιστότοπο Καθιέρωση κοινής κάρτας μουσείων για μειωμένο εισιτήριο
Πλεονεκτήματα Διευκόλυνση της περιήγησης του επισκέπτη Ο επισκέπτης βλέπει περισσότερα σε μικρότερο χρόνο Προβολή και των λιγότερο γνωστών μουσείων με την ένταξή τους στη ίδια διαδρομή με τα μεγάλα Ωφέλεια που προκύπτει για τα μικρότερα μουσεία από την έστω και χαλαρή συνεργασία με τα μεγαλύτερα που διαθέτουν εξελιγμένη τεχνογνωσία, ιδιαίτερα στους τομείς της διαχείρισης και της επικοινωνίας Αυξημένη μέριμνα για τη συντήρηση των κτηρίων των μουσείων, την αναδιοργάνωση των μόνιμων εκθέσεων και τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών
Βέρνικος Ν., Δασκαλοπούλου Σ., Μπαντιμαρούδης Φ., Μπούμπαρης Ν., Παπαγεωργίου Δ., (2005), «Πολιτιστικές Βιομηχανίες, Διαδικασίες, Υπηρεσίες, Αγαθά», ΚΡΙΤΙΚΗ: Αθήνα Κόνσολα Ν., (2013), «Ποιες Πολιτικές Έχουμε Ανάγκη Σήμερα στη Τοπική Αυτοδιοίκηση;», 11 ο Τακτικό Επιστημονικό Συνέδριο 2013, Πάτρα 14 15 Ιουνίου 2013 Κόνσολα Ν., «Δίκτυα μουσείων στη σύγχρονη πόλη»
Ποιες είναι οι λειτουργίες/δράσεις που εξυπηρετούνται από τους πολιτιστικούς πόρους στις μέρες μας: Κοινωνικός έλεγχος Παραγωγοί κοινωνικού νοήματος Οικονομική λειτουργία Αστική ανάπτυξη Αναπτυξιακό ρόλος Οικονομικός ρόλος Αστική Ανάπτυξη Πολιτιστικός Τουρισμός Συνοικίες Μουσείων Τουριστικές Διαδρομές Περίπτωση Saadyiat Island Cultural Quarter (Abu Dhabi) Διατήρηση και προστασία ντόπιας παράδοσης και κουλτούρας Δημιουργία cluster πολιτιστικού τουρισμού (ενδυνάμωση τουριστικής εικόνας προορισμού) Παραγωγή νέου πολιτισμού (πολιτιστικών αγαθών) Μέτρο αστικής ανάπτυξης περιοχής Διαφοροποίηση της οικονομίας (από πετρέλαιο σε υπηρεσίες)