Ο ανακριτής και η κατηγορούσα αρχή στο ανακριτικό στάδιο και ενώπιον του Δικαστηρίου 1. Ο Αστυνομικός στο ανακριτικό στάδιο και ως μάρτυρας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επιτυχία μιας ποινικής δίωξης, ενδιαφέρει και ικανοποιεί πολύ περισσότερο τον ίδιο τον ανακριτή, που μετά από μέρες ερευνών καταφέρνει να στοιχειοθετήσει υπόθεση εναντίον του κατηγορούμενου. Άρα, πρώτιστα στο Δικαστήριο, πρέπει να έχει επιτυχία ο Αστυνομικός που με τον τρόπο του, την συμπεριφορά του, τον επαγγελματισμό και την αμεροληψία του, θα πείσει πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας το Δικαστήριο ότι το αδίκημα έχει τελεστεί από τον κατηγορούμενο και πως η διερεύνηση της υπόθεσης ήταν άψογη, πλήρης και αντικειμενική. Αυτό αποτελεί ή πρέπει να αποτελεί συλλογική προσπάθεια όλων των ανακριτών ώστε η ομολογουμένως χαμένη αξιοπιστία της κατηγορούσας αρχής να ανακτηθεί. Βεβαίως, από μόνος του ο ανακριτής δεν μπορεί να πετύχει πολλά στο Δικαστήριο χωρίς την βοήθεια, αρωγή και συνεργασία του εισαγγελέα. Η δική μου πείρα κατέδειξε πως όποτε υπήρξε άρτια 1
συνεργασία ανακριτή και εισαγγελέα και η μαρτυρία ήταν ικανοποιητική, το αποτέλεσμα ήταν για τον κατηγορούμενο καταδικαστικό. - Στη σκηνή του αδικήματος - Προετοιμασία κατάθεσης και καταγραφή. - Προετοιμασία κατάθεσης στο Δικαστήριο. - Τρόπος παρουσίας, συμπεριφοράς και εμφάνισης στο Δικαστήριο. - Τρόπος απαντήσεων. - Κύρια εξέταση. - Αντεξέταση - τακτική υπεράσπισης και τρόπος αντιμετώπισης. ΣΚΗΝΗ ΑΔΙΚΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ Τα όσα αναφέρονται στο Δικαστήριο αποτελούν ουσιαστική απόδειξη για την στοιχειοθέτηση των αδικημάτων, αφού ο Αστυνομικός θα περιγράψει τι είδε, τι άκουσε και τι έκανε στη σκηνή, εδώ θα περιγράψει τις δικές του ενέργειες, οι οποίες αν και φαινομενικά είναι μη ουσιαστικής σημασίας σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να ρίξουν φως στην ουσία της υπόθεσης. Έτσι είναι σημαντικό να κρατάτε σημειώσεις, είτε στο μικρό βιβλιαράκι της υπηρεσίας, είτε σε κάποιο τετράδιο. Σε πολλές υποθέσεις αυτές οι σημειώσεις ήταν η απόδειξη της αξιοπιστίας των μαρτύρων αστυνομικών και οδήγησαν σε καταδίκη. π.χ. DΗL 2
Οι περισσότεροι ανακριτές δίνουν λίγη σημασία στα όσα γράφουν στο Δικαστήριο. Είναι άνθρωποι της πράξης. Δεν τους αρέσουν τα γράμματα, η γραφειοκρατία και οι αναφορές. Δυστυχώς όμως αυτά οδηγούν σε καταδίκες ή αθωώσεις. Μια κατάθεση ανάλογα με το ρόλο του κάθε ανακριτή πρέπει να περιλαμβάνει: 1. Αναφορά των ενεργειών και εμπλοκής του στην υπόθεση (Ποιος; Τι έκανε; Πότε; Που; Γιατί;) 2. Ακριβείς, πλήρης και λεπτομερείς καταγραφή των ουσιωδών και καταδικαστικών αναφορών ( παραδοχές) ή μαρτυρίες (αναγνώριση υπόπτου, ενοχοποιητικών ενεργειών του.) 3. Εμφανίζεται ο επαγγελματισμός του κάθε ανακριτή. Πρέπει να προσεχθεί: 1. Αντιφάσεις σε καταθέσεις συναδέλφων ως προς ενέργειες, διακίνηση τεκμηρίων 2. Συνέχεια ενεργειών 3. Ημερομηνία κατάθεσης. 3
Ο ρόλος του ανακριτή της υπόθεσης στον συντονισμό είναι πολύτιμος. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΤΑΘΕΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ Γνώση ημερομηνίας ακρόασης, αν είναι δυνατόν, από προηγουμένως για να προετοιμαστεί. Επικοινωνία με τον εισαγγελέα που χειρίζεται την υπόθεση για καθαρισμό της σημαντικότητας των σημείων που πρέπει να προσέξει ο ανακριτής αν δεν επικοινωνήσει ο Εισαγγελέας, να επικοινωνήσει ο ανακριτής μαζί του. Γνώση όλης της εικόνας της υπόθεσης με την εμπλοκή των συναδέλφων του, την εκδοχή της υπεράσπισης Πολλές φορές θα ερωτηθεί για θέματα και γεγονότα που δεν υπήρξε ο ίδιος μόνο και μόνο για να πληγεί η αξιοπιστία άλλων μαρτύρων κατηγορίας. Αν γνωρίζει θετικά θα πρέπει να απαντήσει ή θα πει δεν θυμάμαι ή δεν υπέπεσε στην αντίληψη μου. Και αυτά χωρίς υπερβολές. Ο ανακριτής θα πρέπει να έχει εικόνα του τι λέει ο κάθε μάρτυρας ώστε να βοηθήσει τον εισαγγελέα, που βρίσκονται τα τεκμήρια π.χ. στους εμπειρογνώμονες. 4
Τα τεκμήρια να μαζεύονται πριν την ακρόαση και αν είναι δυνατόν να ελεγχτούν και από τον εισαγγελέα Οι φωτογραφίες πρέπει να είναι έτοιμες σε αρκετά σετ και με τον ίδιο ακριβώς αριθμό και περιεχόμενο. Οι εμπειρογνώμονες πρέπει να ετοιμάζουν αποκαλυπτικούς για την υπόθεση πίνακες Π.χ. Ακάμας Π.χ. υπόθεση ναρκωτικών Σάκκου - ένα δακτυλικό αποτύπωμα - δεν έγινε παλαμικό Οι αναγνωρίσεις πρέπει να αποδεικνύονται με φωτογραφίες. ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ - Ένδυση σωστό ντύσιμο, χωρίς στολή που δείχνει εξουσία. - Παρουσία- χωρίς χαμόγελα και γέλια πριν την ακρόαση o Σοβαρότητα προς όλους o Στάση στο Δικαστήριο όχι μάγκικη. - Στο Δικαστήριο μιλάμε δυνατά, καθαρά και προς το Δικαστήριο. Εκείνους πρέπει να πείσουμε με την αλήθεια των γεγονότων, όχι το δικηγόρο Υπεράσπισης. Συνεχείς οπτική επαφή αστυνομικού με το Δικαστήριο. - Δεν καλύπτουμε το στόμα. - Δεν μιλάμε για την υπόθεση εκτός του Δικαστηρίου με δικηγόρο υπεράσπισης. Στόχος είναι η ψυχολογία του μάρτυρα και η αντίληψη πληροφοριών. - 5
ΠΩΣ ΑΠΑΝΤΑΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Αυτοπεποίθηση αλλά όχι υπερβολική άνεση. Σταθερή μεν στα όσα συνέβησαν χωρίς όμως υπερβολές και χαρακτηρισμούς που δείχνουν υπερβάλλοντα ζήλο. Δεν δείχνουμε να βαριόμαστε, να δείχνουμε αηδία για τον δικηγόρο υπεράσπισης ή ένδειξη πόνου, ένδειξη δηλαδή ότι δυσκολεύεται ή προβληματίζεται για την απάντηση. 2. Να μην δείχνει άδικος ή προκατειλημμένος για τον κατηγορούμενο. Γεγονότα υπέρ του κατηγορουμένου πρέπει να λέγονται. Θωρακίζουν τα επιβαρυντικά και θεμελιώνουν την αξιοπιστία του μάρτυρα. 3. Όταν υπάρχει διήγηση γεγονότων πρέπει να είναι γλαφυρή, όχι όπως συνήθως παρουσιάζεται στην κατάθεση, με μικρές και ασήμαντες λεπτομέρειες, οι οποίες όμως αποδεικνύουν ότι θυμάται τα γεγονότα και καλά και τα έχει ζήσει. Δεν πληροφορούμε απλά το Δικαστήριο, δημιουργούμε εικόνες και αναπαριστάνουμε την πραγματικότητα της τέλεσης του αδικήματος. 4. Όταν ο αστυνομικός είναι μάρτυρας γεγονότων πρέπει να δείξει την πραγματική εικόνα του κατηγορούμενου κατά τον χρόνο της τέλεσης. Συνήθως οι κατηγορούμενοι φαίνονται ενώπιον Δικαστηρίου καλοί, ευπαρουσίαστοι, αδικημένοι. 6
5. Η ένδειξη χιούμορ στα πλαίσια της αντεξέτασης σε πολύ λίγες περιπτώσεις είναι βοηθητική ή εκλαμβάνεται ως ένδειξη εξυπνάδας του μάρτυρα από το Δικαστήριο Συνήθως εκλαμβάνεται ως έλλειψη σεβασμού Σε πολλές περιπτώσεις ο δικηγόρος μπορεί να το οδηγήσει εκεί για να πλήξει την αξιοπιστία του ανακριτή. 6. Σταθερή θέση στο Δικαστήριο, χωρίς πολλές κινήσεις που να δείχνουν επαγγελματισμό 7. Δεν διακόπτουμε το δικαστήριο ή τους δικηγόρους Στην ένσταση σταματάμε ή αναμένουμε απόφαση Δικαστηρίου. ΚΥΡΙΩΣ ΕΞΕΤΑΣΗ Συνήθως ή θα διαβάζετε την κατάθεση σας ή θα σας γίνονται ερωτήσεις οι οποίες είναι από πριν γνωστές σε εσάς. Τα λάθη στις καταθέσεις διορθώνονται όσο πιο σύντομα αναγνωρίζονται. Ακούτε με προσοχή την ερώτηση και τι ζητά από εσάς ο δικηγόρος. Αν λόγω σύγχυσης ή άγχους ή κάποιου θορύβου ή αν επειδή σκέφτεστε αν η προηγούμενη σας απάντηση ήταν ορθή και δεν ακούτε την ερώτηση, δεν είναι υποτιμητικό να ζητήσετε επανάληψη της ερώτησης. Όπως και όταν δεν καταλάβατε την ερώτηση ή τι ακριβώς σας ρωτά ή θέλει από εσάς ο εισαγγελέας. 7
Προτού απαντήσετε κάνετε ένα λογικό κενό για να σκεφτείτε. Αυτό δεν μπορεί να κρατήσει πολύ γιατί μπορεί να θεωρηθεί ως προσπάθεια υπερβολικής σκέψης, η οποία δεν παραπέμπει σε μάρτυρα που έζησε τα γεγονότα. Πχ. Αθηνή Όταν απαντάτε μην βιάζεστε, ακολουθείτε πάντα ένα σταθερό ρυθμό ομιλίας, πάντοτε απευθυνόμενοι στο Δικαστήριο. Η απάντηση πρέπει να είναι ακριβής, σε αυτό που ερωτηθήκατε, αλλά και πλήρης. Είναι κοινός τόπος αυτό που λέγεται μεταξύ των αστυνομικών μαρτύρων απαντούμε μόνο σε ότι μας ρωτούν. Δεν βάζετε από μόνοι σας στοιχεία που δεν είναι γνωστά στον εισαγγελέα. Αν η ερώτηση του εισαγγελέα ήθελε περισσότερα στοιχεία, θα σας γίνει νέα ερώτηση. Δεν λέτε περισσότερα γεγονότα στον εισαγγελέα διότι μπορεί να θέλει αυτά να κατατεθούν κατά την αντεξέταση, ώστε να δημιουργήσουν αμηχανία στην υπεράσπιση και θα είναι και πιο πειστικά. Περαιτέρω, ο δικηγόρος υπεράσπισης από τις απαντήσεις μπορεί να καταλάβει πόσο προετοιμασμένος και πόσα ή ποια γεγονότα από άλλους μάρτυρες είναι σε γνώση σου. 8
Κάθε ερώτηση του εισαγγελέα έχει ένα σκοπό. Μπορεί να είναι ακόμη ένα δεν γνωρίζω. Όταν σε μια ερώτηση δείχνετε αμηχανία, ήδη από την κυρίως εξέταση, το Δικαστήριο αρχίζει να αμφιβάλλει για την αξιοπιστία σας. Η απάντηση που είναι άμεση, πλήρης, με αυτοπεποίθηση και ακριβής προϊδεάζει το Δικαστήριο για την αξιοπιστία του μάρτυρα, στην προσπάθεια που θα κάνει η υπεράσπιση για την πλήξη. Όταν όμως τίθενται ερωτήσεις που δεν έχουν προηγουμένως συζητηθεί και η απάντηση είναι επιζήμια για την κατηγορούσα αρχή, θα πρέπει να δίνεται τέτοια απάντηση που να δείχνει στον εισαγγελέα το πρόβλημα ενώ δεν θα περιέχει ψέμα. Αυτό θα οδηγήσει τον εισαγγελέα να αλλάξει θέμα. Βέβαια μπορεί να επανέλθει η υπεράσπιση. Λάθη κατά την διερεύνηση πρέπει να γίνονται αποδεκτά, έτσι φαίνονται λιγότερα σημαντικά. Όταν αποκρύβονται μπορεί να διογκωθούν και να γίνουν πιο σοβαρά. 9
ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΑΜΕ ΣΕ ΕΡΩΤΗΣΗ 1. Ερώτηση που δεν καταλαβαίνετε. Ζητάτε να επαναληφθεί. Αυτό δεν μπορεί να γίνεται συνέχεια. Πρέπει να είστε συγκεντρωμένοι. 2. Όταν δεν ξέρετε την απάντηση και θα πρέπει να υπολογίσετε την απάντηση απλά για να απαντήσετε όλες τις ερωτήσεις. Δεν λέτε ποτέ Νομίζω, Υπολογίζω, Έτσι φαίνεται. Αν δεν είστε σίγουροι δεν είμαι σίγουρος, δεν γνωρίζω, δεν θυμάμαι, αιτιολογώντας γιατί δεν θυμάστε. - Κύρια στοιχεία που πρέπει να ακολουθούνται από την κυρίως εξέταση και δεν μπορούν να γίνονται καθοδηγητικές ερωτήσεις. Πχ. Ποιος έκανε τι, πότε, που, πως και γιατί το έκανε. ΑΝΤΕΞΕΤΑΣΗ Σκοπός : 1. Είναι να δημιουργήσει αμφιβολίες είτε για το περιεχόμενο της κυρίας εξέτασης και των γεγονότων που ζήσατε είτε για τον τρόπο διερεύνησης της υπόθεσης, υπονοώντας ότι ήσασταν από την αρχή αρνητικά διακείμενοι με τον κατηγορούμενο 2. Να παρουσιάσει τα θετικά για τον πελάτη του δεδομένα 3. Να βγάλει αντιφάσεις με άλλους μάρτυρες κατηγορίας. 10
Η αντεξέταση πρέπει να γνωρίζεται ότι: Είναι απεριόριστη και μπορεί να συμπεριλάβει οπουδήποτε θέμα, ανάλογα με την υπόθεση του κατηγορούμενου, τις σχέσεις ανακριτή και κατηγορούμενου Όσο πιο επιβαρυντική είναι η μαρτυρία του αστυνομικού τόσο μεγαλύτερης έντασης αντεξέτασης αναμένεται. Θα προβάλει τα γεγονότα της κυρίως εξέτασης. Γεγονότα που προβάλουν την αξιοπιστία του μάρτυρα ή άλλων μαρτύρων. Όσα περισσότερα λάθη ή παραλείψεις υπάρχουν στην γραπτή κατάθεση, τόσο μεγαλύτερη δυνατότητα προσβολής της αξιοπιστίας υπάρχει. Μπορεί να τεθεί η εκδοχή της υπεράσπισης ότι τα γεγονότα ως τίθενται από τον μάρτυρα μπορεί να οδηγούν στην αγαθή εκδοχή του. Ο Αστυνομικός θα πρέπει να είναι σε θέση να δείξει γιατί η συμπεριφορά του κατηγορούμενου ή τα γεγονότα ως εξελίχθησαν δεν συνάδουν με αυτή την εκδοχή. 11
Τα λάθη στην κατάθεση και στην διερεύνηση, θα πρέπει άμεσα και αθώα να γίνονται αποδεκτά με αυτοπεποίθηση δείχνοντας ότι αυτά δεν μπορούν να πλήξουν την ουσία της υπόθεσης, δηλαδή την ενοχή του κατηγορούμενου. ΠΙΘΑΝΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗΣ ΣΕ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ 1. Προηγούμενη κατάθεση ότι περιλαμβάνει την αλήθεια. 2. Να πείσει τον ανακριτή με την δική του ερμηνεία επί των δηλώσεων που αναφέρονται στην κατάθεση. Αν πετύχει σε αυτό κέρδισε το σημείο. 3. Θα σας παρουσιάσει από την μια την κατάθεση σας και από την άλλη την ερμηνεία που δεχθήκατε, η οποία θα είναι αντιφατική. Ποια από τις δύο είναι αληθινή. Η κατάθεση δόθηκε αμέσως μετά τα συμβάντα από την άλλη η κατάθεση στο Δικαστήριο δένεται με όρκο. ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ 1. Γρήγορος εντοπισμός της αντίφασης, ήδη από την προετοιμασία της κατάθεσης πριν το Δικαστήριο 2. Μην αποδεχτείτε εύκολα την ερμηνεία που δίνεται από την υπεράσπιση. Μπορεί ο τρόπος εκφοράς και καταγραφής να μην είναι ο σωστός και να θέλατε να πείτε άλλο πράγμα ή δύο χωριστές εξηγήσεις. 12
3. Αν πρέπει τελικά να επιλέξετε μία, κάνετε αυτή που είναι κοντά στην αλήθεια, παραδεχθείτε το λάθος, έτσι δείχνετε με την στάση σας ότι αυτό ήταν καλόπιστο. 4. Αν υπάρχει στην αντίφαση λογική εξήγηση, πες την στο Δικαστήριο το συντομότερο δυνατόν, χωρίς να μακρηγορείτε, αφού θα εκληφθεί ότι προσπαθείτε να πείσετε για κάτι άλλο. 5. Μπορεί τελικά να μην υπάρχει αντίφαση, αλλά ο δικηγόρος να σας παραπλανεί. ΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΘΕΙ - Προσέγγιση με μάρτυρα - Τόνος φωνής - Χρόνος ερώτησης γρήγορη ή αργή - Πολλαπλές ερωτήσεις - Καθοδηγητικές με πολλά στοιχεία και γεγονότα προσοχή κάποιο στοιχείο παραπλανητικό ή ψέμα ή μέσες αλήθειες - Δημιουργία ερωτο-απαντήσεων που δεν θα μπορεί να ξεφύγει ο μάρτυρας. ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ - Χωρίς χαρές, κλείσιμο ματιού, με σοβαρότητα όπως μπαίνεις στο εδώλιο. 13
2. ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΑ Παρουσίαση Υπόθεσης Α) Πραγματικότητα μεγάλος αριθμός υποθέσεων, μέρος των οποίων πολύ σοβαρές κατά παραπομπή στο Κακουργιοδικείο Β) Δεν υπάρχει επαφή λόγω χρόνου μεταξύ εισαγγελέων και ανακριτών Γ) Καμία άμεση καθοδήγηση της Αστυνομίας κατά τη διερεύνηση και πολύ μειωμένη στο Δικαστήριο αναφορικά με υποθέσεις Επαρχιακού Δικαστηρίου Όταν ένας κατηγορούμενος αθωώνεται τις πλείστες φορές κάπου υπάρχει στο σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης πρόβλημα: (1) Δεν υπήρχε μαρτυρία άρα δεν έπρεπε η υπόθεση να προωθηθεί στο Δικαστήριο αυτό έπρεπε να εντοπίζεται εξ αρχής για να μην υπάρχει καθυστέρηση και σπατάλη του χρόνου του Δικαστηρίου. (2) αθωώθηκε κατόπιν ακρόασης Δεν υπήρχε μαρτυρία Κάποιος μάρτυρας δεν κρίθηκε αξιόπιστος αν είναι πολίτης καλώς, αν είναι αστυνομικός τότε θα πρέπει να προσεχθεί Νομικό σφάλμα: χρειάζεται προετοιμασία από εισαγγελέα Σφάλμα Εισαγγελέα: να μην επαναλαμβάνεται 14
Σφάλμα Δικαστηρίου: έφεση αν επιτρέπεται ΣΗΜΕΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (1) Ο δύσκολος ρόλος του κατήγορου, διατήρηση σχέσης και αξιοπιστίας με δικηγόρους Υπεράσπισης, μάρτυρες και Δικαστήριο (2) Αντίκριση υπόθεσης υπό το καπέλο του κατήγορου (απόδειξη συστατικών στοιχείων αδικήματος) και μετά του δικηγόρου υπεράσπισης (κενά στη μαρτυρία, συνταγματικά θέματα ή παρανόμως ληφθείσα μαρτυρία). (3) Σχέση κατήγορου και θύματος ή παραπονούμενου και/ή συγγενών του κατηγορούμενου, αποτελεί μέρος, αν όχι το κύριο, του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Πρέπει να υπάρχει σχέση εντός των ορίων του επαγγελματισμού και της διαφάνειας (2 δικηγόροι παρόντες όπου χρειάζεται) (4) Προετοιμασία επικοινωνία με ανακριτή, ο οποίος ο οποίος θα μπορεί να μιλήσει με τους υπόλοιπους μάρτυρες. (5) Μελέτη σε κάθε ενδεχόμενο σημείο υπεράσπισης, ασχέτως αν δεν έχει δοθεί υπό υπεράσπιση. (6) Στο μυαλό θα πρέπει εξ αρχής να ετοιμάζεται η τελική αγόρευση. Στόχος είναι να οδηγηθεί η σκέψη του 15
Δικαστηρίου μέσα από το πρίσμα που η κατηγορούσα αρχή θέλει. (7) Γνώση, αυτοπεποίθηση, Αντικειμενικότητα = Αξιοπιστία Ηλία Α. Στεφάνου Δικηγόρου 16