Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα: Αριστοτέλης Ι Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοηθεί η διάκριση της πρώτης και δεύτερης ουσίας. Να ερμηνευθεί η κίνηση από το ἐν δυνάμει στο ἐνεργείᾳ ὄν. Να συσχετιστεί η κίνηση με τον χρόνο. Να συσχετισθούν η ύλη, το είδος και τα συμβεβηκότα. Να οριστεί η αΐδια κίνηση και η ενέργεια. 4
Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Στόχοι. Περίγραμμα. Νοῦς. Εἶδος. Συμβεβηκότα. 5
Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Οὐσία. ἐντελέχεια. αΐδια κίνηση και ενέργεια. Προτεινόμενη βιβλιογραφία. 6
Λέξεις κλειδιά 1/2 Πρώτη ύλη. Είδος. Συμβεβηκότα. Δυνάμει. 7
Λέξεις κλειδιά 2/2 ἐνεργείᾳ. Κίνηση. Νους. 8
Περίγραμμα 1/3 Α. Μεταφυσική: Πρώτη φιλοσοφία, επιστήμη: τι είναι το ον; Θεία ουσία : εσωτερικό αίτιο που έλκει τα πράγματα προς το τέλος, αΐδιος, ακίνητη, καθαρή ενέργεια, νόησις, προκαλεί την κίνηση. Γένεση εξαιτίας της ουσίας. Πρώτες ουσίες (πρώτη ύλη). Δεύτερες ουσίες (είδη, ἐκείνινον). 9
Περίγραμμα 2/3 Συμβεβηκότα (ποσόν, ποιόν, προς τι, που, πότε, κείσθε, έχειν, ποιείν, πάσχειν). Εντελέχεια: από το δυνάμει ὄν (ύλη) στο ἐνεργεία (είδος, μορφοποίηση της ύλης). γίγνεσθαι όντων: ύλη, είδος, κίνηση, σκοπός. Κίνηση: από το ἐν δυνάμει στο ἐνεργείᾳ ὄν Η ψυχή γεννιέται και πεθαίνει με το σώμα. Το σύμπαν θεωρείται πεπερασμένο. 10
Περίγραμμα 3/3 Β. Ανάλυση συστήματος: Ανάλυση (επαγωγικά). Σύνθεση (απαγωγικά). Ενότητα φυσικής και μεταφυσικής πραγματικότητας, επιμέρους και καθόλου. 11
1. νοῦς 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1072b.19-20: αὑτὸν δὲ νοεῖ ὁ νοῦς κατὰ μετάληψιν τοῦ νοητοῦ. Ερωτήσεις: 1. Τι νοεί ο νους; 2. Σε τι συνίσταται η ζωή του νου; 3. Σε τι διαφέρει ο ανθρώπινος από τον θειο νου; 12
1. νοῦς 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Και τον εαυτό του και το Είναι. 2. Σε ενέργεια. 3. Ο ανθρώπινος δεν είναι αϊδιος, κάποτε νοεί και κάποτε όχι. 13
2. Εἶδος 1/2 Ἀριστοτέλης, Περί ἐρμηνείας, 17a-b: Λέγω δὲ καθόλου μὲν ὃ ἐπὶ πλειόνων πέφυκε κατηγορεῖσθαι καθ ἕκαστον δὲ ὃ μή οἷον ἄνθρωπος μὲν τῶν καθόλου Καλλίας δὲ τῶν καθ ἕκαστον. Ερωτήσεις: 1. Γιατί κάθε έννοια έχει πραγματικό αντίκρισμα μέσα στο γίγνεσθαι; 2. Τι θέση επέχει το είδος; 3. Ποιο είναι το έργο της δεύτερης ουσίας; 14
2. Εἶδος 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι δεν θα μπορούσε σε διαφορετική περίπτωση να μεταβεί από το δυνάμει ὄν στο ἐνεργείᾳ. 2. Το κάθε είδος είναι πραγματικό. 3. Να μορφοποιεί τις ατομικές υπάρξεις. 15
3. Συμβεβηκότα 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1034b.14-19: οὐ γὰρ γίγνεται τὸ ποιὸν ἀλλὰ τὸ ποιὸν ξύλον οὐδὲ τὸ ποσὸν ἀλλὰ τὸ πο σὸν ξύλον ἢ ζῷον. ἀλλ ἴδιον τῆς οὐσίας ἐκ τούτων λαβεῖν ἔστιν ὅτι ἀναγκαῖον προϋπάρχειν ἑτέραν οὐσίαν ἐντελεχείᾳ οὖσαν ἣ ποιεῖ οἷον ζῷον εἰ γίγνεται ζῷον ποιὸν δ ἢ ποσὸν οὐκ ἀνάγκη ἀλλ ἢ δυνάμει μόνον. 16
3. Συμβεβηκότα 2/2 Ερωτήσεις: 1. Πώς ορίζονται τα συμβεβηκότα; 2. Γιατί δεν γίνονται; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ως νοητά σχήματα. 2. Διότι μορφοποιούν το αντικείμενο. 17
4. οὐσία 1/2 Ἀριστοτέλης, Περὶ ζῴων μορίων, 640a.18-19: Ἡ γὰρ γένεσις ἕνεκα τῆς οὐσίας ἐστίν ἀλλ οὐχ ἡ οὐσία ἕνεκα τῆς γενέσεως. Ερωτήσεις: 1. Με ποιο τρόπο κατανοείται η γένεση της ουσίας; 2. Πώς νοείται η ουσία; 3. Γιατί είναι ανάγκη να υπάρχει μια αΐδιος, ακίνητη ουσία; 18
4. οὐσία 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ως γένεση εξαιτίας της ουσίας και όχι της γενέσεως. 2. Ως πρώτη αιτία κάθε γεννήσεως. 3. Διότι σε διαφορετική περίπτωση τα πάντα θα ήταν φθαρτά. 19
5. ἐντελέχεια 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1071b.18-22: ὅτι ὕλη εἶδος στέρησις τὸ κινοῦν καὶ ὡδὶ τὰ τῶν οὐσιῶν αἴτια ὡς αἴτια πάντων ὅτι ἀναιρεῖται ἀναιρουμένων ἔτι τὸ πρῶτον ἐντελεχείᾳ. 20
5. ἐντελέχεια 2/2 Ερωτήσεις: 1. Πώς δομείται το γίγνεσθαι; 2. Ποιος είναι ο χαρακτήρας της δομής; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Οντολογικά. 2. Το εἶδος, η στέρησις, η ὕλη 21
6. αΐδια κίνηση και ενέργεια 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1071b.21-22: ἀϊδίους γὰρ δεῖ εἴπερ γε καὶ ἄλλο τι ἀΐδιον. ἐνέργεια ἄρα. 22
6. αΐδια κίνηση και ενέργεια 2/2 Ερωτήσεις: 1. Γιατί υπάρχουν όντα; 2. Γιατί η ενέργεια πρέπει να είναι αιώνια; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι η αρχή της αϊδίου κινήσεως είναι μια αιώνια ενέργεια, που μεταβαίνει από το δυνάμει ὄν στο ἐνεργείᾳ. 2. Διότι σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν όλα σε μια ἐν δυνάμει κατάσταση. 23
Προτεινόμενη βιβλιογραφία 1/2 Ἀριστοτέλης, Περὶ ζῴων μορίων, ed. Louis P., Les Belles Lettres, Clarendon Press, Paris, 1956. Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, ed. Ross W.D., Oxford, Clarendon Press, Oxford, 1924. Αυγελής Ν., Εισαγωγή στη φιλοσοφία, χ.έ., Θεσσαλονίκη, 2001. Ματσούκας Ν., Ιστορία της φιλοσοφίας, εκδόσεις Πουρναράς Π., Θεσσαλονίκη, 2002. Kullmann W., Η πολιτική σκέψη του Αριστοτέλη, εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2003. 24
Προτεινόμενη βιβλιογραφία 2/2 Berti E., La filosofia del primo Aristotele, CEDAM, Padova 1962. Campese S., Aristotele e la crisi della politica, Liguori, Napoli 1977. Rossitto Cr., Studi sulla dialettica in Aristotele, Bibliopolis, Napoli 2000. 25
Τέλος Ενότητας