Διδακτική Μεθοδολογία Εαρινό εξάμηνο 2013-14 Θεωρητικό πλαίσιο. Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις
Διδακτική Μεθοδολογία (4 ECTS) Οργάνωση του μαθήματος Dial;ejeiw Διαλέξεις Βραχύχρονες ομαδοποιήσεις Παρουσιάσεις στην αίθουσα 2
Φόρτος εργασίας φοιτητών 4 ECTS > 4 Χ 30 >>> 120 ώρες φόρτου εργασίας Διδασκαλία (παρακολούθηση διαλέξεων, παρουσίαση άρθρων/βιβλίων, εργασιών, συζήτηση) 39 ώρες Μελέτη άρθρων/βιβλίων, αναζήτηση στο διαδίκτυο, προετοιμασία εργασιών 32 ώρες Προετοιμασία για γραπτή εξέταση 46 ώρες Γραπτή εξέταση 3 ώρες
Εξετάσεις ΘΑ ΖΗΤΗΘΟΥΝ: -Τα θέματα των διαλέξεων όπως αναλύθηκαν στο μάθημα - Παραδείγματα που θα συνδέουν τη θεωρία του μαθήματος με την πράξη της διδασκαλίας ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ: Κατανόηση και ετοιμότητα ανα-διαπραγμάτευσης της θεωρίας Αντιστοίχιση της θεωρίας με παραδείγματα Χρήση επιστημονικής ορολογίας ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ: -Τα βιβλία που θα διανεμηθούν - Οι αναρτημένες διαφάνειες στο Open eclass - Οι σημειώσεις των φοιτητών από τα μαθήματα - Η βιβλιοθήκη της Παιδαγωγικής Σχολής - Το διαδίκτυο
Στόχοι του μαθήματος Με την ολοκλήρωση των μαθημάτων οι φοιτητές θα πρέπει να είναι σε θέση ώστε: - να μελετούν/αναλύουν τη διδακτική διαδικασία ως βασική λειτουργία του σχολείου, συνδέοντάς την με τα μορφωτικά αγαθά, τους σκοπούς αγωγής και το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον του σχολείου - να εφαρμόζουν σε συγκεκριμένα παραδείγματα τις θεωρητικές αρχές των βασικών μοντέλων διδασκαλίας - να διακρίνουν τα δομικά στοιχεία μιας διδακτικής διαδικασίας με τα επιμέρους χαρακτηριστικά της - να διερευνούν τους παράγοντες που συντελούν στην αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας - να διατυπώνουν παραδειγματικές προτάσεις σχεδιασμού διδασκαλίας, με βάση στοιχεία από τη θεωρία της Διδακτικής. 5
Περιεχόμενο του μαθήματος Η διδασκαλία ως λειτουργία του σχολείου: Σκοπός, έννοια και περιεχόμενο της διδακτικής διαδικασίας. Μορφές διδασκαλίας. Μορφωτικά αγαθά και προγράμματα διδασκαλίας. Η έννοια του Curriculum και τα δομικά στοιχεία του (στόχοι, περιεχόμενο, μεθόδευση, αξιολόγηση). Διδακτέα ύλη και σχολικά βιβλία. Διδακτικές μέθοδοι. Μεθόδευση της διδασκαλίας (σχεδιασμός, διεξαγωγή και έλεγχος του αποτελέσματος). Ψυχολογικές και κοινωνικο-πολιτισμικές προϋποθέσεις της διδασκαλίας και μάθησης. Διδακτικά μοντέλα. Εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Διαφοροποίηση της σχολικής εργασίας. Εκπαιδευτική αξιολόγηση. 6
Βασικοί παιδαγωγικοί όροι Κοινωνικοποίηση Διδασκαλία Μόρφωση Εκπαίδευσ η Διαδικασία ένταξης και δραστηριοποίησης με την εκμάθηση του συστήματος αξιών και των κοινωνικών ρόλων Οι χειρισμοί του εκπαιδευτικού για την οικοδόμηση γνώσεων και άσκηση δεξιοτήτων Η «κατάληξη» της εκπαιδευτικής διαδικασίας Οργανωμένη αγωγή + μάθηση από την πλευρά της πολιτείας 7
Oι λειτουργίες του σχολείου Κοινωνικοποίηση Διδασκαλία Γνώσεις Δεξιότητες Ικανότητες 8
Ιστορική εξέλιξη της διδασκαλίας ανάγνωση γραφή αριθμητική Επαγγελματική εκπαίδευση 9
Το ζήτημα της γνώσης τι & πώς Είναι αντικειμενική? Είναι προσδιορισμένη κοινωνικά? Μπιχεβιοριστική θεωρία Προσωπικές ερμηνείες, νοηματοδοτήσεις 10
Οι εκπαιδευτικές θεωρίες της διδακτικής πράξης Οι θεωρίες της μόρφωσης (Bildung heories) Didaktics Η θεωρία της διδασκαλίας ως εφαρμοσμένης επιστήμης (curriculum & instruction) teaching and leaning Η διδασκαλία «άνοιγμα» σχέσης μαθητή με αντικείμενο (νόημα) Η διδασκαλία μοχλός για επίτευξη στόχων Ερμηνευτικό παράδειγμα Θετικιστικό παράδειγμα 11 11
Τα 2 επιστημολογικά παραδείγματα της νεωτερικότητας Θετικιστικό Αντικειμενική η πραγματικότητα Αιτιοκρατικές δομές Εμπειρική η αφετηρία της γνώσης Ασφαλείς γενικεύσεις έγκυρη γνώση Εξηγητική γνώση Ποσοτικές μέθοδοι Διχοτομία υποκειμένουαντικειμένου Ερμηνευτικό Δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα Η γνώση του κόσμου = ερμηνευτική κατανόηση Εργαλείο: η ανάλυση (διηγήσεις) Γνώση: ανάλυση νοημάτων του δρώντος Υ Αξία στο κοινωνικό πλαίσιο (ερμηνευτικό) Ποιοτικές μέθοδοι Άρση διχοτομιών Εμπλοκή, επικοινωνιακή ετοιμότητα, στοχασμός 12 12
Διδακτική διαδικασία διδασκαλία μάθηση Σχολείο: πλαίσιο συντέλεσης 13
Το παιδαγωγικό τρίγωνο Μαθητής Α Δάσκαλος Β Γ Μορφωτικά αγαθά 14
Θεωρίες διδασκαλίας Νεωτερική (καθοδηγητική) Μετανεωτερική Διδακτική του αντικειμένου Διδακτική του ενεργού υποκειμένου 15
Χαρακτηριστικά Νεωτερικής εποχής Μετανεωτερικής εποχής Διαφωτισμός ( Χειραφέτηση ( έρευνα της αλήθειας) ανάπτυξη της προσωπικότητας) Συνθήκες πληροφορικής Αρχή της αποδοτικότητας Αισθητική ορθολογικότητα γνώση έρευνα Διαχωρισμός Υποκειμένου από Αντικείμενο Η γνώση = ποσότητες πληροφόρησης 16
2 ορισμοί της διδασκαλίας Νεωτερική αντίληψη: Διδασκαλία = η συστηματική και μεθοδευμένη δραστηριότητα κατά την οποία ο εκπαιδευτικός λειτουργεί σύμφωνα με προκαθορισμένους σκοπούς και περιεχόμενα και με τη χρήση εργαλείων και τεχνικών προσπαθεί να επηρεάσει κοινωνικά, ψυχολογικά, νοητικά και πολιτισμικά το μαθητή σε συγκεκριμένη κατεύθυνση. Μετανεωτερική αντίληψη: Διδασκαλία = ένα επικοινωνιακό γεγονός, όπου εκπαιδευτικοί και μαθητές επιχειρούν να οργανώσουν και να διεξαγάγουν διαδικασίες που έχουν στόχο την απόκτηση, τροποποίηση και αποδόμηση αντιλήψεων, στάσεων και πρακτικών μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα, σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που επιτρέπει τη συμμετοχή, την επιλογή και την απόφαση. 17
Βασικοί όροι της διδασκαλίας Μορφή Μέθοδος Στρατηγική Μοντέλο
Μορφές διδασκαλίας (1) δασκαλοκεντρικές ομαδοκεντρικές μαθητοκεντρικές μικτές
Μορφές διδασκαλίας (2) Α. Ως προς τον τρόπο επικοινωνίας Δασκαλοκεντρική Μαθητοκεντρική Μικτή Ομαδοκεντρική
Μορφές διδασκαλίας (3) Β. Ως προς τον τρόπο συνεργασίας διδακτικές μορφές διδασκαλίας (προσφοράς, επεξεργασίας, προβληματισμού) κοινωνικές μορφές διδασκαλίας (ανταγωνιστικός, συνεργατικός, ατομικός τρόπος συσχέτισης αξιών)
Άσκηση: Να κατατάξεις στην αντίστοιχη μορφή διδασκαλίας* τις εξής διαδικασίες (σε 3 στήλες): Μονόλογος, εργαστήριο, ανακάλυψη, ερωταποκρίσεις, διήγηση, επίδειξη, συζήτηση, βιωματική προσέγγιση, λεκτική αντιπαράθεση, διάλογος, μαιευτική, εισήγηση, διερεύνηση, σχέδιο εργασίας (project), παρουσίαση. * Διδακτικές μορφές διδασκαλίας: προσφοράς, επεξεργασίας, προβληματισμού
Εισηγητική μορφή διδασκαλίας (one-way communication) Κριτική: Αντανακλά παραδοσιακές αντιλήψεις για τη γνώση Συντηρεί την αυθεντία του εκπαιδευτικού Αγνοεί τον ατομικό ρυθμό του μαθητή Είναι αποτελεσματική για τη μεταβίβαση πληροφοριών Δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες ετερογένειας των μαθητών Περιφρουρεί σχέσεις εξουσίας Αποκλείει την αλληλεπίδραση 23 23
Διαλογική μορφή διδασκαλίας Αμφίδρομη επικοινωνία Χειραφετικός χαρακτήρας Εργαλεία Ερωταποκρίσεις Μνημονική ανάκληση «ορθών» απόψεων Εκμαίευση προκαθορισμένων απαντήσεων Ανάκληση προ-συνειδητής γνώσης Κυρίως διάλογος Εστιασμός σε θέμα και σκοπό Ανταλλαγή επιχειρημάτων 24 24
Χαρακτηριστικά «καλών» ερωτήσεων εστιάζουν την προσοχή ζητούν διευκρινίσεις αξιώνουν αιτιολόγηση ή επιχειρήματα 25 25
Άλλες κατηγοριοποιήσεις μορφών διδασκαλίας Φροντιστηριακή διδασκαλία Παράδοση (με video, ppt, διαφάνειες) Συζήτηση (αμφίδρομη ή κυκλική, debate, panel, παιχνίδι ρόλων) Ανεξάρτητη μελέτη (π.χ. με φύλλα εργασίας) Εργαστήριο (πρωτογενή υλικά, πηγές, fieldwork, project) Πρακτική (χρήση δεξιοτήτων κατ επανάληψη) 26 26
Μέθοδος διδασκαλίας Ορισμός: Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διδακτικών πρακτικών που απορρέουν από κάποια ευρεία σύλληψη για τους σκοπούς της εκπαίδευσης, τη φύση του περιεχομένου που θα διδαχτεί και τις δυνατότητες που υπάρχουν «να μαθευτεί» (Doyle, 1990). 27 27
Μέθοδοι ορθολογικού ελέγχου της διδακτικής διαδικασίας Επαγωγική (ή συνθετική) Συγκριτική Παραγωγική (ή απαγωγική ή αναλυτική) Ερμηνευτική Αναλυτικοσυνθετική 28 28
Διδακτικός σχεδιασμός (Planning) Προεπιλογή και οργάνωση των μαθησιακών εμπειριών κεντρικό αίτημα 29 29
Μοντέλα σχεδιασμού της διδασκαλίας Τεχνικό-γραμμικό Ψυχολογικό-κυκλικό 1. Διατύπωση θέματος 2. Διατύπωση σκοπών και στόχων 3. Διδακτικό υλικό και μέθοδος (χρόνος) 4. Αξιολόγηση 30 30
Υποκείμενες παραδοχές του τεχνικού-γραμμικού μοντέλου Η μάθηση βρίσκεται υπό τον έλεγχο του εκπαιδευτικού Η βασικότερη παράμετρος επιτυχίας: ο ακριβής προσδιορισμός στόχων και καθηκόντων 31 31
Υποκείμενες παραδοχές του ψυχολογικού-κυκλικού μοντέλου Βασίζεται: στις ανάγκες και ικανότητες των μαθητών στις αποφάσεις και επιλογές των μαθητών στη φύση της διδακτικής δραστηριότητας Συντελείται: σε σύνθετα κοινωνικά, πολιτισμικά και ιστορικά περιβάλλοντα 32 32
Παράγοντες που εμπλέκονται στο διδακτικό σχεδιασμό Ψυχολογικοί Παιδαγωγικοί Θεσμικοί- Κοινωνικοπολιτισμικοί 33 33
Χαρακτηριστικά διδακτικού σχεδιασμού της νεωτερικής εποχής Ακαδημαϊσμός Ευρωπαϊκής παράδοσης Α.Π. Χαμηλές υποκατηγορίες γνωστικών διδακτικών στόχων Συμπεριφοριστικά πρότυπα μάθησης Άμεση διδασκαλία 34 34
Άμεση διδασκαλία (direct instruction) (1) Βασικές λειτουργίες: 1. Καθημερινή επανάληψη 2. Παρουσίαση νέου υλικού 3. Καθοδηγούμενη εξάσκηση 4. Διόρθωση ανατροφοδότηση 5. Αυτόνομη εξάσκηση 6. Εβδομαδιαίες και μηνιαίες επαναλήψεις
Άμεση διδασκαλία (direct instruction) (2) Χαρακτηριστικά: 1. Έμφαση στους γνωστικούς στόχους 2. Διατυπώνονται στόχοι περιεχομένου 3. Αποφασίζει ο δάσκαλος 4. Χρήση παραδειγμάτων και ανατροφοδότησης 5. Συνεχής ενασχόληση των μαθητών 6. Δημιουργία θετικού κλίματος (εκπαιδευτικός-πρότυπο)
Mεθόδευση διδασκαλίας Σχεδιασμός Έλεγχος αποτελέσματος Μακροεπίπεδο Μικροεπίπεδο Διεξαγωγή Οργάνωση (μετωπική κ.λπ.) Πορεία (στάδια/ φάσεις) Μορφές (μονόλογος κ.λπ.) Μέσα 37
Δασκαλοκεντρική μέθοδος 38
Μαθητοκεντρική μέθοδος 39
Μικτή μέθοδος 40
Διδακτική στρατηγική Στρατηγική = οι χειρισμοί που απορρέουν από ένα μοντέλο διδασκαλίας και εκφράζουν τις θεωρητικές απόψεις του εκπαιδευτικού για τη μάθηση και τη διδασκαλία. Παραδείγματα στρατηγικών: Διερεύνηση/αντιμετώπιση μιας προβληματικής κατάστασης Προσπάθεια διατύπωσης ιδεών, εννοιών, θεωρίας Διατύπωση ερωτήσεων (ανοιχτών/κλειστών)/ υποθέσεων Τοποθέτηση προτάσεων σε λογική σειρά Έμφαση στη μέθοδο και όχι στη «σωστή» απάντηση Ανάπτυξη του οπτικού γραμματισμού
Διδακτικά μοντέλα με βάση τις γνωστικές θεωρίες 1. Μάθηση και Επεξεργασία Πληροφοριών (Information- Processing Approach) 2. Εποικοδομισμός (Constructivist Approach) 3. Γνωστική Μαθητεία (Cognitive Apprenticeship) 4. Διερευνητική Ανακαλυπτική Μάθηση (Learning by Descovery) 5. Καθοδηγούμενη Μάθηση (Guided Learning) 6. Μάθηση μέσω Σχεδίων Εργασίας και Επίλυσης Προβλημάτων (Project-based και Problem-based Learning) 7. Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία (Group Work)
Τα τρία κυρίαρχα διδακτικά μοντέλα Συμπεριφορισμός (Μπιχαβιορισμός) Εποικοδομισμός (Κονστρουκτιβισμός) Μοντέλο Μάθησης-Επεξεργασίας Πληροφοριών
Ο συμπεριφορισμός ως θεωρία μάθησης Έμφαση στις περιβαλλοντικές επιδράσεις Εστιασμός σε παρατηρήσιμες και μετρήσιμες μορφές συμπεριφοράς (Watson, Skinner) 44 44
Συμπεριφοριστικές πρακτικές στη διδασκαλία Διδασκαλία: μια τεχνολογία παραγωγής προγραμμάτων και υλικών για κατάκτηση στόχων Χρήση μηχανών εξατομικευμένης διδασκαλίας Χρήση εξωτερικών ενισχυτών Απο-πλαισιωμένα περιβάλλοντα μάθησης Ανταπόκριση του μαθητή σε ξεκάθαρους στόχους Απόκτηση δεξιοτήτων σε απλές μορφές συμπεριφοράς Απόκτηση δηλωτικής γνώσης Όχι παραγωγή γνώσης και κατανόησης με όρους νοήματος 45 45
Κριτική του συμπεριφορισμού ως διδακτικής πρακτικής Όχι για είδη μάθησης σχετικά με ανώτερες νοητικές λειτουργίες Όχι για μάθηση σε θέματα με αξιακές διαστάσεις Κίνδυνος χειραγώγησης (από έλεγχο συμπεριφοράς) 46 46
Το διδακτικό μοντέλο του Συμπεριφορισμού Χαρακτηριστικά: Βασίζεται στη σχέση ερέθισμα αντίδραση Αρχές: συνάφειας, επανάληψης, ενίσχυσης Έργο του εκπαιδευτικού: η διευθέτηση του περιβάλλοντος μάθησης Κριτική: Η γνώση αντιμετωπίζεται ως στατική Η διδασκαλία αντιμετωπίζεται ως αποκομμένη από το συγκείμενό της Η νοημοσύνη αντιμετωπίζεται ως ενιαία
Παράδειγμα συμπεριφοριστικού μοντέλου: Προγραμματισμένη διδασκαλία (Skinner) Χαρακτηριστικά: Συγκεκριμένη ύλη Ενεργητική αντίδραση του μαθητή Ανατροφοδότηση Πλεονεκτήματα: Άμεση ενίσχυση Παρακολούθηση από εκπαιδευτικό Ατομικός ρυθμός εκμάθησης Ανάπτυξη κινήτρων (εξωτερικών) Δυνατότητα διακοπής συνέχισης Αποδοτική εκμάθηση
Το διδακτικό μοντέλο Μάθησης-Επεξεργασίας Πληροφοριών Χαρακτηριστικά: Αναλογία ανάμεσα στις λειτουργίες του εγκεφάλου και του Η/Υ Επεξεργασία πληροφορίας: συλλογή, αναπαράσταση, κωδικοποίηση, αποθήκευση, ανάσυρση Παρουσία διαδικασιών ελέγχου Έργο του εκπαιδευτικού: διαδικαστικές ενέργειες για την υποστήριξη των εσωτερικών φάσεων μάθησης. Κριτική: Η σύλληψη του μαθησιακού φαινομένου δεν είναι «υπολογιστική» Οι ανθρώπινες νοητικές λειτουργίες είναι πιο περίπλοκες
Το διδακτικό μοντέλο του Εποικοδομισμού Χαρακτηριστικά: Το άτομο εποικοδομεί ενεργά την κατανόηση και εξάγει νόημα από τις πληροφορίες Οι μαθητές «φέρουν» τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις τους και «κατασκευάζουν» ενεργητικά τη γνώση. Η φύση της γνώσης είναι αμφιλεγόμενη Διδακτικές προσεγγίσεις: διερευνητική διδασκαλία, εργασίες ομάδων, σχέδια συνεργατικής έρευνας. Κριτική: Δεν λαμβάνεται επαρκώς υπόψη το κοινωνικό πλαίσιο όπου συντελείται η μάθηση.
Το ζήτημα των μορφωτικών αγαθών Εκπαιδευτικά ιδεώδη
Σημερινά εκπαιδευτικά ιδεώδη? Αυτόνομα άτομα Δημιουργικά μέλη της κοινωνίας Αναζήτηση σφαιρικών σκοπών διδασκαλίας 52
Σκοπός της διδασκαλίας Ανθρωπολογικές προϋποθέσεις Πολιτισμικές προϋποθέσεις Εργαλεία: Μορφωτικά αγαθά Προγράμματα διδασκαλίας Μέθοδοι διδασκαλίας 53
Διαστάσεις του σχεδιασμού της διδασκαλίας Κοινωνικοπολιτιστικές προϋποθέσεις Ανθρωπολογικέςψυχολογικές προϋποθέσεις σκοποί περιεχόμενα μέθοδοι μέσα Κοινωνικοπολιτιστικές συνέπειες Ανθρωπολογικέςψυχολογικές συνέπειες 54
Δέσμες μεταβλητών που επηρεάζουν τη διδακτική διαδικασία Αφετηρίας Προϊόντος Πλαισίου Διαδικασίας 55
Είδη προγραμμάτων διδασκαλίας Ως προς την ευελιξία τους Ως προς τη φιλοσοφία τους «κλειστά προγράμματα» «προγράμματα -πλαίσια» θεματοκεντρικά παιδοκεντρικά κοινωνικής αναδόμησης κοινωνικής αποτελεσματικότητα ς 56
Προγράμματα διδασκαλίας Παιδοκεντρικά child -centered curriculum Θεματοκεντρικά subject-centered curriculum Κριτήριο: δεξιότητες, ανάγκες, ενδιαφέροντα των παιδιών ΟΗΕ:Διακήρυξη Δικαιωμάτων του παιδιού (1959) Κριτήριο: η μεγιστοποίηση της σχολικής μάθησης Συνέδριο Woodshall (1959): Skinner, Bruner, Gagne 57
Ερβαρτιανό σύστημα διδασκαλίας Χαρακτηριστικά: Συνδυασμός Ψυχολογίας και Ηθικής Πρωταρχικό στοιχείο του ψυχικού βίου: οι παραστάσεις Παράγωγα της σύνδεσης/αλληλεπίδρασης των παραστάσεων: το συναίσθημα και η βούληση Στόχος αγωγής: η ηθικοποίηση του χαρακτήρα => η διεύρυνση του παραστατικού κύκλου των παιδιών Πέντε «τυπικά» στάδια διδασκαλίας (ανάλυση, σύνθεση, σύνδεση, σύστημα, μέθοδος) Παιδονομικά μέσα στήριξης της διδακτικής πράξης Ύψιστες αρετές: υπακοή, πειθαρχία, ευγένεια 58
Νέο Σχολείο ή Σχολείο Εργασίας (John Dewey) Χαρακτηριστικά: O μαθητής στο επίκεντρο της διδασκαλίας Δάσκαλος καθοδηγητής-εμψυχωτής Ευέλικτα διδακτικά σχήματα Διδακτικές αρχές αυτενέργειας, εποπτικότητας, παιδοκεντρικότητας learning by doing, «σχολείο και ζωή» Πορεία διδασκαλίας: κατάσταση απορίας, δοκιμή λύσεων, διαμόρφωση σωστής λύσης, εφαρμογή Νέες έννοιες: κοινωνική οργάνωση της διδασκαλίας, διαπροσωπικές σχέσεις, «στυλ» συμπεριφοράς του δασκάλου, διδακτικά μέσα Νέο σχολικό ήθος: ελευθερία, παιχνίδι, ενδιαφέρον, επιλογή 59
Το μοντέλο του J. Dewey Βήματα (learning by doing) 1.Αίσθηση δυσκολίας 2.Εντοπισμός προβλήματος 3.Δοκιμή προτάσεων-λύσεων 4.Διαμόρφωση ορθής λύσης 5.Αποδοχή ή απόρριψη λύσης με επαλήθευση 60
Διδακτικές αρχές Όροι που αφορούν τις δραστηριότητες παρουσίασης και επεξεργασίας του διδακτικού αντικειμένου 61
Διδακτικές αρχές Συνοχή στη διδακτική πράξη «Παιδαγωγικότητα» στη συμπεριφορά του δασκάλου 62
Διδακτικές αρχές Αναφέρονται: α) στο ψυχολογικό κλίμα της τάξης β) στις δραστηριότητες της ωριαίας διδασκαλίας γ) στο περιεχόμενο της διδασκαλίας 63
1. Αρχή της ψυχολογικής αποδοχής και στήριξης οπτική επαφή με τον εκπαιδευτικό έπαινος θετική κριτική ενδιαφέρον όχι απειλητικές δηλώσεις και προσωπική κριτική 64
2. Αρχή της αυτενεργού συμμετοχής Εμπλοκή του μαθητή στη διδακτική διαδικασία Ανάπτυξη γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων Ανάπτυξη αυτοπεποίθησης 65
3. Αρχή της ολότητας Το διδακτικό αντικείμενο αποτελεί στοιχείο ενός ευρύτερου συστήματος Οι διδακτικές δραστηριότητες απαρτίζουν ένα οργανικό σύνολο, που ολοκληρώνεται μέσα από την αποκάλυψη εννοιών, σχέσεων και δομών 66
4. Αρχή της προσφοράς πληροφοριών (ως συστηματικών γνώσεων) Σημαντικές και έγκυρες γνώσεις, όχι μόνο διαδικασία Πρακτική και διδακτική σημασία (οικοδόμηση γνώσης, γνωστικά σχήματα) Νους και πολιτισμός αλληλεξαρτώνται 67
5. Αρχή της εποπτείας Ουδέν εν τη νοήσει (Κομένιος, Pestalozzi κ. ά., Σχολείο Εργασίας) Συγκεκριμένη λογική σκέψη στο δημοτικό σχολείο (Piaget) Στόχος: η αναπαράσταση του κόσμου μέσα από κωδικά συστήματα Παραδείγματα 68
6. Αρχή της επαγωγικότητας συγκεκριμένα αφηρημένα κοντινά μακρινά εύκολα δύσκολα 69
7. Αρχή της διαφοροποίησης Προσαρμογή περιεχομένου, στόχων, ρυθμού, μεθόδων, βαθμού δυσκολίας κ.λπ. στις δυνατότητες, ανάγκες, στιλ μάθησης, ενδιαφέροντα κ.λπ. των μαθητών (Dalton plan) 70
8. Αρχή της διαθεματικής προσέγγισης Integrated Curriculum Επιστημολογικά ερείσματα: - Μορφολογική Ψυχολογία - Φιλοσοφία για την οντολογία και το περιεχόμενο της ανθρώπινης ύπαρξης 71
Διαθεματική προσέγγιση Ενιαιοποίηση περιεχομένου Καταστάσεις μάθησης με δράση αυτενέργεια αυτομόρφωση φυσική εποπτεία 72
Ανατροφοδότηση (feedback) Λειτουργικές προϋποθέσεις: 1. Να είναι σαφής και άμεση 2. Να επικεντρώνεται στις ενέργειες και όχι στις προθέσεις 3. Να είναι κατάλληλη για το επίπεδο μάθησης του μαθητή 4. Να επισημαίνει τα θετικά στοιχεία και να αναπτύσσει υπευθυνότητα 5. Να βοηθά τους μαθητές να κρίνουν οι ίδιοι τις επιδόσεις τους 73 73
Η διδασκαλία στο νεωτερικό παράδειγμα Έμφαση στο δάσκαλο Τεχνικός προσανατολισμός της διδασκαλίας Εμπιστοσύνη στην επιστημονική γνώση Επέκταση θετικιστικών εργαλείων στις κοινωνικές επιστήμες Γραφειοκρατικά εκπαιδευτικά συστήματα Ανάδειξη των ικανών και δυναμικών Εργοστασιακό σύστημα μαζικής εκπαίδευσης Έμφαση στη μάθηση-κατάρτιση Ρήγμα στις εκπαιδευτικές πρακτικές (άτυπη vs τυπική μάθηση) Έμφαση στις «ορθές» απαντήσεις Ταύτιση του Λόγου με την «ορθή» παγιωμένη γνώση Εστίαση στις ατομικές επιδόσεις Αλληλεπίδραση Δ-Μ μέσα από επαγγελματικό προσωπείο Δάσκαλος=διαχειριστής γραφειοκρατικής παροχής πληροφοριών 74 74
Συνέπειες της νεωτερικής σκέψης Το σχολείο στη διδασκαλία Εξισώνει Αναπαράγει ανισότητες και εξουσίες Αναπτύσσει εργαλειακή σκέψη και πρακτική 75 75
Θεωρητικές παραδοχές της μετανεωτερικότητας Η γνώση δεν είναι αντικειμενική (Foucault) Η γνώση συνδέεται με τη δύναμη/εξουσία Στην εκπαιδευτική διαδικασία εισάγεται ο όρος «διαπραγμάτευση» Οι «μεγάλες αφηγήσεις» δεν ταιριάζουν στην κοινωνία του μέλλοντος (Lyotard) Η υπόσταση των πάντων προκύπτει από τα «γλωσσικά παιχνίδια» Κάθε απόπειρα ενιαιοποίησης της πολλαπλότητας εγγράφει ολοκληρωτικές προθέσεις Από τις «τοπικές αφηγήσεις» στην «τοπική γνώση» 76 76
Αρχές μετανεωτερικότητας Αμφισβήτηση κάθε βεβαιότητας, ταυτότητας και αλήθειας Ενδιαφέρον για συγκεκριμένα και τοπικά θέματα Σεβασμός σε διαφορετικότητα και ετερότητα Στροφή από τον κανονιστικό λόγο στις υποκειμενικές οπτικές 77 77
Παραδοχές κονστρουκτιβισμού για τη μάθηση και τη διδασκαλία μαθητές: όχι ανάκληση αλλά διαμόρφωση/ κατασκευή της γνώσης δάσκαλοι: έμφαση όχι στη γνώση του Α αλλά σε προσωπικές αντιλήψεις, πεποιθήσεις, προσωπικές θεωρίες, αναστοχασμό εκπαιδευτική διαδικασία: συζήτηση, συνεργασία, διαπραγμάτευση 78 78
Ο κονστρουκτιβισμός ως θεωρία μάθησης Γνωστική ανάπτυξη του μαθητή 79 Διαδραστική διαδικασία (Dewey) Καλλιέργεια κριτικής συνείδησης (Freire) Ατομικός ρόλος Υποκειμένου (ατομικός κονστρουκτιβισμός) (Piaget) Πολιτισμικός κονστρουκτιβισμός (Bruner) Κοινωνικός κονστρουκτιβισμός (Vygotsky) Ριζοσπαστικός κονστρουκτιβισμός (Glasersfeld) 79
Κονστρουκτιβιστική αντίληψη της διδασκαλίας Η μάθηση = διαδικασία Χρήσιμες εκπαιδευτικές έννοιες η θεμελιώδης δομή των γνωστικών αντικειμένων η αφήγηση ιστοριών οι προϋπάρχουσες ιδέες του μαθητή η νέα νοηματοδότηση της κουλτούρας η γνωστική σύγκρουση οι πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης 80 η ζώνη επικείμενης ανάπτυξης τα μαθησιακά στυλ 80
Η θεμελιώδης δομή των γνωστικών αντικειμένων Μοντέλα αναπαράστασης μαθηματικοί τύποι, διαγραμματικές παραστάσεις, σχήματα κ.λπ. 81
Αναπαραστάσεις του εμπειρικού κόσμου Πραξιακή Εικονιστική Συμβολική 82
Οι προϋπάρχουσες ιδέες του μαθητή Τεχνικές χαρτογράφησης των ιδεών Ο δάσκαλος απευθύνεται 1. Ζητά ορισμό 2. Ζητά δημιουργία σχεδίου 3. Ζητά σχολιασμό εικόνας 4. Εκτελεί ένα πείραμα που εκπλήσσει 5. Αντιπαραθέτει δύο λανθασμένες αντιλήψεις 6. Αντιπαραθέτει μια απαρχαιωμένη πεποίθηση 7. Οργανώνει παιχνίδια ρόλων Ο δάσκαλος επανέρχεται 1 α. Θέτει νέα ερώτηση 2 α. Ζητά εξηγήσεις 3 α. Ζητά εξηγήσεις 4 α. Ζητά τους λόγους της έκπληξης 5 α. Διερευνά γιατί οι μαθητές συμμερίζονται μια αντίληψη 6 α. Τοποθετεί την πεποίθηση σε πλαίσιο 7 α. Κάνει υποθέσεις για τις ερμηνείες που δόθηκαν 61
Γνωστική σύγκρουση Εννοιολογική αλλαγή (δομές περισσότερο συμβατές με το επιστημονικό πρότυπο) 84
Ζώνη επικείμενης ανάπτυξης (Zone of Proximal Development, ZPD) Τεχνικές διάγνωσης: 1. Εισαγωγή εμποδίων ή δυσκολιών στην επίλυση προβλημάτων 2. Παροχή εναλλακτικών τρόπων επίλυσης προβλημάτων 3. Εμπλοκή των μαθητών σε απαιτητικά καθήκοντα 85
Γνωστική πολλαπλότητα των μαθητών μαθησιακά στυλ (learning styles) πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης (multiple intelligences) 86
Οι διαστάσεις του στιλ μάθησης (learning styles) γνωστική νατουραλιστική τον αντιληπτικό τρόπο οπτικός ακουστικός σε σχέση με κιναισθητικός τη γνωστική συνθετότητα το χρόνο αντίληψης τη δομή του πεδίου μάθησης συναισθηματική σε σχέση με το χρόνο της μέρας σε σχέση με τα στοιχεία του περ/ντος τη θέση/ κίνηση του μαθητή τις αιτίες της συμπεριφοράς την εξάρτηση από το πεδίο την επιμονή 87
Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης o Λογικο-μαθηματική o Γλωσσική o Μουσική o Νοημοσύνη του χώρου o Οπτική o Κιναισθητική σωματική o Διαπροσωπική o Ενδοπροσωπική o Νατουραλιστική-οικολογική Ζητούμενα: 1. Εναλλακτικοί τρόποι και ποιοτικές μέθοδοι έρευνας 2. Σκιαγράφηση νέων αρχών σχολικής μάθησης 3. Διαμόρφωση ενός σύγχρονου πλαισίου διδακτικών διαδικασιών για την ανάπτυξη υψηλών νοητικών ικανοτήτων (π.χ. σκέψη για τη σκέψη και τη μάθηση, κριτική, δημιουργική, στοχαστική, επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων κ.λπ.) 88