M4 A7 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΝΕΟΥΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 4.2 Παιδαγωγική του Τραύματος Παιδαγωγική του Τραύματος και θεωρητικό υπόβαθρο
Τι είναι τραύμα; Ορισμός Ψυχολογίας Στην κλινική ψυχολογία, το τραύμα ή το ψυχικό τραύμα ορίζεται ως μια εξωγενής βλάβη της ψυχικής ακεραιότητας ενός ατόμου. Ο όρος δεν αναφέρεται σε αυτή καθεαυτή την απειλητική για τη ζωή μας εμπειρία, αλλά στον ψυχικό τραυματισμό που προκαλείται από το γεγονός. Έτσι, ένα τραύμα είναι μια ψυχική πληγή, η οποία μπορεί να είναι τελείως αόρατη στο μάτι. Αλλά, ακόμα και αν κάποιος φαίνεται εξωτερικά αλώβητος, μπορεί να υπάρχουν επίμονες εσωτερικές πληγές. Οι πληγές αυτές μπορούν να εκδηλωθούν σε ψυχικό και σωματικό επίπεδο. Λόγω ενός έντονου σοκ, ο οργανισμός του κάθε ατόμου μπορεί να βιώσει μια σοβαρή διαταραχή, η οποία ενδέχεται να εκδηλωθεί ως αϋπνία, διατροφικές διαταραχές, άσθμα και πολλά άλλα.
Εξωτερικά γεγονότα που προκαλούν ψυχικά τραύματα είναι, μεταξύ άλλων, πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, πτήσεις, απομάκρυνση, ατυχήματα, κακοποίηση, βασανισμός, παραμέληση, σεξουαλική κακοποίηση, εκφοβισμός και μαρτυρία τέτοιου είδους καταστροφικών γεγονότων. Δεν είναι η αντικειμενική ένταση του πραγματικού γεγονότος που είναι κρίσιμη για το επακόλουθο τραυματικό αποτέλεσμα, αλλά η ένταση της υποκειμενικής εμπειρίας (Fischer / Riedesser, 1998). Κατά συνέπεια, κάθε άτομο αντιδρά διαφορετικά σε δυσάρεστα γεγονότα. Ενώ κάποιοι άνθρωποι παραμένουν σταθεροί και υγιείς, άλλοι τρομάζουν, πανικοβάλλονται και δεν είναι σε θέση να ξεπεράσουν τα γεγονότα αυτά ακόμα και μετά από μήνες.
Σε πολλές περιπτώσεις, η τραυματική εμπειρία οδηγεί σε συναισθήματα ανημπορίας και σε κλονισμό της αυτοσυνείδησης και της αντίληψης του κόσμου. Εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, ένα τραύμα μπορεί να έχει αντίκτυπο στην περαιτέρω πνευματική ανάπτυξη ενός ατόμου και να οδηγήσει σε έντονη αντίδραση στο στρες, μετατραυματική διαταραχή, διαταραχή προσαρμογής ή σε εμφάνιση νευρωτικών διαταραχών (Streeck-Fischer, 2006). Έπειτα από τραυματικές εμπειρίες, έγκαιρες παιδαγωγικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις από ικανό προσωπικό βοηθούν στην πρόληψη της ανάπτυξης αρνητικών επιπτώσεων στη ζωή ενός ατόμου. Από Trauma Pedagogy Guidelines for pedagogical first aid Friends of Waldorf Education (M4-A08)
Συνθήκες σχηματισμού/αιτίες τραύματος Τα παιδιά μπορεί να βιώσουν το τραύμα ως αποτέλεσμα διάφορων συνθηκών, όπως: Κακοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής, σωματικής ή συναισθηματική κακοποίηση Έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία Διάφορες φυσικές καταστροφές, όπως πλημμύρα, πυρκαγιά, σεισμός ή ανεμοστρόβιλος Πόλεμος ή άλλες στρατιωτικές ενέργειες Εγκατάλειψη Μάρτυρας περιστατικών βίας στο σπίτι, στη γειτονιά ή στο σχολικό περιβάλλον, μεταξύ αυτών καυγάδων, πυροβολισμών από διερχόμενο όχημα και πράξεις επιβολής του νόμου Προσωπική επίθεση από άλλο πρόσωπο ή ζώο Απαγωγή Ιατρικό περιστατικό, χειρουργική επέμβαση, ατύχημα ή σοβαρή ασθένεια
Τι είναι το σύνθετο τραύμα; «Ο τομέας του τραυματικού στρες έχει υιοθετήσει τον όρο σύνθετο τραύμα για να περιγράψει την εμπειρία πολλαπλών και/ή χρόνιων και παρατεταμένων, εξελικτικά δυσμενών τραυματικών γεγονότων, τις περισσότερες φορές διαπροσωπικής φύσης (π.χ. σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση, πόλεμος, βία στην κοινότητα) και πρόωρης ωρίμανσης. Η έκθεση σε τέτοια γεγονότα συμβαίνει συχνά εντός του συστήματος φροντίδας του παιδιού και περιλαμβάνει τη σωματική, συναισθηματική και εκπαιδευτική παραμέληση, καθώς και την κακή μεταχείριση του παιδιού ξεκινώντας από την πρώιμη παιδική ηλικία (βλέπε Cook et al, this issue, Spinazzola et al this issue). Από van der Kolk, B.A. 2005. Developmental trauma disorder: toward a rational diagnosis for children with complex trauma Histories, Psychiatric Annals (M4-A9)
Συμπτώματα και συμπεριφορές που σχετίζονται με το τραύμα Πολλές έρευνες έχουν αποδείξει πως η έκθεση σε διαπροσωπικό τραύμα κατά την παιδική ηλικία σχετίζεται με αυξημένα περιστατικά δυσλειτουργίας της διάθεσης και της παρόρμησης, διαταραχές της προσοχής και της επίγνωσης, διαστρέβλωση των εικόνων και του σχήματος και διαπροσωπικές δυσκολίες. [ ] Δυσλειτουργία της διάθεσης και της συμπεριφοράς [ ] Συμπτώματα συναισθηματικής διαταραχής, τα οποία συναντώνται συχνά σε παιδιά εκτεθειμένα σε διαπροσωπική βία είναι η αστάθεια, η ανηδονία, επίπεδη ή «μουδιασμένη» διάθεση, εκρηκτικός ή ξαφνικός θυμός και ασυνεπής ή μη κατάλληλη διάθεση. Οι εκφράσεις στη συμπεριφορά της συναισθηματικής μεταβολής μπορεί να περιλαμβάνουν παραίτηση, αυτοτραυματισμό, επιθετικότητα, αντιδραστική συμπεριφορά, χρήση ουσιών ή άλλη παρορμητική συμπεριφορά. Η δυσλειτουργία της διάθεσης μπορεί να σημαίνει συναισθηματική υπερφόρτιση, καθώς και απόπειρες απομάκρυνσης, μείωσης ή ανάκαμψης από καταστάσεις αρνητικής διάθεσης.
Συμπτώματα και συμπεριφορές που σχετίζονται με το τραύμα [ ] Διαταραχές της προσοχής και της επίγνωσης Οι διαταραχές της προσοχής και της επίγνωσης έπειτα από έκθεση σε διαπροσωπικό τραύμα ενδέχεται να εκδηλωθούν ως διχασμός, αποπροσωποποίηση, διαταραχές της μνήμης, ανικανότητα συγκέντρωσης (ανεξάρτητα από το εάν μια πράξη «ξυπνά» τραυματικές εμπειρίες) και διαταραγμένη εκτελεστική λειτουργία (π.χ., ικανότητα σχεδιασμού, επίλυση προβλημάτων). [ ] Διαστρέβλωση των εικόνων Παιδιά που εκτίθενται σε διαπροσωπικό τραύμα έχουν συχνά διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό τους και τον κόσμο, η οποία μπορεί να θέσει τις βάσεις για γενικευμένη ντροπή και ενοχή, αρνητικό γνωστικό στυλ, διαστρεβλωμένο επίκεντρο ελέγχου και χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα.
Συμπτώματα και συμπεριφορές που σχετίζονται με το τραύμα [ ] Διαπροσωπικές Δυσκολίες Οι διαπροσωπικές δυσκολίες σε παιδιά έπειτα από κακοποίηση ή παραμέληση μπορεί να περιλαμβάνουν διαταραχή του συναισθηματικού δεσμού, δυσκολία εμπιστοσύνης, χαμηλή διαπροσωπική αποτελεσματικότητα, μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες, ανικανότητα κατανόησης κοινωνικών αντιδράσεων, δυσκολία αντίληψης της θέσης του άλλου, πεποίθηση ζημίας από άλλους και έλλειψη ορίων. Από D'Andrea W., Ford J., Stolbach B., Spinazzola J., Van der Kolk BA, 2012, Understanding interpersonal trauma in children: why we need a developmentally appropriate trauma diagnosis, American Journal of Orthopsychiatry 2012, Vol. 82, No. 2, 187 200
Για περαιτέρω ανάγνωση, παρακαλώ κατεβάστε από την ηλεκτρονική πλατφόρμα τα παραρτήματα M4 A08, M4 A09, M4 10 Ευχαριστούμε για την προσοχή!