ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗΣ ΜΙΣΘΩΣΗΣ (LEASING) ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΦΛΩΡΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ - ΛΑΜΠΡΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΔΗΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΣΕΡΡΕΣ, ΜΑΙΟΣ 2010
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Έπειτα από την ολοκλήρωση αυτής της πτυχιακής εργασίας, κρίνω και θεωρώ απαραίτητο να ευχαριστήσω όλους όσοι συντέλεσαν για την επίτευξη του στόχου μου, με την πολύτιμη βοήθεια που μου παρείχαν. Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου για την αμέριστη συμπαράστασή τους από κάθε άποψη καθ όλη τη διάρκεια των προπτυχιακών μου σπουδών. Σημαντική ήταν η συνεισφορά των τραπεζικών στελεχών καθώς προθυμοποιήθηκαν να μου παράσχουν σημαντικές πληροφορίες για την περάτωση της έρευνάς μου. Τέλος, νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Κωνσταντινούδη Κλεάνθη, του οποίου η αμέριστη συμπαράσταση οδήγησε στην ολοκλήρωση της παρούσης διπλωματικής εργασίας.
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Αντικείμενο μελέτης της παρούσης διπλωματικής εργασίας είναι η χρηματοδοτική μίσθωση ως εργαλείο για ευκολότερη πραγματοποίηση επενδύσεων από μικρομεσαίες επιχειρήσεις του νομού Θεσσαλονίκης. Το πλήρες θέμα της εργασίας αυτής έχει ως εξής: Η εφαρμογή της χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) από μικρομεσαίες επιχειρήσεις ως παράγοντας ορθολογικής χρηματοδότησης. Μελέτη περίπτωσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων του νομού Θεσσαλονίκης. -Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται ο σκοπός, οι στόχοι και οι λόγοι ανάληψης του συγκεκριμένου θέματος της διπλωματικής εργασίας. -Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσεται η έννοια της μικρομεσαίας επιχείρησης καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της όπως επίσης ο ρόλος της στην ελληνική και παγκοσμία οικονομία. Στη συνέχεια, ακολουθεί μία προσπάθεια ανάδειξης του ρόλου της χρηματοδότησης στην ανάπτυξη νέων επενδυτικών σχεδίων από πάσης φύσεως επιχειρήσεις γενικότερα. Επίσης, αναλύονται οι μορφές χρηματοδότησης που μπορεί να λάβει μία μικρομεσαία επιχείρηση, όπως επίσης και τους τρόπους αξιολόγησης μιας υποψήφιας επένδυσης. -Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθεται ο ορισμός της χρηματοδοτικής μίσθωσης σε συνδυασμό με μία ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη του θεσμού και ακολούθως αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά του χρηματοδοτικού αυτού εργαλείου. Συνεχίζοντας, εντοπίζονται και αναλύονται οι διάφορες κατηγορίες στις οποίες διακρίνεται η χρηματοδοτική μίσθωση. Κλείνοντας, καταγράφονται τα βασικά πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του θεσμού. -Στο τέταρτο κεφάλαιο περιγράφονται οι προϋποθέσεις της χρηματοδοτικής μίσθωσης από την πλευρά του εκμισθωτή και την πλευρά του μισθωτή, η διαδικασία μέχρι την έναρξη καταβολής μισθωμάτων, οι συμβατικές υποχρεώσεις του μισθωτή σχετικά με το
μίσθιο και η έκτακτη καταγγελία σύμβασης χρηματοδοτικής μίσθωσης τόσο του εκμισθωτή όσο και του μισθωτή. Στη συνέχεια γίνεται μία σύγκριση κόστους της χρηματοδοτικής μίσθωσης με το κόστος χρηματοδότησης και αγοράς με ίδια διαθέσιμα, παρουσιάζονται οι παράγοντες διαμόρφωσης του κόστους του μισθωτή, με τη δημοσιότητα σύμβασης χρηματοδοτικής μίσθωσης, με την ειδική προστασία των δικαιωμάτων του εκμισθωτή και του μισθωτή. -Το πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη μεθοδολογία της έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται ο σκοπός της έρευνας και τα βήματα της ερευνητικής διαδικασίας και ακολουθούν οι πηγές των στοιχείων που απαρτίζονται από τα στάδια της πρωτογενούς έρευνας και οι μέθοδοι συλλογής πρωτογενών στοιχείων και δευτερογενών στοιχείων. -Στο έκτο κεφάλαιο κωδικοποιούνται τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα που διεξήχθη στα πλαίσια της παρούσης εργασίας, μέσω διαγραμμάτων και πινάκων με τα αποτελέσματα από την ομαδοποίηση των απαντήσεων που ελήφθησαν. -Στο έβδομο κεφάλαιο καταγράφονται τα συμπεράσματα μετά από την ενδελεχή μελέτη των στοιχείων της έρευνάς, καθώς και οι προτάσεις μου στο αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας. -Στο όγδοο κεφάλαιο παρατίθεται η βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη, καθώς και διάφορες ιστοσελίδες οι οποίες ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες για τη λήψη σημαντικών πληροφοριών..
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Εισαγωγή 1.1 Γενικά 1 1.2 Σκοπός 1 1.3 Στόχος 1 1.4 Λόγοι ανάληψης διπλωματικής 2 2 Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τρόποι χρηματοδότησης 2.1 Ορισμός μικρομεσαίων επιχειρήσεων 3 2.2 Μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα 3-4 2.3 Πλεονεκτήματα και αδυναμίες μικρομεσαίων επιχειρήσεων 4-5 2.4 Χρηματοδότηση επιχειρήσεων 6 2.5 Μορφές χρηματοδότησης 6-7 2.5.1 Μακροπρόθεσμος δανεισμός 8 2.5.2 Χρηματοδοτική μίσθωση 8-10 2.5.2.1 Πλεονεκτήματα του leasing 10-11 2.5.2.2 Μειονεκτήματα του leasing 12 2.5.3 Πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων (Factoring) 13 2.5.4 Κεφάλαιο επιχειρηματικών συναλλαγών (Venture Capital) 14 2.5.5 Forfaiting 15 3 Χρηματοδοτική μίσθωση (Leasing) 3.1 Ορισμός χρηματοδοτικής μίσθωσης 16-17 3.2 Ιστορική αναδρομή 17-18 3.3 Βασικά χαρακτηριστικά Leasing 19-20 3.4 Είδη χρηματοδοτικής μίσθωσης 20 3.4.1 Κλασική χρηµατοδοτική µίσθωση (Direct leasing) 20 3.4.2 Πώληση-µίσθωση µηχανολογικού εξοπλισµού (sale and leaseback ή leaseback) 20-22 3.4.3 Xρηµατοδοτική µίσθωση ακινήτων (real estate lease) 23-24 3.4.4 Συµµετοχική χρηµατοδοτική µίσθωση (leverαged leases) 24-26 3.4.5 Vendor Leasίng 26-27 3.5 Άλλες μορφές χρηματοδοτικής μίσθωσης 27-29 3.6 Πλεονεκτήματα μειονεκτήματα χρηματοδοτικής μίσθωσης 29-33 Προϋποθέσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης διαδικαστικές φάσεις συμβατικές υποχρεώσεις κόστος χρηματοδοτικής μίσθωσης 4 σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης 4.1 Από την πλευρά του εκμισθωτή 34-35 4.2 Από την πλευρά του μισθωτή 35 4.3 Διαδικασία μέχρι την έναρξη καταβολής μισθωμάτων 35-38 4.4 Συμβατικές υποχρεώσεις του μισθωτή σχετικά με τον εξοπλισμό (μίσθιο) 39-40 4.5 Έκτακτη καταγγελία σύμβασης χρηματοδοτικής μίσθωσης 40-43
4.6 Σύγκριση κόστους leasing με κόστος χρηματοδότησης και αγοράς με ίδια διαθέσιμα 43-44 4.7 Παράγοντες διαμόρφωσης του κόστους του μισθωτή 44-46 5 Έρευνα και μεθοδολογία έρευνας 5.1 Γενικά 47 5.2 Μεθοδολογία έρευνας 48-51 6 Κωδικοποίηση, σχολιασμός και ερμηνεία αποτελεσμάτων 6.1 Εισαγωγή 52 6.1.1 Πλήθος καταστημάτων 53-54 6.1.2 Πλήθος εργαζομένων 55-56 6.1.3 Απασχολούμενοι στα τμήματα χρηματοδοτικής μίσθωσης 57-58 6.1.4 Αξιολόγηση πορείας τμήματος χρηματοδοτικής μίσθωσης 59-60 6.1.5 Στρατηγικός στόχος τμήματος χρηματοδοτικής μίσθωσης 61-62 6.1.6 Ποσοστό πελατών σε προϊόντα χρηματοδοτικής μίσθωσης 63-64 6.1.7 Βασικός τρόπος προσέγγισης πελατών 65-66 Συμμετοχή των ΜΜΕ του νομού Θεσσαλονίκης 6.1.8 στον κύκλο εργασιών του νομού 67-68 Προτιμούμενο είδος χρηματοδοτικής μίσθωσης από τις ΜΜΕ του νομού 69-70 6.1.9 6.1.10 Συνολική αφερεγγυότητα πελατών 71-72 6.1.11 Αξιολόγηση του θεσμού έως και τώρα 73-74 6.1.12 Πρόβλεψη για την μελλοντική πορεία του θεσμού 75-76 7 Συμπεράσματα, προτάσεις 7.1 Συμπεράσματα 77-80 7.2 Προτάσεις 81-82 8 Βιβλιογραφία 83-85 9 Παραρτήματα
Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1 Γενικά Στην κατηγορία των νέων 1, για τα ελληνικά δεδομένα, χρηματοπιστωτικών προϊόντων ανήκει και η χρηματοδοτική μίσθωση. Το ευέλικτο αυτό και δυναμικό πιστοδοτικό εργαλείο επιτρέπει την ταχύρυθμη ανανέωση του εξοπλισμού των αξιόχρεων και με αναπτυξιακή προοπτική επιχειρηματικών μονάδων, χωρίς επιβάρυνση της ρευστότητάς τους αλλά και με χαμηλό, λόγω των σοβαρών φορολογικών πλεονεκτημάτων, τελικό κόστος. Η χρηματοδοτική μίσθωση εφαρμόζεται με επιτυχία στην Ελλάδα, πράγμα που μαρτυρεί την ικανότητα των τραπεζών αλλά και του επιχειρηματικού κόσμου να αφομοιώνουν τους νέους θεσμούς. 1.2 Σκοπός Σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι να μελετηθεί ο θεσμός της χρηματοδοτικής μίσθωσης και να αποδειχθεί εάν αποτελεί ή όχι χρηματοδοτικό εργαλείο για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις του νομού Θεσσαλονίκης. 1.3 Στόχος Στόχοι της πτυχιακής εργασίας είναι: Η καταγραφή των τρόπων χρηματοδότησης μιας επιχείρησης για την πραγματοποίηση προγραμματισμένων επενδύσεων. Η εκτενής χρήσης της υπάρχουσας διεθνούς βιβλιογραφίας προκειμένου να αναδείξουμε με σαφήνεια τον ορισμό της χρηματοδοτικής μίσθωσης, όπως επίσης και τα βασικά χαρακτηριστικά της καθώς και τις μορφές της. Η προβολή των διαδικασιών και των υποχρεώσεων από όλες τις συμβαλλόμενες πλευρές που συμμετέχουν σε ένα επενδυτικό πρόγραμμα με τη μορφή της χρηματοδοτικής μίσθωσης. Η έρευνα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις του νομού Θεσσαλονίκης και πως χρησιμοποιούν τη χρηματοδοτική μίσθωση ως εργαλείο ανάπτυξης. 1 Π. Μαλακός, (1992), Leasing (χρηματοδοτική μίσθωση), σελ. 19. 1
1.4 Λόγοι ανάληψης διπλωματικής Το ενδιαφέρον μου συγκεντρώνεται γύρω από τη μελέτη και την παρουσίαση των τρόπων της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, καθώς με το πέρασμα των χρόνων εντοπίζονται όλο και περισσότερα εργαλεία δανειοδότησης. Η χρηματοδοτική μίσθωση αποτελεί την πιο συχνή και εξελιγμένη μορφή χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν το θεσμό αυτό για την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων χωρίς να προβαίνουν σε αγορές αυτών. Το μεγαλύτερο κίνητρο για την επιλογή αυτού του θέματος είναι το επιστημονικό ενδιαφέρον για το θεσμό της χρηματοδοτικής μίσθωσης ως εργαλείο ανάπτυξης και ενίσχυσης των επιχειρήσεων. 2
Κεφάλαιο 2: Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τρόποι χρηματοδότησης 2.1 Ορισμός μικρομεσαίων επιχειρήσεων 2 Από την 1η Ιανουαρίου 2005 ισχύουν οι νέοι ορισμοί για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι ορισμοί καθορίζουν τον αριθμό προσωπικού, σύνολο κύκλου εργασιών και ισολογισμών για την ταξινόμηση των επιχειρήσεων, οι οποίοι είναι σημαντικοί για τον καθορισμό της επιλεξιμότητάς τους για τα προγράμματα υποστήριξης. Η νέα τυπολογία είναι η ακόλουθη: Micro Επιχείρηση: Λιγότερο από 10 άτομα προσωπικό, μέγιστος ετήσιος κύκλος εργασιών 2 εκατομμύρια ευρώ, μέγιστο σύνολο ισολογισμών 2 εκατομμύρια ευρώ. Μικρή επιχείρηση: λιγότερο από 50 άτομα προσωπικό, μέγιστος ετήσιος κύκλος εργασιών 10 εκατομμύρια ευρώ, μέγιστο σύνολο ισολογισμών 10 εκατομμύρια ευρώ. Μεσαίου μεγέθους επιχείρηση: λιγότερο από 250 άτομα προσωπικό, μέγιστος ετήσιος κύκλος εργασιών 50 εκατομμύρια ευρώ, μέγιστο σύνολο ισολογισμών 43 εκατομμύρια ευρώ. 2.2 Μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα 3 Η Ελλάδα είναι κυριολεκτικά η χώρα των ΜΜΕ, αφού οι επιχειρήσεις με λιγότερα από 250 άτομα προσωπικό αποτελούν το 99,8% του συνόλου των επιχειρήσεων και απασχολούν περίπου 60% του εργατικού δυναμικού του δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Σημαντικότατη είναι η θέση των «μικρών» επιχειρήσεων, οι οποίες απασχολούν μέχρι και 10 άτομα προσωπικό, καθόσον αποτελούν το 96,3% του συνόλου των επιχειρήσεων, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΕΟΜΜΕΧ. Η συμβολή των ΜΜΕ στην απασχόληση είναι σημαντική. Όπως προκύπτει από στοιχεία της ΕΣΥΕ, κατά την περίοδο 1978-88 η μέση ετήσια μεταβολή της απασχόλησης ήταν υψηλότερη στις ΜΜΕ (+2,0%) από την αντίστοιχη στις μεγάλες επιχειρήσεις (-1,0%). Από στοιχεία του ICAP προκύπτει ότι και κατά το χρονικό διάστημα 1988-96 υπάρχει αύξηση των 2 http://www.arge28.gr/dst_sz_details.asp?snid=163 3 http://www.disabled.gr/lib/?p=8085 3
ΜΜΕ σε βάρος των μεγάλων επιχειρήσεων και ως προς τον αριθμό των επιχειρήσεων και ως προς τον αριθμό των απασχολουμένων σε αυτές. Είναι αξιοσημείωτο ότι η μεγαλύτερη αύξηση της απασχόλησης προήλθε από την κατηγορία των μικρών επιχειρήσεων. 2.3 Πλεονεκτήματα και αδυναμίες μικρομεσαίων επιχειρήσεων 4 Οι ΜΜΕ παρουσιάζουν πολλές αδυναμίες αλλά και πλεονεκτήματα. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα χαμηλής παραγωγικότητας που θα πρέπει να αποδοθεί μεταξύ των άλλων στο χαμηλό βαθμό χρησιμοποίησης σύγχρονης τεχνολογίας, στην ανεπαρκή οργάνωση παραγωγής και στη μη εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διοίκησης, διαχείρισης και μάρκετινγκ. Οι ΜΜΕ στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς έχουν δυσκολίες πρόσβασης στο τραπεζικό σύστημα λόγω του υψηλότερου κινδύνου που τις χαρακτηρίζει, έλλειψης επαρκών εγγυήσεων αλλά και λόγω του οικογενειακού τους χαρακτήρα. Περιορισμένη πρόσβαση έχουν επίσης και στις κεφαλαιαγορές. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ΜΜΕ καταλήγουν στο βραχυπρόθεσμο δανεισμό και στις πιστώσεις των προμηθευτών για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες τους για κεφάλαιο κίνησης. Λίγες είναι οι ΜΜΕ που εφαρμόζουν τη χρηματοδοτική μίσθωση (leasing), τη σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (factoring) και το επιχειρηματικό κεφάλαιο υψηλού κινδύνου (venture capital) ως εναλλακτικές λύσεις εξεύρεσης κεφαλαίων. Κατά συνέπεια, οι επιχειρήσεις αυτές έχουν μεγάλη δυσκολία στην ανάπτυξη επενδυτικών προγραμμάτων μεγάλης εμβέλειας. Οι ΜΜΕ δε χρησιμοποιούν στρατηγικό προγραμματισμό καθώς και άλλες τεχνικές σύγχρονης διοίκησης, όπως στρατηγικές συμμαχίες, ολική ποιότητα παραγωγής, ανταγωνιστική σύγκριση, μέτρηση ικανοποίησης πελατών κ.λπ. Υστερούν επίσης των μεγάλων επιχειρήσεων στο μάρκετινγκ, στην ανάπτυξη εξαγωγικής δραστηριότητας, σε έρευνα και ανάπτυξη, στην αποτελεσματική χρήση εξωτερικών πηγών πληροφόρησης, στην πρόσβαση στις πηγές παραγωγής πρώτων υλών και στις συνεργασίες. Έχουν υψηλά ποσοστά δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, αλλά και υψηλά ποσοστά θνησιμότητας (50%) ιδιαίτερα κατά τα πρώτα 3-5 έτη της ζωής τους. 4 http://www.disabled.gr/lib/?p=8085 4
Οι λόγοι ύπαρξης των ΜΜΕ αποτελούν και τα βασικά τους πλεονεκτήματα. Η ευελιξία στην παραγωγή, η γρήγορη και εύκολη αφομοίωση της νέας τεχνολογίας και καινοτομίας, η προσαρμοστικότητα στις συνθήκες της αγοράς, η ευκολότερη κάλυψη των αναγκών εξειδικευμένων αγορών, η ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων, οι προσωπικές πελατειακές σχέσεις και η συμβολή τους στην ανάπτυξη και απασχόληση απομονωμένων περιοχών είναι μερικά από τα πλεονεκτήματα των ΜΜΕ έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων. Ευέλικτη τεχνολογία όπως οι υπολογιστές, το ηλεκτρονικό επιχειρείν, η εισαγωγή νέων υλικών και μηχανημάτων όπως ρομποτική και CAD, τείνουν να μειώσουν το ελάχιστο κατώτερο όριο στις κλίμακες παραγωγής. Έτσι, σύμφωνα με ερευνητές διεθνώς, το μέγεθος των επιχειρήσεων τείνει να γίνεται μικρότερο στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Η εκτίμηση της χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς των ΜΜΕ ενδιαφέρει φορείς όπως τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, προμηθευτές, εξαγοράστριες εταιρείες, επενδυτές και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Βασική επιδίωξη όλων αυτών είναι ο προσδιορισμός της οικονομικά εύρωστης επιχείρησης ή αλλιώς της επιχείρησης που παρουσιάζει το μικρότερο πιστωτικό κίνδυνο. Αλλά και το σύνολο των αδυνάτων και προβληματικών ΜΜΕ θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο ενδιαφέροντος για την άσκηση κρατικής πολιτικής στήριξης των επιχειρήσεων αυτών. Έχουν αναπτυχθεί διάφορες διαδικασίες και συστήματα εκτίμησης του πιστωτικού κινδύνου επιχειρήσεων τα οποία ταξινομούν τις επιχειρήσεις σε προκαθορισμένες ομάδες πιστωτικού κινδύνου. Όμως, τα συστήματα αυτά δεν ενσωματώνουν ποιοτικές πληροφορίες που αφορούν την κάθε επιχείρηση, όπως την οργάνωση και τη διοίκησή της, τη τεχνογνωσία, τη θέση της στην αγορά, το επίπεδο έρευνας και ανάπτυξης, κ.ά. 5
2.4 Χρηματοδότηση επιχειρήσεων 5 Για να δημιουργήσει κανείς δική του επιχείρηση και να αναπτύξει τη δραστηριότητά της χρειάζεται κατάλληλη χρηματοδότηση. Μολονότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι επιχειρηματίες βρίσκουν τους πρώτους επενδυτές τους ανάμεσα στα μέλη της οικογένειάς τους ή στους φίλους τους, συχνά αναγκάζονται να προσφύγουν σε άλλες πηγές επενδύσεων. Η πρόσβαση σε κατάλληλη χρηματοδότηση, εντούτοις, αποδεικνύεται συχνά δύσκολη, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), διότι οι χρηματοπιστωτικοί παράγοντες αρνούνται να αναλάβουν τον κίνδυνο που είναι εγγενής σε αυτές. Οι συνακόλουθες δυσλειτουργίες της αγοράς διακυβεύουν την ευρωπαϊκή επιχειρηματικότητα και συνεπώς και την ευρωπαϊκή ανάπτυξη. Είναι λοιπόν ουσιώδες να εξασφαλιστεί ένα ευνοϊκότερο χρηματοπιστωτικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις, ιδίως τις ΜΜΕ. 2.5 Μορφές χρηματοδότησης 6 Στις επιχειρήσεις που πραγματοποιούν επενδύσεις για την απόκτηση ή ανανέωση των παγίων στοιχείων τους, το τραπεζικό σύστημα παρέχει μεσομακροπρόθεσμο δανεισμό, προσαρμοσμένο ως προς το ύψος, τη διάρκεια και τους λοιπούς όρους στις ανάγκες και προοπτικές τους. O δανεισμός αυτός μπορεί να συνδυαστεί με τα οφέλη που προκύπτουν από την υπαγωγή της επένδυσης στον αναπτυξιακό νόμο, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις που ορίζονται από αυτόν. Για την κάλυψη των αναγκών που ανακύπτουν κατά την παραγωγική δραστηριότητα των επιχειρήσεων, το τραπεζικό σύστημα παρέχει το αναγκαίο κεφάλαιο κίνησης, με όρους προσαρμοσμένους στις πραγματικές ανάγκες τους. Η προβλεπόμενη μείωση των επιτοκίων στα επίπεδα των ευρωπαϊκών χωρών, αναμένεται να κάνει προσιτό και ελκυστικό τον τραπεζικό δανεισμό. Πέρα από αυτά όμως το τραπεζικό σύστημα εισήγαγε, τα τελευταία χρόνια, θεσμούς οι οποίοι καλύπτουν τις ανάγκες των επιχειρήσεων με περισσότερο εξειδικευμένους και αποτελεσματικούς τρόπους. 5 http://europa.eu/scadplus/leg/el/lvb/n26110.htm 6 http://www.disabled.gr/lib/?p=7918 6
Οι τρεις σημαντικότεροι από τους θεσμούς αυτούς, είναι: 1. Η χρηματοδοτική μίσθωση (Leasing) 2. Η πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων (Factoring) 3. Το κεφάλαιο επιχειρηματικών συμμετοχών (Venture Capital) 7
2.5.1 Μακροπρόθεσμος δανεισμός 7 Τα μακροπρόθεσμα δάνεια είναι μακράς διάρκειας και περιλαμβάνουν δάνεια για αγορά εξοπλισμού και επαγγελματικής στέγης. Οι τράπεζες έχουν δημιουργήσει επίσης και εξειδικευμένα χρηματοδοτικά προγράμματα, ανάλογα με το είδος των Επιχειρήσεων (εμπορικά, βιοτεχνικά, βιομηχανικά κ.λπ.). Τα δάνεια επαγγελματικής στέγης μπορεί να χρηματοδοτήσουν μέχρι και το 100% της αξίας του ακινήτου και η διάρκειά τους κυμαίνεται συνήθως από 3 μέχρι 30 χρόνια, ανάλογα με την τράπεζα και την πιστοληπτική ικανότητα του πελάτη, με επιτόκια που σήμερα κυμαίνονται από 5,50% έως 9,50% περίπου, πλέον της προσαύξησης του Ν. 128/75. Για τους νέους Επιχειρηματίες οι τράπεζες παρέχουν συνήθως περίοδο χάριτος μέχρι δύο έτη, διάστημα κατά το οποίο οι νέοι Επιχειρηματίες καλούνται να πληρώσουν μόνο τους τόκους ή μικρότερες δόσεις και όχι το κεφάλαιο, το οποίο γίνεται απαιτητό στη συνέχεια. Αναφορικά με τις χρεώσεις εξόδων, αυτά συνήθως δεν ξεπερνούν το 1% του δανείου. Τα δάνεια αγοράς πάγιου εξοπλισμού (έπιπλα, μηχανήματα κ.λπ.) έχουν συνήθως διάρκεια αποπληρωμής που φτάνει τα 15 χρόνια, με επιτόκιο το οποίο σήμερα κυμαίνεται από 7% μέχρι 10% περίπου, πλέον της προσαύξησης του Ν. 128/75. Η χρηματοδότηση μπορεί να καλύψει ολόκληρη την επένδυση της αγοράς του πάγιου εξοπλισμού, ενώ το τελικό ύψος του επιτοκίου αλλάζει ανάλογα με τις διασφαλίσεις και την «εικόνα» του πελάτη στην αγορά. 2.5.2 Χρηματοδοτική μίσθωση 8 Το LEASING είναι μια μορφή χρηματοδότησης, εναλλακτική και συμπληρωματική του παραδοσιακού δανεισμού. Συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του τραπεζικού δανεισμού και τη μίσθωση κεφαλαιουχικών αγαθών. Είναι μια μέθοδος χρησιμοποίησης του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού από μισθωτές για μια ορισμένη χρονική περίοδο έναντι καταβολής περιοδικής αμοιβής (μισθωμάτων) στους εκμισθωτές. Ο όρος που έχει επικρατήσει για το LEASING στα Ελληνικά, και είναι πολύ επιτυχημένος, είναι «Σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης» και αναφέρεται στις μισθώσεις κεφαλαιουχικού εξοπλισμού για οικονομική εκμετάλλευση. 7 http://ikaros.teipir.gr/ske/tropoi_xrimatodotisis.htm#τραπεζικός%20δανεισμός 8 Μητσιόπουλου Γ. (2006), Χρηματοδοτική μίσθωση, σελ. 14. 8
Με τη μέθοδο της χρηματοδοτικής μίσθωσης, η εταιρεία (εκμισθώτρια) αγοράζει τον εξοπλισμό με χρηματοδότηση από τράπεζες ή θυγατρικές εταιρείες τραπεζών για λογαριασμό του μισθωτή, ο οποίος καθορίζει το είδος και τις προδιαγραφές του εξοπλισμού. Η χρηματοδοτική μίσθωση προσφέρει τη δυνατότητα στον ενδιαφερόμενο μισθωτή (χρηματοδοτούμενο) να χρησιμοποιήσει τον εξοπλισμό χωρίς να είναι δικός του, χωρίς να έχει τη νομική κυριότητα, με τη λογική ότι αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η χρήση του εξοπλισμού, γιατί του αποδίδει οικονομικά οφέλη, και όχι η κυριότητα. Με τη χρηματοδοτική μίσθωση υπάρχει ακόμη η δυνατότητα στο μισθωτή να αγοράσει τον εξοπλισμό με τη λήξη της σύμβασης ή και προ της λήξεώς της. Πιο συγκεκριμένα ο μισθωτής με τη λήξη της σύμβασης μπορεί: - Να αγοράσει τον εξοπλισμό, στο κόστος της υπολειμματικής αξίας του. - Να ανανεώσει τη σύμβαση για μια ακόμη χρονική περίοδο με νέους ή τους ίδιους όρους - Να διακόψει τη συνεργασία με τον εκμισθωτή επιστρέφοντας τον μηχανολογικό εξοπλισμό. Ωστόσο, οι εταιρείες που προωθούν και εφαρμόζουν τη χρηματοδοτική μίσθωση δεν προμηθεύουν απλώς κάποια μηχανήματα με περιοδική καταβολή μισθωμάτων, αλλά προσφέρουν υπηρεσίες, προσθέτουν αξία, συμβάλλουν στην κατασκευή μηχανημάτων, προσαρμόζουν τη χρηματοδότηση στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς και αξιοποιούν τα επενδυτικά κίνητρα. Ακόμη, οι εταιρείες χρηματοδοτικής μίσθωσης διατρέχουν πολλές φορές αυξημένο κίνδυνο από διαφορες απρόβλεπτες καταστάσεις, οικονομικής αβεβαιότητας, καιρικών συνθηκών κ.λπ. Η διαδικασία της εφαρμογής της χρηματοδοτικής μίσθωσης είναι δύσκολη και πολύπλοκη. Μπορεί στην απλή της μορφή να αφορά τη μίσθωση ενός μηχανήματος, αλλά, πολλές φορές αφορά μεγάλες έγκαταστάσεις μηχανολογικού εξοπλισμού βιομηχανικών ή μεταφορικών μέσων που είναι δύσκολο να ενταχθούν στα κινητά, ακίνητα ή εμπεπηγμένα πάγια στοιχεία που απαιτούν ειδικές συμφωνίες για τη συντήρηση και την ασφάλιση τους. Οι όροι των συμβάσεων, τα μισθώματα, η χρονική διάρκεια της μίσθωσης, οι εναλλακτικές λύσεις κ.λπ., είναι πάντα διαπραγματεύσιμα και προσαρμόσιμα σύμφωνα με τις ανάγκες του μισθωτή χρήστη. 9
Ο παραδοσιακός δανεισμός είναι παντού ο ίδιος σε όλες τις χώρες του κόσμου, η χρηματοδοτική μίσθωση όμως διαφέρει από χώρα σε χώρα. Η χρηματοδοτική μίσθωση διαφέρει, γιατί διαφέρουν οι νομικές, οι φορολογικές, οι λογιστικές συνθήκες που την καθιστούν άλλοτε αποτελεσματικότερη, άλλοτε λιγότερο αποτελεσματική. Η χρηματοδοτική μίσθωση θεωρείται ως μία ευφυής μέθοδος χρηματοδότησης 2.5.2.1 Πλεονεκτήματα του LEASING. 9 Τα βασικότερα πλεονεκτήματα του Leasing είναι τα παρακάτω: Διατήρηση του κεφαλαίου κίνησης. Το πιο κοινό πλεονέκτημα του Leasing είναι το ότι απαιτεί μικρή, αν όχι καθόλου, πληρωμή ρευστών. Έτσι παρέχει 100% χρηματοδότηση. Αποφυγή του κινδύνου λόγω απαξίωσης. To Leasing προσφέρει στον μισθωτή έναν τρόπο αποφυγής του κινδύνου λόγω απαξίωσης. Όμως αν ο εκμισθωτής γνωρίζει τον κίνδυνο της απαξίωσης είναι σίγουρο ότι θα θελήσει να τον περάσει με το συνολικό κόστος στο μισθωτή υπό τη μορφή των υψηλότερων πληρωμών μίσθωσης. Μόνο όταν ο εκμισθωτής προβλέπει χαμηλότερο κόστος που συνδέεται με την απαξίωση από ότι ο μισθωτής και θελήσει να το μεταβιβάσει στον μισθωτή με τις πληρωμές χαμηλότερης μίσθωσης, τότε είναι δυνατό έστω κατά ένα μέρος να αποφευχθεί ο κίνδυνος της απαξίωσης με μια χρηματοδοτική μίσθωση. Εξοικονομήσεις από τη φορολογία. Οι πληρωμές της μίσθωσης είναι πλήρως απαλλαγμένες από φόρους, ενώ μόνο δαπάνες τόκου και αποσβέσεων μπορούν να αφαιρεθούν από το φορολογητέο εισόδημα όταν αγοράζεται ένα περιουσιακό στοιχείο. Ευκολία στην απόκτηση πίστωσης. Σε μερικές περιπτώσεις έχει αναφερθεί ότι επιχειρήσεις με φτωχά πιστωτικά ποσά μπορούν να βρουν τη χρηματοδοτική μίσθωση πιο εύκολη από το να λάβουν ένα δάνειο. Αύξηση αποδοτικότητας της επιχείρησης. 9 Παπαδημητρίου Π. (2005), Σύγχρονες μορφές χρηματοδότησης, σελ. 23. 10
Η εξοικονόμηση κεφαλαίων προκαλεί χαμηλότερη παλαιοποίηση της επιχείρησης με συνεπεία την αύξηση της αποδοτικότητας. Το ποσοστό των κερδών επί των ίδιων κεφαλαίων είναι μεγαλύτερο, όταν η επιχείρηση χρησιμοποιεί το σύστημα του Leasing. Δεν απαιτείται η συμμετοχή του επενδυτή στην αγορά του εξοπλισμού. Σε αντίθετη περίπτωση με άλλες μορφές δανεισμού είναι απαραίτητη τουλάχιστον κατά 30% η συμμετοχή. Ο ΦΠΑ καταβάλλεται από την εταιρεία Leasing. Δεν έχουμε δέσμευση των κεφαλαίων της επιχείρησης και μπορούν να διατεθούν για τη χρηματοδότηση άλλων δραστηριοτήτων. Το συνολικό κόστος είναι μικρότερο σε σχέση με τις άλλες μορφές μακροπρόθεσμου δανεισμού. Οι διαδικασίες είναι απλές και ταχείς. Δε χρειάζονται πρόσθετες εξασφαλίσεις π.χ. υποθήκη. Προσφέρει μεγάλη ευελιξία. Αυτό διότι μπορούν να συμφωνηθούν κυμαινόμενα μισθώματα ανάλογα με τις εισπράξεις - πληρωμές της χρηματοδοτούμενης επιχείρησης ή με γνώμονα την εξυπηρέτηση του επενδυτή. Ανταπόκριση στις δυνατότητες και στις ανάγκες μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η μέθοδος του Leasing μπορεί να εφαρμοστεί στην περίπτωση πάγιων στοιχείων σχετικά μικρής αξίας, όπου η συνομολόγηση δανείου για την αγορά τους είναι ασύμφορη. Οι τράπεζες π.χ. είναι συχνά απρόθυμες να χορηγούν πολύ μικρά μακροπρόθεσμα δάνεια για τις πάγιες εγκαταστάσεις γιατί το κόστος επεξεργασίας ενός τέτοιου δανείου είναι σχετικά μεγάλο καθώς απαιτεί διαδικασία ελέγχου τίτλων που συνεπάγεται ένα υψηλό πάγιο κόστος. 11
2.5.2.2 Μειονεκτήματα του LEASING. 10 Το Leasing παρουσιάζει τα παρακάτω μειονεκτήματα: Μετάθεση σιο μισθωτή ευρύτερου κύκλου ευθυνών. Κατά παρέκκλιση των διατάξεων που διέπουν την απλή μίσθωση του Αστικού Κώδικα, ο μισθωτής στο Leasing βαρύνεται με τα τυχερά περιστατικά, τα γεγονότα ανωτερας βίας κ.τ.λ. Περά από αυτό, σε περίπτωση που καθυστερήσει περά από ένα εύλογο διάστημα η καταβολή κάποιου μισθώματος, τότε ο εκμισθωτής μπορεί να προβεί σε έκτακτη καταγγελία της σύμβασης και αθροιστικά: Να αφαιρέσει τον εξοπλισμό από τη χρήση του μισθωτή και να απαιτήσει την άμεση πληρωμή όλων των υπολειπόμενων μισθωμάτων μέχρι την λήξη της συμβατικής διάρκειας μίσθωσης. Δημιουργία αμφιβολιών για την οικονομική επιφάνεια του μισθωτή. Ενδέχεται επειδή ένα μέρος του εξοπλισμού που χρησιμοποιεί ο μισθωτής δεν ανήκει στην κυριότητα του, να προκληθεί δυσπιστία στους πιστωτές σχετικά με την πραγματική πιστοληπτική του ικανότητα. Το πρόβλημα αυτό γίνεται ιδιαίτερα έντονο στην περίπτωση που ο εκμισθωτής κάνει χρήση της σχετικής ευχέρειας που παρέχει η σύμβαση να τοποθετήσει πινακίδες στα διάφορα είδη εξοπλισμού, με την ένδειξη ότι αυτά αποτελούν ιδιοκτησία της εταιρείας Leasing. Υποχρέωση αποδοχής ελέγχων. Ο μισθωτής είναι υποχρεωμένος να υφίσταται επιθεωρήσεις από τα αρμόδια όργανα της εταιρείας Leasing, προκείμενου να εξακριβωθεί η κατάσταση του εξοπλισμού, η καλή λειτουργία του κτ.λ. Δυσανάλογη αύξηση μισθωμάτων σε σχέση με τόν βασικό χρόνο εκμίσθωσης. Τα φορολογικά πλεονεκτήματα του Leasing εμφανίζονται μόνο στην περίπτωση κατά την οποία το συμβόλαιο μίσθωσης έχει μικρότερη διάρκεια από ότι οι τακτές προθεσμίες απόσβεσης. Η μείωση όμως του βασικού χρόνου εκμίσθωσης συνεπάγεται σε δυσανάλογη αύξηση των μισθωμάτων 10 Παπαδημητρίου Π. (2005), Σύγχρονες μορφές χρηματοδότησης, σελ. 32. 12
2.5.3 Πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων (Factoring) 11 Ως FACTORING µπορεί να χαρακτηριστεί η σύµβαση µε την οποία ρυθµίζονται γενικά η διαδικασία αγοράς ή της διαχείρισης από το ένα µέρος, βραχυπρόθεσµων τιµολογιακών απαιτήσεων του άλλου µέρους, από παροχές εµπορευµάτων ή υπηρεσιών, η ανάληψη κινδύνου αφερεγγυότητας των οφειλετών και η παροχή υπηρεσιών από τον ίδιο φορέα έναντι προµήθεια και τόκων επί της προκαταβαλλοµένης αξίας απαιτήσεων. Το FACTORING έχει τρεις βασικές λειτουργίες: τη χρηµατοδοτική (καταβολή της αξίας των απαιτήσεων προτού καταστούν ληξιπρόθεσµες). την ασφαλιστική (ανάληψη κινδύνου αφερεγγυότητας των οφειλετών). την διαχειριστική (είσπραξη απαιτήσεων). Το FACTORING που ασκείται και µε τρεις λειτουργίες θεωρείται ως γνήσιο. Η παράλειψη της ασφαλιστικής λειτουργίας χαρακτηρίζει το νόθο ή χωρίς το "δικαίωµα αναγωγής" FACTORING. το "καταπληκτικό" FACTORING ενώ της διαχειριστικής ιδιότητας το "νέο" ή "αυτοεξυπηρετούµενο" FACTORING. Το FACTORING αποτελεί καθαρά τραπεζική εργασία που έχει αντικείµενο την περιστασιακή αγορά απαιτήσεων από εξαγωγές χωρίς όµως το δικαίωµα της αναγωγής. Ο FACTORING αγοράζει από τον εξαγωγέα τις απαιτήσεις που ο ίδιος έχει αποκτήσει από εξαγωγές εµπορευµάτων επί πιστώσει σε αλλοδαπούς εισαγωγείς. Ο εισαγωγέας εκδίδει γραµµάτια ύστερα από συναίνεση µε τον εξαγωγέα και τα µεταβιβάζει στην τράπεζα µε τη ρήτρα "χωρίς αναγωγή". Οι µεταβιβάσεις µπορούν να συνοδευτούν από τραπεζική εγγύηση ή εγγυητική επιστολή. Η τράπεζα προεξοφλεί σταδιακά τις αποκτήσεις και ο εξαγωγέας λαµβάνει την αξία τους µειωµένη κατά το ύψος των εξόδων, δηλαδή της προμήθειας της τράπεζας. Επίσης, ο εξαγωγέας επιβαρύνεται µε τον προεξοφλητικό τόκο. Έτσι ο εξαγωγέας ευθύνεται µόνο για την ύπαρξη ή µεταγενέστερη αµφισβήτηση της συνέπειας ελαττωµατικών εµπορευµάτων. Αν η τράπεζα δεν µπορέσει να εισπράξει την απαίτηση για άλλους λόγους δεν υπάρχει δικαίωµα αναγωγής για τον εξαγωγέα. 11 Γαλάνης Β. (2000), Η λειτουργία των σύγχρονων χρηματοοικονομικών θεσμών στη χώρα μας, σελ 34. 13
2.5.4 Κεφάλαιο επιχειρηματικών συμμετοχών (Venture Capital) 12 H απευθείας επένδυση κεφαλαίων με τη συμμετοχή στο κεφάλαιο εταιρειών που δεν έχουν εισαχθεί στο Χρηματιστήριο αποτελεί ένα νέο θεσμό, ο οποίος υλοποιείται μέσω των εταιρειών παροχής επιχειρηματικού κεφαλαίου (Venture Capital). Η παροχή επιχειρηματικού κεφαλαίου υψηλού κινδύνου (Venture Capital) είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης με ίδια κεφάλαια επιχειρήσεων ή επενδυτικών σχεδίων υψηλού δυναμικού αποδόσεως και συνεπώς υψηλού βαθμού κινδύνου. Το Venture Capital συνδέει τρεις παράγοντες: i) το επενδυτικό κοινό, ii) τον διαχειριστή του Επιχειρηματικού Κεφαλαίου Υψηλού Κινδύνου και iii) τις επιχειρήσεις που υλοποιούν τα επενδυτικά σχέδια με την προοπτική της υψηλής αποδοτικότητας. Κινητήρια δύναμη στην τριμερή συνεργασία είναι τα υψηλά κέρδη που αναμένεται να επιτευχθούν κατά την πώληση της συμμετοχής που απέκτησαν οι διαχειριστές των Επιχειρηματικών Κεφαλαίων Υψηλού Κινδύνου στις νέες επιχειρήσεις υψηλών προσδοκιών, όταν οι προσδοκίες αυτές αρχίσουν να αποδίδουν. Αν δεν επαληθευτούν οι προβλέψεις, το εγχείρημα θεωρείται αποτυχημένο και είναι δυνατή η απώλεια κεφαλαίων, για το λόγο αυτό, οι διαχειριστές των Επιχειρηματικών Κεφαλαίων Υψηλού Κινδύνου προκειμένου να συμψηφίσουν τους κινδύνους διαμοιράζουν τα κεφάλαιά τους μεταξύ πολλών επιχειρήσεων. Η προαναφερόμενη συνεργασία για να ωριμάσει απαιτεί γύρω στα δέκα έτη, δηλαδή πρόκειται για μακροπρόθεσμη διαδικασία. Στις ΗΠΑ, όπου η τεχνική έχει προοδεύσει σημαντικά, επιτυγχάνεται η ωριμότητα (δηλαδή η πώληση των μετοχών στη νέα εταιρεία) εντός μιας πενταετίας. Η διαφορά μεταξύ του Venture Capital και της συνήθους χρηματοδότησης επιχειρήσεων εντοπίζεται στην αναζήτηση του υψηλού κινδύνου, κάτι που κατά κανόνα αποκλείεται στη συνήθη χρηματοδότηση και στην ενεργό δέσμευση του διαχειριστή κατά την υλοποίηση του επικίνδυνου επενδυτικού σχεδίου με την παροχή πρόσθετων υπηρεσιών. 12 http://www.disabled.gr/lib/?p=7918 14
2.5.5 Forfaiting Το FORFAITlNG όπως και το FACTORING αποτελεί µία εναλλακτική και συµπληρωµατική µορφή χρηµατοδότησης που διαφοροποιείται ως προς τον παραδοσιακό δανεισµό, στον τρόπο χρησιµοποίησης και εφαρµογής του, τον οποίο όµως δεν αντικαθιστά. Ο θεσµός του FORFAITlNG αποτελεί µία µορφή τραπεζικής εργασίας και αφορά την εκχώρηση απαιτήσεων που περιλαµβάνουν εµπορικούς και πιστωτικούς κινδύνους, πλήρως διαπραγµατεύσιµους και εγγυηµένους από τράπεζα πρώτης τάξεως. Η εγγύηση αυτή γίνεται αποδεκτή στην περίπτωση του FORFAITlNG, ο οποίος αναλαµβάνει εµπορικό ή πολιτικό ρίσκο. Το FORFAITlNG θα µπορούσε να ορισθεί σαν µια πράξη αγοράς ή προεξόφλησης αξιογράφων-τίτλων του εξαγωγέα τον FORFAITER. Η πράξη αυτή γίνεται χωρίς το δικαίωµα αναγωγής στον εξαγωγέα-προµηθευτή και αφορά την προµήθεια αγαθών. Με την παραλαβή και τον έλεγχο των τυπικών στοιχείων του αξιόγραφου από τον FORFAITER-αγοραστή συµπληρώνεται ρητώς πλέον επί του σώµατος της αξιογράφου η ρήτρα "χωρίς αναγωγή". Σκοπός της είναι να µεταβιβάσει κινδύνους και υποχρεώσεις είσπραξης της απαίτησης από τον πωλητή-εκχωρητή στον αγοραστή- FORFAITER. Τα αξιόγραφα που συνήθως εµπλέκονται στις συναλλαγές του FORFAITlNG είναι: Συναλλαγµατικές (ΒΙLL OF EXCHANGE) Εγγυητικές επιστολές Υποσχετικές επιστολές (PROMISORΥ NOTES) Ανέκκλητες πιστώσεις (IRREVOCABLE LΕΤΤΕR OF CRΕDlΤ) Ο θεσµός του FORFAITlNG δεν καλύπτει µόνο την εξαγωγική δραστηριότητα. Παρ' όλα αυτά έχει συνδεθεί µε τον κλάδο εξαγωγών και θεωρείται ως ένα επιπλέον των παραδοσιακών τρόπων, µέσο χρήµατοδότησης των επιχειρήσεων. 15
Κεφάλαιο 3: Χρηματοδοτική μίσθωση (Leasing) 3.1 Ορισμός χρηματοδοτικής μίσθωσης 13 O όρος leasing έχει αποδοθεί στα Eλληvικά ως χρηµατοδοτική µίσθωση. Το ρήµα lease προέρχεται από το λατινικο Iaxare που σηµαivει λύω. Πρόκειται για τη σύµβαση µιας εταιρίας ειδικού σκοπού (εκµισθωτής) και µιας επιχείρησης ή ενός επαγγελµατία (µισθωτής) µε την οποία η πρώτη παραχωρεί για ορισµένο χρόνο και έναντι µισθώµατος στον δεύτερο τη χρήση επιχειρησιακού ή επαγγελµατικού εξοπλισµού. Συγχρόνως ο µισθωτής έχει το δικαίωµα είτε να αγοράσει το πράγµα µετά τη πάροδο ορισµένoυ χρόνου είτε να ανανεώσει τη µίσθωση. Στην ουσία η χρηµατοδοτική µίσθωση αποτελεί ένα χρηµατοδοτικό µηχανισµό ο οποίος επιτρέπει την επιχείρηση να ανανεώσει, εκσυγχρονίσει και επεκτείνει τις παραγωγικές της εγκαταστάσεις χωρίς να απαιτείται η διάθεση ιδίων κεφαλαίων ή η προσφυγή σε δανεισµό. Δηλαδή η εταιρία leasing αγοράζει το συγκεκριµένο πάγιο στοιχείο σύµφωνα µε τις οδηγίες του µελλοντικού µισθωτή και στη συνεχεια του το εκµισθώνει. Η όλη διαδικασία του Leasing εµπλέκει τρεις οντότητες. Μια από αυτές ειναι η επιχείρηση, η οποία επιθυµεί να αυξήσει τα παραγωγικά της µέσα και αποδέχεται να έχει τη χρήση αυτών και όχι την ιδιοκτησία τους. Δεύτερον, ο προµηθευτής ο οποίος επιδιωκει την πώληση των αγαθών. Τέλος, η εταιρία leasing η οποία προβαίνει σε αγορά των παραγωγικών µέσων για να τα διαθέσει στην επιχείρηση µέσω ενός προκαθορισµένου συµβολαίου. Ο νεoς αυτός χρηµατοδοτικός µηχανισµός έχει βρει την ευρύτερη εφαρµογή του στη βιοµηχανία, στις εµπορικές επιχειρήσεις καθώς και τους επαγγελµατίες. Τα είδη στα οποία έχει εφαρµοστεί το leasing αρχίζουν από µηχανές γραφείου και τεχνικό εξοπλισµό γιατρών, µέχρι οδοποιητικά µηχανήµατα, αεροπλάνα και ολόκληρα εργοστασιακά συγκροτήµατα. Διαγραμματική απεικόνιση της λειτουργίας της χρηματοδοτικής μίσθωσης 14 : 13 Γοντίκα Β., Χατζηπαύλου Π. (2005), Leasing. Θεωρία και πρακτική της χρηματοδοτικής μισθώσεως, σελ. 81. 14 Γαλάνη Β. (2000), Η λειτουργία των σύγχρονων χρηματοοικονομικών θεσμών στη χώρα μας, σελ 69. 16
3.2 Ιστορική αναδρομή 15 Υποστηρίζεται η άποψη ότι οι πρώτες µορφές leasίng βρίσκονται πολύ παλιά, ακόµη και στα αρχαία δίκαια των Σουµερίων, της Aιγύπτου, Βαβυλώνας και Ελλάδας. Κατά τον Μεσαίωνα η µίσθωση περιελάµβανε κυρίως γεωργικά εργαλεία και άλογα. Στην Αγγλία ειδικότερα, η εκµίσθωση κτιρίων και γεωργικών εκτάσεων είχε πάρει σηµαντική έκταση και οφειλόταν στους νοµικούς περιορισµούς που ίσχυαν για τη µεταβίβαση της γης. Κατά τον 19ο αιώνα η πρακτική της εκµίσθωσης επεκτάθηκε ταχύτατα και στο τοµέα των σιδηροδρόµων. Συχνά αντί για συγχώνευση ή εξαγορά οι ισχυρότερες σιδηροδροµικές εταιρίες κατέφευγαν στην µίσθωση των γραµµών και των εξοπλισµών των πιο αδύναµων ανταγωνιστών τους. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του 1844 της µίσθωσης για 999 χρόνια του σιδηροδρόµου London and Greenwich από το σιδηρόδροµο South Eastem Railway. Στις ΗΠΑ η µίσθωση σιδηροδροµικού εξοπλισµού αποτέλεσε ένα έµµεσο τρόπο χρηµατοδότησης του διευρυνόµενου σιδηροδροµικού δικτύου της χώρας. Ήδη την πρώτη δεκαετία του αιώνα οµάδες κεφαλαιούχων, στις οποίες δόθηκε το όνοµα "car trusts", αγόραζαν βαγόνια τα οποία εκµίσθωναν µακροχρόνια στους σιδηροδρόµους. Στη συνέχεια εµφανίσθηκε σε σηµαντική κλίµακα η µίσθωση µηχανηµάτων, ως µέσο περιορισµού του ανταγωνισµού. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται καλύτερα ο έλεγχος της αγοράς και αποφεύγεται η δευτερογενής αγορά των µεταχειρισµένων µηχανηµάτων. Στην Αγγλία το 1919 υπολογίζεται ότι το 80% των κατασκευαστών υποδηµάτων ήταν ουσιαστικά δέσµιο των κατασκευαστών µηχανηµάτων. Την ίδια τακτική χρησιµοποίησε την δεκαετία του 1930 η 15 Λαζαρίδη Γ. (2001), Σύγχρονες μορφές χρηματοδότησης, σελ 115. 17
µεγαλύτερη αγγλική εταιρεία µεταλλικών κουτιών, η Metal ΒΙx Comρany, στην περίπτωση των µηχανηµάτων κατασκευής τους. Η σύγχρονη φάση της χρηµατοδοτικής µίσθωσης αρχiζει το 1952 όταν ο Henry Schoenfeld ίδρυσε την United States Leasing Intemational Inc., µε κεφάλαιο 20.000 δολάρια και δάνειο από την Bank of America 500.000 δολαρίων. Το παράδειγµα του Schoenfeld το ακολούθησαν σύντοµα µεγάλες βιοµηχανικές επιχειρήσεις κεφαλαιουχικών αγαθών. που χρησιμοποίησαν τη χρηµατοδοτική µίσθωση ως µέσο προώθησης των πωλήσεών τους. Στη συνέχεια το νέο θεσµό εφάρµοσαν τράπεζες και άλλοι χρηµατοδοτικοί οργανισµοί που είχαν επαρκείς πηγές διαθεσίµων κεφαλαίων, κατορθώνοντας µε αυτό τον τρόπο να διευρύνουν τις εργασίες τους. Η διεθνοποίηση του θεσµού άρχισε µια δεκαετία, περίπου, µετά την πρώτη εµφάνισή του στις ΗΠΑ. Στην περίοδο 1960-1962 εταιρίες χρηµατοδοτικής µισθώσεως δηµιουργήθηκαν εκτός από την Μεγάλη Βρετανία και στον Καναδά, Σουηδία, Ελβετία, Γαλλία. Το 1963 στην Ιαπωνία, Βέλγιο, Φινλανδία, Ισπανία και Ιταλια. Αργότερα έκαναν την εµφάνισή τους στη Λατινική Αµερική, στην Ασία, στην Αυστραλία και στις γαλλόφωνες χώρες της Aφρικής. Η γενική τάση που επικρατεί διεθνώς σήµερα είναι να ταυτίζεται η χρηµατοδοτική µίσθωση µε τη τραπεζική δραστηριότητα. Τα κύρια χαρακτηριστικά της χρηµατοδοτικής µισθώσεως σε αντιδιαστολή µε την απλή µίσθωση δηµιουργούν µια σχέση µεταξύ εκµισθωτή - µισθωτή που έχει κοινά οικονοµικά χαρακτηριστικά µε τη σχέση δανειστή - δανειολήπτη. Αυτά τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η επιλογή του πάγιου στοιχείου από τον µέλλοντα µισθωτή, η διάρκεια εκµισθώσεως και η ανάληψη από τον µισθωτή όλων των κινδύνων που έχουν σχέση µε την ιδιοκτησία του πάγιου στοιχείου. Σύµφωνα µε πρόσφατα στοιχεία φαίνεται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά περιθώρια αναπτυξης του θεσµού του leasing δεδοµένου ότι ένα µεγάλο µέρος των πελατών προς τους οποίους απευθύνεται το προϊόν δεν το γνωρίζουν επαρκώς µε αποτέλεσµα να µην έχουν προβεί µέχρι τώρα σε χρησιµοποίηση της χρηµατοδοτικής µίσθωσης. Συγκεκριµένα, στην Ελλάδα µε το θεσµό leasing καλύπτονται µόνο το 7% των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη κυµαίνεται από 10% - 30%, στις ΗΠΑ 32% και στην Αυστραλία 20%. Με το Ν.1665/1986 τέθηκε σε εφαρµογή η µέθοδος της χρηµατοδοτικής µίσθωσης στην Ελλάδα. Πρώτες εταιρίες που λειτούργησαν ήταν η ΕΤΒΑ LEASING, θυγατρική της ΕΤΒΑ, CITILEASING, θυγατρική της Citibank και η ΑLΡΗΑ LΕΑSΙΝG, θυγατρική της τράπεζας Αlpha. 18
3.3 Βασικά χαρακτηριστικά Leasing 16 Με το Ν. 1665/86 καθιερώνεται στη χώρα μας η μορφή του LEASING που ονομάζεται «χρηματοδοτική μίσθωση» (FΙΝΑΝCIAL LEASING). Η άλλη βασική μορφή είναι η «λειτουργική ή διαχειριστική μίσθωση» (ΟΡΕRAΤΙΝG LEASING ή RENTING). Τα κύρια στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη βασική μορφή του LEASING, που έχει εισάγει ο παραπάνω νόμος στη χώρα μας, είναι: 1. Ο μισθωτής επιλεγει με αποκλειστική του ευθύνη και χωρίς να αναμειχθεί με οποιονδήποτε τρόπο ο εκμισθωτής, το αντικείμενο της μίσθωσης. Ο εκμισθωτής αγοράζει το πράγμα που έχει επιλέξει για την κάλυψη των αναγκών του ο μισθωτής και με βάση τους όρους που ο τελευταίος έχει διαπραγματευτεί με τον προμηθευτή. Μέχρι, επομένως, τη στιγμή της αγοράς ο εκμισθωτής δεν έχει καμία σχέση με το μίσθιο. Επομένως μεταξύ του εκμισθωτή και μισθωτή ένα τρίτο πρόσωπο, δηλαδή ο προμηθευτής, μεσολαβεί για την πραγματοποίηση της μίσθωσης. Η χρηματοδοτική μίσθωση είναι μια τριγωνική σχέση. 2.Ο μισθωτης στη χρηματοδοτική μίσθωση έχει ένα ευρυτερο κυκλο ευθυνών και κινδύνων σε σχέση με την απλή μίσθωση. Συγκεκριμένα φέρει όλους τους κινδύνους που στην απλή μίσθωση βαρύνουν τον εκμισθωτή (ιδιοκτήτη) π.χ, τον κίνδυνο τυχαίας καταστροφής του πράγματος από κάποια αιτία ανωτέρας βίας, τον κίνδυνο της τεχνολογικης απαξίωσής του κ.α. 3. Ο υπολογισμος των μισθωμάτων γινεται με τρόπο αντιστοιχο με τον υπολογισμό των τοκοχρεολυσίων σε ένα τοκοχρεολυτικό δάνειο (μέθοδος της ράντας). Αυτό σημαίνει ότι ο μισθωτής με τα μισθώματα που καταβάλλει εξοφλεί μέχρι το τέλος της καθοριζόμενης μισθωτικης περιόδου (συνολικος χρόνος μίσθωσης) ολόκληρη ή σχεδόν ολόκληρη την αξία κτήσης του πράγματος πλέον τόκων. Με άλλα λόγια ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό της χρηματοδοτικής μίσθωσης είναι η μέσω των καταβαλλόμενων μισθωμάτων, ολική τοκοχρεολυτικη απόσβεση της αξίας του μισθίου. Βέβαια πoλλες φορές με τα μισθώματα που συμφωνούνται εξοφλείται το 95% (πλέον τόκων) της αξίας του μισθίου. Το 5% που απομένει αποτελεί την υπολειμματική αξία (RESIDUAL VALUE). Πάντως, σήμερα στη χώρα μας, ακολουθείται η πρακτική της κατά 100% εξόφλησης, μέσω των μισθωμάτων, του τιμήματος αγοράς του μισθίου. 16 Παπαχρήστου Βικ. (2008), Εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης των επιχειρήσεων: Μια μελέτη του leasing στην ελληνική αγορά, σελ 81.. 19
4. Ο μισθωτής, κατά συνέπεια, έχει δικαίωμα επιλογής (OPTION), εφόσον τηρήσει τους όρους της μίσθωσης είτε: α) να αγοράσει το μίσθιο κατά τη λήξη του χρόνου μίσθωσης αφού καταβάλει κάποιο προκαθορισμένο συμβατικά ποσό (ίσο με την υπολειμματική αξία ή συμβολικου ύψους εφόσον δεν υπάρχει υπολειμματική αξία) είτε: β) να παρατείνει το χρόνο της μίσθωσης (δευτερη μισθωτική περίοδος). Είναι βέβαια ευνόητο ότι ο μισθωτής μπορεί να αποφασϊσει να μην ασκήσει το δικαίωμα επιλoγής, οπότε με τη λήξη του χρόνου της μίσθωσης το μίσθιο πρέπει να επιστραφεί στον εκμισθωτή. 5. Η χρηματοδοτική μίσθωση στη χώρα μας, σύμφωνα με τις διατάξεις του σχετικού νόμου 1665/86, αφορά μόνο κινητά που προορίζονται για επαγγελματικη χρήση. Η διάρκεια της μίσθωσης δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τρία έτη. 3.4 Είδη χρηματοδοτικής μίσθωσης 17 3.4.1 Κλασική χρηµατοδοτική µίσθωση (Direct leasing) Είναι η απλούστερη µορφή χρηµατοδοτικής µίσθωσης, όπου ο πελάτης επιλέγει τον επαγγελµατικό εξοπλισµό της αρεσκείας του και εν συνεχεία η εταιρεία leasing αγοράζει τον εξοπλισµό προκειµένου να τον εκµισθώνει στον πελάτη. Εποµένως, η σχέση είναι τριµερής και περιλαµβάνει τον κατασκευαστή του πάγιου στοιχείου, την ανεξάρτητη εταιρεία χρηµατοδοτικής µίσθωσης που είναι ο εκµισθωτής και το µισθωτή που χρησιµοποιεί το πάγιο στοιχείο. Μπορεί η σχέση να είναι και διµερής, όταν δηλαδή υπεισέρχεται µόνον ο εκµισθωτής-κατασκευαστής του παγίου στοιχείου και ο µισθωτής. Στην περίπτωση αυτή υπερισχύει η «εµπορική» της «χρηµατοδοτικής» πλευράς και ονοµάζεται άµεση µίσθωση. 3.4.2 Πώληση-µίσθωση µηχανολογικού εξοπλισµού (sale and leaseback) Μια οικονοµική µονάδα πουλάει ένα πάγιο στοιχείο το οποίο της ανήκει και στη συνέχεια ο αγοραστής τής το εκµισθώνει. Δηλαδή, ενώ η κλασική µορφή της χρηµατοδοτικής µίσθωσης 17 Αποστολόπουλος Ι. (2007), Ειδικά θέματα χρηματοδοτικής διοικήσεως, σελ. 351. 20
χρησιµοποιείται για τη χρηµατοδότηση νέων επενδύσεων, η πώληση-µίσθωση έχει ως αποτέλεσµα τη ρευστοποίηση ήδη πραγµατοποιηθείσας επένδυσης. Η τεχνική αυτή χρησιµοποιείται συνήθως, αν όχι αποκλειστικά, στον τοµέα των εµπορικών και βιοµηχανικών ακινήτων. Πάντως, η πώληση-µίσθωση, ιδιαίτερα του εξοπλισµού, ενέχει και µειονεκτήµατα: Συνήθως ο εξοπλισµός είναι απαξιωµένος. Η πραγµατική αξία του εξοπλισµού είναι άγνωστη. Πιθανόν να υπάρχουν βάρη του εξοπλισµού υπέρ τρίτων. Σε αντίθεση µε την πώληση - µίσθωση ακινήτων, που αποτελεί µία κερδοφόρα σύµβαση για τις εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης και επιβεβαιώνεται από τις αντίστοιχες µισθώσεις που τα τελευταία χρόνια συνεχώς αυξάνουν καταλαµβάνοντας σχεδόν το ένα τρίτο των ετήσιων εργασιών του κλάδού, η πώληση και επαναµίσθωση µηχανολογικού εξοπλισµού επιχειρήσεων συνεχώς περιορίζεται από χρόνο σε χρόνο και το 2002 βρισκόταν χαµηλότερα του 10%. Η συρρίκνωση της ανωτέρω δραστηριότητας δικαιολογείται για δύο σοβαρούς λόγους. 1. Ο επιχειρηµατίας που αποφασίζει να εκποιήσει το µηχανολογικό εξοπλισµό της εταιρείας του, έχοντας άµεση ανάγκη από κεφάλαια για να καλύψει ταµειακά του ανοίγµατα, φυσικά θα έχει απευθυνθεί σε τράπεζες οι οποίες λαµβάνοντας υπόψη τη δυσµενή σχέση του δείκτη «ίδια προς ξένα κεφάλαια» της επιχείρησης αδυνατούν να τη χρηµατοδοτήσουν επιπλέον. Συνήθως τα ακίνητα του επιχειρηµατία είτε είναι υποθηκευµένα σε τράπεζα που ήδη τον έχει δανειοδοτήσει ή η επιχείρηση δεν θα διαθέτει ιδιόκτητα ακίνητα. Εποµένως, υπάρχει µεγάλη πιθανότητα η σύµβαση που θα υπογραφεί µε την επιχείρηση να εξελιχθεί σε επισφαλή. Κατά συνέπεια οι εταιρείες leasing εξετάζουν µε ιδιαίτερη βαρύτητα ίσως και αποκλειστικά την υψηλή αποδεδειγµένα φερεγγυότητα του υποψήφιου πελάτη τους καλυπτόµενες πιθανόν και από έξω επιχειρηµατικές εγγυήσεις. 2. Τα µηχανήµατα ως µεταχειρισµένα θα πρέπει κατά µείζονα λόγο να διασφαλίζουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά που οι εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης αναζητούν και επιβάλλουν στους πελάτες τους όταν προχωρούν στις κλασικές χρηµατοδοτικές µισθώσεις καινούργιου µηχανολογικού εξοπλισµού (βλέπε Κεφάλαιο 11.10.1). Συγκεκριµένα, οι εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την αρτιότητα, την άριστη 21
κατάσταση, τη σχετικά σύγχρονη τεχνολογία και τη λειτουργική αυτοτέλεια του µηχανολογικού εξοπλισμού. Μόνο έτσι θα µπορούσε µια εταιρεία χρηµατοδοτικής µίσθωσης να διασφαλισθεί στην περίπτωση που παραστεί ανάγκη εκποίησης του συγκεκριµένου µηχανήµατος. Είναι κατανοητό ότι όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά δύσκολα εξασφαλίζονται και µάλιστα ταυτόχρονα, πέραν του ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτεί ειδικές γνώσεις η εκτίµηση µεταχειριςµένων µηχανηµάτων σε συγκεκριµένους κλάδους. Εάν εποµένως εξαιρέσουµε την κατηγορία «µηχανήµατα έργων» όπου κατατάσσονται τα εκσκαπτικά µηχανήµατα, τα µηχανήµατα οδοποιίας και τα συναφή οχήµατα, για τα οποία υπάρχει καλή δευτερογενής αγορά, ενώ παράλληλα αυτά αποτιµώνται σχετικά εύκολα, άρα περιορίζεται ο κίνδυνος από µια τέτοια σύµβαση, όλα τα άλλα µηχανήµατα απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή στη διασφάλιση των παραπάνω χαρακτηριστικών. Στην αγορά υπάρχουν κατηγορίες µηχανηµάτων όπως οι Η/Υ τους οποίους αποφεύγουν οι εταιρείες leasing λόγω της άµεσης απαξίωσης και κατά συνέπεια µη υπάρχουσας αντίστοιχης δευτερογενούς αγοράς. Επίσης λαµβάνοντας υπόψη µας ότι οι εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης αποφεύγουν να συνάπτουν συµβάσεις µε αγροτικές επιχειρήσεις, άρα εξαιρούνται τα αγροτικά µηχανήµατα, τότε αποµένουν τα µηχανήµατα που χρησιµοποιούνται από κλάδους όπως η κλωστοϋφαντουργία, οι εκδόσεις, οι κατασκευές εργαλείων, η κεραµοποιία, τα είδη υγιεινής και πλακιδίων κ.ά. Οι εταιρείες leasing επιλέγουν το επιτόκιο για τον προσδιορισµό του µισθώµατος ανάλογα µε τον κίνδυνο που εµπεριέχει το υπό πώληση- µίσθωση µηχάνηµα, σε περίπτωση µη εκποίησής του όταν θα περιέλθει στα χέρια τους λόγω αδυναµίας καταβολής των µισθωµάτων από το µισθωτή και της φερεγγυότητας του µισθωτήπελάτη. Εποµένως, η χρησιµοποίηση του µηχανισµού sale and lease back από τις επιχειρήσεις για την αντιµετώπιση πρόσκαιρων ταµειακών δυσκολιών πρέπει να γίνεται λελογισµένα. Παρόλα αυτά θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί από µια επιχείρηση στην προσπάθειά της να ορθολογίσει την κατανοµή των πηγών χρηµατοδότησής της σύµφωνα µε τη διάρθρωση των ενεργητικών της στοιχείων. Συγκεκριµένα, βραχυπρόθεσµα κεφάλαια που χρηµατοδοτούν πάγια περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας, αντί των µακροπροθέσµων, εξοφλούνται από το προϊόν της πώλησης του εξοπλισµού στον εκµισθωτή και αντικαθίσταται από µεσοπρόθεσµη χρηµατοδότηση (3-5 χρόνια) που επιτρέπει η χρηµατοδοτική µίσθωση. 22
3.4.3 Xρηµατοδοτική µίσθωση ακινήτων (real estate lease) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗ ΜΙΣΘΩΣΗ Αυτή παρουσιάζει σηµαντικές ιδιοµορφίες, γι' αυτό και η εργασία αυτή διεξάγεται συνήθως από εξειδικευµένες εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης που ασχολούνται µόνο µ' αυτό τον κλάδο. Οι κυριότερες ιδιοµορφίες είναι: Πολύ µεγάλη διάρκεια εκµίσθωσης. Ενδεχόµενη σηµαντική αύξηση της αξίας του εκµισθούµενου στοιχείου. Σηµαντική υπολειµµατική αξία (του γηπέδου και των εγκαταστάσεων) που δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί από πριν. Αυξηµένος κίνδυνος για τον εκµισθωτή, γιατί το µισθωµένο ακίνητο δεν µπορεί φυσικά να µετακινηθεί. Οι ειδικές σχέσεις µεταξύ του εκµισθωτή και του µισθωτή στην περίπτωση των ακινήτων είναι ότι η εταιρεία χρηµατοδοτικής µίσθωσης αναλαµβάνει να κατασκευάσει ή να αγοράσει σύµφωνα µε τις προδιαγραφές του µελλοντικού µισθωτού ακίνητο το οποίο εκµισθώνει για προκαθορισµένη διάρκεια, δίνοντας όµως στο µισθωτή τη δυνατότητα να το αγοράσει όταν λήξει η σύµβαση εκµίσθωσης σε µια προκαθορισµένη ή καθοριζόμενη- βάσει ορισµένης διαδικασίας - αξία. Φυσικά όλα τα έξοδα συντήρησης, φόροι, τέλη, κλπ. βαρύνουν το µισθωτή. Η διάρκεια µίσθωσης είναι από 10-25 ή 30 χρόνια. Ο µισθωτής του ακινήτου µπορεί να είναι και ιδιοκτήτης του γηπέδου πάνω στο οποίο, η εταιρεία χρηµατοδοτικής µίσθωσης κατασκεύασε το ακίνητο. Με τη λήξη δε της σύµβασης εκµίσθωσης και σε µια προκαθορισµένη αξία µεταφέρονται στο µισθωτή τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας επί των ακινήτων που κτίσθηκαν στο γήπεδό του. Ένας άλλος τρόπος πραγµατοποίησης µιας χρηµατοδοτικής µίσθωσης ακινήτου γίνεται µε το σχηµατισµό µιας κοινής εταιρείας µεταξύ της εταιρείας χρηµατοδοτικής µίσθωσης που διατηρεί την πλειοψηφία και του µισθωτή. Η εταιρεία αυτή αποκτά το ακίνητο. Το ακίνητο 23
µισθώνεται στο χρήστη, ο οποίος σε χρόνο που έχει προσυµφωνηθεί αγοράζει τις µετοχές από την εταιρεία της χρηµατοδοτικής µίσθωσης βάσει προκαθορισµένου τιµήµατος. Πολλές εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης ακινήτων είναι εισαγµένες στο χρηµατιστήριο και προσφέρουν σε επενδυτές σίγουρες και επικερδείς επενδυτικές ευκαιρίες. Στις εταιρείες αυτές προσφέρονται διάφορα κίνητρα (φορολογικά κλπ.). Πρέπει να σηµειωθεί εδώ ότι στη χρηµατοδοτική µίσθωση ακινήτων είναι δυνατό να αναπροσαρµόζεται το µίσθιο µε βάση ένα ορισµένο δείκτη. Εκμισθωτής (Εταιρια Leasing) Καταβολή αντίτιμου για αγορα ακινήτου Συμφωνία μίσθωσης Καταβολή Μισθωμάτων Ιδιοκτήτης Ακινήτου Διαπραγμάτευση της τιμής Μισθωτής Διάγραμμα 1 18 Η Άμεση μίσθωση επί των ακινήτων. 3.4.4 Συµµετοχική χρηµατοδοτική µίσθωση (leveraged leases) Η τεχνική αυτή αναπτύχθηκε ιδίως σε σχέση µε τη χρηµατοδοτική µίσθωση πάγιων στοιχείων µεγάλης αξίας (big ticket leasing). Η συµµετοχική χρηµατοδοτική µίσθωση περιλαµβάνει τέσσερα µέρη: Τον προµηθευτή του πάγιου στοιχείου, το µισθωτή, τον εκµισθωτή και το µακροπρόθεσµο δανειστή. Ο εκµισθωτής αγοράζει το πάγιο στοιχείο, καταβάλλοντας µέρος µόνο της αξίας του (συνήθως 18 Λαζαρίδη Γ. (2001), Σύγχρονες μορφές χρηματοδότησης, σελ. 88. 24
30-50%). Το υπόλοιπο ποσό καλύπτεται µε µακροπρόθεσµο δανειςµό, χωρίς όµως οι µακροπρόθεσµοι δανειστές να έχουν το δικαίωµα να στραφούν κατά της εταιρείας χρηµατοδοτικής µίσθωσης (recourse loan). Δηλαδή, οι δανειστές συµφωνούν να ικανοποιηθούν αποκλειστικά από τα µισθώµατα και, σε περίπτωση οικονοµικής αδυναµίας του µισθωτή, από την εκποίηση του πάγιου στοιχείου στο οποίο έχουν πλήρη υποθήκη ή ενέχυρο. Παράλληλα, ο δανειολήπτης-εκµισθωτής δεν έχει την υποχρέωση να εξοφλήσει το δάνειο στην περίπτωση αφερεγγυότητας του µισθωτού. Το επιτόκιο δανεισµού την περίπτωση αυτή αποτελεί συνάρτηση της δανειοληπτικής ικανότητας όχι φυσικά του δανειολήπτη εκµισθωτή αλλά του µισθωτή. Ο εκµισθωτής καταβάλλει τµήµα µόνο του απαιτούµενου κεφαλαίου αλλά λαµβάνει τα µισθώµατα και καρπούται όλων των φορολογικών ωφελειών από την ιδιοκτησία του περιουσιακού στοιχείου (αποσβέσεις). Ο εκµισθωτής καταβάλλοντας τµήµα µόνο του µισθώµατος στον δανειστή εξυπηρετεί τις χρηµατοοικονοµικές του υποχρεώσεις προς την τράπεζα. Σε περίπτωση αθέτησης του δανείου, τα µισθώµατα καταβάλλονται κατ ευθείαν στο δανειστή. Οι µακροπρόθεσµοι δανειστές είναι συνήθως τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, ασφαλιστικά ταµεία και άλλοι οργανισµοί που διαθέτουν σηµαντικά διαθέσιµα για µακροπρόθεσµη τοποθέτηση. Οι πρώτες εφαρµογές της µεθόδου αυτής έγιναν το 1963 από την United States Leasing International στους σιδηρόδροµους και κατόπιν στις αεροπορικές εταιριες. Και οι δύο αυτοί κλάδοι είναι «εντάσεως κεφαλαίου» και χαρακτηρίζονται από χαµηλή αποδοτικότητα σε σχέση µε τους περισσότερους βιοµηχανικούς κλάδους. Υπό αυτές τις συνθήκες η συµµετοχική χρηµατοδοτική µίσθωση αποτελούσε τη µόνη δυνατότητα αυτών των κλάδων να προσφύγουν στην κεφαλαιαγορά για µεσοµακροπρόθεσµα κεφάλαια, µε σταθερό επιτόκιο για την ολική χρηµατοδότηση πάγιων στοιχείων και µε κόστος συνήθως χαµηλότερο από αυτό που θα κατέβαλαν αν προσέφευγαν απ ευθείας στην κεφαλαιαγορά για µεσοµακροπρόθεσµο δανεισµό. Εκμισθωτής (Εταιρία Leasing) 25