Shqyrtimi i Feed-in Tarifës për Hidrocentralet e Vogla RAPORT KONSULTATIV

ZYRA E RREGULLATORIT PËR ENERGJI ENERGY REGULATORY OFFICE REGULATORNI URED ZA ENERGIJU Shqyrtimi i Feed-in Tarifës për Hidrocentralet e Vogla RAPORT KONSULTATIV DEKLARATË Ky raport konsultativ është përgatitur nga ZRRE në mënyrë që të pranojë komente dhe mendime nga palët e interesuara. Ky dokument nuk duhet të konsiderohet se paraqet një vendim të ZRRE së. Adresa: Rr. Hamdi Mramori nr., 0000 Prishtinë, Kosovë Tel: 038 47 65 lok.. 0, Fax: 038 47 60, E mail: info@ero ks.org, web: www.ero ks.org

Përmbajtja. Hyrje. Përzgjedhja, Kategorizimi dhe Përcaktimi Kohor. Përmbushja e Caqeve Indikative. Përzgjedhja e Hidrocentraleve të Përfshira në Tarifë.3 Ndarja sipas Kapaciteteve Prodhuese.4 Përcaktimi Kohor i Tarifave 3. Parimet dhe Formulimi i Metodologjisë Tarifore, Norma e Kthimit (RoR) 3. Të Ardhurat e Lejuara për Periudhën 0 Vjeçare 3. Kosto e Kapitalit 3.3 Përcaktimi i Zhvlerësimit Vjetor 3.4 Vlerësimi dhe Përcaktimi i Kostove Operacionale dhe Mirëmbajtjes të Lejuara 3.4. Kosto Operacionale 3.4.. Kosto e Personelit 3.4.. Kosto e Ujit 3.4..3 Kosto të Tjera të Lejuara 3.4. Kosto e Mirëmbajtjes 4. Kalkulimi i Tarifës 4. Tarifa e një Hidrocentrali 4. Tarifa e përgjithshme 4.3 Feed-in Tarifa Tarifa Nxitëse 5. Ndikimi i Tarifës së Hidrocentraleve të reja në Tarifën e Përgjithshme

Shkurtesat dhe Akronimet CF Faktori i Kapacitetit EP Energjia e Prodhuar JE Jetëgjatësia Ekonomike Kd Koeficienti i Drejtimit KEP Kostoja e Energjisë së Prodhuar KI Kapaciteti i Instaluar KM Kostoja e Mirëmbajtjes KO Kostoja Operacionale KOK Kostoja e Kapitalit KOM Kostot Operacionale dhe te Mirëmbajtjes KU Kosto e Ujit MEM Ministria e Energjisë dhe Minierave MPKK Mesatarja e Ponderuar e Kostos se Kapitalit SHSHEMZHQ Shoqata Shqiptare e Energjisë dhe Mjedisit për Zhvillim të Qëndrueshëm TAL Të Ardhurat e Lejuara TALM Të Ardhurat e Lejuara Mesatare TKV Totali i Kostove Vjetore VIF Vlera e Investimit Fillestar VNF Vlera Neto e Aseteve ne Fillim të Vitit VNV Vlera Neto e Aseteve ne Fund të Vitit ZHV Zhvlerësimi Vjetor 3

. Hyrje Ky raport është përgatitur nga ZRrE me qëllim të parashikimit kuantitativ të kostove të prodhimit të energjisë së ripërtërishme nga kapacitetet e reja dhe është pasqyrë tarifore e këtyre kapaciteteve, posaçërisht i fokusuar në hidro energji. Të dhënat kryesisht janë bazuar në dokumentin e titulluar Studim i parafiziblitetit për identifikimin e burimeve ujore për hidrocentrale të vogla në Kosovë përgatitur për Ministrinë e Energjisë dhe Minierave (MEM) nga Shoqata Shqiptare e Energjisë dhe Mjedisit për Zhvillim të Qëndrueshëm (SHSHEMZHQ). Raporti mbulon parashikimin e të ardhurave totale të lejuara që mund të fitohen prej tarifave të rregulluara, dhe parimeve që përcaktojnë strukturën e tarifave të përdorura për mbulimin e këtyre të ardhurave vjetore. Në raport përfshihet metoda e kalkulimit të tarifave të Hidrocentraleve, kapaciteti i instaluar i të cilave varion prej 300kW deri në 8300kW.. Përzgjedhja, Kategorizimi dhe Përcaktimi Kohor. Përmbushja e Caqeve Indikative Sasia e energjisë e cila duhet konsumuar nga energjia e ripërtërishme deri në vitin 06 diktohet në dokumentin Udhëzimi Administrativ Nr.06/007 Mbi Caqet Indikative për Konsumimin e Energjisë Elektrike dhe Ngrohjes nga Burimet e Ripërtërishme dhe Kogjenerimi të Ministrisë së Energjisë dhe Minierave. Këto caqe indikative mund të vërehen në tabelën : Nr. Caqet indikative për konsum të energjisë së prodhuar nga burimet e Burimi i ripërtërishme (GWh) Energjisë 007 008 009 00 0 0 03 04 05 06 Hidro 5.84 34.56 45.03 56.3 67.0 78.40 90.50 03.8 6.67 30.39 Erë 0.00 0.00 0.00 3.56 68.73 08.5 5.89 99.80 5.4 309.94 3 Solare 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4 Biomasë 0.00 0.00 0.00 0.00.63 7.45 9.77 3.6 9.08 9.08 TOTAL 5.84 34.56 45.03 88.87 47.37 304.36 36.6 46.4 497.88 569.40 Tabela Sipas dokumentit në fjalë, në vitin 06 duhen konsumuar së paku 30.39 GWh energji elektrike të prodhuar nga Hidro energjia.. Përzgjedhja e Hidrocentraleve të përfshira në tarifë Hidrocentralet janë përzgjedhur varësisht prej efikasitetit dhe fizibilitetit të tyre, pasqyrë e së cilës është tarifa e shitjes së energjisë nga gjeneratori tek furnizuesi publik. Fillimisht të arsyeshme janë konsideruar të gjitha ato hidrocentrale të cilat prodhojnë energji me tarifë baraz me ose nën çmimin e importit, duke akumuluar një gjenerim vendor prej 9.67 GWh. Mirëpo, meqë sasia e kërkuar e energjisë së prodhuar nga hidrocentralet e vogla në udhëzimin administrativ është vetëm 45.03 GWh në vitin 4

009, energjia e gjeneruar në Kosovë me rastin e ndërtimit të të gjitha hidrocentraleve të vogla, tejkalon këtë cak indikativ, siç mund të shihet në tabelën : Nr. Burimi i Energjisë Caqet indikative për konsum të energjisë së prodhuar nga burimet e ripërtërishme (GWh) 007 008 009 00 0 0 03 04 05 06 Hidro Caku Indikativ 5.84 34.56 45.03 56.3 67.0 78.40 90.50 03.8 6.67 30.39 Gjenerimi nga HEC et e reja 9.67 9.67 9.67 9.67 9.67 9.67 9.67 9.67 9.67 9.67 Ndryshimi () () 65.83 57. 46.64 35.36 4.66 3.7 0.7 88.49 75.00 6.8 Tabela Prandaj, hidrocentralet të cilat favorizohen në kalkulimin e tarifës për energji elektrike janë ato të cilat me tarifën më të ulët dhe fizibilitetin më të madh përmbushin cakun e lartëpërmendur indikativ..3 Ndarja sipas Kapaciteteve Prodhuese Në mënyrë që kostoja e vlerësuar të reflektojë sa më saktë koston reale të hidrocentraleve, shqyrtimi i tarifave është bërë në tri grupe, varësisht prej kapacitetit të instaluar të hidrocentralit. Ndarja sipas kapaciteteve prodhuese është bërë duke u bazuar në Vendimin e Qeverisë së Kosovës nr. 05/50 Mbi Masat nxitëse për prodhimin e energjisë elektrike nga burimet e ripërtëritshme dhe energjisë elektrike nga bashkëprodhimi në Kosovë për periudhën 007-03. Vendimi i lartëpërmendur dikton që tarifat të përcaktohen sipas këtyre kategorive: I. Kapaciteti i instaluar prej 0 MW deri në MW II. Kapaciteti i instaluar prej MW deri në 5 MW III. Kapaciteti i instaluar prej 5 MW deri në 0 MW.4 Përcaktimi Kohor i Tarifave Duke marrur parasysh koston e investimit dhe kohën mesatare të maturitetit të kredive për investime të mëdha dhe afatgjata është vendosur që tarifa të llogaritet si një mesatare për 0 vite. 3. Parimet dhe Formulimi i Metodologjisë Tarifore, Norma e Kthimit (RoR) 3. Të Ardhurat e Lejuara për periudhën 0 vjeçare Me Të Ardhurat e Lejuara nënkuptojmë kalkulimin e parashikuar të shumës së të hyrave të nevojshme për të mbuluar koston totale vjetore të investitorit, duke përfshirë kostot operative dhe të mirëmbajtjes, zhvlerësimin e aseteve dhe kthimin e lejuar. Të ardhurat e lejuara janë llogaritur sipas formulës: 5

TAL = KOM +ZHV + KOK () TAL = Të Ardhurat e Lejuara ZHV = Zhvlerësimi Vjetor KOK = Kostoja e Kapitalit KOM = Kostot Operative dhe të Mirëmbajtjes RAB i Fillestar Zhvlerësimi Investimet e + + = Vjetor Reja RAB i Përfundimtar RAB i Përfundimtar x MPKK = Kthimi I lejuar Kostot O&M + Zhvlerësimi Vjetor + Kthimi i Lejuar = Të Ardhurat e Lejuara 3. Kostoja e Kapitalit Figura : Skema e llogaritjes së të ardhurave të lejuara Kostoja e kapitalit është llogaritur duke shumëzuar mesataren e ponderuar të kostos së kapitalit me vlerën neto të aseteve në fund të vitit KOK = MPKK*VNF Ku KOK Kostoja e Kapitalit VNV Vlera Neto e Aseteve në fund të vitit dhe MPKK = (-g)*(r f + ERP i ) + g*(r f + DRP i ) = 3.8% (3) MPKK Mesatarja e Ponderuar e Kostos së Kapitalit g - Leverazhi (Koeficienti) i borxhit (borxhi / borxhi + ekuiteti) r f -Norma pa rrezik ERP i -Premia e rrezikut të ekuitetit për kompaninë i DRP i -Premia e rrezikut të borxhit për kompaninë i 6

MPKK përdoret për kalkulimin e kthimit të lejuar dhe prezanton koston e vlerësuar të financimit për gjeneratorin. MPKK është një mesatare e ponderuar e kostos së financimit nga borxhi dhe ekuiteti, ku secila nga këto shprehet si normë pa-rrezik (duke prezantuar koston e financimit për asetet pa rrezik) plus premia e rrezikut që prezanton rreziqet shtesë në huamarrje nga gjeneratori ose blerja e ekuitetit në gjenerator. Fitimi i përllogaritur në krahasim me koston aktuale të financimit përdoret për të ofruar stimulim për gjeneratorin që të kërkojë financim komercial me një kosto nën MPKK-në përcaktuar nga ZRRE-ja në shqyrtimin e tarifave të mëparshme për KEK dhe KOSTT. 3.3 Zhvlerësimi Vjetor Zhvlerësimi vjetor është kalkuluar në menyrë lineare duke supozuar jetëgjatësi të aseteve prej 35 vite. Pra, ZHV 00% = VIF * () JE ZHV = Zhvlerësimi Vjetor VIF = Vlera e Investimit Fillestar JE = Jetëgjatësia Ekonomike 3.4 Vlerësimi dhe Përcaktimi i Kostove Operacionale dhe Mirëmbajtjes të Lejuara 3.4. Kosto Operacionale Kostot operacionale të pranuara për tarifa përfshijnë kostot e personelit, kostot e ujit të përcaktuara sipas Udhëzimit Administrativ mbi Strukturën e Pagesave të ujit dhe Kostot e tjera. 3.4.. Kosto e Personelit Në studimin e MEM, është vlerësuar se kostot operacionale nuk varen shumë nga fuqia e instaluar dhe variojnë mes 45.000 deri 60.000 /vit. Duke pasur parasysh këtë fakt, është vendosur që këto kosto të aplikohen në mënyrë lineare varësisht nga kapaciteti i instaluar. Hidrocentrali më i vogël ka kapacitet të instaluar prej 300kW. Këtij hidrocentrali i shoqërohet kostoja operacionale minimale prej 45,000. Hidrocentrali më i madh ka kapacitet të intaluar prej 8300 kw të cilit i pranohet kostoja operacionale maksimale prej 60,000 në vit. Këto kombinime të Kapacitetit të Instaluar dhe Kostos Operacionale, mund të paraqiten si P = ( KI KP ) ( 300,45.000) dhe = ( KI KP ) ( 8.300,60.000), = P (4), = Ku ( KP KP ) = kd * ( KI KI ) (5) 7

ΔKP KP Kd = koeficienti i drejtimit = = ΔKI KI KP KI 5 = 8 (6) 5 KP 45,000 = * ( KI 300) (7) 8 Prandaj, të gjitha hidrocentraleve me kapacitet të instaluar prodhues në mes 300kW dhe 8300kW ju pranohet kostoja e personelit sipas formulës: 5 KP = * KI + 44,437.5 (8) 8 KP = Kostot e Personelit KI = Kapaciteti i Instaluar Kostoja e Personelit Kostoja e Personelit 59,000.00 57,000.00 55,000.00 53,000.00 5,000.00 49,000.00 KP(Euro) Linear (KP(Euro)) KP=.875*(KI) + 44438 R = 47,000.00 45,000.00 300,300 4,300 6,300 8,300 Kapaciteti i Instaluar (kw) 3.4.. Kosto e Ujit Grafiku Përcaktimi i kostos së lëndës së parë (Ujit) është bazuar në dokumentin Udhëzimi Administrativ mbi Strukturën e Pagesave të Ujit. Neni i po të njëjtit dokument citon Kompensimi për shfrytëzimin e ujërave sipërfaqësore, nëntokësore dhe ujërave minerale përcaktohet në lartësi për: Prodhuesit e energjisë elektrike për çdo kilovat-orë të prodhuar në hidrocentral.5% të çmimit të shitur. Për këtë arsye, Kostoja e ujit i është shtuar tarifës përfundimtare sipas udhëzimit të lartëpërmendur administrativ. 8

3.4..3 Kosto të Tjera të Lejuara Në këto kosto përfshihen shpenzimet e tjera të pa-kalkuluara të cilat janë përafërsuar në vlerë prej 0% shtesë mbi totalin e kostove. Këtu përshihen shpenzimet e sigurimit, shpenzimet e karburantëve, shpenzimet e meditjeve, shpenzimet e interesit, detyrimet komunale dhe shpenzimet e tjera të pa parashikuara. (Vlera prej 0% është vlera e përafërt e shpenzimeve të po kësaj kategorie të Triangle General Contractors, Inc. ) 3.4. Kosto e Mirëmbajtjes Studimi i MEM ka vlerësuar se kostot e mirëmbajtjes të një hidrocentrali duhet të jenë.5% e vlerës së investimit kryesor dhe priten të jenë konstante edhe për vitet që pasojnë. 4. Kalkulimi i Tarifës 4. Tarifa e një Hidrocentrali Me Tarifa nënkuptojmë koston totale mesatare per kwh të nevojshme për të mbuluar së paku të ardhurat vjetore të lejuara, siç janë kalkuluar në pjesën 3. të këtij raporti. Tarifa e një hidrocentrali të vetëm është llogaritur duke kalkuluar mesataren e të ardhurave të lejuara për 0 vite në raport me sasinë e energjisë së prodhuar. Matematikisht, 0 TAL TARIFA = i= i i * EP = TALM * EP, për çdo i hidrocentral (9) TALi Të Ardhurat e Lejuara për vitin i EPi Energjia e prodhuar nga hidrocentrali në fjalë TALM Të ardhurat e lejuara mesatare për 0 vite Energjia e prodhuar (EP) nga një hidrocentral kalkulohet me shumëzimin e Faktorit të Kapacitetit (0-00%) me vlerën maksimale të energjisë që mund të prodhojë një hidrocentral. Faktori i kapacitetit është marrë nga studimi i MEM dhe është indikator në mes raportit të totalit të kwh të prodhuar nga rrjedhja e parashikuar e ujit krahasuar me vlerën teorike maksimale të prodhimit sikur uji të rrjedhte tërë vitin në mënyrë të pandërprerë. Mesatarja e faktorëve të kapacitetit të të gjitha impianteve i dhënë në studimin e MEM-it është 53%, që implikon se të gjitha hidrocentralet mesatarisht do të jenë në gjendje të prodhojnë maksimumin e kapacitetit të tyre 53% të kohës. Duhet potencuar se ky numër mund të jetë i mbivlerësuar duke konsideruar faktin se hidrocentrali Triangle General Contractors (Lumbardhi) vitin e kaluar ka prodhuar me një faktor kapaciteti prej 33%. Faktori i Kapacitetit ndikon ndjeshëm në vlerën e tarifave prandaj përcaktimi sa më i saktë i tij është tejet i rëndësishëm. 9

4. Tarifa e Përgjithshme Kalkulimi i tarifës së përgjithshme është bërë duke mbledhur Mesataren e Të Ardhurave të Lejuara (TALM) 0 vjeçare për secilën nga impiantet, dhe duke pjesëtuar këtë me shumën e sasisë së prodhuar nga të gjitha impiantet në studimin e MEM (Mesatarja e ponderuar e kostove të parashikuara nga të gjitha impiantet). Matematikisht, TARIFA m j= = m TALM j= EP j j, ku j paraqet hidrocentralin përkatës (0) TALMj = Të Ardhurat e Lejuara Mesatare 0 vjeçare për hidrocentralin j EPj = Energjia e prodhuar nga hidrocentrali j Kalkulimet e fituara në bazë të kësaj metodologjie, kanë diktuar që tarifat e kategorizuara të duken si vijon: Kapaciteti I Instaluar Hidrocentrale deri në MW Hidrocentrale nga MW deri në 5 MW Hidrocentrale nga 5MW deri në 0 MW Tabela 3 Tarifa (Eurocent/kWh) 6.44 5.0 4.0 4.3 Feed-in Tarifa Tarifa Nxitëse Në mënyrë që tarifat e propozuara të sigurojnë joshje të investimeve në HEC-et e vogla nga investitorë të jashtëm dhe kthim të arsyeshëm të investimeve, shtetet të cilat aplikojnë feed-in tarifa ofrojnë masa të ndryshme nxitëse. ZRrE propozon që tarifës së fituar nga të ardhurat e lejuara t i shtohet pjesa nxitëse prej 0%-5% të kostos së prodhimit të energjisë. Meqë është racionale që caqet indikativë të përcaktuara nga MEM të përmbushen me koston më të ulët dhe përballueshmërinë më të madhe për konsumatorin, propozohet që tarifa nxitëse të jetë më e madhe për hidrocentralet me kosto më të ulët të prodhimit të energjisë në mënyrë që të joshë ndërtimin e hidrocentraleve më fizibile. Më saktësisht, ZRrE propozon që tarifa nxitëse mbi koston e prodhimit për hidrocentralet me kapacitet të instaluar nga 5 MW deri në 0MW të jetë 5% ndërsa për hidrocentralet më të vogla të jetë vetëm 0%. 5. Ndikimi i Tarifës së Hidrocentraleve të Reja mbi Tarifën e Përgjithshme Gjendja momentale energjetike në Kosovë ka diktuar që në vitin 007 të importohen 539.9 GWh energji elektrike me një çmim mesatar prej 84 /MWh, dhe gjendja energjetike tarifore është dukur si vijon: 0

Gjenerimi Vendor KEK UJMANI TGC Importi Totali Tarifa ( /MWh) Gjenerimi (MWh) 4407300.0 76000.0 8000.0 5398.0 505.0 Çmimi 9.4 4.0 40.0 83.8 6.47 Vlera 85,53,096.3,84,000.00,0,000.00 45,30,847.48 33,697,943.80 Tabela 4 Me rastin e futjes në kalkulim të kapaciteteve të reja prodhuese, gjenerimi vendor rritet për 54.8 GWh në vit, me çmim më të vogël krahasuar me atë të importit. Prandaj, është racionale që kjo shumë e energjisë t i zbritet shumës së importuar. Mirëpo, meqë të gjitha hidrocentralet në fjalë janë hidrocentrale rrjedhëse, nuk mund të diktohet se kur prodhohet hidro-energjia, dhe duhet përafërsuar korrelacionin mes hidro energjisë së prodhuar dhe energjisë së importuar. Duke konsideruar kërkesën në ngritje të energjisë në vend, dhe faktin se importi i energjisë realizohet kryesisht në orët e pikut, është parashikuar që hidro energjia mund të zëvendësojë vetëm 33% të energjisë së importuar ngase kjo përqindje koincidon me intervalin kohor të pikut. Ndikimi i Hidrocentraleve në Vëllimin e Pergjithshëm të Energjisë KEK, 85.4% Ujmani.5% Importi 7.0% KEK UJMANI Distribuimi Hidro Te Reja Importi Hidro 5.7% TGC 0.5% Grafiku Në rast se trendi i ngritjes së kërkesës së energjisë në vend nuk pëson ndonjë ndryshim, dhe të gjitha hidrocentralet e shqyrtuara ndërtohen, tarifa e përgjithshme do të ishte për 3.8% më e ulët, tarifë kjo e cila shkon në favor të konsumatorit. Gjenerimi Vendor KEK UJMANI TGC Hidro Te Reja Importi Totali Tarifa ( /MWh) Gjenerimi (MWh) 4407300.0 76000.0 8000.0 34090.9 8474. 50834. 359874.7 5,40,840.93 Çmimi 9.4 4.0 40.0 64.4 50. 40. 83.7 5.50 Vlera 85,53,096.3,84,000.00,0,000.00,96,78.6 6,066,630.9 4,55,95.88 30,07,474.49 3,09,575.58 Tabela 5