RAPORT PËR RREZIQET E SISTEMIT BANKAR NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË PËR VITIN 2014

Transcript

1 BANKA POPULLORE E REPUBLIKËS SË MAQEDONISË Sektori i mbikëqyrjes, rregullativës bankare dhe stabilitetit financiar Drejtoria e stabilitetit financiar dhe rregullativës bankare RAPORT PËR RREZIQET E SISTEMIT BANKAR NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË PËR VITIN 214 prill, 215

2 Përkthim në gjuhën shqipe: Grupi punues i Fakultetit të biznesit dhe ekonomisë pran Universitetit të Evropës Juglindore Tetovë. 2

3 PËRMBAJTJA I. Rezyme... 5 II. Rreziqet në punën bankare Rreziku i kredisë Ekspozimi i përgjithshëm kreditor i sistemit bankare Kreditë jofunksionale Kreditë e maturuara, të ristrukturuar dhe kreditë e shlyera Stres-testi - simulimi i rritjes së rrezikut të kredisë Rreziku i likuiditetit Dinamika dhe përbërja e mjeteve likuide Treguesit e likuiditetit Struktura e afatizimit të mjeteve dhe detyrimeve Stres-testi - simulimet e goditjeve të likuiditetit Rreziku i kursit të këmbimit Rreziku i ndryshimeve të normave të interesit në aktivitetet e portfolit bankar Rreziku i josolventitetit Treguesit e solventitetit dhe kapitalizimit të sistemit bankar dhe niveli i rrezikut të aktiviteteve Zhvillimet dhe cilësia e mjeteve të veta të sistemit bankar Trendët dhe struktura e kërkesave të kapitalit dhe të kapitalit në dispozicion të sistemit bankar Stres-testi i rezistueshmërisë së sistemit bankar ndaj goditjeve hipotetike Karakteristikat strukturore në ndryshimet e rëndësishme të bilancit dhe profitabiliteti i sistemit bankar III. Struktura e sistemit bankar Qasja në shërbimet bankare Punësimi në sistemin bankar Struktura e pronësisë së sistemit bankar IV. Aktivitetet e bankave Kreditë e subjekteve jofinanciare Depozitat e subjekteve jofinanciare Aktivitete tjera Prona e marrë për arkëtimin e kërkesave Profitabiliteti

4 5.1 Të hyrat, shpenzimet dhe treguesit për profitabilitetin dhe efikasitetin e sistemit bankar Lëvizjet dhe shmangiet e normave të interesit V. SHTOJCAT

5 I. Rezyme Në kushte të zhvillimeve pozitive të ekonomisë vendore dhe sinjaleve për përmirësimin e sektorit privat, aktivitete e bankave vendore shënuan një rritje të përshpejtuar në vitin 214. Kreditë e personave jo financiarë kanë shënuar një rritje vjetore pothuajse dyshifrore (9.9%), e cila është më e lartë për 5% në krahasim me rritjen e shënuar në vitin 213. Përforcimi i aktiviteteve kreditues është veçanërisht i dukshëm në segmentin e klientëve korporativ të bankave, ku rritja vjetore e kredive është dy herë më e lartë në krahasim me vitin 213, ndërsa ka vazhduar edhe mbështetja kreditore për familjet, rritje kjo që është përshpejtuar në mënyrë të konsiderueshme në dy vitet e fundit. Zhvillimet e favorshme të tregut vendor të kredive janë rezultat i perceptimeve të përmirësuara të bankave vendore për kualitetin e kërkesave kreditore, por theksojnë edhe efektin bartjes së relaksimit monetar dhe masat e marra jostandarde të Bankës popullore për forcimin e mbështetjes kredituese të sektorit të korporatave. Depozitat e personave jofinanciarë kanë realizuar normën dyshifrore të rritjes vjetore (1.7%), e cila është pothuajse dy herë më e lartë në krahasim me normën e rritjes së realizuar në vitin 213. Tradicionalisht, amvisëritë janë deponuesit më të rëndësishëm të bankave, por në vitin 214, edhe depozitat e mbledhura nga ndërmarrjet kanë shënuar një rritje të konsiderueshme. Denarizimi në bilancin e bankave ka vazhduar edhe në vitin 214, i cili ishte më i shprehur në anën e pasivit. Të ardhurat neto që i fitojnë bankat nga interesi (margjina neto e interesit) në procesin e ndërmjetësimit financiar u rritën për 3.9% në fund të vitit 214, që ishte e mjaftueshme për për të përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme përfitimin e përgjithshëm të sistemit bankar. Një kontribut të rëndësishëm lidhur me këtë kishte rënia e theksuar e normave pasive të interesit, në krahasim me ato aktive. Duhet të theksohet edhe zvogëlimi i shpenzimeve operative të bankave, gjë që për herë të parë ka ndodhur viteve të fundit dhe vë në spikamë përmirësimin efikas shpenzues, që reflektohet përmes zvogëlimit të raportit midis shpenzimeve operative dhe të ardhurave të përgjithshme të rregullta, që është në nivelin më të ulët në shtatë vitet e fundit (55.5%). Dëmtimi në kanalin e kreditor të bankave ka vazhduar edhe në vitin 214, por me një ritëm më të ngadaltë. Kreditë jofunksionale edhe më tutje rriten, por me një normë dyfish më të ulët (e cila është 8.3%), me ç rast pjesëmarrja e tyre në të gjitha kreditë është zvogëluar deri më 11.3%. Rritja vjetore dyfish më e ulët e kredive jofunksionale të ndërmarrjeve ka kontribuuar në tërësi në rritjen e ngadaltë vjetore të kredive të përgjithshme jofunksionale. Pas një periudhe disavjeçare të nivelit pothuajse të pandryshuar, kreditë jofunksionale të familjeve kanë shënuar rritje të vogël gjatë vitit 214, por pjesëmarrja e tyre në kreditë e përgjithshme akoma bie. Efektet negative nga një dështim i mundshëm për pagesën e tërësishme të kërkesave jofunksionale ndaj kapitalit të bankave janë të kufizuara, duke marrë parasysh mbulimin e lartë të këtyre kredive me korrigjimin e vlerës. Ekspozimi i përgjithshëm i kredisë ndaj personave jofinanciar karakterizohet me një mbulesë të lartë të instrumente të sigurisë, që në mënyrë plotësuese e zbut nivelin e riskut kreditor të ndërmarrë nga bankat. Likuiditeti i bankave është i qëndrueshëm dhe në nivel të kënaqshëm, dhe mbështetet në prirjen e tyre për ta ruajtur nivelin e qëndrueshëm të likuiditetit të mjeteve, pjesëmarrja e të cilave vazhdimisht është rreth një e treta e aktivit të përgjithshëm. Mjetet likuide mbulojnë rreth 6% të obligimeve afatshkurtra dhe mbi 9% të obligimeve me kontratë me afat maturimi të mbetur deri në 3 ditë, që e vërteton pozicionin likuid të 5

6 kënaqshëm të bankave vendore, si një nga shtyllat kryesore të stabilitetit të përgjithshëm të sistemit bankar. Ekspozimi i drejtpërdrejtë i sistemit bankar ndaj rrezikut të ndryshimeve të variabëlve financiare të tregjeve është rritur në dy vitet e fundit, por rëndësia e tyre është e vogël. Ekzistojnë kushte të kufizuara për realizimin e rrezikut valutor dhe të rrezikut të ndryshimit të normës së interesit në portofolin e aktiviteteve bankare. Rënia e vlerës së euros kundrejt valutave tjera botërore në tregjet ndërkombëtare të valutave nuk ka ndonjë ndikim në stabilitetin e sistemit bankar të Maqedonisë, duke pasur parasysh strategjinë e aplikuar për mbajtjen stabile të kursit valutor të denarit në raport me euron dhe dominimit të kësaj valute në pozicionet që kanë komponentë valutore te bankat. Lidhur me rrezikun e ndryshimit të normave të interesit, raporti në mes të vlerës së përgjithshme të ponderuar të portofolit të aktiviteteve bankare dhe të fondeve vetjake, megjithë rritjen, është i ulët. Pozicioni stabël solvent dhe shkalla dyfish më e lartë e mjaftueshmërisë së kapitalit, në krahasim me minimumin e paraparë bazohet në stabilitetin dhe rezistencën e sistemit bankar të Republikës së Maqedonisë. Në vitit 214, treguesit e aftësisë paguese dhe të kapitalizimit të sistemit bankar kanë shënuar rënie të dukshme për shkak të uljes së përllogaritur të instrumenteve subordinar, por edhe për shkak të përshpejtimit të aktiviteteve të rritjes së bankave. Nevojat për një kapital më të madh për të mbuluar rreziqet, qenë plotësuar me kapitalin e lirë të bankave, të akumuluar në periudhën e kaluar. Rezultatet e testit të stresit tregojnë qëndrueshmërinë e kënaqshme të sistemit bankar, megjithëse në disa banka perceptohet nevoja hipotetike për rikapitalizim gjatë goditjeve të simuluara ekstreme. Në kushtet e forcimit të rritjes ekonomike edhe në të njëjtën kohë mungesës së presioneve të çmimeve në periudhën e ardhshme, në përputhje me parashikimet e BPRM-së, pritet forcimi i mëtejmë i aktiviteteve bankare. Megjithatë, rreziqet nga rimëkëmbja e dobët e ambientit të jashtme akoma janë të pranishme dhe mund të kenë ndikim përkatës ndaj aktiviteteve afariste të subjekteve vendore. Sfida kryesore e bankave në periudhën e ardhshme ka të bëjë me ruajtjen optimale të mbështetjes kreditore ndaj sektorin jofinanciar, por në të njëjtën kohë duke zvogëluar edhe dëmtimet e kanalit bankar, që do të kishte efekte kthyese ndaj profitabilitetit, stabilitetit të kapitalit dhe likuiditetit të bankave. 6

7 II. Rreziqet në punën bankare 7

8 1. Rreziku i kredisë Në kushtet solide të realizimit dhe forcimit solid ekonomik në sektorin privat më 214 portfoliot kreditore të bankave janë rritur me shpejtësi, pjesa më e madhe si rezultat i mbështetjes së madhe të kredive të subjekteve jofinanciare, e cila më së shumti u paraqit në tremujorin e fundit të vitit. Rritja e ngadaltë e kredive jofunksionale gjatë përshpejtimit të aktiviteteve kreditore të bankave, kontribuon në uljen e pjesëmarrjes së kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme, të cilët kanë rënë në shkallën e 11.3% në fund të vitit 214. Shkalla më e lartë e kredive jofunksionale ka vazhduar edhe pas datës së këtij raporti, ndërsa rritja e përgjithshme e kredive është ngadalësuar, kështu që pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme në maj të 215-ës ka arritur në 11.6%. Rreziku i mjeteve vetjake në rast të rrezikut kreditor nga kreditë jofunksionale nuk është i lartë për shkak të mbulesës së lartë të tyre me ndarjen e vlerës së korrigjuar (me 81.9% të korrigjimit vetjak dhe mbi 1% të korrigjimit të përgjithshëm të vlerës). Gjatë tri viteve të fundit ka tendencë të rritjes së ristrukturimit të kredive jofunksionale. Ky jep një sinjal të nevojës së përforcimit të kapaciteteve të bankave që me kohë të përballen me paraqitjen e sinjaleve të problemeve financiare te klientët e tyre dhe pandërprerë, me kohë, me arsye dhe drejt ta bëjnë ristrukturimin e obligimeve të tyre, sepse një sjellje e tillë do të sillte ngadalësimin e rritjes së kredive jofunksionale dhe kurimin e përgjithshëm të kualitetit të portfolieve të kredive të bankave. Grafik 1 Shkalla vjetore e ndryshimeve të ekspozimit të kredisë sipas sektorëve ,3 25,2 1,3 11,6 11,4 5,9 9,5-22,6 -,4 2,9 9,6-13,6-26,9 Burimi: Regjistri i kredisë së bankës popullore, sipas të dhënave nga ana e bankave. 21, Ndërmarrjet dhe klientët të tjer (boshti majtas) Familjet (boshti majtas) Gjithsej eksponimi kreditor (boshti majtas) Institucionet financiare (boshti djathtas) Shteti (boshti djathtas) 18, Ekspozimi i përgjithshëm kreditor i sistemit bankare Në vitin 214 ekspozimi i përgjithshëm kreditor 1 i sistemit bankar është rritur për 36,623 milionë denarë, ose për 9.5% dhe ka arritur në 423,575 milion denarë. Norma vjetore e rritjes është përshpejtuar në krahasim me vitin e kaluar, ku në pjesën më të madhe rrjedh nga përforcimi i dukshëm i aktivitetit kreditor ndaj subjekteve jo financiare 2, e cila ishte shpërndarë pothuajse në mënyrë të barabartë ndaj ndërmarrjeve 3 dhe familjeve. Sipas dinamikës, në tremujorin e fundit të vitit 214 është vërejtur një përkrahja më intensive e kredive për ndërmarrjet 4 që nga fillimi i krizës, 1 Ekspozimi i përgjithshëm i kredisë i përfshin bilancet (kreditë dhe depozitat, lizingun financiar, shlyerja e pagesave sipas garancive të dhëna, akreditivat, mbështetjet dhe pozicione të tjera jashtë bilancit, provizione dhe kompensime, investimi në letra me vlerë dhe instrumente të tjera plotësuese për shitje ose për t i ruajtur deri te pagesa dhe të ngjashme) dhe kërkesa jashtë bilancit (kreditë kornizë të pashfrytëzuara të pakthyera, kreditë kornizë të pakthyera në bazë të tejkalimit të lejuar dhe në bazë të kartelave kreditore, akreditivat,garancitë dhe obligime të tjera potenciale të ngjashme për bankat), të cilët e vënë bankën në rrezik të kredisë. 2 Eksponimi ndaj subjekteve jofinanciare u rrit për 28,411milionë denarë, ose për 1.4%. Sipas veprimtarive/prodhimeve të veçanta, kontribut më të lartë në rritjen kanë dhënë ndërtimtaria dhe tregtia me shumicë dhe pakicë (te ndërmarrjet) dhe kreditë konsumatore (te familjet). 3 Në këtë tekst me ndërmarrje do të nënkuptohen ndërmarrjet dhe klientët tjerë (klient të veprimtarive: arsim, shëndetësi dhe sigurim shëndetësor, art, argëtim dhe rekreacion, veprimtari tjera shërbyese, veprimtari të amvisërive si punëdhënës dhe veprimtari të trupave ekstrateritorial dhe organizimeve ). 4 Kjo ka të bëj edhe për kushtet e favorshme të kreditim të ndërmarrjeve të cilat janë dhënë përmes masave të politikave monetare, duke përfshirë edhe masën jostandarde për nxitjen e aktivitetit të kredisë për neto eksportuesit dhe për prodhuesit e energjisë elektrike. 8

9 Grafik 2 Pjesëmarrja e ekspozimit të pasigurt në ekspozimin e përgjithshëm të kredisë ndaj subjekteve jofinanciare dhe ndaj sektorëve të caktuar ,2 2,1 33,4 16,4 32,9 15, 31,8 31,5 14,1 14, që hap pas pahi çon drejt besimit në aftësinë kreditore të kompanive dhe zvogëlimin e profilit të rrezikut. Kontribut më të vogël në rritjen vjetore të ekspozimin e përgjithshëm (36.9%) ka ekspozim ndaj sektorit financiar 5. Rritja e ekspozimit të kredisë në vitin 214 në mënyrë të konsiderueshme mbetet prapa rritjes së para-krizës në vitin 27, por është dy herë më e lartë se rritja modeste e arritur në krizën e vitit 29, pas të cilës u shfaq stabilizim i përkohshëm i rritjes. 1 1, 6,7 4,9 3,3 3, Ndërmarrjet Subjektet jofinanciare Personat fizik Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 3 Realizimi i rrezikut të kredisë në portofolin e bankave në milionë denarë dhe ,1 42,4 Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 42,8 1, Ndryshimet në marrjen e mjeteve në bazë të joarkëtimit të kërkesave (boshti majtas) Çregjistrimi i kërkesave nga subjektet jofinanciare (boshti majtas) Ndryshimet në kreditë e maturuara të pastrukturuara të subjekteve jofinanciare me vonesë prej 61 gjer në 9 ditë (boshti majtas) Ndryshimet në kreditë e ristrukturuara të rregullta të subjekteve jofonanciare (boshti majtas) Ndryshimet në kreditë jofunksionale të subjekteve jofinanciare (boshti majtas) Gjithsej materializimi i rrezikur kreditor / Gjithsej ndryshimi i kredive bruto (boshti djathtas) Pjesa më e madhe, ose 88.7% nga portofoli i kredive (ndaj subjekteve jo financiare 6 ) të bankave është me status të rregullt (funksional). Mbulimi i kredive të rregullta me përmirësimin e vlerës së përcaktuar për to, gjegjësisht nivelin e humbjeve të pritura nga këto kredi është relativisht i ulët edhe në fund të vitit 214 ishte 2.9%. Niveli i humbjeve të pritura nga portofoli i përgjithshëm i sistemit bankar, që mbulimi i tij me përmirësimin e veçuar të vlerës dhe rezervës së veçantë, ndihmës totale për zhvlerësim dhe rezervë të veçantë është 1.5%. Mbulimi i lartë me siguri të caktuar është karakteristikë për ekspozimin e përgjithshëm kreditorë ndaj subjekteve jo financiare dhe për sektorë të veçantë. Kjo kontribuon në "zbutjen" e nivelit të rrezikut kreditor të marra nga bankat dhe njëherit, mund të shërbejë si një burim potencial për pagesën e ekspozimit të papaguar. Por në raste ekstreme kjo mund të thotë shndërrimi i riskut kreditor në risk të pamundësisë për shitje (me çmim të duhur) të pronës që do të merrej për pagesën e kërkesave. Në fund të vitit 214 pjesëmarrja e ekspozimit të pasiguruar ndaj ndërmarrjeve është vetëm 3.%. E kundërta e kësaj, pjesëmarrja e ekspozimit të pasiguruar ndaj personave fizikë të cilët përjashtohen nga ekspozimi në bazë të saldos 5 Ekspozimi ndaj institucioneve financiare është rritur për , ose për 18.1% për shkak të rritjes së plasimit të depozitave në Bankën popullore dhe të mjeteve në bankat e huaja. Investimet në letrat shtetërore me vlerë janë ulur, ku dhe ekspozimi ndaj shtetit është zvogëluar për milionë denarë ose për 13.6%. 6 Në tekstin e mëtutjeshëm, analiza e plotë e kredive jofunksionale, të rikonstrukturuar dhe të prolonguar si dhe shlyerjet bëhet fjalë vetëm për subjektet jofinanciare. 9

10 Grafik 4 Pjesëmarrja e ekspozimit të madh ndaj subjekteve jofinanciare në mjetet e veta bankare ,4 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 65,9 73, Grafik 5 Struktura dhe shkalla mesatare e rrezikut të ekspozimit të kredisë ndaj subjekteve jofinanciare, sipas afatit të pagesës bazë во 215 во 216 во 217 Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 9.9 во во 219 Struktura e ekspozimit kreditues sipas afatit të maturimit Niveli mesatar i rrezikshmërisë së ekspozimit kreditor i cili maturon në datën përkatëse во 22 после 22 negative në llogarit; e transaksionit të tyre dhe të kartelave kreditore 7 është pak më e madhe dhe është 16.8%. Në vitin 214 Bankat kanë menaxhuar më mirë me rrezikun e kredisë. Në fakt, vetëm 1.8% nga ndryshimet e bruto kredive të sistemit bankar është shkak i përballjes me rrezikun e kredisë në portofolin e bankave 8. Kjo tregon se rritja e një pjese të madhe e bruto kredive ka të bëjë me rritjen e madhe të kredive pa i dëmtuar bankat. Ky kontribut është dukshëm më i mirë në krahasim me vitin 213, kur realizimi i rrezikut të kredisë kushtëzoi thuajse gjysmën e ndryshimit të bruto kredive dhe veçanërisht në krahasim me 29, kur edhe përkundër stabilizimit të njëpasnjëshëm të efekteve të krizës paraqitet ulja e kredive pa shenja të dëmtimit ku ndryshimet e bruto kredive (14.1%) del si rezultat i realizimit të rrezikut të kredisë në portfolion e bankave. Koncentrimi i rrezikut të kredisë i përcjellë përmes pjesëmarrjes së ekspozimit të madh 9 ndaj subjekteve jo financiare në mjetet e veta të bankave janë rritur në fund të vitit 214. Megjithatë, kjo pjesëmarrje është dukshëm më e ulët në krahasim me fundin e vitit 29, kur një pjesë e madhe e ekspozimit të kredive të bankave ishte përqendruar në ekspozimet e tyre të mëdha. Që atëherë, ky tregues ka rënie të vazhdueshme deri në vitin 213. Në disa banka, pjesëmarrja e ekspozimeve të mëdha ndaj subjekteve jo financiare të subjekteve jo-financiare shkon në interval prej 1% deri në 246.%. Që atëherë, ky tregues ka rënie të vazhdueshme deri në vitin 213. Në disa banka, pjesëmarrja e ekspozimeve të mëdha ndaj subjekteve jofinanciare sillet në interval prej 1% deri në 246.%. Duke i përfshirë edhe ekspozimet e bankave ndaj institucioneve financiare dhe plasmanët në bonot e thesarit dhe letrat shtetërore me 7 Një pjesë e madhe e pagesave të ekspozimi është mbuluar me të ardhura mujore prej huamarrësve. 8 Realizimi i përgjithshëm i rrezikut të kredisë është llogaritur si shumë e ndryshimeve vjetore në kredive jofunksionale, kreditë e rregullta të ristrukturuar, kreditë jo të ristrukturuar me vonesë prej 61 deri në 9 ditë, shlyerjet e kryera të kërkesave dhe mjetet e marra në bazë të kërkesave të pambledhura. Ndryshim total i bruto kredive i referohet ndryshimit vjetor të bruto kredive duke përfshirë ndryshimin e kredive të fshira dhe të mjeteve të marra në bazë të kërkesave të pashlyera, sepse edhe ato dikur ishin kredi. 9 Ekspozimi i madh ndaj personii ose personave që kanë të bëjnë me të paraqet ekspozim të njëjtë ose më e lartë se 1% e mjeteve të veta të bankës. 1

11 Grafik 6 Mujore (lartë) dhe vjetore (poshtë) ndryshimi i kredive jofunksionale i subjekteve jofinanciare dhe i sektorëve të veçantë në milionë denarë dhe 2, 1,5 1, , -1,5 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Ndërmarrjet (boshti majtas) Familjet (boshti majtas) Ndërmarrjet (boshti djathtas) Familjet (boshti djathtas) Subjektet jofinanciare (boshti djathtas) Grafik 7 Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme të subjekteve jofinanciare dhe të sektorëve të veçantë ,5 6,8 5,3 9,6 9,1 8, ,2 15,3 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 11,5 6,4 11, Ndërmarrjet Familjet Subjektet jofinanciare 5, vlerë. Pjesëmarrja e ekspozimeve të mëdha në mjetet e veta të bankave është dukshëm më e lartë në fund të vitit 214 dhe ka arritur nivelin më të lartë 1 historik prej 233.1%. Në disa banka, kjo përqindje shkon nga 57.6% në 755.1%, e cila është në kuadër të limitit të paraparë maksimal 11. Sipas afatit të paraparë të maturimit të kryegjësë, deri në fund të vitit 215 pritet të maturojnë 29.6% nga ekspozimi i përgjithshëm ndaj subjekteve jofinanciare më Duke pasur parasysh nivelin e tyre të ulët të rrezikut 12, nuk mund të ketë vështirësi serioze për pagesën e këtyre ekspozimeve Kreditë jofunksionale Cilësia e portofolit të kredisë të sistemit bankar, e përcjellë nga ndryshimet e kredive jofunksionale të subjekteve jofinanciare shënon përmirësim, i cili nuk ishte i vazhdueshëm gjatë gjithë vitit. Pas përmirësimit në tremujorin e parë të vitit 214, në prill u paraqit përkeqësimi i cilësisë së portofolit të kredisë, një trend që zgjati deri në nëntor, që në dhjetor të ketë prapë rënie të kredive jofunksional, në bazë të të dhënave mujore dhe tremujore. Në vitin 214, shkalla vjetore e rritjes së kredive jofunksionale ka rënë në nivelin njëshifror, e cila është 8.3%. Pas një rritjeje të ndjeshme të shkallës së rritjes së këtyre kredive gjatë krizës (28-29) në periudhën e pas krizës ka treguar stabilitet. Rritja e kredive jofunksionale dhe intensiteti i tij i ndryshueshëm janë rrjedhojë e ndryshimeve të ndërmarrjeve në veçanti te disa klientë. Kështu, në vitin 214, rritja e kredive jofunksionale është pasojë e probleme të përkeqësuara të disa klientëve të veprimtarive tregtia me shumicë dhe pakicë dhe "veprimtaritë e pasurive të patundshme." 1 Nga viti 25, prej kur kemi edhe të dhëna të disponueshme për këtë tregues. 11 Shuma e përgjithshme e ekspozimeve të mëdha nuk duhet ta kalojë tetë herë shumën e fondeve të veta të bankës. 12 Ekspozimi i klasifikuar në kategoritë e rrezikut "A" dhe "B" merr pjesë me 92.4% në ekspozimin e përgjithshëm të kredisë e cila arrin për pagesë deri në fund të vitit 215 dhe një pjesë e madhe (75.7%) i referohet kompanisë dhe konsumatorëve të veprimtarive "tregtia me shumicë dhe pakicë", "industria" dhe "ndërtimtaria", ku niveli mesatar i rrezikut është në kategorinë e rrezikut "B". 11

12 Grafik 8 Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme të ndërmarrjeve (lart) dha amvisërive (poshtë) sipas bankave Duke pasur parasysh zhvillimet pozitive në sektorin real nuk pritet ngritje e madhe në normën e kredive jofunksionale në periudhën e ardhshme. Ndryshimet e kredive jofunksionale të ekonomisë familjare janë relativisht të qëndrueshme, me një ngritje të dobët gjatë gjithë periudhës së pas krizës. Në vitin 214, ngritja lart është më e dukshme te kreditë jofunksionale të ndërtimeve banesore dhe të kredive për konsumatorë Bankat e veçanta Mediana Rritja më e ngadaltë e kredive jofunksionale në kushtet e një përshpejtimit të aktivitetit kreditor të bankave kontribuon në rënien e pjesëmarrjes në kreditë jofunksionale me 11.3%. Edhe pse ndërmarrjet janë bartëset e rritjes së përgjithshme të kredive jofunksionale, te ato ndërmarrje shihet një rritje minimale për shkak të rritjes së kredive të përgjithshme të ndërmarrjeve. Megjithatë, ky tregues në fund të vitit 214 është dy herë më i lartë krahasuar me vitin 28. Norma e kredive jofunksionale të familjeve 13 vazhdon të bjerë dhe ka rënë në nivelin më të ulët pas vitit Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Më 215 shkalla e kredive jofunksional shkon drejt ngritjes lart dhe në muajin mars është ngritur në 11.6%. Ka një përqendrim të rrezikut të kredisë në disa banka. Matja është bërë përmes pjesëmarrjes së kredive jofunksionale në të gjitha kreditë e ndërmarrjeve dhe të ekonomisë familjare të disa bankave. Kështu, në analizën e periudhës tetëvjeçare, shkalla e lartë e kredive jofunksional të ndërmarrjeve është kushtëzuar nga disa banka të cilat këtë përqindje e kanë tejkaluar 1%. Në vitin 214 ka pasur një konvergjencë të normës së kredive jofunksionale (të ndërmarrjeve dhe të ekonomisë familjare) në banka të veçanta ndaj normës së sistemit bankar. Shenjat e përmirësimit të cilësisë së portofolit të kredisë tregon edhe e 13 Norma e kredive jofunksionale paraqet pjesëmarrjen e kredive funksionale në gjithsej kreditë. 12

13 Grafik 9 Kalimi i ekspozimit të kredisë për ndërmarrjet (lart) dhe ekonomive familjare (më poshtë) nga statusi i rregullt në statusin jofunksional ,4 T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T nga А (boshti majtas) nga B (boshti majtas) 1,8 1,5,7 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, 2, 1,5 ashtuquajtura matricat e tranzicionit. Përqindja e ekspozimit të kredisë me status të rregullt, e cila për një periudhë tremujore kalon në ekspozim me status jofunksional ulet në.6% në tremujorin e fundit të vitit 214 (1.1% në fund të tremujorit të tretë dhe 1.6% në fund të vitit 213). Zhvendosja e ekspozimit ndaj sektorëve të veçantë nga ai i rregullt në status jofunksional, për një tremujor e tregon rritjen e ngadaltë të kredive jofunksionale. Kalimi në statusin e jofunksionalit dukshëm është më i ulët se në tremujorin e dytë të vitit 29, kur në kushtet derdhjes së efekteve negative nga kriza hetohet kalim më i madh i ekspozimeve të rregullta nga subjektet jofinanciare në status jofunksional në gjashtë vitet e fundit Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 1 Ndryshimet vjetore të korrigjimeve të vlerës për sektorë të caktuar në milion denarë dhe ,3 Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 1,4,6,5 T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T.4 T.1 T.2 T.3 T Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues ndaj shtetit (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues ndaj institucioneve financiare (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues të ngelur ndaj familjeve (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së kredive jofunksionale të familjeve (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së kredive të rregullta të familjeve (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditues të ngelur ndaj ndërmarrjeve (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së kredive jofunksionale të ndërmarrjeve (boshti majtas) Korrigjimi i vlerës së kredive të rregullta të ndërmarrjeve (boshti majtas) Norma e ndryshimit të gjithsej vlerës korrigjuese (boshti djathtas) 8, ,,5, Mbulimi i kredive jofunksionale me korrigjime të ndarë të vlerave është i lartë, i cili është tregues i kapacitetit të kënaqshëm të sistemit bankar për të absorbuar humbjet e mundshme të kredisë. Në fund të vitit 214, mbulimi me korrigjim të vërtetuar të vlerës u rrit në 14.7%, ndërsa me korrigjim të vlerës të kredive jofunksional në 81.9%. Kjo del nga rritja e madhe e korrigjimit vlerës së kredive jofunksionale nga rritja e vetë kredive jofunksionale. Mbulimi i kredive me probleme me korrigjime të vlerës shënon lëvizje në rritje të vazhdueshme në fund të vitit 29 i cili është një tregues i qasjes më konservative të bankave gjatë shqyrtimit të rreziqeve e një pamundësi të shlyerjes së kredive me sinjalizime serioze të dëmtimit. Struktura e kredive me probleme të subjekteve jofinanciare, tërësisht marrin pjesë kreditë e rezervuara jofunksionale me 56.3%, ndërsa korrigjimi i vlerës së vërtetuar përbën rreth dy të tretat (68.7%) e korrigjimit të kredive me probleme. Nëse bankat i shlyejnë kreditë të cilat plotësisht janë të rezervuar, mbulimi i kredive me probleme me korrigjim të vlerës që është përcaktuar për ta do të reduktohet në 58.5%. Për këtë supozim, pjesëmarrja e kredive jofunksionale në kreditë e përgjithshme do të jetë dy herë më shumë më i ulët, ose do të jetë 5.3%. Duke pasur parasysh mbulimin e lartë të kredive jofunksionale, rreziku 13

14 Turqia Maqedonia Polonia Rumania Slovakia R.Çeke Bos&Herc. Kroacia Hungaria Slovenia Sërbia Mali i Zi 11.5 Grafik 11 Mbulimi i kredive jofunksionale dhe pjesëmarrja e kredive jofunksionale neto në mejtet e veta të bankave Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 12 Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në mjetet personale sipas bankave ,8 13,5 -,8 7,9 13,3 8,1-1,9 14,7 11,6 11, Mbulimi i kredive jofunksionale me vlerë të përgjithshme koorigjuese dhe rezervë të veçantë (boshti majtas) Mbulimi i kredive jofunksionale me koorigjimin e vlerës dhe rezervës përkatëse për vetëm kredive jofunksionale (boshti majtas) Kreditë jofunksionale-neto nga vlera e përgjithshme koorigjuese / mjetet vetanake (boshti djathtas) Kreditë jofunksionale-neto nga vlera koorigjuese e kredive jofunksionale / mjetet vetanake (boshti djathtas) 81,9-3, për mjete të veta të sistemit bankar si pasoj e mos arkëtimit eventual të parave është minimal. Gjatë supozimit ekstrem për mospagesën e plotë të kredive me probleme dhe shfrytëzimin e korrigjimit të vlerës, i cili i dedikohet vetëm këtyre kredive, fondet e tyre në fund të vitit 214 do të zvogëlohen për 11.5%, pothuajse identike si edhe reduktimi i supozuar të fund të vitit 213. Gjatë disa viteve të fundit, pjesëmarrja e pjesës së parezervuar të kredive jofunksionale në fondet e tyre te një pjesë e bankave gradualisht konvergohen drejt mesatares. Megjithatë, te disa banka shihet një devijim i dukshëm nga mesatarja, që do të thotë se është një rrezik i lartë për fondet e tyre nga shfrytëzimi eventuali i rrezikut të kredisë nga kreditë jofunksionale Bankat në veçanti Mediana Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 13 Pjesëmarrja e pjesës së parezervuar të kredive jofunksionale në metet e veta, te vendet e përzgjedhura Mesatarja e vendeve të analizuara Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave, internet-faqeve të FMN dhe të bankave qendrore. Shënim: Të dhënat janë me gjendje të , përveç për Maqedoninë ( ) dhe Çekinë ( ). Në krahasim me disa vende fqinje dhe më gjerë, pjesëmarrja e pjesës së parezervuar nga kreditë e përgjithshme jofunksionale 14 në mjetet e veta të sistemit bankar të Republikës së Maqedonisë është dukshëm më i ulët. Ky tregues është i favorshëm vetëm në sistemin bankar të Turqisë. Pjesëmarrja në pjesën e parezervuar të kredive jofunksionale në fondet e veta të sistemit bankar të Republikës së Maqedonisë është tre herë më e vogël nga vlera e mesatares së llogaritur të sistemeve bankare të vendeve të krahasuara. 14 Kreditë jofunksionale të subjekteve financiare dhe jofinanciare. 14

15 Grafik 14 Shkalla mesatare e rrezikut të kredive me pagesën e duhur-bazë në afat prej 61 dhe 9 ditë ,1 1,4 6,8 1,5 13,6 9,1 Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 2,2 14,6 11,5 1,3 15, ,3 Pjesëmarrja e kredive me maturim të pjesës nga 61 gjer më 9 ditë në gjithsej kreditë e rregullta të subjekteve jofinanciare (boshti majtas) Pjesëmarrja e kredive jofunksionale në gjithsej kreditë e subjekteve jofinanciare (boshti majtas) Niveli mesatar i rrezikshmërisë së kredive me maturim të pjesës nga 61 gjer më 9 ditë të subjekteve jofinanciare (boshti djathtas) Kreditë e maturuara, të ristrukturuar dhe kreditë e shlyera Kreditë e maturuara me periudhë kohore të vonuar të shlyerjes së kryegjësë në afat prej 61 dhe 9 ditë paraqesin një burim potencial të rritjes së kredive me probleme në muajin e ardhshëm. Duke supozuar se në asnjë nga këto kredi nuk do të mund ta paguajnë borxhin e vonuar në muajin e ardhshëm, 1.3% e kredive të përgjithshme në afat prej do të kalonin në kredi jofunksionale 15, të cilat vetëm në këtë drejtim kreditë me probleme do të rriten për 2,83 milionë denarë ose 9.9%. Por rritja e realizuar në muajin e ardhshëm (janar 215) dukshëm është më i vogël dhe arrin në 2.2%, apo 635 milionë denarë, i cili është një tregues i mirë i shlyerjes së pagesës së vonuar apo të mbetur prej 61 deri 9 ditë. Grafik 15 Struktura e kredive të ristrukturuara sipas statusit (i rregulltë apo jofunksional), sipas viteve Në milionë denarë dhe ,3 9,2 7,1 7,1 11,8 11, Të maturuar (boshti majtas) Jofunksional (boshti majtas) Të rregullt (boshti majtas) Pjesëmarrja e kredive të prolonguara në gjithsej kreditë (boshti djathtas) Pjesëmarrja e kredive jofunksionale të cilët papraprakisht ishin prolonguar në gjithsej kreditë jofunksionale (boshti djathtas) Burimi: Regjistri i kredive të Bankës popullore Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 6,5 5, Sipas rregullores, ndryshimi i kushteve kontraktuese të kredive nëpërmjet vazhdimit të afatit të vonuar nuk ka të bëjë gjithmonë me gjendjen e dobët financiare të klientëve. Por, fakti që 11.2% e kredive të përgjithshme me probleme paraprakisht kanë qenë të prolonguar, është tregues se kreditë me probleme janë burim i rritjes së kredive jofunksionale. Kreditë e prolonguar kanë qenë në rangun më të lartë që nga fillimi i krizës në vitin 28 deri në vitin 212, kur filloi të bjerë (paralelisht me rritjen e kredive të ristrukturuara), por në strukturën e tyre është rritur pjesëmarrja e kredive të mëparshëm të prolonguar, të cilët e kanë marrë edhe statusin jofunksional. Edhe pse niveli mesatar i rrezikut të përgjithshëm të kredive të prolonguar relativisht është i ulët (22.3%), mbulimi i kredive me probleme që më parë kishin qenë të prolonguar duke e bërë korrigjimin e vlerës së është 83.9% dhe janë të njëjtë me kategorinë e rrezikut "D". Dinamika e kredive "më të rrezikshëm" kryesisht është i kushtëzuar me identifikimin 15 Pjesëmarrja më e vogël e kredive me pjesë maturimi në mes 61 dhe 9 ditë më në krahasim me vitet e kaluara ka të bëj me atë që në këtë analizë në fund të vitit 214 janë përfshirë kreditë të cilët vonojnë në pagesë vetëm të kryegjësë në mes 61 dhe 9 ditë, ndërsa për vitet e ngelura kreditë që vonojnë në mes 61 dhe 9 ditë në bazë të cilit do zë (kryegjëja, intersi apo kërkesë tjetër) në datën e lajmërimit. Fokusimi i analizës vetëm në kreditimin me vonesë pagese të kryegjësë u mundësua me ndryshimet e rregullativë së Regjistrit kreditues nga viti (sipas udhëzimeve për realizimin e Vendimit për përmbajtjen dhe mënyrën e funksionimit të Regjistrit kreditues Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.14/214 ). 15

16 Grafik 16 Struktura e kredive të ristrukturuar sipas kohëzgjatje së greis-perudhës së lejuar Në milionë denarë dhe ,3 5,3 1,5 1,5 6,1 6,3 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 23,7 28, Të maturuar (boshti majtas) Jofunksional (boshti majtas) Të rregullt (boshti majtas) Pjesëmarrja e kredive të ristrukturuara në gjithsej kreditë (boshti djathtas) Pjesëmarrja e kredive jofunksionale të ristrukturuara në gjithsej kreditë jofunksionale (boshti djathtas) me kohë të vështirësive financiare të klientëve nga bankat dhe dhe duke e përcjellë me kohë ristrukturimin e drejtë të kërkesave sipas kërkesave dhe mundësive të klientëve të tyre, që është e vetmja mënyrë e përmirësimit të shlyerjes së detyrimeve dhe e kufizimit të rritjes së kredive jofunksionale. Në vitin 214, ndryshimi i kredive të përgjithshëm të ristrukturuar është më i ngadaltë dhe me një rritje më të madhe se dy vitet paraprak, ndërkohë që pjesëmarrja e tyre në kreditë e përgjithshme të subjekteve jofinanciare ka mbetur relativisht stabile. Kreditë e ristrukturuara kanë filluar të rriten gradualisht nga fundi i vitit 21 me freskimin e aktivitetit kreditor të bankave, ndërsa në vitin 212 janë rritur me një ritëm të shpejtë (kur një stimulim i caktuar për përdorim më të madh të mundësive paraekzistues dhe ekzistues për ristrukturim u bë nevojë dhe pas saj u bë edhe edhe aprovimi i rregullores së re për administrimin e rrezikut të kredisë, e cila parashikonte një përqindje minimale të rezervimit të kredive me probleme në shumë prej 3%). Në tri vitet e fundit vërehet përkeqësimi i strukturës së kredive të ristrukturuara, përkatësisht tendenca e rritjes së kredive jo funksionale dhe ngecje e rritjes së kredive të rregullta të ristrukturuara, madje edhe uljen e tyre në fund të vitit 214. Kjo buron nga kreditë e reja të ristrukturuara që kishin status jofunksional gjatë ristrukturimit, por edhe gjatë kërkesave të ristrukturuara, të cilat në vitin 214 e morën statusin jofunksional. Vetëm në vitin 214, rreth gjysma e kredive të reja jofunksionale 16, më parë u ristrukturuan, por pjesëmarrja e tyre në kreditë e përgjithshme jofunksionale ishte e ulët dhe merrnin pjesë me 8.%. Rritja e vazhdueshme e pjesëmarrjes së kredive të ristrukturuara me probleme në kreditë e përgjithshme me probleme në tri vitet e fundit, tregon se bankat ndërhyjnë me vonesë dhe jo me kohë ndaj kërkesave të klientëve për ristrukturim, sepse ata tashmë përballen me vështirësi financiare dhe obligimet e tyre e kanë marrë statusin me probleme, por edhe 16 Kreditë e reja jofunksionale me datë , të cilët kanë qenë të rregullt më

17 Grafik 17 Struktuara e kredive jofunksionale sipas gjatësisë së lejuar të grejs periudhës në milionë denarë dhe ,4 12, 23, 23,9 36,4 35, gjer në një vit nga një gjer më tre vite gjithsej Kreditë jofunksionale me grejs periudhë te lejuar (boshti majtas) Pjesëmarrja e kredive jofunksionale me grejs periudhë të lejuar në gjithsej kreditë jofunksionale (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 18 Struktura e kredive të ristrukturuara sipas gjatësisë së lejuar të grejs periudhës në milionë denarë dhe 12, 1, 8, 6, 4, 2, gjer në një vit nga një gjer më tre vite gjithsej Kreditë e ristrukturuara me grejs periudhë të lejuar (boshti majtas) Pjesëmarrja e kredive të ristrukturuara me grejs periudhë të lejuar në gjithsej kreditë e ristrukturuar (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave disa nga të ristrukturuarat nuk kanë qenë të suksesshëm dhe nuk u kanë ofruar mundësi lehtësimi të borxhit të konsumatorëve. Një qasje e tillë e vonuar e bankave për të ristrukturuar nevojat vërtetohet nga përqindja e lartë e pjesëmarrjes së kredive me status të probleme në strukturën e përgjithshme të kredive të ristrukturuara (51.7%). Rritja e ristrukturimit të kredive jofunksionale dhe rritja e përshtatshme e korrigjimit të vlerës për ta 17 sjell deri te rritja e nivelit mesatar të rrezikut të kredive të përgjithshme të ristrukturuara me 45.9%, që korrespondon me një kategorinë e rrezikut "G" (39.7% me ). Te më shumë se një e treta (35.9%) e kredive me probleme më është lejuar një greis-periudhë 18 gjatë dhënies së kredive ose në procesin e ristrukturimit të tyre. Këto kredi përbëjnë 19.1% 19 nga kreditë e përgjithshme me dhënie të greis- periudhës që tejkalon pjesën e kredive me probleme ndaj kredive të përgjithshme (që përbën 11.3%) me 58.1% të kredive me probleme me greis-periudhë të dhënë. Greis-periudha u është lejuar gjatë ristrukturimit, përkatësisht pasi banka ka vërejtur se gjendjen financiare e klientit përkeqësohet. Aplikimi i greis-periudhës si një nga elementet e veçanta të ristrukturimit, mund t'i vonojë apo t'i pengojnë parashikimet e efekteve të ristrukturimit dhe të aftësive kreditore të klientit deri në skadimin e periudhës së greisit 2. (7.3% nga kreditë e përgjithshme të ristrukturuara në fund të vitit 214 janë me aprovim të periudhës së greisit dhe 72.2% nga kreditë e përgjithshme të ristrukturuara me probleme të aprovuara me greis periudhë) 21. Për këtë arsye, ka një rezervë në lidhje me realitetin e rezervave për pjesën e portofolit të kredisë së bankave që janë ristrukturuar, por 17 Niveli mesatar i rrezikshmërisë së kredive jofunksionale të ristrukturuara u rritën në 66.6% (59.2% më ). 18 Greis-periudha ka të bëjë me gjatësinë kohore të kontraktuarderi në maturim të anuitetit të parë, në kushte të pagesës së prolonguar të kryegjësë, edhe atë për kredi me pagesë të anuitetit. 19 Kreditë jofunksionale me grej periudhë të lejuar thuajse në tërësi (95.6%) ka të bëjë me ndërmarrjet edhe ate ndaj klientëve me veprimtari Industri dhe tregëti me shumicë dhe pakicë. 2 Supozohet se në qoftë se nuk iu është lejuar greis-periudha, këto kredi do të kishin marrë statusin me probleme, i cili do të reflektohej në mënyrë adekuate me nivelin e përgjithshëm të kredive me probleme. Gjegjësisht, klienti gjatë greis-periudhës është i detyruar të shlyej vetëm kamatën e interesit, e cila zakonisht është një lehtësim i dukshëm dhe nuk vjen deri te shprehja e aftësisë kreditore e klientit deri sa t'i kalojë skadimi i greis- periudhës 21 Këto kredi në përgjithësi i përkasin ndërmarrjeve, por shpërndahen edhe te konsumatorëve e disa veprimtarive, edhe atë në "industri", "furnizimi me energji elektrike, gaz, avull dhe kondicionuar", "tregti me shumicë dhe pakicë" dhe "veprimtaria që ka të bëjë me pasurinë e patundshme 17

18 me miratim të greis- periudhës. Veç kësaj, në raste të caktuara greis-periudha e maskon (e vonon) njohjen e humbjeve të pritura të kredive apo statusin jofunksional të klientit. Grafik 19 Struktura e kredive të ristrukturuara para dy vjetësh me gjendjen e datës së caktuar Grafik 2 Shlyerja brenda vitit në milona denarë ,7 2,6 44,4 38,4,8 5, 23,1 17,2 14, 17, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave ,7 25, 1,5 18,9 14,1 21,6 23, Ndërmarrjet Personat fizik Subjektet jofinanciare 24,3 25,1 12, Ndërmarrjet Familjet Kreditë e arkëtuara Kreditë e çregjistruara Kreditë me status jofunksional Kreditë me status të rregullt me vonesë prej 61 gjer më 9 ditë Kreditë me status të rregullt me vonesë prej 1 gjer më 6 ditë Kreditë me status të rregullt pa vonesa Suksesi i ristrukturimit vlerësohet sipas performancave të kredive dy vjet pas ristrukturimit 22, duke pasur parasysh se periudha prej dy viteve është e mjaftueshme për të marrë në konsideratë efektet e aktiviteteve të bankave. Me "ristrukturim të suksesshëm" të kredive kuptojmë ato kredi të cilat janë paguar me kohë ose kanë status të rregullt dy vjet pas ristrukturimit. Kështu, në fund të 214-ës ristrukturimit ishte "i suksesshëm", te 59.7% dhe 74.6% e kredive të ristrukturuara të ndërmarrjeve dhe t; familjeve, përkatësisht. Megjithatë, një rrezik potencial për uljen e efektivitetit të ristrukturimit të kryer, paraqesin kërkesat të cilat kanë status të rregullt, por që kanë vonesë prej 61 deri 9 ditë 23. Në qoftë se këto kredi të rregullta përjashtohen nga analiza, atëherë 54.8% e kredive të ristrukturuara të ndërmarrjeve dhe 62.3% e këtyre kredive të ekonomisë familjare do të konsiderohen të suksesshëm. E kundërta e kësaj, ristrukturimi ka dëshmuar si jo i suksesshëm 24 te 4.3% dhe 25.4% e kredive të ristrukturuara për ndërmarrjet dhe ekonomitë familjare. Shlyerjet e bëra në vitin 214 arrijnë në milionë denarë dhe janë dy herë më të larta se në vitin 213. Ky është një tregues se shlyerjet ketë ndonjë ndikim të dukshëm në rritjen e ngadalshme të kredive me probleme, sidomos në lëvizjen e rënies në tremujorin e fundit të vitit. Kështu, nëse e përjashtojmë efektin e parë të shlyerjes edhe në vitin 213 dhe 214, norma vjetore e rritjes së kredive me probleme në do të jetë më e lartë për 2. pikë përqindje, ndërsa, nëse përjashtohet efekti i shlyerjes vetëm për vitin 214, norma vjetore e rritjes do të ishte më e lartë për 4.8 pikë përqindje. Kërkesat e shlyerjes pothuajse tërësisht (93.7%) kanë të bëjnë me kompanitë, te të cilat nëse përjashtohet efekti i tyre, norma vjetore e rritjes 22 Analiza e përcjell gjendjen me të atyre kredive të cilët kanë qenë të rikonstruktuar gjatë vitit 212. Aty bëjnë pjesë vetëm kreditë të cilët janë rikonstruktuar në 212, e që më kanë status të rregullt apo jofunksional dhe kreditë të cilët kanë dalë nga portfolio për shkak të shlyerjes së pagesës ose të çregjistruar, ndërsa mbeten kreditë të cilët janë paguar përmes marrjes së pasurisë. E njëjta logjikë zbatohet edhe për kreditë e rikonstruktuar me gjendjen e tyre në fund të vitit 213 dhe Kreditë që kanë arritur nga 61 deri 9 ditë janë analizuar më poshtë. 24 Për kredi të rikonstrukturimit të pasukseshëm llogariten kreditë jofunksionale dhe kreditë e shlyer. 18

19 Grafik 21 Shkalla mjaftueshmërisë së kapitalit sipas veprimtarive të ndara, para dhe pas simulimit të parë (lart) dhe të dytë (poshtë) të dy sektorëve së bashku 17,5 17, 16,5 16, 15,5 15, 17,4 16,9 16,4 15,9 15,4 14,9 14, CAR para shoqeve CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga industria 15,7 15,6 15,5 15,2 14,7 14,5 CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga aktivitetet në lidhje me patundshmëritë, huazimet dhe aktivitetet afariste CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga bujqësia, gjueti dhe pylltari CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga ndërtimtaria CAR pas përkeqësimit të aftësisë kredituese të klientëve nga tregtia me shumicë dhe pakicë 15,7 15,6 15,6 15,5 15,3 15, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Vërejtje: shkurtesa CAR shënon shkallën adekuate të kapitalit. së kredive me probleme do të jetë më e lartë për 3.2 dhe do të arrijë 13.1%. Në periudhën e ardhshme mund të pritet ulje të kredive me probleme për shkak të shlyerjeve të mëdha. Duke pasur parasysh përfshirjen e madhe të këtyre kredive janë futur në kategorinë e rrezikut "D" të cilat gjatë kohë janë të rezervuar dhe akoma janë të pranishëm në bilancet e bankave Stres-testi - simulimi i rritjes së rrezikut të kredisë Testet e stresit, të cilat kryhen në mënyrë të rregullt kanë për qëllim ta shqyrtojnë ndjeshmërinë e sistemit bankar nëse hetohet përkeqësimi i cilësisë së segmenteve të caktuara të portofolit të kredisë. Ato përbëhen nga simulimet hipotetike prej 1% (simulim i parë) dhe 3% (simulimi i dytë) i ekspozimit të kredisë ndaj ndërmarrjeve (sipas aktivitetit) dhe ekonomive familjare (të prodhimeve të kredive) veç e veç, dhe për të dy sektorët dhe për dy kategoritë e rrezikut më të lartë. Rezultatet e simulimeve tregojnë rezistencë të sistemit bankar ndaj goditjeve të simuluara, por pak janë më të dobët në krahasim me atë të fundit të vitit 213. Kjo ndodh për shkak të kapitalit të ulët të sistemit bankar para simulimeve, por edhe për shkak të ndjeshmërisë së madhe të disa bankave të caktuara ndaj goditjeve të supozuara. Megjithatë, mjaftueshmëria e kapitalit të sistemit bankar nuk është zvogëluar nën 8% para asnjë simulimi, edhe pse te disa banka ndjehet nevoja e rikapitalizimit gjatë goditjeve të simuluara. Rënia më e madhe e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit gjatë krahasimit të dy simulimeve hetohet një përkeqësim i aftësisë kreditore të klientëve nga veprimtaritë e "industrisë" dhe "tregtisë me shumicë dhe pakicë" (shtojca nr. 29). 19

20 2. Rreziku i likuiditetit Vëllimi i kënaqshëm dhe pjesëmarrja e qëndrueshme i mjeteve likuide në aktivin e përgjithshëm të sistemit bankar, u mundësojnë bankave që të menaxhojnë sa më mirë me likuiditetin dhe ta mbajnë nivelin e duhur të rrezikut të likuiditetit. Rritja e plasmanëve momentale të depozitave në Bankën popullore dhe depozitat afatshkurtra në bankat e huaja, mundësojnë rritje të shpejtë të mjeteve likuide dhe përmirësimin e treguesve të likuiditetit, i cili është më i shprehur te treguesit në valutë të huaj. Në vitin 214 kanë vazhduar disa nga trendët e mëparshme në sistemin bankar zvogëlimi i rendimentit që që e sjellin instrumentet e likuidimit në denarë, zvogëlimi i obligimeve të bankave të vendit ndaj personave të tyre amë, përmirësimi i profilit të maturimit të obligimeve të bankave dhe rritja e maturimit të ngelur. Simulimet e goditjeve të kombinuara të likuiditetit tregojnë një nivel të kënaqshëm të rezistencës së sistemit bankar ndaj goditjeve hipotetike të likuiditetit. Grafik 22 Dinamika e mjeteve të likuiduara (lart) dhe ndryshimi absolut të disa komponentëve të mjeteve të likuiditetit (poshtë) në milionë denarë dhe , 16,1-24,8 31,7 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 8,2 9,7 3, ,8 Depozitat afatshkurtra në banka të huaja (boshti majtas) Letrat me vlerë shtetërore (boshti majtas) Mjetet para dhe kërkesat nga BPRM (boshti majtas) Norma vjetore e ndryshimit të mjeteve likuide (boshti djathtas) Dinamika dhe përbërja e mjeteve likuide Në fund të vitit 214 mjetet likuide 25 në nivel të sistemit bankar shënojnë vlerën prej milion denarë dhe në bazë vjetore shënojnë rritje prej 6.52 milion denarë, përkatësisht 9,8%. Shkalla vjetore e rritjes së mjeteve të likuiditetit më vitin 214 ishte i nivelit të njëjtë sikur edhe gjatë disa viteve të krizës. Mirëpo, shihen ndryshime të kontributit te disa instrumente financiare në rritjen e përgjithshme të mjeteve të likuiditetit. Për dallim nga dy vitet e kaluara kur letrat shtetërore me vlerë ishin bartëse të rritjes së mjeteve të likuiditetit. Gjatë vitit 214 erdhi deri te ulja ku bartëse e rritjes së mjeteve të likuiditetit të bankave ishin investimet në instrumentet financiare te Banka popullore dhe te mjetet valutore të likuiditetit. Gjatë vitit 214 përshpejtimi i rritjes së mjeteve të parave dhe kërkesa e bankave 25 Letrat e likuiditetit përbëhen nga: 1) mjetet e parave dhe kërkesa e Bankës popullore ku bëjnë pjesë mjetet e parave efektive mjetet e parave të xhirollogarive të bankave në Bankën popullore, depozitat e disponuara në Bankën popullore dhe fetit; 2) depozitët afatshkurtër te bankat e huaja, duke përfshirë mjetet e bankave dhe xhirollogaritë korresponduese jashtë vendit dhe 3) vlera e kontabilitetit të investimeve në letra me vlerë të lëshuara nga Republika e Maqedonisë. Për nevojat e analizës së rrezikut të likuiditetit, mjetet dhe obligimet në denarë llogariten me klauzolës valutore si denarë. 2

21 T4 27 T2 28 T4 28 T2 29 T4 29 T2 21 T4 21 T2 211 T4 211 T2 212 T4 212 T2 213 T4 213 T2 214 T Grafik 23 Dinamika tremujore e neto vlerës së dhënë (lart) dhe struktura e investimeve të bankave (poshtë) në letrat me vlerë shtetërore në milionë denarë dhe Grafik 24 Ndryshimet apsolute tremujore (lart) dhe relative (poshtë) të mjeteve të likuiditetit gjatë vitit 214 në miliona denarë dhe T4 213 T1 214 T2 214 T3 214 T4 214 Depozitat afatshkurtra në banka të huaja Letrat me vlerë shtetërore Mjetet para dhe kërkesat nga BPRM T4 213 T1 214 T2 214 T3 214 T4 214 Mjetet para dhe kërkesat nga BPRM Letrat me vlerë shtetërore Depozitat afatshkurtra në banka të huaja Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave në Bankën popullore ka qenë i shprehur sidomos në gjysmën e dytë të vitit. E njëjta ka ndodhur edhe me rritjen e depozitave afatshkurtër të deponuara në bankat e huaja. Nga ana tjetër, plasmanët e bankave në letrat me vlerë të shtetit kanë pësuar rënie të dukshme në tremujorin e fundit të vitit 214. Rënia e investimeve të bankave në letra me vlerë shtetërore gjatë vitit 214, në pjesë të madhe ka të bëjë me ndryshimet e tregut primar të letrave me vlerë gjatë vitit. Në dallim nga disa vjet më parë, në vitin 214 hetohet një tren i uljes së neto shumës së dhënë të letrave me vlerë të tregut primar 26. Kjo sidomos ka qenë e shprehur në tremujorin e fundit të vitit, kur historikisht kishte një rënie të madhe të dhënies kontinuitive të letrave me vlerë. Përveç kësaj, pjesëmarrja e letrave shtetërore me vlerë në mjetet e përgjithshme të likuiditetit të bankave, gjatë vitit ulet prej 31,6% në 24,5%. Gjatë vitit 214 erdhi deri te ristrukturimi i ofertës së letrave shtetërore me vlerë dhe rritja e kursimeve, ku me këtë u rrit edhe pjesëmarrja e obligimeve shtetërore në strukturën e portofolit të letrave shtetërore me vlerë të bankave, për zvogëlimin e pjesëmarrjes së bonove të thesarit. Obligacionet shtetërore / Gjithsej letrat me vlerë shtetërore të vazhdueshme (boshti majtas) Bonot shtetërore / Gjithsej letrat me vlerë shtetërore të vazhdueshme (boshti majtas) Ndryshimi vjetor i vlerës nominale të letrave me vlerë shtetërore të vazhdueshme në pronësi të bankave (boshti djathtas) Neto vlera e lëshuar e letrave me vlerë shtetërore të vazhdueshme Neto vlera e lëshuar e bonave shtetërore Neto vlera e lëshuar e obligacioneve shtetërore Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 26 Shuma e dhënë neto e letrave me vlerë në tregun primar merret si dallim midis shumës së letrave të reja me vlerë në një kohë të caktuar dhe vlera e letrave me vlerë të arritura në kohë të caktuar. 21

22 Grafik 25 Struktura (lart) vlera absolute (poshtë) të mjeteve të parave dhe kërkesa e bankave nga Banka popullore gjatë vitit 214 dhe në miliona denarë , 15,4 3,3 5, Paratë e gatshme te bankat Mjetet para në llogari te BPRM Depozita të disponueshme te BPRM Bono thesari 4,4 31,3 16,1 12, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Në fund të vitit 214 mjetet e parave dhe kërkesa e bankave nga Banka popullore përbëjnë thuajse gjysmën e mjeteve likuide të bankave. Në kuadër të kësaj komponentë të mjeteve likuide, pjesa më e madhe i përket investimeve në bonot e kontabilitetit të përcjella nga mjetet e xhirollogarive të bankave në Bankën popullore 27. Ankandet e bonove të thesarit në vitin 214, janë kryer përmes tenderit me shuma dhe me shuma ofertuese të kufizuara, të cilat gjatë gjithë vitit nuk kanë pasur ndonjë ndryshim. Në të kundërtën e kësaj, depozitat në dispozicion 28 në Bankën popullore kanë rritje, e cila rritje ka qenë më e madhe në gjysmën e dytë të vitit 214, kur oferta e tregut primar të letrave shtetërore me vlerë kanë shënuar ulje. Kështu, në vitin 214 ka pasur disa ndryshime strukturore në para dhe në kërkesat e bankave nga Banka popullore, përkatësisht ka pasur rritje të pjesëmarrjes së depozitimit në denarë, ndërsa ulje të dukshme në pjesëmarrjen e bonove të thesarit. 27 Në përputhje me Vendimin e rezervave obliguese ( Fletorja zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 153/12, 98/13, 166/13,143/14, 3/15 dhe 35/15), gjendja mesatare ditore e mjeteve në xhirollogaritë e bankave te Banka popullor shfrytëzohet për plotësimin e llogaritjes së përgjithshme të rezervave të domosdoshme të bankave në bazë të obligimeve në denarë dhe obligimeve në denarë me klauzuë devizore, si dhe 3% e llogaritjes së rezervave të obligueshme të bankave në bazë të obligimeve të tyre. Bankat brenda ditës, gjatë vitit 214 kanë pasur mundësi tërësisht t i shfrytëzojnë mjetet e tyre në xhirollogari te Banka popullore. 28 Në përputhje me Vendimin e depozirëve disponues ("Gazeta Zyrtare e R. së Maqedonisë" nr. 49/12, 18/13, 5/13 dhe 166/13), bankat mund të plasojnë depozite në Bankën popullore çdo ditë pune me afatizim njëditor dhe një herë në javë me afat prej shtatë ditësh. Këto depozita vendosen pa e pasur mundësin e tërheqjes së pjesshme ose të plotë. Normat e interesit për këta depozitë arrijnë prej % për një ditë dhe 1.25% për depozitë të afatizuar deri shtatë ditë, duke filluar prej norma e interesit të këtyre depozitave zvogëlohet për.25 pikë përqindje. 22

23 Grafik 26 Ndryshimi absolut dhe relativ vjetor i mjeteve likuiduese sipas valutës (lart) dhe struktura e depozitëve afatshkurtër te bankat e huaja (më poshtë) në milionë denarë dhe ,8 15 7, Ndryshimi absolut i mjeteve likuide në valutë të huaj (boshti majtas) Ndryshimi absolut i mjeteve likuide denarike (boshti majtas) Norma e ndryshimit të mjeteve likuide denarike (boshti djathtas) Norma e ndryshimit të mjeteve valutore likuide (boshti djathtas) Mjetet afatshkurtra të aktivizuara në bankat e huaja, në bazë vjetore janë rritur për 21.1%, ku pjesëmarrja e tyre në likuiditetin e mjeteve të përgjithshme është rritur nga 24.% në fund të vitit 213 në 26.4% në fund të vitit 214. Këto instrumente financiare e përfaqësojnë pjesën kryesore të komponentit valutor të mjeteve likuiduese të bankave dhe në këtë mënyrë dinamika e rritjes së tyre ka shkaktuar rritjen e shpejtë të mjeteve likuiduese në valuta. Në fund të vitit 214, rritja vjetore e mjeteve likuiduese në valutë ka regjistruar rritjen më të lartë gjatë katër viteve, ku pjesëmarrja e tyre në likuiditetin e përgjithshëm të mjeteve të bankave në fund të vitit 214 ka qenë 28.7% ose 1.5 pikë përqindje më e lartë në krahasim me vitin 213. Në strukturën e mjeteve afatshkurtra të aktivizuara në bankat e huaja, në fund të vitit 214, pjesëmarrje më të madhe kanë pasur mjetet e plasuara brenda natës dhe mjetet e llogarive korresponduese në bankat e huaja Me afatizim nga tre gjer më dymbëdhjetë muaj Me afatizim nga një gjer në tre muaj Me afatizim gjer në një muaj Mjetet brenda natës dhe pa afatizim Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 27 Dinamika e normave bazë të interesit për bankat vendore 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Bono thesari (maturim prej 28 ditëve) EURIBOR gjer më 1 muaj SKIBOR gjer më 1 muaj MKDONIA SKIBOR gjer më 3 muaj EURIBOR gjer më 3 muaj Ankandet e tregut primar të bonove të thesarit në denarë me afat maturimi prej 1 vit Depozitat e disponueshme te BPRM brenda natës Depozitat e disponueshme te BPRM gjer në 7 ditë Burimi: Banka popullore dhe internet faqja e EURIBORit. Rendimentin që e sjellin instrumentet likuide financiare të bankave janë drejtpërsëdrejti i varura nga lëvizjet e normave të interesit të tregut. Për veç kësaj, ndryshimet strukturore të mjeteve likuiduese në vitin 214 kanë qenë historikisht norma më të ulëta të interesit si në tregun e vendit për instrumentet financiare të valutës vendore edhe në tregjet financiare ndërkombëtare, ku kryesisht ka të bëjë me politikën monetare ekspansioniste të Bankës qendrore evropiane. Në të njëjtën kohë, ndodhi edhe rënia e vazhdueshme midis normave të interesit vendorë në denarë në tregun ndërbankar (SKIBOR) dhe normave bazë ndërbankare në eurozonë (EURIBOR). 23

24 Grafik 28 Dinamika e lakorës së interesit për SKIBOR Brenda natës 1 javë 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj Burimi: Banka popullore Gjatë vitit 214, ka vazhduar tendenca e rënies së normës së interesit në tregun ndërbankar vendor. Kështu, lakorja e interesit për SKIBOR-in në fund të vitit 214 historikisht është shkalla më e ulët e të gjitha blloqeve të maturimit, ku diferenca midis SKIBOR-it për maturime të caktuara gjatë vitit ka treguar rënie. Në gjysmën e parë të vitit 214, për herë të parë është regjistruar ulje e SKIBOR-it me maturim prej tre muajsh me normë interesi të bonove të thesarit të Bankës popullore. Këto lëvizje në rënie të SKIBOR-it paraqesin bazën e rritjes së paqëndrueshmërisë gjatë vitit 214. Grafik 29 Mesatarja njëqind ditore për SKIBOR për afate matuese të veçanta (lartë majtas) dhe shmangia në mes SKIBOR për aftizime të përzgjedhura (lartë djathtas). Shmangia në mes norms më të lartë dhe asaj më të ulët të kotuar nga bankat për afatet maturuese të përzgjedhura (poshtë majtas) dhe ndryshueshmëria e sjellun në nivel vjetor të SKIBOR për maturim të përzgjedhur në kornizë kohore prej njëqind ditëve (poshtë djathtas) dhe në pike përqindje 1 5 në pikë përqindje dhe pikë ,5 2 1,5 1,5 Brenda natës 1 javë 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj Brenda natës 1 muaj 3 muaj,2,18,16,14,12,1,8,6,4,2 SKIBOR me maturim nga një muaj dhe brenda natës SKIBOR me maturim nga tre muaj dhe brenda natës SKIBOR me maturim nga 12 muaj dhe brenda natës SKIBOR me maturim nga 12 muaj dhe një muaj Brenda natës 1 muaj 3 muaj Burimi: Llogaritjet e brendshme të Bankës popullore. 24

25 Grafik 3 Shuma (lart) dhe struktura (më poshtë) e burimeve të reja të financimit të sistemit bankar dhe përdorimi i tyre në milionë denarë dhe Përdorimi i burimeve të financimit (dalje) Burimet e financimit (hyrje) Rritja e mjeteve likuide Rritja e kredive bruto Rritja e mjeteve tjera Rritja e depozitave Rritja e kapitalit dhe rezervave Rritja e burimeve tjera të mjeteve Rënie e mjeteve likuide Rënia e mjeteve tjera Efekti nga (rritja) korrigjimi i vlerës së eksponimit kreditor Rënia e burimeve tjera të mjeteve Përdorimi i burimeve të financimit (dalje) Burimet e financimit (hyrje) Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Vëllimi i burimeve të reja të financimit 29 që i gjejnë bankat tregon një shkallë të lartë të ndjeshmërisë ndaj kushteve të përgjithshme ekonomike në të cilat veprojnë ato. Në fakt, në kohën e përhapjes së madhe të kredive (27-28) erdhi deri te rritja e dukshme në vëllimit të burimeve të reja të financimit. Pastaj, për shkak të efekteve të transferit nga kriza globale financiare në vitin 29, ka pasur një rënie të dukshme të burimeve të reja të financimit të bankave dhe stabilizimi i tyre gradual në vitet pasuese në një nivel që ishte i ngjashëm me nivelin e viteve të para ekspansionit të kreditimit. Roli dominues i depozitave të subjekteve vendore jofinanciare në burimet e financimit të aktiviteteve të bankave vendore është një nga karakteristikat kryesore të bankave të Maqedonisë, ku ishte shumë e pritshme, depozitimet e kanë pasur vendin kryesor edhe në strukturën e burimeve të reja të financimit të bankave. Në vitin 214, pjesëmarrja e depozitimit së subjekteve jofinanciare të burimeve të reja të financimit të bankave është pak mbi 8%. Përdorimi i burimeve të financimit nga bankat në mënyrë indirekte i paraqet edhe ndryshimet në nevojën për kreditim. Kështu, në vitet e para të pas krizës (29-21), ishte një rënie mjaft e dukshme e prirjeve të bankave për t'u ballafaquar me rrezikun e ri të kredive dhe tendencën e fortë për të përdorur burime të reja të financimit për investime në instrumentet financiare, të cilat janë pjesë e instrumenteve të likuidimeve. Megjithatë, më vonë ( ), gradualisht rritej pjesa e burimeve të reja të financimit, të cilat bankat i shfrytëzonin për kreditim, duke treguar një rritje graduale në dëshirës për rreziqe. Në 29 Burime ereja të financimit të bankave dhe shfrytëzimi i tyre nga bankat nxirren përmes llogaritjes së tërthortë, përkatësisht ndryshimit të bilancit të bankave. Efekti i parave të bankave, i cili vjen si pasojë e shpenzimeve dhe e të ardhurave të cilat nuk e përfaqësojnë hyrje-daljen e parave të gatshme (p.sh. shlyerja kredive, rivlerësimi i letrave me vlerë të cilat janë në dispozicion për shitje ose ruhen për tregtim, amortizimi i mjeteve themelore, dallimet neto të kursit etj.) është pjesë përbërëse e ndryshimit bilancit lek i cili ndikon hyrje-dalja e mjeteve, ndërsa efekti i korrigjimit të të vlerës së kredive dhe i mjeteve tjera është përfshirë në mjetet e përgjithshme të financimit. Në kategorinë "mjete tjera" përfshihen mjetet të cilat nuk janë kredi të subjekteve jofinanciare dhe të cilat nuk bëjnë pjesë në "mjetet likuiduese" (investimet në letrat me vlerë që nuk janë pjesë e mjeteve likuiduese, plasmanet afatgjata në bankat e huaja dhe vendore, të detyrueshëm rezervë, mjetet e domosdoshme devizore, mjetet e marra për mosshlyerjen e kërkesave, mjetet themelore etj.). Me kategorinë "burimet tjera të financimit" përfshin të gjitha burimet e financimit që nuk janë të përfshira në depozitët e subjekteve jofinanciare, kapitali dhe rezervat, instrumentet e kapitalit subordinues dhe instrumentet hibride (depozitë e institucioneve financiare, huazimet, obligimet tjera, fitimet aktuale etj.) dhe efekti i ndryshimit në përmirësimin e vlerës së mjeteve. Në vitin 29, në tërësiu zbatuan Standardet Ndërkombëtare të raportimit të plotë financiar të plotë për bankat e Maqedonisë dhe, nga kjo përfshihen edhe ndryshimet për këtë vit. 25

26 Grafik 31 Përqëndrimi i depozitëve të bankave sipas pjesëmarrjes së njëzet depozituesve më të mëdhenj në depozitat e përgjithshëm të bankave 1% 8% 6% 4% 2% % Dallimet në tremujor Maksimum Mediana Minimum Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 32 Rëndësia e maturimit të ngelur të depozitave afatgjata ,7 44,6 43,2 46,2 47,6 3,8 25,9 28,3 39,2 65,2 42,7 6,3 55,4 56,8 53,8 52,4 57, Depozitat afatgjata me afat maturimi nën një vit Depozitat afatgjata me afat maturimi mbi një vit 41,8 Depozitat afatgjata të subjekteve jofinanciare / Burime të reja finnacimi të bankave Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. vitin 214, bankat për kreditim të ri kanë përdorur rreth dy të tretave të burimeve të reja të financimit, ndërsa rreth një të tretën ia kishin drejtuar mjeteve të likuidimit. Gjatë viteve pas krizës erdhi deri te reduktimi gradual i përqendrimit të depozitave të bankave, që e përmirëson ambientin e menaxhimit të likuiditetit nga bankat. Zvogëlimi i përqendrimit të depozitave ndodh paralelisht me përmirësimin e strukturës së tyre të afatizimit, d.m.th. rritja graduale e pjesëmarrjes së depozitave afatgjatë në depozitat e përgjithshëm të bankave. Ky është tregues i besimit të cilin e kanë subjektet ekonomike vendore në sistemin bankar dhe për forcimin e preferencave, veçanërisht të popullatës për kursime afatgjata 3. Kështu, në vitin 214, gati gjysma e burimeve të reja të financimit të bankave janë afatgjate. Rol dominues kanë depozitimet e subjekteve jofinanciare, të cilëve u përkasin 41.8% të burimeve të përgjithshme të reja të financimit të bankave. Nga ana tjetër, u bë edhe përmirësimi i strukturës së depozitave afatgjatë në bazë të afatizimit të mbetur të tyre. Nga ana tjetër, në fund të vitit 214, më shumë se 57% e depozitave afatgjatë kanë afatizim të mbetur më të madh se një vit më parë. Këta depozita marrin pjesë me 16.2% në depozitë e përgjithshëm që është më i madh për 2.7 përqindje në krahasim me fundin e vitit të kaluar Treguesit e likuiditetit Treguesit e likuiditetit të sistemit bankar 31 edhe në vitin 214 kanë qenë të qëndrueshëm, të cilët janë karakteristikë e dinamikës së tyre gjatë gjithë periudhës së pas krizës. Për veç kësaj, disa tregues janë edhe më të lartë në krahasim me vitin 27, ku kryesisht del si 3 Struktura e depozitëve afatgjatë sipas afatizimit të mbetur i përket depozitave të subjekteve jofinanciare dhe të depozitave të institucioneve financiare. 31 Gjat llogaritjes së treguesve të likuiditetit në nivel të sistemit bankar nuk janë marrë para sysh mjetet dhe obligimet rezidente ndërbankare. 26

27 Grafik 33 Pjesëmarrja e likuiditetit të sistemit bankar në fund të vitit Mjetet likuide / Gjithsej mjetet Mjetet likuide / Detyrimet afatshkurtra Mjetet likuide / Depozitat e familjeve Aktivi likuid / Gjithsej detyrimet Mjetet likuide / Detrimet me afat maturim të mbetur gjer në një vit Mjetet likuide / Detrimet me afat maturim të mbetur gjer më 3 ditë Kreditë / Depozitat 91,6 88,2 59,2 33,2 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 62,2 47,9 38, rezultat i ndryshimeve pozitive në strukturën e afatizimit të detyrimeve të bankave (të përshkruara më sipër). Mjetet e likuiditetit përbënin rreth një të tretën e përgjithshëm të mjeteve të bankave dhe mbulojnë rreth 6% të detyrimeve afatshkurtra dhe më shumë se 9% të detyrimeve kontraktuese afatizimit të mbetur deri në 3 ditë. Grafik 34 Shkalla e likuiditetit të sistemit bankar në pikë Shkallët e likuiditet të sistemit bankar 32 të paraqitura si të barabarta midis mjeteve dhe detyrimeve që afatizohen në 3 ditët e ardhshme dhe 18 ditë, në fund të vitit 214 arrijnë në 2.3 dhe 1.6, që dukshëm është më e lartë se 1, e përshkruar si nivel minimal. E gjithë kjo tregon sasi të kënaqshme të likuiditetit me të cilin disponon sistemi bankar i Maqedonisë. gjer më 3 ditë gjer më 18 ditë Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 32 Mënyra përllogaritjes aë nivelit të likuiditetit deri 3 dhe 18 ditë është përcaktuar me vendim të bordit për likuiditetin e rrezikut të bankave ( Fleta zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 126/11, nr. 19/12 dhe nr.151/13). 27

28 Grafik 35 Pjesëmarrja e mjeteve likuide në gjithsej mjetet (lartë) dhe mbulimi i detyrimeve afatshkurtra me mjete likuide (poshtë), ndaras për bankat Bankat në veçanti Medijana Te disa bankat, në fund të vitit 214, pjesëmarrja e aseteve likuiduese në mjetet e përgjithshme sillet nga 14.5% në 45.8%, ndërsa mbulimi i detyrimeve afatshkurtra me mjetet likuiduese sillet nga 36.1% në 93.6%. Në të njëjtën kohë, gjatë vitit 214 në krahasim me vitin e kaluar, hetohet një trend i konvergjencave të ngadalshme të këtyre treguesve te disa banka ndaj mesatares së sistemit bankar Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 36 Dinamika e treguesit të kredisë/depozitave të subjekteve jofinanciare sipas bankave të caktuara Raporti ndërmjet kredive dhe depozitave të subjekteve jofinanciare ka mbetur i qëndrueshëm më pak se 9%, e cila gjithashtu tregon se bankat pjesën më të madhe nga depozitat e mbledhur e kanë shfrytëzuar për financimin e mbështetjes së kredive për subjektet ekonomike vendore. Në fund të vitit 214, ky tregues sillet nga 72.3% në 127.2%, ku në katër banka ky raport është mbi 1% Bankat në veçanti Mediana Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 28

29 Grafik 37 Treguesit e likuiditetit të sistemit banker sipas valutës denar (lartë) dhe valutë të huaj (poshtë) ,8 122, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 38 Struktura e mjeteve dhe e detyrimeve të bankave sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit ,9 9, 85,7 79,3 8,5 76, 64, 65,8 32,7 33, 32,2 Mjetet Gjer në një muaj Nga tre gjer në një vit Detyrimet Nga një gjer më tre muaj Mbi një vit 118,5 62, , 45,5 46,7 33,2 33,5 32,9 26,4 34,4 36,1 34,3 38,2 37, 33,9 3,4 27, Aktivi likuid / Gjithsej aktivi Aktivi likuid / Detyrimet afatshkurtra Aktivi likuid / Depozitat e familjeve Kreditë / Depozitat Mjetet likuide / Detyrime me afat maturimi të ngelur gjer më 1 vit Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Treguesit e likuiditetit në bazë të karakteristikave të mjeteve dhe obligimeve gjatë vitit 214 kanë treguar dinamikë të ndryshme. Kështu, treguesit e likuiditetit valutor janë përmirësuar, ku më së shumti ka ardhur në shprehje gjysma e dytë e vitit. Bartësi i kësaj lëvizjeje ka qenë rritja e komponentit valutor të likuiditetit të bankave, për shkak të rritjes së tendencës së tyre për vendosjen e mjeteve në llogaritë e bankave të huaja. Treguesit e likuiditetit në denarë kryesisht kanë treguar një tendencë të rënies, por akoma është e lartë në krahasim me treguesit e likuiditetit valutor për shkak të rritjes së pjesëmarrjes së instrumenteve financiare të likuiditetit në denarë në mjetet e likuiditetit të sistemit bankar Struktura e afatizimit të mjeteve dhe detyrimeve Forcimi i prirjes së subjekteve ekonomike vendore për kursime afatgjate në periudhën e pas krizës, kanë kontribuar në rritjen e pjesëmarrjes së detyrimeve të afatizimit të mbetur është më e madhe se një vit më parë dhe ulja më e vogël e afatizimeve tremujore. Ky trend i përmirësimit në strukturës së detyrimeve të bankave sipas afatizimit të marrëveshjes së mbetur vazhdoi edhe në vitin 214. Në mjetet e bankave, ndryshimet në strukturën e afatizimit në periudhën e analizuar ishin në një rritëm modest. Shihet një trend i uljes së pjesëmarrjes së mjeteve të mbetura të afatizuara deri një muaj, ku kryesisht i përket ndryshimeve të ofertave të instrumenteve financiare në tregun e brendshëm, veçanërisht në rritjen graduale të misioneve të reja të letrave të kontinuara me vlerë. 29

30 Ndryshimet në strukturën e afatizimit të mjeteve dhe obligimeve të bankave në periudhën e pas krizës kanë shkaktuar ndryshimet edhe midis dallimeve të tyre sipas marrëveshjes së afatizimit të mbetur, i cili është thelluar sidomos në segmentin e afatizimit deri në 3 ditë, që kryesisht është shkaktuar nga rritja e afatizimit të likuiditetit të mjeteve për shkak të investimeve të instrumenteve afatgjata. Mospërputhja midis mjeteve dhe detyrimeve në komponentin valutor është dukshëm më e lartë në krahasim me atë të denarit, por në vitin 214, për shkak të rritjes së mjeteve të likuiduara në deviza, erdhi deri te rënia e dallimeve midis mjeteve valutore dhe obligimeve sipas afatizimit të marrëveshjes së mbetur, veçanërisht afatizime në blloqe nga një deri në tre muaj dhe tre muaj deri në një vit. Sipas pritjeve të bankave, dallimi midis mjeteve dhe obligimeve në të gjitha segmentet e afatizimit është pozitiv (shtojca nr. 32). Kjo është për shkak të planifikimit se një pjesë e mirë e depozitave do të mbeten në banka pas skadimit të marrëveshjes së afatizimit të mbetur që le të kuptojë se bankat kanë pritshmëri pozitive për stabilitetin e burimin kryesor të financimit. Kështu, më , bankat presin 85.1% prej depozitave me afat prej tre muaj (81.4% më ) që të tregojnë stabilitet, përkatësisht që akoma të qëndrojnë në banka. 3

31 Grafik 39 Dallimi midis mjeteve dhe obligimeve sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit dhe të blloqeve të afatizimit (lart majtas) dhe struktura e valutës së dallimit të mjeteve dhe obligimeve sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit dhe të afatizuar (lart djathtas) Dallimi midis mjeteve dhe detyrimeve për afatizimin e mbetur të zgjedhur dhe sipas karakteristikave të valutës (poshtë majtas) dhe rëndësia relative e diferencës midis mjeteve dhe obligimeve sipas marrëveshjes së tyre të afatizimit të mbetur (poshtë djathtas). në milionë denarë 1, 3, dhe përqindja e mjeteve kumulative me afat të njëjtë të marrëveshjes 2, -1, 1, -2, -3, -4, -1, -2, -3, -5, -4, -6, 15, Gjer në një muaj Nga një gjer më tre muaj Nga tre gjer në një vit Denar Valutë e huaj Gjer në një muaj Nga një gjer më tre muaj Nga tre gjer në një vit -4-15, -8-3, , -16-6, -75, gjer më 3 ditë gjer më 9 ditë Valutore Denarike Gjithsej Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. gjer më 3 ditë gjer më 9 ditë Shuma e ndryshimeve të maturimeve të kontraktuara të mjeteve denarike dhe detyrimeve / Kumulanta e mjeteve denarike me maturim përkatës të ngelur Shuma e ndryshimeve të maturimeve të kontraktuara të gjithsej mjeteve dhe detyrimeve / Kumulanta e gjithsej mjeteve me maturim përkatës të ngelur Shuma e ndryshimeve të maturimeve të kontraktuara të mjeteve valutore dhe detyrimeve / Kumulanta e mjeteve valutore me maturim përkatës të ngelur 2.4. Stres-testi - simulimet e goditjeve të likuiditetit Niveli i lartë i mjeteve të likuiditetit me të cilat disponojnë bankat e Maqedonisë ofron zgjidhje edhe në supozimet e derdhjes ekstreme të likuiditetit. Kjo goditje e likuiditetit nënkupton afatin kohor prej 3 ditësh, ose një kombinim i një seri rrjedhjeve të burimeve të 31

32 Grafik 4 Zvogëlimi i mjeteve likuide gjatë një simulimi të kombinuar të goditjeve të likuiditetit BANKAT 95, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 41 Kontributi i vacant i goditjeve të kombinuara në zvogëlimin e mjeteve likuide gjatë simulimit të kombinuar të goditjeve të likuiditetit si përqindje e zvogëlimit të mjeteve likuide ,7 dalje të 2 deponentëve më të mëdhenj 32,7 dalje të 2% nga depozitat e familjeve dalje të detyrimeve kah personat burimor 4,1 5,4 dalje të 5% nga detyrimet kah jorezidentët 18, Shndërimi i zërave jashtëbilancor në kërkesa bilancore Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. financimit 33 jashtë bankave. Për nivelin e sistemi bankar, goditja e tillë ekstreme e likuiditetit do t'i absorbonte mjetet e likuiditetit pothuajse tërësisht (95.9%). Sipas simulimit krahasues, pjesëmarrja e mjeteve të likuiditetit në mjetet e përgjithshme të sistemit bankar do të arrijë në 1.8%, ndërsa mbulimi i detyrimeve afatshkurtra 34 me mjetet likuiduese do të ishin 3.5%. Nëse i analizojmë sipas bankave të caktuara, pjesëmarrja e të cilave në sistemin bankar në fund të vitit 214 do të ishte 29.%, dhe për këtë do të ketë nevojë mjete shtesë prej milionë denarë për tejkalimin e kësaj rrjedhje ekstreme të likuiditetit. Te gjashtë bankat tjera, pas kësaj goditjeje të integrimit likuidues, pjesëmarrja e mjeteve të likuiditetit në mjetet e përgjithshme do të sillej prej 3.7% deri 14.9%, ndërsa mbulimi i detyrimeve afatshkurtra me mjete likuiduese do të shkojnë nga 7.1% në 22, %. Nëse për qëllime të këtij simulimi do të zgjerohet aftësia e mjeteve likuiduese me instrumente 35 të tjera financiare në pronësi të bankave, te të cilat mund të supozohet se brenda një afati prej 3 ditësh mund t'i paguajnë ose t' konvertojnë në mjete likuiduese atëherë ulja e mjeteve të likuiditetit në nivel të sistemit bankar ky simulim do të arrijë në 86.2%. Rënia më e madhe mjeteve të likuiditetit ndodh gjatë simulimit të rrjedhjes së depozitave të njëzet depozituesve më të mëdhenj, gjë që thotë se edhe përkundër kësaj trendi i uljes së përqendrimit të depozitave në periudhën pas krizës, akoma ka hapësirë për përmirësim në këtë drejtim nga ana e disa bankave. Realizimi i simulimit të rrezikut të lartë dhe mospasje besimi e 33 Me simulim supozohet derdhja e depozitëve të njëzet depozituesve më të mëdhenj, 2% e depozitëve të popullatës, të detyrimeve ndaj subjekteve amë me përjashtim të detyrimeve që kanë të bëjnë me instrumentet subordinare dhe të instrumenteve të kapitalit hibrid të cilët janë përjashtuar nga simulimi pasi sipas rregullave për llogaritjen e mjaftueshmërisë së kapitalit dhe pagesa pagesa e tyre para kohe është ptregues i kufizimeve, 5% e detyrimeve ndaj detyrimeve të caktuara jorezidente (me përjashtim të detyrimeve ndaj personave amë jorezident të bankave, të cilat tashmë janë tëpërfshira një nga simulimet paraprake) dhe kthimin e detyrimeve të caktuara jashtë bilancit të bankave (akreditve të pambuluara, linja të parevokueshme të kredive dhe limite të pashfrytëzuara në bazë të kartave të kredisë dhe tejkalimin e lejuar në xhirollogaritë e transaksionit) në kërkesat e bilancit. Gjatë kryerjes së simulime të goditjeve të likuiditetit nuk është llogaritur "Banka e Maqedonisë për mbështetje dhe zhvillim" SHA Shkup, për shkak të afatit ligjor të pjesëmarrjes në tregun e depozitëve, dhe gjatë paraqitjes së rezultateve të gjithë treguesit e kanë përjashtuar këtë bankë. 34 Gjatë simulimit supozohet se daljet e disa tronditjeve të caktuara janë në proporcion me strukturën e afatizimit të disa burimeve të caktuara të financimit që është përcaktuar rrjedhja e supozuar me Në këtë mënyrë struktura e afatizimit të marrë të rrjedhjeve të supozuara është tregues i llogaritjes së detyrimeve afatshkurtra pas rrjedhjeve të simuluara. 35 Gjatë këtij aktiviteti të likuiditetit, përveç instrumenteve financiare që i përfshijnë mjetet e likuiditetit u shtohen edhe instrumentet financiare të bilancave të bankave: depozitët afatgjatë në bankat e huaja, instrumentet e tregut të parave jorezidente në përdorim, obligacionet e huaja, kreditë e mbetura të afatizuara sipas marrëveshjes deri në 3 ditë dhe efekti i reduktimit të kërkesave të rezervës së obligimeve të devizave të cilat janë ndarë në deviza për shkak të rrjedhjes së depozitave në valutë të popullatës. 32

33 popullatës në banka janë përfshirë përmes rrjedhjes së 2% të depozitave, mund t'i kufizojë mundësitë e rritjes në aktiviteteve të bankave. Pjesëmarrja e vogël në strukturën e përgjithshme të burimeve të financimit të detyrimeve ndaj jorezidentëve, si dhe burimet e financimit nga subjektet e personave amë, shkakton ndikim modest të goditjeve që kanë të bëjnë me to, sa i përket rezultatit të përgjithshëm të këtij simulimi. 33

34 Rreziku i kursit të këmbimit Ekspozimi i sistemit bankar në Republikën e Maqedonisë ndaj rrezikut valutor është i ulët edhe përkundër dallimeve midis aktivit dhe pasivit me komponent valutore dhe me pjesëmarrjen e saj në mjetet e tyre të bankave. Raporti ndërmjet pozicionit valutor agregat dhe mjeteve të veta akoma mbetet në suaza të limitit te të gjitha bankat (3% e mjeteve të tyre të bankave). Në tregjet ndërkombëtare valutore, vlera e euros ka rënie në raport me valutat tjera, por këto lëvizje nuk kanë ndonjë ndikim të madh në stabilitetin e sistemit bankar të Maqedonisë, duke pasur parasysh zbatimin e strategjisë për ta mbajtur stabël kursin valutor të denarit në raport me euron dhe dominimit të pozicionit të kësaj valute në raport me komponentët bankare valutore. Ashtu që, as aprecimit i vlerës së dollarit amerikan gjatë disa viteve (veçanërisht i pranishëm që nga prilli i 214), as edhe rritja e fundit e papritur e vlerës së frangës zvicerane (në janar 215) nuk ka pasur ndonjë efekt të rëndësishëm ndaj sistemit bankar të vendit. Grafik 42 Ndryshimet vjetore të aktivit dhe të pasivit në komponentin valutor në milionë denarë Aktivi me komponentë valutore Pasivi me komponentë valutore Gjithsej aktivi Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Më , hendeku midis aktives dhe pasives në komponentin valutore është zgjeruar në 695 milionë denarë dhe në fund të vitit arriti në 7,599 milionë denarë. Ky zgjerim i hendekut është rezultat i rritjes së shpejtë i aktives me komponentë valutore (për 4,298,) 36 në krahasim me pasivin e komponentës valutore (për 3,63,) ,7,2-1,1 8,3 2,6 2, Aktivi me komponentë valutore Pasivi me komponentë valutore Gjithsej aktivi Edhe pse gjatë dy viteve të fundit hetohet rritja e aktivit dhe e pasivit me komponentën valutore, pjesëmarrja e tyre në aktivin e përgjithshëm shënon një rënie të 36 Rritja e aktivit me komponentë valutore rrjedh nga rritja e plasmanëve të bankave në llogaritë rrjedhëse dhe depozitat te bankat e huaja si edhe nga rritja e kredive në valutë të huaj. 37 Rritja e llogarive rrjedhëse dhe e depozitëve pa afat me komponente valutore nga shoqatat jofinanciare dhe të individëve, ka dhënë kontribut më të madh në rritjen vjetore të pasivit me komponentë valutore. 34

35 vazhdueshme, e cila është një tregues i qartë i denarizimit të aktivitetit bankar. Kështu, në vitin 214, rritja e aktivit dhe e pasivit në komponentin valutor është rreth katër herë më e ulët se rritja e aktivit të përgjithshëm). Grafik 43 Struktura e dallimit midis aktivit dhe pasivit me komponentën valutore (majtas) dhe pjesëmarrja e aktivës dhe e pasivës me komponentën valutore * në aktivin e përgjithshëm të bankave në milionë denarë Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në valutë të huaj Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në denar me klauzol valutore Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në me komponentë valutore Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Në kuadër të aktives kreditët janë marrë mbi bazën neto, përkatësisht janë ulur me shumën e zhvlerësimit. "BMPZH" SHA Shkup nuk është marrë parasysh. 38 Janë përzgjedhur vendet nga UE, që janë jashta euro-zonës. Me zgjerimin e dallimit midis aktivit dhe pasivit me komponentin valutor, në vitin 214 është rritur edhe pjesëmarrja e tyre në mjetet e bankave (për 1.7 pikë përqindje) dhe përbën 17.5%. Sistemi bankar i Maqedonisë në mesin e gjashtëmbëdhjetë vendeve 38 të përzgjedhura është në mesin e vendeve me pjesëmarrje më të lartë të pozicionit të hapur valutor në kapitalin rregullator. Ky tregues është më i ulët vetëm në sistemet bankare të tre vendeve (Ukraina, Hungaria dhe Estonia). Megjithatë, raporti midis pozicionit valutor agregat dhe mjeteve të veta është brenda afatit të paraparë ligjor prej 3% në të gjitha bankat e vendit. Gjithashtu, mundësia e realizimit të rrezikut bankar është relativisht e ulët duke pasur parasysh dominimin e euros në aktivet dhe në pasivet në komponentët valutore të bankave, në drejtimin e aplikimit të strategjisë monetare të kursit valutor të denarit në raport me këtë monedhë Aktivi me komponentë valutore Pasivi me komponentë valutore

36 Grafik 44 Pjesëmarrja në dallimin midis aktivës dhe pasivës me komponentën e valutës në mjetet e veta (majtas) dhe raporti në mes pozicionit të hapur të devizës dhe të mjeteve të veta, sipas vendeve të caktuara (djathtas) ,4 168,4-157,8-149,4 139,6 136,5 145,3 142,6 14,6 19, 21,2 11,5 15,8 17,5-118,4-125, -129,5-125, Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në valutë të huaj / Mjetet vetanake Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në denar me klauzol valutore / Mjetet vetanake Hendeku në mes aktivit dhe pasivit në me komponentë valutore / Mjetet vetanake Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave; FMN (treguesit e stabilitetit financiar). Vërejtje: Të dhënat për Maqedoninë, Ukrainën dhe Kroacinë kanë të bëjnë me , përkatësishat të dhënat për të gjitha shtetet tjera kanë të bëjnë me ,7 Ukraina 19,8 17,5 Hungaria Maqedonia 6,8 6, 4,8 2,9 2,6 2,5 1,5 1,5 1,4 B&H Greqia Sllovakia Kroacia Letonia Moldavia Rumania Çekia Rusia -,1-1,7-3,5 Polonia Sllovenia Turqia Grafik 45 Dinamika dhe struktura e hedekut në mes të aktivit dhe pasivit me component valutore, sipas valutave në milionë denarë Burimi: BPRM Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në valuta tjera Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në franga zvicerane Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në dollar amerikan Hendeku në mes të aktivit dhe pasivit në euro Pritjet për masat e ndërmarra, të ashtuquajtura lehtësim kuantitativ nga BQE në vitin 215, por edhe për rritjen e normave të interesit nga ana e FED-it, kanë shkaktuar një rritje më të madhe të vlerës së dollarit amerikan kundrejt euros që nga prill Duke pasur parasysh varësinë e drejtpërdrejtë të vlerësimit ndërvalutor të denarit me valutat tjera, duke filluar nga lëvizjet e kursit të këmbimit të euros në tregjet valutore ndërkombëtare dhe dobësimin e euros ka shkaktuar një rënie të konsiderueshme edhe në vlerën e denarit kundrejt dollarit. Megjithatë, lëvizjet e tilla nuk kanë ndonjë ndikim të rëndësishëm në sistemin bankar vendor, duke pasur parasysh pjesëmarrjen e vogël e dollarit amerikan në bilancet e bankave. Kështu, më , dollari amerikan ishte i pranishëm me 2.5% në mjetet e përgjithshme të në bankat dhe rreth 3% në pasivin. Ndër investimet e dollarit amerikan më i pranishëm është në pjesën e xhirollogarive dhe në depozitë në bankat e huaja (të cilat përbëjnë rreth 63% të aktivit të përgjithshëm me komponentin e dollarit) ndërsa sa i përket detyrimeve dominojnë depozitat e personave fizikë (me një 39 Vletra e dollarit amerikan u ngrit kundrejt euros dhe valutave tjera botërore për disa vjet me radhë që rezultoi në përmirësimin e ekonomisë amerikane në periudhën pas krizës në krahasim me partnerët e saj kryesorë tregtarë (të BE-së dhe Japonisë) dhe përmirësimin e bilancit tregtar, madje edhe reduktimin e deficitit buxhetor si dhe normat më të larta të interesit në krahasim me vendet tjera të zhvilluara. 36

37 Grafik 46 Sjellja e kursit të denarit në raport me dollarin amerikan në denarë Burimi: BPRM. % e ndryshimeve vjetore të kursit (boshti djathtas) Denarë për 1 USD (boshti majtas) pjesëmarrje prej 52.4% të pasivit të përgjithshëm me komponentin e dollarit). Kreditë me komponentë të dollarit 4 përbëjnë rreth 1.3% të kredive të përgjithshme të bankave, ndërsa detyrimet në formën e depozitave dhe të llogarive rrjedhëse me komponentin e dollarit përfaqësojnë rreth 3.8% të depozitave dhe llogarive rrjedhëse të përgjithshme në bankat. Më , sistemi bankar i nivelit të agreguar ka një pozicion të shkurtër dhe të hapur në dollarë amerikanë, që përbën vetëm.1% të rezervave të bankave (dallimi negativ midis aktivit dhe pasivit me komponentin e dollarit është diçka më e madhe dhe ajo merr pjesë rreth 4% në kapitalin dhe rezervat e përgjithshme). Duke i shfrytëzuar të dhënat mujore të pozicioneve të devizave të bankave në dollarë amerikanë vlerësohet se për periudhën , sistemi bankar, në nivelin eagreguar, janë regjistruar shpenzime në bazë të dallimeve të kursit në raport me dollarin 41 në vlerë prej 136 milionë denarë (1.1% e totalit të shpenzimeve të jo interesit/kamatave për vitin 214). Duke i analizuar bankat individuale, këto shpenzime nuk i kalojnë 72 milionë denarë, ndërsa te disa banka hetohen edhe të hyra pozitive valutore nga pozicioni i ndryshimit të kursit në dollarë amerikanë, por bëhet fjalë për një shumë të vogël. Gjithashtu duhet pasur parasysh edhe mundësinë e konkretizimit të ekspozimit të bankave ndaj rrezikut të tërthortë të kredive për shkak të pamundësisë me kohë të shlyerjes së kredisë në dollarë amerikanë te klientët të cilët të hyrat e tyre nuk kanë të bëjnë me kursin e dollarit amerikan (për shkak të zhvlerësimit të madh të denarit për shlyerjen e borxhit me dollarin amerikan). Megjithatë, portofoli i kredisë së bankave me komponentë dollari është cilësor dhe më , pjesa më e madhe e kredive me probleme në dollarë të cilëve u janë lejuar, subjekteve jo-financiare, 4 Pjesa më e madhe e kredive me komponentin e dollarit të lejuar personave jofinanciar, i përkasin subjekteve juridike (99.%), ndërsa vetëm 1% i është lejuar për ekonominë familjare. Në mesin e personave juridikë pjesa më e madhe e kredive me komponentin e dollarit i është lejuar personave të cilët merren me prodhime të metaleve, makineri, vegla dhe pajisje (68.5%), ndërsa pas tyre vijnë kompanitë e ndërtimit (9.3%), tregtarët me shumicë dhe pakicë (7.8%), personat juridikë të minierave dhe nxjerrjen e gurëve (7.2%), etj. 41 Llogaritjet janë bërë në bazë të të të dhënave mujore për pozicionet e bankave në dollarë amerikanë.. 37

38 arrin vetëm 1.8% (më , kjo pjesëmarrje arrin në 4.5%). Tabelë 1 Struktura valutore e aktivit dhe e pasivit me komponentë valurote Valuta Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Aktivi Pasivi Aktivi Pasivi Euro 88,8 88,4 89,1 87,9 Dollar amerikan 6,8 7,3 6,1 7,4 Franga zvicerane 2,3 2,1 2,3 2,2 Të tjera 2,2 2,2 2,5 2,5 Gjithsej 1, 1, 1, 1, Grafik 47 Sjellja e kursit të denarit në raport me frangun zviceran në denarë Burimi: BPRM % e ndryshimeve vjetore të kursit (boshti djathtas) Denarë për 1 CHF (boshti majtas) Franga zvicerane është ende më pak e përfaqësuar në aktivitetet e bankave prandaj edhe efektet e vlerësimit të fundit 42 në operacionet e bankave vendore është më e ulët se sa ato të vlerësimit të vlerës së dollarit amerikan. Gjegjësisht, më , vetëm rreth 1% 43 e mjeteve dhe e obligimeve të përgjithshme të të bankave kanë komponentë valutore në franga. Pjesa më e madhe (rreth 97%) e investimeve në franga zvicerane në banka llogariten në llogaritë rrjedhëse dhe në depozitë, ndërsa si detyrime në franga zvicerane, më të zakonshme janë llogari rrjedhëse dhe detyrimet e tjera afatshkurtra (33.1%) si dhe depozitat e personave fizik (32.4%). Kreditë me komponentën valutore në franga marrin pjesë në kreditë e përgjithshme bankare me.1%, ndërsa depozitat dhe llogaritë rrjedhëse me komponentë valutor në franga marrin pjesë me.8% të depozitave dhe llogarive rrjedhëse të përgjithshme në banka. Më , sistemi bankar i nivelit agregat, ka një pozicion të gjatë dhe të hapur në franga zvicerane me vetëm.1% të kapitalit dhe rezervave të bankave (dallimi pozitiv midis aktivit dhe pasivit në komponentin valutore në franga marrin pjesë me 1% të kapitalit dhe rezervave të përgjithshme). 42 Në janar të vitit 215, banka qendrore e Zvicrës e braktisi politikën e ndërhyrjes në tregun valutor për ta ruajtur vlerën e frangës kundrejt euros. Pas këtij vendimi, kursi i këmbimit të frangut zviceran kundrejt euros e rriti vlerën e tij fuqishëm me një nivel më të lart deri në atë kohë. 43 Pjesa më e madhe e kredive me komponentë të frangut zviceran të personave jofinanciar shkon në llogaritë e personave juridikë (7.8%) ndërsa pjesa tjetër 29.2% u lejohet ekonomive familjare. Në mesin e personave juridikë, pjesa më e madhe e kredive u janë dhënë tregtarëve me shumicë dhe pakicë (68.%), pastaj vijnë ndërmarrjet e transportit (28.9%). Portofoli i përbërë nga ekonomia familjare, bën pjesë në kreditë e konsumatore me komponentë valutore në franga zvicerane (95.4%), ndërsa pjesa tjetër u është ndarë ndërtimeve banesore. 38

39 Tabelë 2 Ndarja e bankave sipas pjesëmarrjes së tyre në pozicionin e hapur devizor në valuta të caktuara në mjetet e veta Të gjatë Të shkurtë Të gjatë Të shkurtë Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Të gjatë Të shkurtë Të gjatë Të shkurtë nën 5% nga 5% gjer më 1% 1 1 nga 1% gjer më 2% 3 3 nga 2% gjer më 3% 6 6 mbi 3% Numri i bankave Pozicion i hapur valutor për valuta të veçanta / Mjete vetanake Euro Dollar amerikan Franga zvicerane Të tjera Pozicioni agregat valutor / Mjetet vetanake Në janar të vitit 215, sistemi bankar, në nivel të agreguar, ka realizuar fitime nga dallimet e kursit valutor nga pozicioni frangut zviceran, me vlerë rreth 23 milionë denarë. Duke i analizuar bankat veç e veç këto të hyra nuk e tejkalojnë shumën 12 milionë denarë, ndërsa te disa banka janë vërejtur disa shuma të vogla të shpenzimeve nga pozicionet valutore në franga zvicerane. Efektet negative të realizimit eventual të rrezikut të mundshëm tërthorazi ndaj bankave vendore janë margjinale, për shkak të pjesëmarrjes së vogël e kredive të dhëna në franga zvicerane. subjekte. Pozicioni agregat valutor është në kufi të limitit të paraparë (3% nga mjetet e veta). 39

40 4. Rreziku i ndryshimeve të normave të interesit në aktivitetet e portfolit bankar Ekspozimi i bankave në Republikën e Maqedonisë për rrezikun e ndryshimit të normave të interesit në aktivitetet e portofolit bankar u rrit në vitin 214, por akoma është i parëndësishëm në krahasim me ekspozimin ndaj rreziqeve të tjera me cilat ballafaqohen ato në punën e tyre. Raporti në mes të vlerës së përgjithshme të ponderimit në portofolin e aktiviteteve bankare dhe mjeteve të tyre është dyfishuar për shkak të financimit të rritjes së mjeteve afatgjate të bankave me norma fikse të interesit, që për bankat paraqet rrezik të "humbjes" së të ardhurave nga këto pozita, nëse normat e interesit të tregut rriten. Megjithatë, ky rrezik tërësisht e ka neutralizuar përfaqësimin e përgjithshëm të pozitave me normën e interesit të cilat bankat njëanshëm mund ta ndryshojnë. Grafik 48 Struktura dhe gjendja e mjeteve të ndjeshme në interes dhe detyrime, sipas llojit të normave të interesit në milionë denarë ,9% 43,7% 45,% 45,2% 47,5% 42,9% 29,4% 25 3,6% 3,8% 31,9% ,% 1 46,% 44,6% 43,9% 43,5% 47,6% 6,4% 62,6% 64,1% 66,2% Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Mjetet me ndjeshmëri interesi Norma e përshtatur e interesit Norma e ndryshuar (variabile) e interesit Norma fikse e interesit Mjetet e ndjeshme në normën e interesit dhe të obligimeve të bankave në kanë rritje vjetore prej.1% dhe 8.5%, e cila në rastet më të mëdha, kryesisht paraqitet për shkak të përshtatjes së normave të interesit 44. Pozicionet me normat e përshtatshme të interesit e kanë forcuar pjesëmarrjen e tyre në strukturën e mjeteve të ndjeshme të interesit dhe të obligimeve, si rezultat i rritjes së kredive dhe të depozitave me normat e përshtatshme të interesit 45. Të dytët sipas pjesëmarrjes në gjithsej mjetet e ndjeshme dhe obligimeve janë pozicionet me normë fikse të interesit 46. Pozicionet me normë fikse të interesit, sa i përket obligimeve, kanë shënuar rënie vjetore prej 9.6%, si pasojë e ndryshimit të Vendimit për rezerva të obligueshme 47. Nëse përjashtohet efekti i rezervave të obligueshme, mjetet e ndjeshme të normës fikse të interesit shënojnë rritje të normës së interesit me 9.5% për shkak të rritjes vjetore të kredive dhe investimeve në depozita të afatizuar me normë fikse të interesit prej 15.3% dhe 49.9%. Nga ana 44 Norma e përshtatshme e normës së interesit lartësia e së cilës ndryshon në bazë të vendimit të bankës dhe jo në bazë të normë referente të caktuar të interesit ose të indeksit. Normat e njëanshme të interesit, bankat e bartin rrezikun e tyre nga ndryshimet e normave të interesit ndaj klientëve të tyre, por mund të shërbejnë edhe si instrument për menaxhimin e likuiditetit dhe profitit nga ana e bankave. 45 Kreditë dhe depozitët me interes të përshtatshëm të interesit me brenda vitit është rritur për 8% dhe 1.6% dhe kanë përfshirë 46.9% dhe 44.6%, njësoj si në strukturën e përgjithshme të aktivit të interesit, përkatësisht pasivi i bankave me 98.4% dhe 58.7%, ngjashëm ne pozicionet e bilancit pozitiv me norma të përshtatshme të interesit. 46 Norma fikse e interesit - norma e interesit e cila gjatë gjithë kohës mbetet e pandryshuar, përkatësisht banka nuk ka të drejtë për ta ndryshuar normën e interesit, e cila në fillim të marrëveshjes është vendosur. 47 Me Vendimin për ndryshimin e Vendimit të rezervës të detyrueshme ("Gazeta zyrtare R.M." nr. 166/213), duke filluar nga , Banka popullore nuk paguan kompenzim të rezervave të detyrueshme (shkalla e kompensimit më parë ishte 1 kërkesë rezervë% në denarë dhe.1% e rezervave të detyrueshme në denarë). Ky këtë ndryshim bankat nuk paraqesin rezerva të detyrueshme të ndara (e cila është 3.1% e aktivit të përgjithshë në nivel të sistemit bankar) si pozicion i normës së ndjeshme të interesit me një normë fikse të interesit. 4

41 Grafik 49 Struktura dhe gjendja e mjeteve të ndjeshme të normës së interesit (lartë) dhe obligimet (poshtë), sipas shkallës së bilancit të gjendjes dhe tipit të normës së interesit në milionë denarë Fikse E ndryshuar E përshtatur Aktivi tjetër Letrat me vlerë Mjetet në të parë dhe depozitat e afatizuara Kreditë Fikse E ndryshuar E përshtatur Detyrimet ndaj kredive, instrumentet kapitale hibride dhe borxhi subordinues Depozitat e afatizuara Depozitat në të parë dhe llogaritë e transkacioneve Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. tjetër, detyrimet e ndjeshme të normës së interesit me normë fikse të interesit janë rëni me 4.2% për shkak të reduktimit të depozitave me afatizuar për 7.7%. Në pozicionet me normë interesi të ndryshueshme 48 (variabël) në vitin e kaluar nuk ka ndryshime të rëndësishme. Në strukturën e mjeteve të interesit të ndjeshëm, kreditë kanë pasur pjesëmarrje dhe rritje më të lartë vjetore në krahasim me pozicionet tjera. Ajo që është karakteristike për vitet e fundit bankat ofrojnë kredi për banim dhe për konsumatorët që kanë interes relativisht të ulët për vitet e para të shlyerjes së kredisë 49. Kreditë e mëvonshme me normë interesi të caktuar u rritën 15.3%, të cilat më shumë kanë kontribuar kreditë për amvisëri. Pjesa e rëndësishme e kësaj rritje llogaritet për pozicionet me norma të caktuara të interesave në vitet e para sipas rregullores kanë trajtim të pozicionit me norma të caktuar të interesit 5. Në rritjen vjetore të vlerës së kredive me norma të caktuara interesi ka kontribuar sektori i amvisërisë i cili merr pjesë me 73 % ndërsa kreditë e banesave me 28%. 48 Norma e ndryshueshme e interesit (lëvizëse) e cila është e varur drejtpërsëdrejti me normë e caktuar referente të interesit (ERIBOR, LIBOR, SKIBOR etj.) është rritur me një normë të caktuar marginale të interesit, sipas rregullave të bankës. Ndryshimi në normën e interesit varet nga sasia e ndryshimit të normës së interesit rereferent, por edhe nga ndryshimi i marginës së caktuar (kryesisht me vendim të njëanshëm të bankës). Mjetet e ndjeshme të normës së interesit dhe të obligimeve me normë interesi të ndryshueshme në vit është rritur për 5.1% dhe.3% ngjashëm me 9.5% dhe 4.1% në strukturën e përgjithshme të normës së interesit pasiv dhe aktiv. 49 Pas skadimit të kohës ku norma e interesit është përcaktuar si fikse, banka mund ta ndryshojë llojin e normës së interesit, ku në të shumtën e rasteve kjo normë e interesit të bankës zbatohet sipas politikës së normës së interesit të bankës në ditën e skadimit të kësaj periudhe, përkatësisht këto pozicione do të jenë pozicione me normë të përshtatshme të interesit. 5 Sipas Udhëzimit të zbatimit të Vendimit për menaxhimin e rrezikut nga ndryshimet e normave të interesit në portfolin bankar ("Gazeta zyrtare e R. së Maqedonisë" nr. 39/21.), ku i përcakton pozicionet e normës së interesit si norma fikse për një periudhë të caktuar kohore, dhe jo për gjithë kohën, e kanë tretmanin e pozicionit të normës së interesit fiks. Pas skadimit të periudhës kohore gjatë së cilës norma e interesit është fikse, banka është e obliguar t'i paraqesë këto pozicione me një normë përkatëse të interesit (e ndryshueshme ose e pandryshueshme). 41

42 Grafik 5 Mjetet e ndjeshme në interes dhe detyrime, sipas afatizimit dhe llojeve të normës së interesit në milionë denarë 12 1 Grafik 51 Dallimi midis vlerës së ponderuar vlerës së ponderuar në aktivitetet e portfolit bankar dhe trendi i saj në milionë denarë Mjetet Detyrimet gjer në 1 muaj 1-3 muaj 3-6 muaj 6-12 muaj mbi një vit Norma e përshtatur e interesit Norma e ndryshuar (variabile) e interesit Norma fikse e interesit Hendeku në mes mjeteve dhe detyrimeve me ndjeshmëri ndaj interesit Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Norma fikse e interesit Norma e ndryshuar (variabile) e interesit Norma e përshtatur e interesit Pozicioni i bilancit neto në nivel të sistemit bankar Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Në strukturën e detyrimeve të ndjeshme në interes mbizotërojnë depozitat, të cilët marrin pjesë me 64.9% dhe 58.7% nga pasivi i bankave me një normë të përshtatshme fikse të interesi, përkatësisht. Nëse e analizojmë sipas afatizimit, normat e përshtatshme të interesit e kanë vendin kryesor pothuajse në të gjitha segmentet afatizimit të mjeteve dhe obligimeve deri në një vit 51. Aplikimi i këtij lloji të normave të interesit e neutralizojnë rrezikun e bankave nga ndryshimi i normave të interesit në portofolin e aktivitetit bankar. Afatizimi afatgjatë (mbi një vit) i mjeteve dhe i obligimeve është mbizotërues sidomos me normën e interesit fiks. Kjo reflektohet te mjetet e kredive afatgjatë me një normë fikse të interesit në vitet e para, të cilat sipas rregullores, shuma e plotë ka tretman të mjeteve me normë fikse të interesit deri sa t'i skadojë afati i afatizimit me një normë interesi të përshtatshme. Në pasiv me normë fikse të interesit (mbi një vit), mbizotërojnë depozitat e afatizuara të subjekteve jofinanciare. Më për herë të parë gjatë pesë viteve të fundit ka pasur shenja negative midis mjeteve të ndjeshme dhe obligimeve për 5.4 milionë denarë. Dallimi negativ paraqitet te dy faktorë: rritja vjetore prej 26.4% e dallimit me norma të përshtatshme të interesit (për shkak të rritjes së shpejtë të depozitave në krahasim me rritjen e kredisë), dhe zvogëlimi i dallimit pozitiv i normës fikse të interesit prej 17.2 % (për shkak të përjashtimit të rezervës së detyrueshme nga mjetet e ndjeshme të interesit). Dallimi pozitiv midis pozicioneve të ndjeshme të interesit me normë plotësuese të interesi të zgjeruar, e cila më së tepërmi paraqitet për shkak të rritjes vjetore të mjeteve të llogarive korresponduese në bankat e huaja. 51 Përjashtim bëjnë mjetet e ndjeshme në interes në segmentin afatizues gjer në një muaj, tek të cilët mbizotërojnë pozicionet me normë interesi fiks si rezultat i plasmanit të b ankave në letra me vlerë. Në të njëjtin segment afatizues, në anën e pasivit llogaritë e transaksionit përkatësisht detyrimet në të parë me normë interesi të përshtatshëm përfshijnë pjesën më të madhe. 42

43 Grafik 52 Hendeku në mes pozicioneve bilancore neto dhe trendit të tyre të përllogaritur, sipas llojit të normës së interesit në milionë denarë Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor me normë të përshtatur të interesit dhe trendit të tyre Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafik 53 Vlera e ponderuar (boshti majtas) dhe raporti i vlerës së përgjithshme të ponderuar të portofolit të aktiviteteve bankare dhe mjeteve të veta (boshti djathtas), sipas llojit të normës së interesit në milionë denarë Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor me normë variabile të interesit dhe trendit të tyre Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor me normë fikse të interesit dhe trendit të tyre Hendeku në mes gjithsej zërave bilancor neto dhe trendit të tyre Norma fikse e interesit (boshti majtas) Norma e ndryshzuar (variabile) e interesit (boshti majtas) Norma e përshtatur e interesit (boshti majtas) Norma fikse e interesit (boshti djathtas) Norma e ndryshzuar (variabile) e interesit (boshti djathtas) Norma e përshtatur e interesit (boshti djathtas) Gjithsej vlera e ponderuar (boshti djathtas) Gjithsej vlera e ponderuar (boshti djathtas) 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Analiza e hendekut në raport me trendin e tij 52 gjatë pesë viteve të fundit tregoi se në vitin 214 hendeku ndjeshëm është rritur në drejtimin "negativ". Ky devijim i trendit të deritashëm paraqitet për shkak të pozicioneve të bankave me norma fikse të interesit, përkatësisht për shkak të ndryshimit të Vendimit për rezervat e detyrueshme. Megjithatë, edhe sikur të mos jetë pasojë e analizës së rezervave të domosdoshme ka devijim negativ të pozicionit të neto bilancit nga trendi i përllogaritjes për pesë vitet e fundit, i cili vjen si rezultat i pozicioneve të neto bilancit me normën e përshtatshme të interesit. Në vitin 214, raporti në mes të vlerës së përgjithshme të ponderuar të aktiviteteve të portofolit bankar 53 dhe mjeteve të veta janë dyfishuar (nga 2.4% në fund të vitit 213 në 4.4% në fund të vitit 214), bile edhe nën maksimumin e paraparë prej 2%. Rritja e këtij raporti është për shkak të rritjes vjetore në vlerën e ponderuar të aktiviteteve të sistemit bankar (për 84.1%), rezultati i së cilës është rritja e vlerës neto të ponderuar të pozicioneve me norma fikse të interesit (rezultat i të cilit është rritja e pozita aktive të afatizimit që është sqaruar më herët), por edhe për shkak të rënies vjetore të mjeteve të tyre bankave. 52 Trendi i vlerës së ponderuar është llogaritur me filtrin e Hodrik Preskotit me lambdë 16 (vlera e rekomanduar për të dhënat tremujore). Filtri i Hodrik- Preskotit llogaritet sipas formulës së përmendurar ku trendi është komponentë ciklike, ndërsa lambda -e paraqet shkallën e "barazisë" së trendit T min t=1 y t μ t 2 + (μ t+1 μ t ) (μ t μ t 1 )) 2 53 Vlera e përgjithshme e ponderuar e portfolit të aktiviteteve bankare e tregon ndryshimin e vlerës ekonomike të këtij portofoli si rezultat i vlerësimit të ndryshimeve në normat e interesit, duke i shfrytëzuar standardet e goditjes së normës së interesit (ndryshimi paralel pozitiv ose negativ në normat e interesit me 2 pikë bazë). Vlera e përgjithshme e ponderuar e portfolit të aktiviteteve bankare në nivel të sistemit bankar vlerësohet vlerën e agreguar të pondimit në portfolin e aktiviteteve bankare ose të bankave individuale. 43

44 Grafik 54 Dallimi midis vlerës së ponderuar vlerës së ponderuar në aktivitetet e portfolit bankar dhe trendi i saj në milionë denarë Hendeku në mes vlerës së ponderuar të zërave me normë fikse të interesit dhe trendit të tyre Hendeku në mes vlerës së ponderuar të zërave me normë të përshtatur të interesit dhe trendit të tyre Hendeku në mes vlerës së ponderuar të zërave me normë fikse të interesit dhe trendit të tyre Hendeku në mes gjithsej vlerës së ponderuar dhe trendit të saj Dallimi pozitiv në mes të shumës së vlerës neto të ponderuar të aktiviteteve të portofolit bankar në dhe trendi i llogaritur në vitin 214, një pjesë e mirë i përket pozicioneve me norma fikse të interesit, për shkak të rritjes së lartë vjetore të neto pozicioneve të ponderuara bilancore me norma fikse të interesit. Vlera e ponderuar e portofolit të bankave me normë fikse të interesit, ku në pjesën më të madhe përcaktohet nga kreditë me afatizim të vonuar prej 5 deri 1 vjet 54, të cilët janë ponderuar gjatë përcaktimit të vlerës së ponderuar. Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 54 Bëhet fjalë për kredi me normë fikse të interesit në vitet e para të shlyerjes së kredisë, i cili që në fillim paraqitet si pozicion me normë fikse tëinteresit, edhe pse edhe pas skadimit të periudhës së paqëndrueshmërisë, mund të ndryshojë lloji i normës së interesit. 44

45 5. Rreziku i josolventitetit Pozicioni stabël i solventitetit dhe norma dy herë më e madhe se ajo e mjaftueshmërisë së kapitalit bazohet në normën e paraparë të stabilitetit dhe të rezistencës së sistemit bankar të Maqedonisë. Në vitin 214, treguesit e solventitetit dhe të kapitalizimit të sistemit bankar tregojnë reduktim të dukshëm të cilët dalin nga ulja e përllogaritjes (sipas rregullores) së sasisë së instrumenteve subordinarë, si dhe rritjes së ngadaltë të kategorive të tjera të pozicioneve të kapitalit. Gjithashtu, përshpejtimi i rritjes së aktiviteteve të bankave, edhe përkundër uljes së rrezikut ka krijuar mundësi për kërkesa më të mëdha kapitale për mbulimin e rreziqeve, të cilat janë të mbuluar përmes angazhimit kapitalit të lirë të bankave i akumuluar më parë. Rezultatet e realizimit të testit të stresit tregojnë rezistencë të kënaqshme në sistemin bankar, megjithëse në disa banka hetohet nevoja e hipotekave për rikapitalizim gjatë shoqeve (goditjeve) të simuluara ekstreme. Grafik 55 Treguesit e solventitetit (lart) dhe normat vjetore të ndryshimit të komponentëve të treguesve (poshtë) 18 17,1 16, Treguesit e solventitetit dhe kapitalizimit të sistemit bankar dhe niveli i rrezikut të aktiviteteve ,7 14,6 11,2 11,3 1,5 1,1 9,6 9,7 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 15,7 13,8 1, Norma e përshtatshmërisë së kapitalit Kapitali themelor para zërave zbritës / Aktivi i ponderuar sipas rreziqeve Kapitali dhe rezervat / Gjithsej aktivitetet Vlera nominale e aksioneve të rëndomta dhe primi nga këto aksione / Aktivi i ponderuar sipas rreziqeve ,4 8,3 6,6 7,1 6, 4,9 4,7 3,7 4, ,2 9,2 7,7 5,7 6,8 4, 5,8 3,3 2,3 1,5 -, Aktivitete Pozicionet kapitale Aktivi i ponderuar sipas rreziqeve Aktivi Gjithsej aktivitetet bilancore dhe jashtëbilancore Mjetet vetanake Kapitali themelor Kapitali dhe rezervat Në vitin 214, treguesit e solventitetit dhe kapitalizimit të sistemit bankar iu afruan niveleve të regjistruara të parakrizës së vitit Norma e domosdoshme e kapitalit shënoi rënie deri në 15.7%, por ende është shumë më e lartë në krahasim me kërkesat ligjore minimale prej 8%. Rritja vjetore në përqindjen e kapitalit është nën minimumin e realizuar në shtatë vitet e fundit, ndërsa mjetet e veta, për herë të parë në periudhën e analizuar, regjistruan një rënie vjetore. Pas viteve të uljes radhazi në normat e rritjes vjetore, aktivitetet e sistemit bankar në vitin 214 regjistrojnë një ringjallje të dukshme, por rritja e tyre akoma është nën nivelin e arritur të periudhës së para krizës. Pas rritjes së konsiderueshme në rrezikshmërinë e sistemit bankar në vitin 28, raporti bazë i kapitalit rregullator dhe i aktiveve të ponderuar sipas rreziqeve shënoi ulje në një nivel ekuilibrues të ri, prej 14%, rreth të cilës vazhdoi të luhatet gjatë periudhës së ardhshme. Duke filluar nga viti 28, sistemi bankar ruan pothuajse nivel të 55 Në tremujorin e dytë dhe të tretë të 28 për shkak të rritjes së aktiviteteve të bankave, shkalla e mjaftueshmërisë së kapitalit arrin 15.6% dhe 15%. 45

46 Grafik 56 Niveli i borxhit (leverxhi), rreziku dhe solventiteti i sistemit bankar Niveli i leverixhit (aktivi / kapitali themelor) 1,1 14% 9,9 9,7 9,5 9,3 15% 9,1 8, % 12% ,7 16% 28 8,5 14%,72 16%,74,76,78 15%,8,82,84 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 29 Niveli i rrezikshmërisë (aktivi i ponderuar sipas rreziqeve / aktivi) Grafik 57 Vlera dhe struktura e ekspozimit të përgjithshëm bilancor dhe jashtëbilancor sipas ponderit të rrezikut ** në milionë denarë Gjithsej: Gjithsej: Gjithsej: ,3 54,1 53, (42,4%) (42,6%) (42,8%) (19,6%) (19,7%) (18,4%) (25,1%) (26,%) (27,3%) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënim: * Pesha mesatare e rrezikut është llogaritur si raport ndërmjet peshës së aktivës sipas rrezikut të kresisë dhe ekspozimit të bilancit të përgjithshëm dhe akspozimit jashëbilancor të sistemit bankar. ** Gjatë krahasimit të të dhënat të paraqitura për data të caktuara, duhet të kihet parasysh se më 28 u fut pesha e rrezikut prej 125% për kërkesat e personave fizikë, në bazë të tejkalimit të lejuar (të shfrytëtzuara dhe të pashfrytëzuara) të zhirollogarive dhe të kartelave të kreditit. Kjo peshë e rrezikut është zbatuar deri në vitin 211. Në vitin 212, rregullorja për përcaktimin e kërkesave kapitale për mbulimin e rrezikut të kredisë është ndryshuar në drejtim të standardizimit të marrëveshjes Bazel 2, përveç tjerash me këtë marrëveshje janë paraparë edhe pesha të reja të rrezikut dhe kategoritë të ekspozimit. 8 15% (boshti majtas) 125% (boshti majtas) 1% (boshti majtas) 75% (boshti majtas) 5% (boshti majtas) 35% (boshti majtas) 2% (boshti majtas) % (boshti majtas) 12% 13% Rrezikshmëria mesatare e ponderuar* (boshti djathtas) qëndrueshëm të aftësisë paguese, duke i rritur aktivitetet, por duke e ulur nivelin e rrezikut, ndërsa gradualisht duke e rritur nivelin e borxhit (levave). Gjegjësisht, pas rritjes së rëndësishme të kredisë në periudhën e para krizës dhe rritjes së nivelit të rrezikut të aktiviteteve bankare, pasoi një periudhë e reduktimit gradual të rrezikut të përmbajtjes bankare (matur si raport i aktiveve të ponderuara sipas rreziqeve dhe totalit të aseteve të kontabilitetit). Në të njëjtën kohë, pozitat e kapitalit ende shënojnë ritëm më të ngadaltë, në krahasim me tashmë të ngadalësuarin (dhe më pak të rrezikshmin) aktivitet të sistemit bankar, duke rezultuar në ngritje të nivelit të borxhit të sistemit bankar (matur si raport midis aktiveve dhe të kapitalit bazë para zbritjeve), duke treguar se bankat i kanë financuar këto aktivitete përmes depozitave të mbledhura. Niveli i rrezikut të sistemit bankar (matur si raport midis aktiveve të ponderuara dhe në ekspozimin e përgjithshëm të bilancit) është në rënie të vazhdueshme që nga viti 28, duke rënë nga 66.7% në 53% në fund të vitit 214. Në vitin 214, u vë në dukje ringjallja e rëndësishme të aktiviteteve të cilat janë konsideruar si më të rrezikshmet (një peshë rreziku i 1%), rritja (16.3 miliardë denarë ose 8.8%) vjetore e të cilit është dy herë më e lartë se rritja në vitin 213. Megjithatë, të dy aktivitetet që sipas rregullave konsiderohen pa rrezik (ata kanë një peshë të rrezikut prej %), kanë shënuar rritje të qëndrueshme (6.2 miliardë denarë ose 5.5%), e cila është shumë më e lartë se rritja e arritur në vitin 213 (.1 miliardë denarë, ose.1%). 46

47 Grafik 58 Indeksi ZET për sistemin banker në nivele (zet-indeksi) dhe (kontributi i komponentëve të indeksit zet) Përveç kësaj, aktivitetet me pesha relativisht të ulëta, 35% dhe 5% regjistrojnë rritjen më të lartë në vitin 214 prej 74.9% dhe 38.%, përkatësisht, të cilët, gjithashtu kontribuojnë në uljen e nivelit mesatar të rrezikut të sistemit bankar Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Kontributi i stabilitetit dhe solventitetit në indeksin ZET Kontributi i stabilitetit të rezulltatit financiar në ZET indeksin Indeksi ZET në sistemin bankar tremujori i parë nga indeksi ZET Tremujori i tret nga indeksi ZET Mediana e indeksit ZET Grafik 59 Masat statistikore për normat e mjaftueshmërisë së kapitalit Shmangia në mes tremujorit të parë dhe të tretë Maksimum Minimum Medijana Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Pas përkeqësimit të theksuar të stabilitetit të përgjithshëm të sistemit bankar, matur nga të ashtuquajturit Zetindeks (angl. Z-index) 56, nga viti 27-21, ajo shënon një përmirësim të dukshëm në katër vitet e fundit. Megjithatë, pas maksimumit të arritur në vitin 213, zet-indeksi shënon rënie të theksuar në vitin 214, që rezulton nga ulja e normës së kapitalizimit të sistemit bankar, por edhe nga ndryshimi i madh i fitimit të bankave në vitin 214 (matur nga devijimi i normës së kthimit të aktives mesatare). Konsolidimi i tregut dhe ngritja e nivelit të aktivitetit të bankave më të vogla kanë çuar në një zvogëlim gradual të niveleve jashtëzakonisht të larta të mjaftueshmërisë së kapitalit që ka qenë i pranishëm te disa banka. Kështu, në periudhën e kaluar shtatë-vjeçare, nuk është rritur konvergjenca e bankave vendore, sipas nivelit të normës së mjaftueshmërisë së kapitalit. Gjegjësisht, dallimi midis bankës me kapital më të lartë dhe asaj me kapital me të ulët është zvogëluar thuaj se për 1 pikë përqindje, ndërsa diferenca ndërmjet tremujorëve është më e ulët thuaj se për 4 pikë përqindje. Në të njëjtën kohë, niveli minimal i normës së mjaftueshmërisë së kapitalit e regjistruar te disa banka relativisht është e qëndrueshme dhe sillet në interval prej 1-12%. 56 Zet -indeksi llogaritet si vijon: : ROA e paraqet normën e kthimit të aktivës, E-ja kapitalin dhe rezervat, A-ja e paraqet aktivën dhe σ (ROA) e paraqet devijimin standard të normës së kthimit të aktivës që llogariten gjatë tri viteve të fundit. Kjo masë në vetvete kombinon disa tregues: një tregues i performancës, rentabilitetin e bankave (ROA), treguesin e nivelit të rrezikut në punën e bankare (σ (ROA)) dhe masën e stabilitetit dhe aftësisë pagesore të bankave (E / A). Në këtë mënyrë, zetindeksi e mat "distancën" e bankës nga shterja e tërësishme e kapitalit të saj të mundshëm, devijimet standarde janë shprehur në numra nga norma e kthimit të aktivës dhe është një masë e kapacitetit të bankave për absorbimin e humbjeve. Nivelet më të larta të këtij indeksi e tregojnë rrezikun më të ulët dhe nivel më të lartë të stabilitetit të përgjithshëm të bankave. Zet-indeksi zakonisht shprehet në formë logaritmike (logaritëm natyror i formulës nga formula e dhënë më parë), por më të lehtë interpretohet dhe është më poindikative kur shprehet në nivele.. 47

48 Grafik 6 Shpenzimet (çmimi) e kapitalit të katër bankave më të mëdha në sistem * Banka 1 Banka 2 Banka 3 Banka 4 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Shënim: Është llogaritur si mesatare e shpenzimeve të kapitalit i përcaktuar me matjen e dy metodave për përcaktimin e çmimit të kapitalit "Capital- Asset Pricing Model" (CAPM) dhe "Earnings Yield" (EY). Me aplikimin e CAPM-it, shpenzime e kapitalit përcaktohen si tërësi e normës pa rrezik të fitimit dhe prodhimit nga koeficienti beta për akcion dhe diferenca midis normës së tregut të fitimit dhe normës pa rrezik të fitimit. Gjatë aplikimit të EY-së, çmimi i kapitalit përcaktohet si bashkëraport i fitimit të aksioneve dhe çmimit të tregut të aksioneve. Bankat janë të numëruara rastësisht. Grafik 61 Raporti në mes çmimit të tregut dhe vlerës kontabël të aksioneve për katër bankat më të mëdha në sistem 3,5 3,3 3, 2,8 2,5 2,3 2, 1,8 1,5 1,3 1,,8,5,3, Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Banka 1 Banka 2 Banka 3 Banka Pas një lëvizjes të rëndësishme në tregun e brendshëm të kapitalit në periudhën e para krizës, duke filluar nga fundi i vitit 27, pason një periudhe e ngritjes së shkallëshkallshme të "lehtësimit" të çmimeve spekulative meuri, i ndjekur me një interes të dobët të investitorëve për të tregtim me aksione dhe zvogëlimi i qarkullimit të bursës. Lëvizjeve të tilla nuk kanë mundur t'u shmangen as edhe aksionet e bankave të cilat kanë tregtuar në bursën e Maqedonisë, ku çmimet e tregut kanë regjistruar korrigjime të rënies. Kështu, në fund të vitit 214, çmimi i tregut të aksioneve të katër bankave më të mëdha në sistemin është më e ulët se 2 deri 5% nga vlera përkatëse kontabël për aksione, ndërsa investitorët e aksioneve të disa bankave, kanë qenë të gatshëm, me përjashtim të një banke, për të paguar vetëm rreth 5 denarë për çdo çdo denarë të fituar për aksion (sa për krahasim, në fund të vitit 27, çmimet e tregut të aksioneve në këto katër banka ishte rreth 2 ose 3 herë më të larta se vlera e regjistruar për aksion, ndërsa investitorët ishin të gatshëm të paguajnë deri 25 denarë për çdo denar të fituar për aksion). Shpenzimet e kapitalit (norma e kërkuar e rendimentit për investitorët në aksionet e bankave) ka ulje në vitin 214, te dy prej katër bankave të analizuara, ndërsa te njëra prej tyre arrij deri te norma vjetore e rendimentit të obligacioneve shtetërore të kotuara në bursën e Maqedonisë. Megjithatë, përfundimet e nxjerra nga analiza e treguesve të tregut të çmimeve të kapitalit të bankave duhet të merret me rezervë, duke pasur parasysh (mos) zhvillimin e tregut vendor të kapitalit dhe likuiditetin e tij relativisht të ulët (si për nga thellësia ashtu edhe për nga gjerësia), por edhe për faktin se në tri nga katër bankat më të mëdha në sistemi janë prezent pronarët dominant vendor, me pjesëmarrje të konsiderueshme në aksione të e përgjithshme të cilët nuk janë të interesuar për tregtim me aksione të poseduara nga bankat. Kështu, përveç një prej bankave të analizuara, ku më 214 është tregtuar me më shumë se 1% të aksioneve të përgjithshme, te bankat tjera në të njëjtën periudhë është 48

49 tregtuar jo më shumë se 2.5% nga numri i përgjithshëm i aksioneve të dhëna. Grafik 62 Raporti midis çmimit të tregut të aksioneve dhe të fitimit të aksioneve (majtas) dhe përqindja epërgjithshme e aksioneve të dhëna që kanë qenë në treg gjatë vitit të kaluar (djathtas), për katër bankat më të mëdha në sistem në nivele Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Banka 1 Banka 2 Banka 3 Banka 4 Grafik 63 Norma mesatare mjaftueshmërisë kapitale për ekonomit e përzgjedhura të zhvilluara dhe në zhvillim, për periudhën Vlera mesatare e mjaftueshmërisë së kapitalit te ekonmitë e përzgjedhura të zhvilluara Vlera mesatare e mjaftueshmërisë së kapitalit te ekonmitë e përzgjedhura në zhvillim Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit - Maqedonia Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave , ,5 3 27, ,5 2 17, ,5 1 7,5 5 2, Sistemi bankar i Maqedonisë ka një mjaftushmëri kapitale më të lartë, në krahasim me sistemet bankare të pesë shteteve (Francës, Italisë, SHBAsë, Japonisë dhe Australisë) nga analiza e bërë në dymbëdhjetë ekonomitë më të zhvilluara sa i përket sistemit bankar, ndërsa vetëm e njëra ekonomi në zhvillim (e Polonisë). Megjithatë, analiza do të ishte e paplotë në qoftë se nuk merret parasysh niveli më të lartë i konservatorizmit të bankave të Maqedonisë gjatë përcaktimit të nivelit të korrigjimit të kredive me probleme, të cilët janë nga më të lartët në krahasim me sistemet bankare të njëzet e katër vendeve të analizuara. Kështu, duke krahasuar sistemin bankar të Maqedonisë, nga shtetet e analizuara vetëm tri shtete (Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Turqia) e kanë pjesëmarrjen më të ulët në pjesën e parezervuar të kredive me probleme të kapitalit të rregullt. Sipas këtij treguesi, bankat e Maqedonisë dukshëm janë më të mira, sidomos në krahasim me sistemet bankare të ekonomive në zhvillim, ku organet vendore të mbikëqyrjes dhe organit Banka 1 Banka 2 Banka 3 Banka

50 Austria Belgjika Danimarka Gjermania Franca Irlanda Italia Mbretria e bashkuar Japonia SHBA Australia R.Çeke Maqedonia B&H Bullgaria Kroacia Polonia Lituania Hungaria Mali i Zi Rumania Srbia Turqia Shqipëria Grafik 64 Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit për ekonomitë e zgjedhura dhe ekonomitë në zhvillim për vitin Përzgjedhja e ekonomive të zhvilluara Përzgjedhja e ekonomive në zhvillim Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit (boshti majtas) Pjesë marrja e kredive jofunksionale (neto nga vlera korrigjuese) në mjete vetanake (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Shënim: Të dhënat e pjesëmarrjes së kredive me probleme (neto nga përmirësimi i zhvlerësimit) në mjetet e veta te sistemet bankare të Gjermanisë, Irlandës, të Mbretërisë së Bashkuar, Bullgarisë dhe Shqipërisë janë për vitin 213. Grafik 65 Struktura e ndryshimeve vjetore të mjeteve të tyre në milionë denarë Gjithsej: Gjithsej: 1.38 Gjithsej: Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënime: * Bëhet fjalë për ndryshimet në sasinë e instrumenteve subordinare, të cilat dalin nga përmbushja / mospërmbushja e rregullave për përfshirjen e këtyre instrumenteve në llogaritjen e mjeteve të veta. 67, , , Ndryshimet tjera (boshti majtas) Instrumentet e reja hibride Vlera e lejuar e instrumenteve subordinuese* (boshti majtas) Instrumentet e reja subordinuese (boshti majtas) Humbja në vitin rrjedhës (boshti majtas) Fitimi i riinvestuar nga viti paraprak (boshti majtas) Emitimi i aksioneve të reja (boshti majtas) Fitimi i riinvestuar në mjete vetanake / Gjithsej fitimi (boshti djathtas) rregullator janë më të përmbajtur në kërkesat e bashkëngjitjes së bankave me bankat e vendit të tyre ndaj disa rregullave të rrepta rregullatore në këtë fushë, ku, edhe përkundër faktit të plotësimit të kushteve do të kishin, si pasojë, probleme me aftësinë pagesore te një pjesë e tyre. Gjegjësisht, edhe pse bankat me origjinë nga ekonomitë në zhvillim e pësuan krizën globale financiare në fushën e pamundësisë së aftësisë pagesore, në krahasim me sistemet bankare të vendeve të zhvilluara, megjithatë, dëme të konsiderueshme në portofolat e tyre të kredive dhe mundësitë e kufizuara për zbatimin e rikapitalizimit të ri gjatë periudhës së krizës e ka shkaktuar "gëlltitjen" e kapitalit dhe përkeqësimin e pozitave të solventit. Përkundër kësaj, kriza globale financiare i ka gjetur bankat e vendeve në zhvillim me treguesit më të ulët të mjaftueshmërisë së kapitalit, ku edhe fillon periudhë e rikapitalizimit të tyre (me mbështetje të madhe financiare për vendet e origjinës), zvogëlimin e fushëveprimit të aktiviteteve dhe pozicionet si pasojë e veprimit. Këto zhvillime kanë shkaktuar disa nivele mesatare të mjaftueshmërisë së kapitalit të përllogaritura për sistemet bankare në rritje dhe të sistemeve bankare të vendeve të zhvilluara Zhvillimet dhe cilësia e mjeteve të veta të sistemit bankar Në vitin 214, mjetet e veta të sistemit bankar kanë shënuar një rënie vjetore prej 233 milionë denarë (ose.5%), e cila është kushtëzuar kryesisht nga ulja e sasisë së lejuar të instrumenteve subordinare të cilët janë përfshirë në llogaritjen e kapitalit shtesë te një pjesë e bankave 57. Riinvestimi i fitimit në vitin e kaluar si emisioni i aksioneve të reja dhe dhënia e instrumenteve të reja 57 Bëhet fjalë për instrumente të subordinuara, të cilat janë futur në përdorim pesë vitet e fundit deri në afatin e arritjes, të cilat, sipas rregullave, janë të përfshira në vlerën e zbritur në llogaritjen e mjeteve të veta. 5

51 Grafikoni nr. 66 Struktura e mjeteve të veta para zbritjeve nga kapitali bazë dhe ai shtesë ,8 1,3 1,1 14,4 13,2 11,4 24,4 26,5 29, 6,3 59, 58, Aksionet e rëndomta dhe primi nga këto aksione Rezerva, fitimbi i mbajtur / humbja dhe zërat zbritës nga kapitali themelor Zërat tjerë nga kapitali themelor Instrumentet subordinuese Zërat tjerë nga kapitali plotësues Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. subordinare janë burimet më të rëndësishme të rritur fondet e tyre në periudhën e fundit shtatëvjeçare. Fitimet e pashpërndara në fondet e kapitalit të bankave është burimi më i rëndësishëm i rritjes së mjeteve të tyre gjatë tri viteve të fundit. Mbajtja e fitimit në mjetet kapitale të bankave paraqesin stabilitetin më të madh të burimeve për shtimin e mjeteve të tyre edhe pse gjatë tri viteve të fundit kontributi i tyre në shtimin e mjeteve të tyre paraqet rënie kryesisht për shkak se një pjesë e bankave fitimin e kanë riinvestuar me statusin e "fitimit që është destinuar për shpërndarjen e aksioneve" i cili nuk ka pasur mundësi të jetë pjesë e mjeteve të tyre. Misioni i ri i aksioneve gjithashtu janë një burim i rëndësishëm i rritjes së mjeteve të veta, por të njëjtat kanë munguar gjatë dy viteve të fundit, si në vitin 29, kur kriza financiare globale ishte evidente. Dhënia e instrumenteve të reja subordinare është praktikë e rregullt gjatë periudhës së fundit shtatëvjeçare, por ajo është rrjedhojë e detyrimet që bankat duhet t'i paguajnë sipas marrëveshjes 58 dhe me një çmim (me normë interesi) që është zakonisht më e lartë në krahasim me burime tjera të financimit. Gjithashtu, sipas rregullave, pas futjes së instrumentet subordinare gjatë pesë viteve të fundit deri në afatin e dorëzimit, ato përfshihen sipas vlerës së uljes në llogaritjen e mjeteve të veta e ulin sasinë e tyre edhe para skadimit të datës së caktuar. Pikërisht rasti i fundit është shprehur në vitin 214 dhe e ka kushtëzuar rënia vjetore në mjeteve të veta të sistemit bankar. Pjesëmarrja e kapitalit bazë në mjetet e përgjithshme para zbritjes së pjesës së kapitalit bazë dhe kapitalit shtesë, në shtatë vitet e fundit është hetuar ulje rreth 3 pikë përqindje. Megjithatë, pjesëmarrja e këtij kapitali me cilësi të lartë në mjetet e veta të përgjithshme akoma është e konsiderueshme dhe arrin në 87.5% në fund të vitit Instrumentet e subordinuara nuk mund të paguhen ose të blihen nga banka përpara datës së caktuar (afati i arritjes patjetër duhet të jetë më i gjatë se pesë vjet e një ditë), përveç rastit të konvertimit në aksione në të zakonshme dhe jokumulative të bankës ose në instrumente hibride te banka (për pagesë / kthimin e instrumentit hibrid është i nevojshëm pajtueshmëria e Bankës popullore). 51

52 Grafikoni nr. 67 Struktura e detyrimeve të bankave në bazë të instrumenteve subordinare, sipas afatit të mbetur deri në maturim (majtas) dhe shkalla e normës së shpenzimeve * për disa lloje të burimeve të financimit (djathtas) 13,6 19,5 66, ,3 4, 2,3 4,7 3,5 2,1 4,7 2,9 1,9 Gjer më 5 vite Mbi 5-6 vite Mbi 6 vite,4,3 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Shënim: Shkalla e shpenzimeve të interesit është llogaritur si bashkëraport i shpenzimeve për interesa gjatë vitit dhe shuma mesatare e burimeve të financimit, e llogaritur për pesë datat e fundit të tremujorit Kreditë Depozita në të pareë Depozita të afatizuara Instrumente subordinuese Më shumë detaje në lidhje me nivelin e mjeteve të veta të grupeve të ndryshme të bankave janë paraqitur në shtojcën nr. 36.,2 Grafik 68 Struktura e ndryshimeve vjetore të mjeteve të veta, sipas nevojës për mbulimin e rreziqeve të veçanta Mjetet vetanake mbi kërkesën kapitale për mbulim të rrezikut Kërkesa kapitale për rrezikun valutor Kërkesa kapitale për rrezikun operativ Kërkesa kapitale për rrezikun kreditor Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Trendët dhe struktura e kërkesave të kapitalit dhe të kapitalit në dispozicion të sistemit bankar Pas rritjes së theksuar të kërkesave kapitale për mbulimin e rrezikut të kredisë, në 27 dhe 28 pasoi një periudhë e akumulimit të kapitalit të lirë nga ana e bankave, e cila është përdorur në vitin 213 dhe sidomos në vitin 214, ku ishte prezent rigjallërimi i aktivitetit kreditor të bankave. Kërkesat kapitale për mbulimin e rrezikut të devizave regjistrojnë ndryshime modeste në periudhën e fundit shtatëvjeçare, ndërsa pas aprovimit të detyrimit për përcaktimin e kapitalit të rregullt për mbulimin e rrezikut operativ në vitin 212, as edhe kërkesat kapitale për të mbuluar këtë rrezik nuk treguan një ndonjë ndryshim të rëndësishëm. Në vitin 214, kapitali rregullator i nevojshëm për mbulimin e rreziqeve shënojnë rritje prej milionë denarë, 52

53 Grafik 69 Struktura e mjeteve të veta, sipas përdorimit për mbulimin e rreziqeve të caktuara Grafik 7 Vlera e strukturës së kapitalit të bankave për mbulimin e kredisë së rrezikut, sipas kategorisë së ekspozimit* në milionë denarë Aktivitete tjera Aktivitete me familjet Aktivitete me shoqëritë jofinanciare Aktivitete me shoqëritë financiare (28,4%) (42,3%) (3,8%) (41,9%) (31,5%) (4,6%) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënim: * Në vitin 212, rregullorja për përcaktimin e kërkesave kapitale për mbulimin e rrezikut të kredisë është ndryshuar, duke futut qasjen standarde të marrëveshjes së Bazel 2 ku, përveç tjerash, u ndryshuan edhe disa kategori të ekspozimit për të cilat përcaktohen kërkesat kapitale të rrezikut të kredisë (11,3%) 53,3 52,5 1,5 1,5 5,1 5,1 4,2 41, 44,1 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Gjithsej: Gjithsej: Gjithsej: (1,2%) 48,9 1,6 5, Mjetet vetanake mbi kërkesën kapitale për mbulim të rrezikut Kërkesa kapitale për rrezikun valutor Kërkesa kapitale për rrezikun operativ Kërkesa kapitale për rrezikun kreditor (11,%) Kategori tjera të eksponimit Kërkesa të mbuluara me objekte afariste Kërkesa të mbuluara me objekte banesore Portfoli i kredive të vogla Kërkesat nga shoqëritë tjera tregtare Kërkesat nga bankat ose 7.1%. Kërkesat e reja kapitale janë mbuluar nga angazhimi i kapitalit të lirë të sistemit bankar, ndërsa vlera e tij është zvogëluar për shkak të rënies vjetore të mjeteve të përgjithshme të bankave. Rreth 88% e rritjes së kërkesave kapitale për të mbuluar rreziqet është rezultat i sasisë së lartë të kapitalit të rregullat i nevojshëm për mbulimin e rrezikut të kredisë, i cili rrjedh nga rritja e portofolit të kredive të vegjël dhe kërkesës së madhe të mbuluara nga objektet tregtare. Edhe përkundër shfrytëzimit të një pjese të kapitalit "të lirë" të sistemit bankar për të mbuluar kërkesat e reja kapitale për të mbuluar rreziqet, mjetet e veta mbi nivelin minimal të nevojshme për të mbuluar rreziqet, akoma e kanë pjesëmarrjen më të lartë në mjetet e veta të përgjithshme, edhe pse kjo pjesëmarrje, për herë të parë në shtatë vitet e fundit është nën 5% dhe në është 48.9%. Detaje më të hollësishme për kërkesat kapitale për të mbuluar rreziqet dhe nivelin e mjaftueshmërisë së kapitalit, sipas grupeve të caktuara të bankave janë treguar në shtojcën nr Stres-testi i rezistueshmërisë së sistemit bankar ndaj goditjeve hipotetike Rezultatet e realizuara të testit të stresit e tregojnë rezistueshmërinë e kënaqshme të sistemit bankar të goditjeve të simuluara. Në këtë mënyrë mjaftueshmëria e kapitalit të sistemit bankar nuk reduktohet nën 8% në asnjërën nga simulimet, edhe pse te një pjesë e bankave shihet nevoja hipotetike për t'u rikapitalizuar gjatë goditjeve të simuluara ekstreme. Goditjet hipotetike në rrezikun e kredisë kanë ndikim më të madh në stabilitetin e sistemit bankar. Brenda ekspozimit kreditor ndaj subjekteve jofinanciare, simulimet tregojnë se rritja është e nevojshme për 85.8% e qëndrueshmërisë së kredive jofinanciare, përkatësisht mbi 12.9% nga ai i rregullt ndaj qëndrueshmërisë së kredive jofunksionale për mjaftueshmërisë e kapitalit që sistemi bankar të ulet brenda nivelit minimal ligjor prej 8% 59. Këto 59 Për krahasim, në tremujorin e dytë të vitit 29, vetëm 2.1% e nga ekspozimit i rregullt i kredisë ndaj subjekteve jofinanciare ka kaluar në ekspozimin e statusit jofunksional, që është në nivel të maksimumit historik për gjashtë vitet e fundit. Gjatë vitit 53

54 simulime çojnë pothuajse në rritjen e dyfishtë të pjesëmarrjes jofunksionale në ekspozimin e përgjithshëm kreditor ndaj subjekteve jofinanciare (nga e tashmja 9.9% në 18.4%). Megjithatë, bëhet fjalë për simulime ekstreme dhe më pak të mundshme, sidomos në afat të shkurtër. Grafik 71 Rezultatet nga simulimet e kredive dhe të goditjeve të kombinuara, gjendja nga Në përqindje , ,2 12, ,5 9,9 8,6 8, Para simulimeve Pas simulimit-i Pas simulimit-ii Pas simulimit-iii Pas simulimit-iv Pas simulimit-v Pas simulimit-vi Norma e përshtatshmërisë së kapitalit të sistemit bankar, para dhe pas simulimeve (boshti majtas) 8 Pjesëmarrja e jofunksionalitetiti në gjithsej eksponimin kreditor kundrejt subjekteve jofinanciare, para dhe pas simulimeve (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. *Stres testi përfshin simuklimet sa vijojnë: Simulimi I: Rritja e ekspozimit të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare me 5%; Simulimi II: Rritja e ekspozimit të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare me 8%; SimulimiIII: Kalimi i 1% nga ekspozimi i rregullt ndaj ekspozimit të kredive jofunksionale ndaj subjekteve jofinanciare; SimulimiIV: Riklasifikimi në "B - jofunksionale" të pesë ekspozimeve të kredive të mëdha ndaj subjekteve jofinanciare (duke përfshirë edhe subjektet që janë të përfshira); Simulimi V: Rritja e ekspozimeve të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare për 8% dhe rritja e normës së interesit prej 1 deri 5 përqind.; Simulimi VI: Rritja e ekspozimeve të kredive jofunksional ndaj subjekteve jofinanciare për 8% zhvlerësim i kursit të denarit për 3% dhe rritja e normës së interesit prej 1 deri 5 përqind; **Shënim: Ekspozimi kreditor ndaj subjekteve jofinanciare e përbën ekspozimin e përgjithshëm të kredisë së zvogëluar për ekspozimin e bankave ndaj institucioneve financiare dhe të shtetit, gjegjësisht ndaj klientëve të veprimtarive "aktivitetet financiare dhe aktivitetet e sigurimit" dhe "administrata publike, mbrojtja dhe sigurimi i detyruaeshë social. 214, kjo përqindje ishte më e lartë në tremujorin e dytë, kur vetëm 1.7% nga ekspozimi i rregullt i kredisë ndaj subjekteve jofinanciare ka kaluar në ekspozim me status jofunksiona.. 54

55 Karakteristikat strukturore në ndryshimet e rëndësishme të bilancit dhe profitabiliteti i sistemit bankar 55

56 III. Struktura e sistemit bankar 1. Qasja në shërbimet bankare Më , sistemin bankar në Republikën e Maqedonisë e përbëjnë pesëmbëdhjetë banka dhe katër kursimore. Numri i bankave është zvogëluar për një bankë 6, ndërsa numri i kursimoreve ka mbetur i pandryshuar në krahasim me vitin e kaluar 61. Analiza e kursimoreve nuk përfshihet në këtë raport për shkak të pjesëmarrjes së tyre të parëndësishme në sistemin bankar. 62 Rrjetin bankar e përbëjnë 429 njësi afariste të rishpërndara pothuajse përgjatë në të gjitha qytetet në Republikën e Maqedonisë 63. Në krahasim me vitin e kaluar, ky numër është rritur me tri njësitë biznesi (janë hapur trembëdhjetë njësi të reja të biznesit, ndërsa janë mbyllur dhjetë njësi biznesi). Pjesa më e madhe e njësive të biznesit është koncentruar në rajonin e Shkupit, i cili është rritur edhe me tetë njësitë të reja. Në krahasim me rajonet tjera, ky rajon akoma ofron qasje më të mirë në shërbimet bankare, krahasuara me numrin e banorëve në njësi afariste. Grafik 72 Rrjeti bankar* (majtas) dhe numri i kursimtarëve sipas njësive bankare (djathtas), sipas rajonit të caktuar në R. e Maqedonisë Shkupi Vardari Juglindor Jugperendimor Lindor Pellagonia Verilindor Pollogu Burimi: BPRM, në bazë të të dhënave nga bankat, nga Enti shtetëror statistikor i Republikës së Maqedonisë, sipas të dhënave zyrtare nga regjistrimi 22. * Në përllogaritje nuk përfshihen sportelet e bankave Shkupi Vardari Juglindor JugperendimorLindor Pellagonia Verilindor Pollogu Sistemi bankar në Maqedoni e ka rrjetin bankar më pak të zhvilluar në krahasim me një pjesë më të madhe të 6 Më , Regjistri Qendror i Republikës së Maqedonisë miratoi një vendim për regjistrimin e një ndryshimi të statusit - për bashkim të "Bankës postale" SHA-Shkup me "Bankën Euro Standard" SHA Shkup. 61 Me përfundimin e procedurës për transformimin e "Kursimores Al kosa" SHA Shtip në shoqatën financiare në tremujorin e parë të vitit 215, numri i kursimoreve është zvogëluar pëe një.jë. 62 Pjesëmarrja e kursimoreve është vetëm.7% e mjeteve të përgjithshme të institucioneve depozituese financiare (bankat dhe kursimoret),.9% nga kreditë e përgjithshme dhe.3% e depozitëve të përgjuithshëm të personave fizikë në denarë dhe me klauzulë devizore. 63 Në numrin e njësive të biznesit është përfshirë edhe selia e bankave, por nuk përfshihen sportelet e bankave. 56

57 Tabelë 3 Krahasueshmëria e treguesve për numrin e kursimtarëve sipas bankës dhe njësive të bankave Grafik 73 Numri i të punësuarve Shteti Numri i banorëvepër bankë Shteti Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Numri i të punësuarve (boshti majtas) Numri i banorëve në njësitë e bankave Luksemburgu Qiproja Austria Spanja 1.38 Qiproja Franca Malta Portugalia Lituania Italia Letonia Bullgaria Estonia Austria Gjermania Gjermania Danimarka Polonia Hungaria Luksemburgu Polonia Belgjika Mali i Zi Hungaria 3.43 Suedia 6.66 Sllovenia Portugalia Kroacia Holanda Greqia Sllovenia Rumani Italia 9.72 Malta Belgjika Sërbia Franca Sllovakia Maqedonia Danimarka 4.48 Kroacia Lituania Shqipëria Maqedonia Çekia Suedia Sllovenia Çekia Spanja Shqipëria Bosna dhe Letonia Sërbia Holanda Bullgaria Estonia Greqia Mali i Zi / Rumania Bosna dhe Hercegovina / Burimi: BPRM, faqja e internetit e Bashkimit europian, Banka botërore, Banka e Shqipërisë (Supervision Annual Report 213), Banka popullore e Kroacisë (Buletini për bankat), BSCEE (Review 213), Banka popullore e Serbisë (Sektori bankar në Serbi, Raport i tre tremujorëve për 214). Shënim: Të dhënat për Maqedoninë janë për , për Serbinë , ndërsa për vendet tjera për vendeve të analizuara. Gjithashtu, edhe për nga numri i banorëve që shërbehen nga një bankë, Maqedonia gjendet në gjysmën e dytë të kësaj liste. Megjithatë, ky tregues është më i mirë në krahasim me disa vende fqinje (përveç Malit të Zi dhe Sllovenisë). 2. Punësimi në sistemin bankar Në vitin 214, numri i personave të punësuar në sistemin bankar është zvogëluar 64 për 6, më shumë është zvogëluar numri se sa ka pasur punësimeve të reja 65. Produktiviteti i sistemit bankar është duke u përmirësuar. Në periudhën e fundit shtatëvjeçare, aktivi është rritur shtatë herë më shpejt se sa numri i të punësuarve. Megjithatë, dallimet midis bankave në aspektin e produktivitetit të tyre u thelluan gjatë viteve të fundit, e cila më së miri shihet nga zgjerimi i vazhdueshëm i dallimit midis çerekut të parë dhe të tretë të treguesit të mjeteve sipas të punësuarve. 64 Zvogëlimi më i madh është te një bankë e madhe (72 persona), për shkak të zvogëlimit shpenzimeve operative. Rritje e dukshme në punonjës ka një pjesë të madhe (rreth 25 persona) dhe dy bankat e mesme (26 dhe 25 persona, respektivisht). 65 Rritje të dukshme të punësuarve ka në një bankë të madhe (për 25 persona) dhe dy bankat të mesme (për 26 dhe 25 persona). 57

58 Grafiku nr. 74 Aktivi për punëtor* në mijëra denarë Struktura e kualifikimit të të punësuarve në sistemin bankar vazhdon të përmirësohet, ku pjesëmarrja e të punësuarve me arsimin e lartë është rritur me 3.4 pikë përqindje dhe arrin 72.7% (shtojca nr. 4) Shmangia ne mes tremujorit të parë dhe të tretë Maksimum Minimum Medijana Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * MBPR nuk është përfshirë në analizë për shkak të llojit të aktiviteteve që i kryen. 3. Struktura e pronësisë së sistemit bankar Grafik 75 Struktura pronësore e aksioneve të rëndomta të sistemit bankar ,4,3 3,3,2,2,2,2,3 6,7 6,5 8,1 7,7 6,9 6,6 6,5 6, 6,4 63,8 58,7 63,9 66,6 67,2 66,7 65,7 22, 19,7 19,5 18,1 16,9 16,8 17, 17,8 1,5 9,7 1,4 1,1 9,4 9,2 9,6 1, Status i padefinuar Sektori publik, ndërmarrjet publike, institucionet dhe agjencionet publike Institucionet financiare Persona fizik jofinanciar Persona fizik Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Institucionet financiare kanë pjesëmarrje më të madhe në strukturën e aksioneve të zakonshme të bankave edhe pse më , kjo strukturë shënon ndryshime. Vlera e përgjithshme nominale e aksioneve të zakonshme të sistemit bankar është zvogëluar për 425 milionë denarë që buron nga bashkimi i një banke me tjetrën, ku në strukturën e pronësisë së bankës vendore është e pranishme edhe pjesa shtetërore e pronësisë. Kjo formë e pronësisë bëri që aksionet e zakonshme në pronësi të institucioneve financiare dhe të sektorit publik 66, në vlerën e përgjithshme nominale të aksioneve të zakonshme të sistemit bankar të bien për 1. dhe.5 pikë përqindje, ku, nga ana tjetër erdhi deri te pjesëmarrja më të madhe e personave juridikë jofinanciar dhe personave fizik në aksione të zakonshme. Një bankë ka bërë konvertimin e aksione prioritare në aksione të zakonshme, por kjo pjesëmarrje nuk pati ndikim të rëndësishëm në pronësinë e aksioneve të zakonshme. Pas konvertimit të bërë, aksionet prioritare (jo kumulative) nuk janë më të pranishëm në kapitalin e sistemit Bëhet fjalë për bashkimin e "Bankës postale" SHA-Shkup me "Euro Standard Bankën" SHA-Shkup, e cila e bleu pjesën shtetërore në "Bankën postare" nga "Euro Standard Banka" (me , përmes ankandit publik të berzë së Maqedonisë të letrave me vlerë), ku "Euro standard Banka" SHA-Shkup u bë pronar i plotë i "Bankës postare". 67 Bankat disponojnë me aksione prioritare kumulative të cilat e kanë tretmanin e detyrimit nga bankat, ndërsa në pjesën e kapitalit rregullator është pjesë shtesë e kapitalit. 58

59 Grafik 76 Pjesëmarrja e tregut të bankave në pronësi të huaj dominuese dhe pjesëmarrja e kapitalit të huaj në kapitalin e përgjithshëm ,2 76,2 68,3 67, 69,1 68, Pjesëmarrja e aktivit të bankave me pronësi dominante të aksionerëve të huaj në gjithsej aktivin Pjesëmarrje e kapitlit dhe rezervave të bankave me pronësi dominante të aksionerëve të huaj në gjithsej kapitalin dhe rezervat* Pjesëmarrja e kaiptalit të huaj aksionar në gjithsej kapitalin** Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. * Kapitali dhe rezervat e përbëjnë kapitalin aksionar dhe premitë në bazë të pagesave të aksioneve, të fondit rezerv, fitimi i mbajtur (humbja e akumuluar) dhe rezervat e rivlerësimit. Kapitali dhe rezervat janë zvogëluar në humbjet aktuale. ** Kapitali aksioner përfshin vlerën nominale të pagesës në aksionet e zakonshme dhe prioritare. Pjesëmarrja e kapitalit të huaj në kapitalin e përgjithshëm aksionar tregon rritje në krahasim me periudhën e para krizës (27) edhe atë me 7.1 pikë përqindje, që e gjithë kjo del nga hyrja e investitorëve të huaj strategjikë në dy bankat e vendit në vitin 28. Në vitin 214, rritja del nga ndryshimi në fjalë i statusit të bashkimit të një banke në pronësi vendore dominuese ndaj një banke tjetër bankë që është kryesisht në pronësi të huaj. Këto ndryshime në mënyrë plotësuese e kanë rritur pjesëmarrjen dominuese të bankave në pronësi dominuese të huaj në pozicionet kryesore të bilancit të sistemit bankar. Grafik 77 Struktura e pozicioneve më të rëndësishme të bilancit të bankave sipas pronësisë dominuese të bankave 1,4 1,4 3,8 3,8,,,,,,,1,1 2,2 3, 5, 3, ,9 93,3 68,3 69,1 9, 95,5 68,3 68,9 88,6 94,9 72,2 73,2 82,3 97,4 88, 87, ,7 5,3 27,8 27,1 1, 4,5 31,7 31,1 Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 11,4 5,1 27,7 26,7 15,5 -,4 7, 9, Aktivi Depozitat Kreditë Gjithsej rezultati financiar Bankat me pronësi dominante të aksionerëve vendor Bankat me pronësi dominante të aksionerëve të huaj Bankat me pronësi dominante shtetërore 59

60 Greqia Sllovenia Franca Bullgaria Austria Turqia Holanda Gjermania Grafik 78 Pjesëmarrja në treg e filialeve të bankave të huaja (aktivi) nr. i filijaleve , Grafik 79 Struktura e kapitalit të bankave sipas vendit të origjinës së aksionarit dominuese Aksionerët vendor, 23,8 Aksionerët e huaj, 76,2 Vendet tjera; 1,4 8 61,4 61, 61, ,4 59,3 8 58,8 59, Numri i bankave Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Sllovenia; 6, Turqia; 17,4 Greqia; 27,7 Bullgaria; 15,5 Pjesëmarrja e tregut të njësive të bankave të huaja është rritur pak në krahasim me vitin e kaluar, ndërsa numri i tyre ka mbetur e pandryshuar në shtatë. Sipas vendit të prejardhjes së aksionarëve, ka disa ndryshime strukturore në krahasim me vitin e kaluar. Pjesëmarrja e kapitalit që vjen nga Sllovenia ka rënë me.5 pikë përqindje në kapitalin e përgjithshëm të aksionarëve të huaj për shkak të daljes së institucioneve dhe investitorëve sllovenë nga sistemi bankar i Republikës së Maqedonisë, ndërsa pjesëmarrja e kapitalit me origjinë nga Greqia dhe Bullgaria u rrit me,2 pikë përqindje. Franca; 4,9 Zvicra; 6,7 Austria; 1,7 Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 8 Pjesëmarrja në treg (aktivi) e bankave (majtas) dhe norma e rritjes së aktivit të bankës (djathtas) sipas vendit të origjinës së aksionerit të huaj dominues* Greqia Sllovenia Franca Bullgaria Austria Turqia Holanda Gjermania Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. * Banka, e cila është në pronësi vendore, si dhe bankat të cilat pronarin e kanë vendor nuk janë përfshirë në grafikon. Në vitet e fundit ka pasur një rënie e pjesëmarrjes së bankave me pronar dominant nga Greqia dhe Sllovenia, për shkak të rritjes së ngadaltë në aktivin e bankave përkatëse në 6

61 Grafik 81 Indeksi i Herfindalit pikët e indeksit Gjithsej aktivi Kreditë e ndërmarrjeve Depozitat e ndërmarrjeve Kreditë e familjeve Depozitat e familjeve Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 82 Pjesëmarrja e disa bankave në aktivin e përgjithshëm të sistemit bankar* raport me rritjen e shpejtë të aktiveve të bankave të tjera. Pjesëmarrja në treg e bankave me pronar dominant nga Turqia shënon rritje, ndërsa kapitali nga Holanda tanimë nuk është i pranishëm 68. Ndryshimet në pjesëmarrjen e tregut të bankave me pronarë dominues nga vendet e huaja është i parëndësishëm. Edhe pse në shtatë vitet e fundit ka pasur një prirje të rënies së përqendrimit sipas matjes së indeksit të Herfindalit, megjithatë ky tregues i kredive dhe i depozitave akoma është nën kufirin e pranueshëm. Tri bankat më të mëdha e kapin, pothuajse dy të tretat e përgjithshmet të aktiveve të sistemit bankar, ndërsa banka si njësi në pjesëmarrjes e përgjithshme të aktivit të sistemit bankar banka e vogël merr pjesë me.6% ndërsa banka më e madhe deri 23.2% në sistemin bankar Burimi: BPRM, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. * Në vitin 214, një bankë pushoi së ekzistuari si subjekt i veçantë juridik për shkak të bashkimit me një bankë tjetër. 68 Në vitin 211, një aksioner i Turqisë i cili është pronar dominues i "Ziraat Bankës" SHA-Shkup i ka blerë aksionet e një aksioneri nga Holanda në "Halk Bankë" SHA-Shkupt dhe u bë pronar dominues i asaj banke. Në vitin 212, këto dy banka u bashkuan në një bankë, ku "Ziraat Banka" pushoi së ekzistuari si person juridik. 61

62 IV. Aktivitetet e bankave Në vitin 214, aktivitetet e bankave vendore ishin nën ndikim të rritjes solide të ekonomisë së vendit dhe rimëkëmbjes së sektorit real. Në kushte të tilla, u përshpejtua rritja e bazës së depozitave të bankave dhe të mbështetjes së kredive të sektorit real, i cili u mbështet edhe nga perceptimet e përmirësuara të bankave vendore për profilin e rrezikut të kërkesës për kredi, lehtësimit monetar dhe ndërmarrjes së masave jostandarde ndaj mbështetjes kredituese të sektorin privat, por edhe nga ndryshimet në strategjitë e kredisë së disa prej grupeve të bankave të pranishme në vend. Në kushtet e vlerësimit për nxitjen e rritjes ekonomike dhe mungesës së presioneve të çmimeve, në përputhje me parashikimet e Bankës popullore pritet sforcimi i mëtejshëm i mbështetjes së kredisë në sektorin jofinanciar dhe rritjen e depozitave si burim kryesor i financimit të veprimtarive bankare. Megjithatë duhet të kihen parasysh rreziqet e mundshme nga rimëkëmbja e faktorëve me të cilët përballen bankat për modifikimin plotësues të potencialit të depozitave dhe për aktivitetet e bankave në tregun e kredisë. Në vitin 214, bankat i kanë rritur investimet e tyre në letra të likuiditetit me vlerë në afat të gjatë, por edhe ka tregues të një interesi në rritje të plasimit në bankat e huaja dhe depozitat e disponueshëm (në denarë) te Banka popullore. Sforcimi i rritjes së aktiviteteve të denarizimit vazhdon. Tabelë 4 Struktura e aktivit dhe e pasivit të sistemit bankar Gjendja bilancore Vlera në milionë denara Struktura () Ndryshimet / Në milionë denarë Në përqindje Mjetet para dhe mjetet në llogari te BPRM ,5 12, ,3 Investimet në letra me vlerë ,3 14, ,1 Plasmanet te bankat dhe institucionet tjera , 12, ,4 Plasmanet bruto te bankat dhe institucionet tjera financiare ,1 12, ,1 Amortizimi i akumuluar i plasmaneve te bankat dhe institucione tjera financiare -4-3,, 1-29,5 Korrigjimi i vlerës së plasmaneve te bankat dhe institucioneve tjera ,, 9-51,1 Kreditë ndaj subjekteve jofinanciare (neto) ,6 55, ,1 Kreditë bruto të subjekteve jofinanciare ,3 63, ,9 Amortizimi i akumuluar i kredive të subjekteve jofinanciare ,, ,1 Korrigjimi i vlerës së kredive të subjekteve jofinanciare ,, ,7 Interesi i përllogaritur dhe aktivi i ngelur ,5 1, ,6 Mjetet themelore dhe jomateriale ,1 2, ,6 Vlera korrigjuese e pandarë,,, Gjithsej aktivi , 1, ,3 Depozitat e bankave dhe institucioneve tjera financiare ,6 4, ,1 Depozitat e subjekteve jofinanciare ,2 71, ,7 Detyrimet ndaj kredive (afatshkurtra dhe afatgjata) ,4 8,8 21,6 Detyrimet në bazë të instrumenteve subordinare dhe hibride ,2 2, 41,5 Pasivi tjetër ,1 2, ,9 Rezerva e veçantë për kërkesat jashtëbilancore dhe rezervimet e tjera ,2,2-4 -,4 Kapitali dhe rezervat ,3 1, , Gjithsej Pasivi , 1, ,3 Burimi: Banka popullore, në bazë të të dhënave të bankave. Shënim: Pozicioni plasmanet në bankën qendrore, nga shtojca nr. 1 në këtë tabelë është përfshirë në pozicionin mjetet e parave dhe mjetet në llogaritë e BPRM. 62

63 Grafik 83 Ndryshimet vjetore të aktivit të sistemit bankar në milionë denarë dhe përqindje ,5 12,1 7,1 13, Rritja vjetore absolute e gjithsej aktivit Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 84 Shkalla e ndërmjetësimit financiar në Republikën e Maqedinisë 8,5 6,6 4,7 8,3 Norma vjetore e rritjes së gjithsej aktivit Më , aktivi i përgjithshëm i sistemit bankar arrin 4,281 milionë denarë. Pas ngadalësimi të rritjes së tij në tri vitet e mëparshme, në vitin 214 shkalla vjetore e rritjes së aktivit arrin në 8.3%. Ajo pothuajse është dyfishuar në krahasim me shkallën e rritjes në vitin 213. Dinamika vjetore e aktiviteteve të bankave është nxitur nga depozitat e subjekteve jofinanciare, të cilët u rritën me një ritëm të shpejtë në krahasim me kreditë. Ndryshimet tjera të rëndësishme në aktivë kanë të bëjnë me rritjen e madhe të mjeteve të parave 69, rritja e investimeve në banka dhe në institucionet tjera financiare dhe me uljen e investimeve afatshkurtra në letra me vlerë, përkatësisht në bonot e thesarit. 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 52,% 45,5% 36,8% 31,7% 6,% 6,4% 22,3% 26,8% 4,5% 33,5% 64,8% 43,% 43,6% 45,3% 69,8% 48,8% 41,9% 42,7% 71,3% 5,4% 43,6% 75,6% 74,% 52,6% 51,9% 46,3% 46,1% Gjithsej aktivi / PBB Gjithsej kreditë / PBB Gjithsej depozitat / PBB 76,1% 54,6% 48,1% Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik85 Shkalla e ndërmjetësimit financiar sipas vendeve (boshti djathtas dhe majtas) 45 3 Rëndësia e sistemit vendor bankar për aktivitetin ekonomik gjithherë është në rritje. Edhe përkundër asaj se aktivitetet e bankave e përbëjnë pjesën e konsiderueshme të PBB, megjithatë ka hapësirë për forcimin e mëtejshëm të ndërmjetësimit financiar. Në krahasim me pjesën më të madhe të vendeve anëtarë të UE-së, ndërmjetësimi financiar në Republikën e Maqedonisë është në nivel më të ulët, por krahasuar me shtetet e rajonit është në një nivel të ngjashëm Aktivi / PBB (boshti majtas) Kreditë / PBB (boshti djathtas) Depozitat / BPB (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat dhe nga faqja e internetit të bankës qendrore të shteteve të analizuara. Shënim: Të dhënat për Republikën e Maqedonisë dhe për Shqipërinë kanë të bëjnë me , ndërsa me shtet tjera të analizuara për Në kreditë e subjekteve jofinanciare i përfshijnë edhe kreditë e personave jofinanciar - rezidentë dhe jorezidentë, edhe ato kredi private dhe të shoqatave publike jofinanciare (kreditë e korporatave), qeveria, vetëqeverisja lokale, institucionet jofitimprurëse që u shërbejnë familjeve (kredi të konsumatorëve tjerë) pronarët individë të veprimtarive (kredi për ekonomitë familjare). 63

64 Grafik 86 Gjendja e kredive të dhëna subjekteve jofinanciare në milionë dernarë ,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Gjithsej kreditë e subjekteve jofinanciare Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 1. Kreditë e subjekteve jofinanciare Në vitin 214, mbështetja e kredive nga bankat për sektorin jofinanciar 7 rritej me shpejtësi. Kreditë e subjekteve jofinanciare 71 kanë realizuar rritje të konsiderueshme vjetore prej 22,835 milionë denarë, ndërsa shkalla vjetore e rritjes së ka qenë për 3.5 pikë përqindje dhe ka arritur 9.9%. Përshpejtimi i rritjes së kreditimit ishte më e theksuar në sektorin e korporatës, ku shkalla vjetore e rritjes ishte pothuajse dy herë më e lartë se shkalla e rritjes së realizuar në vitin 213. Grafik 87 Ndryshimet vjetore të kredive të subjektet jofinanciare në milionë denarë dhe ,1 12,27 12,28 12, , Ndryshimet vjetore e gjithsej kredive në vlera absolut (boshti majtas) Norma vjetore e ndryshimeve të gjithsej kredive (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 88 Rritja vjetore e kredive për subjektet jofinanciare, sipas sektorit në milionë denarë Ndërmarrjet Familjet 6,4 9, Gjatë kohës së krizës (sidomos në vitin 29), dinamika e aktivitetit kreditues ishte nën ndikim të trendëve në rënie të aktiviteteve të brendshme ekonomike dhe pasiguria e vazhdueshme e pasojave nga kriza financiare ndërkombëtare ndaj tendencave të përgjithshme ekonomike dhe të punës së bankave vendore. Ndikim të njëjtë kanë pasur edhe ndryshimet e kushteve të kredisë nga bankat, si përgjigje ndaj përkeqësimit të kushteve ekonomike, ndryshimet në strategjitë e kreditimit të disa prej grupeve të bankave të pranishme në vend, por edhe shtrëngimi i kushteve monetare dhe masave makroprudente në fushën e rezervave të domosdoshme të ndërmarra nga Banka popullore. Gjatë disa viteve (21-213) rritja e aktivitetit të kreditimit vazhdoi dhe e arriti normën mesatare vjetore 7.3%. Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 7 Duke i analizuar bankat veç e veç, kreditë e subjekteve jofinanciare, katërmbëdhjetë banka në nivel vjetor, kanë treguar rritje (rritjet sillen nga 2.5% deri në 49.7% varësisht nga banka) dhe vetëm te një bankë shihet rënia vjetore e kredive të subjekteve jofinanciare (rënia është 11.%). 71 Anilizuar bankat në veçanti kreditë e subjekteve jofinanciare shënojnë rritje në bazë vjetore te 4 bankat (rritja lëvizte në intervalin nga 2.5% gjer më 49.7% në banka individuale), vetëm te një bankë shënon zvogëlim vjetor të kredive ndaj subjekteve jofinanciare (zvogëlimi shënoi 11.%). 64

65 Grafik 89 Ndryshimi vjetor (lartë) dhe struktura (poshtë) i kredive për subjektet jofinanciare, sipas sektorit në milionë denarë dhe ,2 37,4 3,3 32,8 4,4 2,6 5,7 8,5 8,7,6,5,2,2,2 1,5 1,3 6,8 6, 6,6 61,3 61,4 6,1 58,7 58,1 38,6 39,5 39,2 38,5 38,4 38,4 4, 4,7 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Familjet Ndërmarrjet Këientët tjerë Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 8,2 6,8 1,7 4,6 4,1 12,1 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Familje Ndërmarrje Grafik 9 Struktura e kredive për ekonomitë familjare, sipas produkteve ,3 8, 41,5 39,4 4,6 6,2 16,3 17,9 3,2 28,5 1,5 1,3 1,4 2,2 41, 38,9 6, 19,1 5,1 2,5 32,3 34,2 34,9 33,6 2,7 3,8 2,5 22, 22, 37,9 39,8 9,9 8,6 1,2 2, 29,6 1,3,8 24,2 22,8 43,9 44, Tash më në vitin 214, lëvizjet e aktivitetit kreditues tregojnë për një përmirësim gradual të bankave vendore për rreziqet e subjekteve jofinanciare. Ndryshimi vjetor për tremujor të caktuar të vitit tregojnë një përforcim gradual të mbështetjes së kredisë, duke përfshirë edhe sektorin e korporatës. Në tremujorin e fundit të vitit, rritja e kredive të korporatave e tejkalon atë të ekonomisë familjare. Në një mjedis të favorshëm ekonomik, pritet përshpejtim i rritjes së mëtejshme të kreditimit për sektorin privat në vitin 215 dhe 216, i cili, sipas parashikimeve të muajit tetor të Bankës popullore, arrin 9% dhe 1%, përkatësisht. Shikuar sipas sektorëve të veçantë, kreditë e sektorit të korporatave kanë kontribuar 51.1% në rritjen e kredisë në vitin 214 (shtojca nr. 11). Kreditimi i kompanive vendore u rrit për 11,673 milionë denarë dhe ka realizuar shkallën e rritjes dy herë më të madhe, ose 4.5 pikë përqindje, në krahasim me rritjen në dy vitet e mëparshme. Aktivitetet e "ndërtimtarisë" dhe "të tregtisë me shumicë dhe pakicë" kanë pasur kontribut më të madh në rritjen e kreditimit të sektorit të korporatave në vitin 214. Rritja vjetore e kredisë së ekonomisë familjare është rritur në 11,95 milionë denarë (ose 12.1%), duke kontribuar në rritjen e përgjithshme të kredive prej 48.6%. Kreditë e konsumatorëve dhe kreditë për blerje dhe renovim të hapësirës për banim dhe hapësirës afariste janë kredi më të shfrytëzuara në këtë sektor (shtojca nr. 11). Kredi konsumi Kredi banimi Kredi automjetesh Saldo negative në llogaritë rrjedhëse dhe kartelat kreditore Kreditë tjera Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Denarizimi i aktivitetit kreditor të bankave vazhdon. Në vitin 214, rritja e kredisë në të të shumtën e rasteve (ose 83.9%), është si pasojë e rritjes së kreditimit në monedhën vendore. Kreditë në denarë kanë realizuar një rritje prej 19,155 milionë denarë (ose 17.6%), e cila e tregon një përshpejtim për 4.8 pikë përqindje në krahasim me vitin

66 Grafik 91 Ndryshimi absolut (lartë) vjetor dhe relativ (mesi) dhe struktura (poshtë i kredive për subjektet jofinanciare, sipas valutave në milionë denarë dhe ,2 33,4 3,1 25, 27,5 52,6 8,8 2,1 -,1 22,7 6,5 7,4-1,3 16,9 18,4 2,1 12,8 2,7 3,1-3,2 -,8 17,6 3,6 2,6 Norma vjetore e rritjes së kredive në denarë me klauzolë valutore edhe në kreditë me valuta përafërsisht është gjashtë herë më e vogël se rritja e kredive në valutën vendore. Forcimi i denarizimit të kredive gjatë vitit 214 ishte më i theksuar në kreditë e sektorit të korporatave, ku kontributi ishte në rritjen dy herë më shumë (67.5%) nga kontributit ekonomisë familjare (32.2%). Kjo reflektohet edhe nga lëvizja e vazhdueshme e kredive në denarë i ndërmarrjeve në pesë vitet e fundit, në krahasim me lëvizjen e kundërt të kredive në denarë me klauzolë devizore të ndërmarrjeve , ,6 22,9 22,6 25,8 28,2 25,5 23,8 22,4 3,1 34,1 35,9 33, 31, 29,8 28,9 27, 45,3 43, 41,5 41,2 4,8 44,6 47,3 5, Kreditë në denar Kreditë në valuta të huaja Kreditë në denar me klauzol devizore Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 92 Lëvizja e kredive të kompanive (lartë) dhe amvisërive (poshtë) sipas valutës në milion denarë ,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Kreditë e ndërmarrjeve në denarë Kreditë e ndërmarrjeve në denarë dhe klauzolë valutore Kreditë e ndërmarrjeve në valutë të huaj ,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Kreditë e familjeve në denarë Kreditë e familjeve në denarë dhe klauzolë valutore Kreditë e familjeve në valutë të huaj Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Kreditimit afatgjatë mbizotëron në strukturën e përgjithshme të kredive. Në vitin 214, kreditë afatgjata regjistruar rritje të shpejtë prej 13,778 milionë denarë (ose 8.8%) dhe kanë kontribuar më se (6.3%) në rritjen e aktivitetit të përgjithshëm të kredive. Përveç kësaj, rritja e kredive 66

67 afatgjata në pjesën më të madhe (75.3%) vjen nga sektori "i ekonomisë familjare" 72. Grafik 93 Ndryshimi vjetor (majtas) dhe struktura (djathtas) e kredive subjekteve jofinanciare, sipas afatizimit ,3 45,1-6,9-8, 33,2 5,2 2,6 4, -24,8 39,2 13,5 26,6 9,6 22,9 9,3 -,1 16,2 9,6 12,9 6,5 3,5 5,3 5,4 6,1 2,5-18,8-22,8 13,9 8,8 8,3 12,27 12,28 12, Kreditë afatshkurtra (boshti djathtas) Kreditë e maturuara (boshti majtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 16,7 Kreditë afatgjata (boshti djathtas) Kreditë jofunksionale (boshti majtas) 31, ,5 6,8 9,1 9,3 9,9 1,5 11,5 11,3 1, 1,1 1,4 1,6 1,2 1,1,8 1, 61,6 61, 29,8 31,1 66,9 68,1 68,9 68,6 68, 67,3 22,6 21, 2, 19,7 19,7 2,4 12,27 12,28 12, Kreditë afatshkurtra Kreditë e maturuara por të papaguara Kreditë afatgjata Kreditë jofunksionale Rritja e kredive afatshkurtra, të cilët arrijnë në 6276 milionë denarë, ose 13.9%, pjesa më e madhe (91.9%) i përket kredive të ndërmarrjeve në denarë. Shkalla vjetore e rritjes së kredive jofunksional 73 kap 8,3% dhe është dy herë më i ulët në krahasim me vitin Depozitat e subjekteve jofinanciare Grafik 94 Gjendja e depozitave në milion denarë ,27 12,28 12, Gjithsej depozitat e subjekteve jofinanciare Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Në vitin 214, depozitat 74 e subjekteve jofinanciare u rritën me një ritëm të përshpejtuar dhe kanë realizuar një normë vjetore të rritjes prej 1.7%, e cila është pothuajse dyfish më e lartë në krahasim me vitin 213. Sipas parashikimeve të Bankës popullore në muajin tetor pritet të jetë shkalla e ngjashme rritjes së depozitave në dy vitet e ardhshme. Potenciali i depozitave dhe burimi kryesor i financimit të aktiviteteve të tyre të bankave vendore ka mbetur i qëndrueshëm edhe në vitet kur kriza financiare arriti kulmin në tregjet ndërkombëtare. Rritja e potencialit të depozitave të bankave në vitin 214 në pjesën më të madhe (61.2%) u përkrah nga rritja e 72 Kreditë afatgjatë për amvisëritë në vit rriten për milion denarë që vjen si rezultat i rritjes së kredive afatgjata për amvisëritë (për milion denarë) dhe në një masë më të vogël nga rritja e kredive afatgjata në denarë me klauzolë devizore për amvisëritë (për 4.75 milion denarë). 73 Më detalisht në pjesën III.1 Rreziku kreditor. 74 Analizuar sipas bankave, depozitat e subjekteve jofinanciare shënuan rritje vjetore në trembëdhjetë banka (rritje ishte në interval prej 2,% deri në 41,5% nga banka) ndërsa te një bankë u vëre zbritje kuartale të depozitave prej 8,5 %. 67

68 Grafik 95 Ndryshimi vjetor i depozitave të subjekteve jofinanciare në milion denarë dhe , , ,8 9,8 1, ,7 9 4, , Ndryshimet vjetore të gjithsej depozitave në vlerë absolute (boshti majtas) Norma e ndryshimet vjetore e gjithsej depozitave (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave depozitave të amvisërive, e cila arriti në 16,933 milionë denarë (ose 8.9%). Norma vjetore e rritjes së depozitave të amvisërive shënoi rritje të shpejtë për 2.3 pikë përqindje. Depozitat e kompanive realizuan rritje vjetore prej 9,893 milion denarë (ose 16.3%). Norma vjetore e rritjes së depozitave të sektorit të kompanive ka shënuar përshpejtim të rëndësishëm (për 13.1 pikë përqindje). Ajo është rreth pesë herë më e lartë se sa në vitin 213 dhe është në nivel më të larti në gjashtë vitet e fundit. Interesi i depozituesve për ruajtjen e fondeve në valutë vendase ka ka vazhduar edhe në vitin 214. Depozitat në denarë arritën rritje të rëndësishme vjetore në shumë prej milionë denarë (ose 16.1%) dhe kishin kontribut më të madh (82.2%) në rritjen e bazës totale të depozitave. Duke filluar që nga vitit 21, depozitat në denarë realizojnë norma shumë më të larta të rritjes në krahasim me depozitat në denarë me klauzolë dhe devizat depozitore. Në themelet e këtij procesi qëndron besimi popullit në monedhën vendase dhe në politikën monetare vendase por edhe besimi i i pasigurt në euron për shkak të trazirave në euro zonën, si në rektorin real po ashtu edhe në sektorin financiar. Nxitje të përshtatshme për denarizimin bëjnë edhe norma e interesit më të larta të depozitave të nominuara në valutë vendore si dhe normat e diferencuara të rezervave obliguese në varësi nga valuta e depozitave. Depozitat e amvisërive kushtëzojnë pjesën më të madhe të rritjes së depozitave totale në denarë (ose 57.9% në vitin 214), por denarizimi ishte i dukshëm edhe te depozitat e kompanive. Rritja e depozitave të sektorit korporativ 75 pothuajse tërësisht (96.%) rezulton nga rritja e depozitave në 75 Rritja vjetore e depozitave në denar të ndërmarrjeve është 9,494 milionë denarë (ose 22.3%) dhe në masë më të madhe (83.6%) doli nga depozitat në të parë. 68

69 denarë, ndërsa te depozitat nga amvisëritë 76, depozitat në denarë kontribuuan me 77.7%, ndërsa depozitat valutore me 22.3% në rritjen vjetore të këtij sektori (shtojca nr. 16). Depozitat valutore shënuan rritje vjetore në shumën prej 4,922 milion denarë (ose 4.2%), në të cilën pjesa më e madhe (76.7%) erdhi nga depozitat e amvisërive. Depozitat në denarë me klauzolë valutore janë të përfaqësuara minimalisht. Grafik 96 Rritja vjetore e depozitave sipas monedhës, sektorit dhe afatizimit ,3 1,6 22,1 1, 21,3 4,2 4,2,4, -2,4 1,2 6,2-8,1-25, ,3 29,3 8, -51,6 16,7 Depozitat denarike (boshti majtas) Depozitat valutore (boshti majtas) 14,5 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 11,4-45,6-42,1 Depozitat denarike me klauzol valutore (boshti djathtas) 16, ,1 31,9 14,5 8,3 16,4 17,5-11,2 4,9 12,1 5,4-2,8 3,2 7,5 6,7 16,3 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12, Familjet (boshti majtas) Ndërmarrjet (boshti djathtas) 8, ,1 34,4 8 7,5 22, 22,2 6 9,6 42,8 9,8 8,3 11,4 38,2 4 9,1 3,4 4,6 3, 6,5 24,5 24,7 21,8 2 25, -1,3-4,5-4,6-7, Depozitat në të parë (boshti majtas) Depozitat afatshkurtra (boshti majtas) Depozitat afatgjata (boshti djathtas) Grafik 97 Struktura e afatizuar e depozitave të familjeve ,9 2, 2,1 2,5 2,4 2,3 4,7 5, 5,9 7,1 9,5 11,3 9,5 13,2 14,1 56,1 55,6 54,6 51,9 47,3 27,8 24,2 23,3 22, 22,5 24, Depozitat në të parë të familjeve Depozitat afatgjata të familjeve (gjer më 2 vite) Depozitat afatgjata të kufizuara të familjeve Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 16,4 18,3 Depozitat afatshkurtra të familjeve 19,6 42,1 Depozitat afatgjata të familjeve (mbi 2 vite) Në gjashtë vitet e fundit vërehet një vazhdim i pandalshëm i afatizimit të bazës së depozitave të bankave, kryesisht si rezultat i rritjes së depozitave afatgjate të familjeve (me afat deri në një dhe më shumë se dy vite). Kjo lëvizje, sigurisht është e lidhur me normat më të larta të interesit për depozitave afatgjate, e motivuar edhe nga pozicionimi i normave të rezervës obliguese (duke filluar nga muaji gusht i vitit 213 përdoret % e rezervës obliguese për depozitat e personave fizik në valutën vendore me afat të caktuar mbi dy vite). Gjegjësisht, në vitin 214, kursimet afatgjate të amvisërive 77 në valutën vendase ka pasur kontributin më të madh në rritjen e depozitave afatgjate, të cilat u rritën për 13,96 milionë denarë (ose 21.8%). Megjithatë, depozitat pa afat, me rritje vjetore prej 18,747 milionë denarë (ose 22.%) kishin kontribut më të madh (67.7%) në rritjen e bazës së përgjithshme të 76 Rritja vjetore e depozitave në denar të e familjeve është 13,157 milionë denarë (ose 14.%), që në masë më të madhe (56.7%) doli nga depozitat afatgjata dhe në masë më të vogël (46.1%) nga depozitat në të parë. 77 Depozitat afatgjata në denarë të amvisërive kontribuan me 53.4% në rritjen e depozitave afatgjate, ndërkohë që kontributi i depozitave devizore afatgjate të amvisërive arriti në 27.5%. 69

70 9,2 12,3 15,4 17,6 2,9 depozitave në drejtim të afatizimit 78. Kontributi i bizneseve dhe ekonomive familjare në rritjen e depozitave pa afat llogariten 51.8% dhe 44.2%, përkatësisht. Tani më tri vjet me radhë, depozitat afatshkurtra shënojnë normë negative të rritjes. Grafik 98 Rritja vjetore e depozitave sipas monedhës, sektorit dhe afatizimit 1 1 5,8 6,3 4, 3,9 3,5 3,5 3,4 3,4 1 5, ,5 48,1 6,6 47,3 44,9 42,3,6,5 1, 1,9 2, ,7 59,6 66,8 69,2 7,6 72,4 73,1 72, 4 4, ,5 45,2 39,1 44,5 47,3 51,7 54,5 57,2 2 35,5 34,1 29,2 27, 25,9 24, 23,4 24,6 24,7 27, , 5,4 51,7 49,9 49,9 47, 42,5 36, ,6 4,4 36, 34,6 32,5 32,1 32,9 36, ,27 12,28 12, ,211 12,212 12, Pjesëmarrja e depozitave valutore Pjesëmarrja e depozitave denarike me klauzol në valutë të huaj Klentët tjer Familjet Ndërmarrjet Pjesëmarrja e depozitave denarike Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat Depozitat në të parë Depozitat afatshkurtra Depozitat afatgjata 3. Aktivitete tjera Grafik 99 Ndryshimi vjetor i portofolit të letrave me vlerë ,3 215,8 14, ,5 1 12,2 11,4 123, ,1-8,1 14,4 1,9-1,9 3,6-1 22,5-8,1-19,4-2,, ,9-4, ,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Investime në bono shtetërore (boshti majtas) Вложувања во државни записи (boshti majtas) Investime në obligacione shtetërore (boshti majtas) Investime tjera (boshti majtas) Gjithsej investimet në letra me vlerë (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave Në vitin 214, portofoli i letrave me vlerë të bankave u zvogëlua për 5,152 milion denarë (ose 8.1%), si pasojë e rënies së investimeve të bankave në bono shtetërore (për 12,599 milion denarë, ose 4.4%). Pjesa më e madhe e investimeve në bono shtetërore bankat i drejtuan në investime në obligacione shtetërore afatgjate (kryesisht në obligacione shtetërore dyvjeçare në denarë dhe në denarë me klauzolë valutore). Në nivel vjetore, investimet totale të bankave në obligacioneve shtetërore u rritën për 7,146 milion denarë (ose 123.8%). Pjesëmarrja strukturore e obligacioneve shtetërore të vazhdueshme në vlerën nominale të portfolios së letrave shtetërore me vlerë arrin 39.4% në krahasim me vitin e kaluar shënon rritje për 25.9% pikë. Pas këtyre ndryshimeve, u zvogëlua pjesëmarrja e investimeve në bono shtetërore afatshkurtra, në kurriz të rritjes së pjesëmarrjes së investimeve në obligacione afatgjata të qeverisë. 78 Afër gjymës nga rritja e depozitave pas pamjes në vitin 214, ka ndodhur në muajin dhjetor. 7

71 Grafikoni nr. 1 Struktura e investimeve të bankave në obligacione shtetërore të vazhdueshme (sipas vlerës nomilnale) në mijë denarë dhe ,1 6,1 13,3 13,6 14,4 15, OSH 2 vjeçare pa klauzolë valutore (boshti majtas) OSH 2 vjeçare me klauzolë valutore (boshti majtas) OSH 3 vjeçare pa klauzolë valutore (boshti majtas) OSH 3 vjeçare me klauzolë valutore (boshti majtas) OSH 5 vjeçare pa klauzolë valutore (boshti majtas) OSH 5 vjeçare me klauzolë valutore (boshti majtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. 16, Pjesëmarrja e OSH në gjithsej letrat me vlerë shtetërore të bankave (boshti djathtas) 39, Në investimet e bankave në bono të thesarit nuk janë vërejtur ndryshime, në kushte të ofertës së pandryshueshme dhe normës së interesit të pandryshueshme të bonove të thesarit nga ana e Bankës popullore. Grafik 11 Struktura e portofolios së letrave me vlerë ,2 18,4 2,5 1,9 6,4 11,6 14,4 13,6 51,7 26,7 15,1 6,4 57,1 31,5 7,8 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 64,7 3,6 27,9 5,2 2,3 45,4 49,2 3,2 2,3 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Investime në bono thesari Investime në obligacione shtetërore 39,9 48,9 9,1 2,1 43,4 Investime në bono shtetërore Investime tjera 31,7 22, 2,8 Paralelisht me rritjen përshpejtuar të denarizimit i cili te aktivitet kryesore bankare (grumbullimit të depozitave dhe kreditimit), bankat i kanë rritur investimet e tyre në valutë të huaj në banka të huaja. Gjithsej llogaritë dhe depozitat te bankat e huaja arritën rritje vjetore prej 5,973 milion denarë ose 2.3% Rritja e plasmaneve te bankat e huaja ndodh për shkak të rritjes së salldove të llogarive korespodente te bankat e huaja në valutë të huaj (për 2,427, milion denarë) dhe rritjen e plasmaneve në depozita afatshkurta në bankat e huaja në valutë të huaj (për 3,114 milion denarë). 71

72 Grafik 12 Plasmanet te bankat dhe institucionet e tjera financiare (ndryshimi vjetor) ,1 12,1 27,5 17,4 2,6 2,3 2 -,7 11, -,7 19,7 11,8-2 -4,7-13,2-6,1-2,3-4,1 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12, ,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Llogari dhe depozita te bankat vendore (boshti majtas) Llogari dhe depozita te bankat e huaja (boshti majtas) Kredi në banka vendore (boshti majtas) Gjithsej plasmanet te bankat dhe institucionet tjera financiare (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 13 Detyrimet (lart) ndaj kërkesave(poshtë) nga jorezidentët në milion denarë dhe ,3 6,2 9,4 5,7 1,6 11,6 1,4 1,7 6,9 8,1 7,4 8,1 1,2 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12,214 Detyrimet ndaj jorezidentëve (boshti majtas) 7,6 9,5 7,3 Pjesëmarrja e obligimeve ndaj jorezidentëve në gjithsej pasivin (boshti djathtas) Pjesëmarrja e detyrimeve ndaj jo rezidentëve në PBB (boshti djathtas) Gjithashtu rënie shënojnë edhe kreditë 8 e aprovuara në bankat vendore si dhe obligimet afatshkurtra në bazë të kredive nga bankat vendore 81. Detyrimet në bazë të kredive ndaj jorezidentëve, shënoi një rritje vjetore modeste, që rrodhi nga rritja e detyrimeve në bazë të linjave kreditore nga grupacioni bankar i një filiale vendore, si edhe huazimit të rinj nga linja kreditore e EIB e cila u plasua nga MBPR SHA Shkup. 82 Në kushte të rritjes së shpejtë të depozitave të subjekteve jofinanciare, të cilat pothuajse tërësisht e kushtëzuan rritjen e burimeve të financimit të bankave në vitin 214, në depozitat 83 nga bankat dhe institucionet e tjera financiare u shënua rënie vjetore ,4 9,8 1,1 1,3 8,9 9,8 9,1 9,1 8,3 7,2 7, 6,6 6,9 7, 6,1 5,4 12,27 12,28 12, ,211 12,212 12,213 12, Kërkesat nga jorezidentët (boshti majtas) Pjesëmarrja e kërkesave nga jorezidentët në gjithsej aktivin (boshti djathtas) Pjesëmarrja e kërkesave nga jorezidentët në PBB (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 8 Zvogëlimi i kredive të aprovuara në bankat vendase arrin 543 milion denarë ose 4,1%, dhenë pjesën më të madhe është rezultat i kredive të zvogëluara në denarë deri në një muaj. 81 Detyrimet në bazë të kredive ndaj kompanive financiare rezidente, në nivel vjetor u zvogëluan për 729 milion denarë, kryesisht për shkak të detyrimeve të zvogëluara në bazë të kredive afatshkrute në denarë ndaj bankave vendore (për 612 milon denarë) dhe detyrimeve të zvogëluara për kreditë afatgjata në denarë me klauzolë monetare ndaj bankave dhe kompanive te ndryshme financiare (për 477 milion denarë). Në të njëjtën kohë, detyrimet në bazë të kredive afatgjata në valutë të huaj ndaj bankave vendase u rrit (për 351 milion denarë), që dalin nga linja kreditore nga Banka Evropiane e Investimeve, e cila "BMPZH" SHA Shkup e plasoi nëpërmjet bankave të vendit. 82 Detyrimet në baza të kredive ndaj jorezidentëve në nivel vjetor janë rritur për 937 milionë denarë ose për 4.9%. 83 Depozitët e bankave dhe të institucioneve tjera financiare shënuan rënie vjetore prej 54 milionë denarë. Në kuadër të këtyre, u zvogëluan depozitat e kompanive financiare jorezidente (për milionë denarë), ndërsa depozitat e mjeteve pensionale u rritën (për 427 milion denarë) dhe kompanive të sigurimit (për 429 milionë denarë). 72

73 Grafik 14 Raporti në mes detyrimeve dhe kërkesave nga jorezidentët nga banka më ,2,1 1,8 9,3 2,5 13,1,5,6 1,6,1 1,3 1,5,6 2,6,1 Bankat në Republikën e Maqedonisë i kryenin aktivitetet e tyre kryesisht në tregun vendor. Detyrimet dhe kërkesat nga jorezidentët janë në nivel të ulët dhe përfshijnë më pak se 1% nga aktivi i përgjithshëm i sistemit bankar. Pjesëmarrja 84 e kërkesave dhe detyrimeve ndaj jo rezidentëve në PBB gjithashtu e ulët dhe në tetë vitet e fundit është në interval 5.% deri në 1.%. Në bazë vjetore, u vëre rritje e rëndësishme e kërkesave 85 dhe rritje e volitshme e detyrimeve 86 ndaj jorezidentëve. Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 15 Detyrimet ndaj njësive amë të bankave ,3 7,2 6,1 4, 55, 14,1 5,5 5,4 46,3-18,1 44,2 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 4,8 4,6 39,7-1,4 3,4 31,2-2, Norma vjetore e ndryshimeve të detyrimeve ndaj njësive amë (boshti majtas) Detyrimet ndaj njësive amë / Gjithsej detyrimet ndaj jorezidentëve (boshti majtas) Detyrimet ndaj njësive amë / Gjithsej detyrimet (boshti djathtas) 7,5 5, 2,5, -2,5 Në vitin 214, raporti i detyrimeve totale ndaj dhe kërkesave të përgjithshme nga jorezidentët, nga banka individuale, ishte në interval prej.1 deri në 13.1 ndërsa në nivel të sistemit bankar ky tregues shënonte 1.. Në periudhën e pas krizës, karakteristike për sistemin bankar të Maqedonisë është zvogëlimi gradual i rëndësisë së burimeve të financimit të personave amë. Pjesëmarrja e tyre në detyrimet e përgjithshme të sistemit bankar të vendit, si dhe ndaj detyrimeve ndaj jorezidentëve vazhdimisht zvogëlohet. Procesi i shlyerjes së obligimeve të bankave ndaj klientëve u forcua në vitin 214, me një rënie vjetore prej më shumë se 2.%. Deri në fund të vitit 214 në strukturën e detyrimeve ndaj klientëve pjesëmarrje dominante prej 55.2% kanë instrumentet kapitale subordinare dhe hibride, e cila është më e lartë rreth, 9.3 pikë përqindje në krahasim me fundin e vitit Sipas analizës së disa bankave, pjesëmarrja e kërkesave të bankave nga subjektet jorezidentë në aktivën e përgjithëshme është prezent prej 1.6% deri në 2.3%, ndërsa pjesëmarrja e detyrimeve të bankave ndaj subjekteve jorezidentë pasivi i përgjithëshëm është prej.2% deri në 25.1% (me përjashtim të "BMPZH" AD - Shkup). 85 Kërkesat e subjekteve jorezidente në nivel vjetor u shtuan për 5,93 milionë denarë (11.2%) si rezultat i rritjes së plasmanëve në banka të huaja. 86 Detyrimet e bankave ndaj subjekteve jorezidente u rritën për 294 milionë denarë në vit, si rezultat i rritjes së depozitave të subjekteve jorezidente jofinanciare (për 1,42 milionë denarë) dhe njëkohësisht zvogëlimi i depozitave të kompanive financiare jorezidente (për 1,699 milion denarë). 73

74 4. Prona e marrë për arkëtimin e kërkesave Për paraqitjen më reale të vlerës së mjeteve të konfiskuara në bilancin e bankave dhe krijimin e motivimit më të madh të bankave për ti shitur më shpejtë pronat e konfiskuara për shkak të pagesës së kërkesave, në mars të vitit 213 është sjellë vendim për trajtimin kontabël dhe rregullator të mjeteve të konfiskuara në bazë të kërkesave të paarkëtuara. Kjo rregullore parashikon dëmtim të obligueshëm fillestar të mjeteve të marra sëpaku për 2% dhe nuk lejon që banka të tregojë të hyra nga lirimi i korrigjimit të vlerës për shkak të "arkëtimit" të kërkesave. Me atë parandalohen ndryshimet ciklike në bilancin e suksesit për shkak të paraqitjes së të hyrave gjatë lirimit të dëmtimit gjatë marrjes së mjeteve, të cilat më tej do mund të paguhen si dividendë. Për vlerën e lirimit të korrigjimit të vlerës së ekspozimit të cilin banka nuk do ta shfrytëzojë për dëmtimin e mjeteve të marra rritet rivlerësimi i rezervës së bankës. Me këtë kontribuohet në përforcimin e pozivconit kapital 87 të bankave, ku njëkohësisht krijon hapësirë të madhe për kreditim dhe kontribuojnë për përforcimin e stabilitetit dhe rezistencës së sistemit bankar. Me datën prona e marrë është zvogëluar prej dëmtimit 1.% nga aktivi i përgjithshëm është më pak për.6 pikë përqindje në krahasim me pjesëmarrjen në vitin e kaluar. Kjo vjen si rezultat i trendit në rënie të konfiskimit të mjeteve dhe rritjes së dëmtimeve për shkak të detyrimeve për dëmtimit obligues vjetor në përputhje me rregulloren e Bankës popullore. Grafik 16 Vlera e mjeteve të marra në bazë të kërkesave të pa arkëtuara dhe pjesëmarrja në aktiv në milion denarë dhe ,7 2,1 Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 2, Mjetet e mara në bazë të kërkesave të pa arkëtura, të zvogëluara për dëmtimin Mjetet e mara në bazë të kërkesave të pa arkëtura, vlera fillestare gjatë marjes 1,6 Dëmtimi nga mjetet e mara në bazë të kërkesave të pa arkëtuara Pjesëmarrja e mjeteve të mara në aktiv 1, 2,5 2, 1,5 1,,5, Më , asetet e marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara arriti në 6,846 milion denarë (vlera fillestare gjatë konfiskimit) apo 4,146 milionë denarë përderisa vlera fillestare zvogëlohet për shumën dëmtimit. Pjesëmarrja e mjeteve të konfiskuara në aktivin e përgjithshëm të bankave në vitet e fundit ka shënuar rënie, ku me datë ra në 1.%. Një nga faktorët për këtë rënie është obligimi futur për dëmtimin e aseteve të konfiskuara për pagesën e kërkesave. 87 Kjo rezervë e rivlerësimit është pjesë e kapitalit shtesë të bankës dhe nuk mund të përjashtohet nga ai vetëm nëse prona e konfiskuar shitet ose banka sigurnon kapital me kualitet më të lartë ose nëse banka ofron kapital me cilësi të lartë. 74

75 Grafik 17 Shuma e zhvlerësimit të mjeteve të marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara dhe norma të ndryshimit në milion denarë dhe ,8 12,5 7,8 68,1 19,1 72,4 14,2 12,7 116,9 162,7 41,5 44,2 119, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. -4,8 13, Dëmtimi si pasojë e marrjes së mjeteve në bazë të kërkesave të paarkëtuara Norma tremujore e ndryshimeve të dëmtimit Norma vjetore e ndryshimeve të dëmtimit 4,7 44,3, Në vitin 214, mjetet e konfiskuara në bazë të mosarkëtimit të kërkesave, arritën rënie më të madhe vjetore në pesë vitet e fundit, që arrin 871 milionë denarë ose 11.3%. Për krahasim, me datën rënia vjetore përfshinte 74 milion denarë (,9%), ndërsa me datën kishte rritje vjetore prej 377 milionë denarëve (ose për 5.1%). Ky trend në rënie i mjeteve të konfiskuara tregon aktivitetet e bankave për shitje të shpejtë të mjeteve 88 dhe mbyllje më të vogla të kredive me anë të konfiskimit të pronës nga na e bankave. Gafik 18 Struktura e mjeteve të marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara, sipas kohës së marrjes së tyre 7 Gafik 19 Struktura e mjeteve të marra në bazë të kërkesave të paarkëtuara ,9 2,6 4,7 5,5 5, 3, 2,4 1,9 6,6 7,3 8,5 7,9 7,8 1,3 1,3 11,9 8,9 9,8 1,3 1,5 1,6 1,6 1,6 8, ,5 76, 71,7 71,3 71,9 71,5 72, 72, Të mara gjer më 1 janar të vitit 21 Të mara pas 1 janar të Të mara pas 11 prillit vitit 21 gjer më 11 të vitit 213 prill të vitit 213 Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat ,2 4,3 4,8 4,8 4,8 4,7 4,7 5, Toka Objekte ndërtimore Objekte banesore Pajisje Vlera tjera Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Shënim: Vlera e mjeteve të konfiskuara vlerësohet me vlerën fillestare para se të konfiskohet. Në objektet ndërtimore nuk janë përfshirë objektet e banimit. Pjesa më e madhe (rreth 8%) e aseteve të shitura gjatë vitit 214, janë konfiskuar në periudhën prej vitit 211 deri në vitin 214, ku pjesëmarrje më e lartë (23.5%) kanë mjetet e marra në vitin 213 ndërsa më të ulët (15.7%) mjetet e konfiskuara prej vitit 214. Struktura e tillë e aseteve të shitura nga data e marrjes së tyre është një tregues i mirë i përpjekjeve të bankave për shitjen e tyre të shpejtë. Asetet e shitura në vitin 214 në bilancet e bankave janë mbajtur mesatarisht 88 Më , korrigjimi i vlerës së lirë i mjeteve jofinanciare arrin në milionë denarë, ndërsa më arrin 21.3 milionë denarë. Pjesa më e madhe (rreth 9%) nga korrigjimi i vlerës së lirë në vitin 214 është për shkak të shitjes së mjeteve të marra te dy banka me kredi. 75

76 Grafik 11 Struktura e mjeteve të shitura nëvitin214, sipas kohës së marrjes së tyre në milion denarë rreth 2.4 vite (2.6 vjet për mjetet e shitura në vitin 213). Sipas mënyrës së shitjes 7.4% e pronës së konfiskuar është shitur në formë të kredisë ndërsa 21% me para të gatshme 89. Mënyrat e tjera për shitje kanë pjesëmarrje të parëndësishme. Me rëndësi të veçantë është shitja e kredisë të jetë në mënyrë të përshtatshme i strukturuar që mos të shfaq vetëm vonesë të zhvlerësimit të pronës së konfiskuar Vlera fillestare Vlera neto e mjeteve të mara Vlera shitëse Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Grafik 111 Struktura e mbylljes sl vlerës korrigjuese/ rezervë e veçantë, sipas bankave Dëmtimi gjatë marjes Rezerva fillestare e revalorizuar Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Shënim: Një bankë nuk ka marrë mjete pas prej kur ka filluar aplikimi i mundësisë së ndarjes së rezervave për rivlerësim. Norma e shitjes (arkëtimit) të mjeteve të marra po përmirësohet. Kjo normë 9 në vitin 214 arrin 13.6% në krahasim me vitin 213 që ishte 9.5%. Rregullorja mundëson rritjen e rezervave revalorizuese të bankave e cila është komponentë e mjeteve të veta, për vlerën e korrigjimit të vlerës për kërkesat e cila nuk do të shfrytëzohet për dëmtimin e mjeteve të marra. Më , kjo rezervë e rivlerësimit kap shumën milionë denarë dhe përbën më pak se 1% nga mjetet e veta të bankave. Duke pasur parasysh kapitalizimin e lartë, shumica e bankave shfaqin dëmtime të mjeteve të marra më të cilat janë më të larta se minimumi i caktuar prej 2% dhe nuk e shfrytëzojnë mundësinë e e rritjes së rezervës për rivlerësim. Gjegjësisht 68.4% 91 përmirësimit të vlerës/rezervë së veçantë që ishte vendosur mënjanë për kërkesat, janë përdorur për zhvlerësimin e mjeteve të marra ndërsa 31.6% është përdorur për të forcuar pozitat e kapitalit gjegjësisht për rritjen e rezervave për rivlerësim. 89 Llogaritjet janë të bazuara në vlerën e shitjes së mjeteve të konfiskuara. 9 Ajo llogaritet kur vlera e shitjes së mjeteve të shitura këtë vit do të ndahet me gjendjen e mjeteve të marra në vitin e kaluar e rritur për pronën e marrë këtë vit.. 91 Kërkesa për ndarjen e rezervës së rivlerësimit vlen vetëm për mjetet e marra pas 11 prillit të vitit 213, kur ka hyrë në fuqi vendimi i ri. 76

77 5. Profitabiliteti Profitabiliteti i bankave në Republikën e Maqedonisë në vitin 214 është dukshëm më i lartë se në vitin 213. Fitimi pas tatimit të realizuar në vitin 214 (që arrin 3,149 milionë denarë) është më i madh për 838,4 milion denarë ose 36.3%, në krahasim me fitimet e vitit të kaluar. Ndikim më të dukshëm pozitiv në profitabilitetin kanë shpenzimet e zvogëluara nga interesi dhe për herë të parë në vitet e fundit në nivel vjetor zvogëlohen shpenzimet operative të bankave. Treguesit kryesorë për profitabilitetin, kthimi i aktivit dhe kapitalit janë rritur dukshëm, gjithashtu është përmirësuar edhe aftësia operative e bankave për krijim të të hyrave të cilat i mbulojnë shpenzimet e punës së tyre. Korrigjimi i vlerës së ndarë të kredive në vitin 214 është më i vogël në krahasim me vitin 213, që korrespondon me normë më të ulët vjetore të rritjes së kredive jofunksionale në vitin 214. Megjithatë, efekti i rrezikut të kredisë mbi profitabilitetin e bankave është negativ, duke pasur parasysh se në bazë neto, korrigjimi i vlerës së kredive është rritur për shkak të shumës më të vogël të për shkak të vlerës së ulët të korrigjimit të liruar të vlerës së kredive dhe plasmanëve. Korrigjimi neto i vlerës së mjeteve financiare (prona e marë) është ulur. Përveç lëvizjes së cilësisë së Grafik 112 Neto fitimi pas tatimimit (lartë) dhe ndryshimet vjetore e të hyrave dhe të dalave kryesore (poshtë) në milion denarë ,211 12,212 12,213 12,214 Fitimi Humbja Fitimi neto 12,27 12,28 12,29 12,21 12,211 12,212 12,213 12,214 Korrigjimi i vlerës Shpenzimet operative Të hyrat jtera të rregullta Të hyrat nga interesi Të dalat nga interesi Të hyrat neto nga iteresi Të hyrat neto nga provizionet Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. portofolit të kredisë, një nga rreziqet më të mëdha të përfitimit të bankave është kapaciteti i ardhshëm i bankave për gjenerimin e të ardhurave neto të interesit, i cili në vitet e fundit bazohet kryesisht në uljen e shpenzimeve të normës së interesit për shkak të uljes së normës së interesit të depozitave. 5.1 Të hyrat, shpenzimet dhe treguesit për profitabilitetin dhe efikasitetin e sistemit bankar Në vitin 214, të hyrat e përgjithshme të bankave (të hyrat e përgjithshme të rregullta 92 dhe të jashtëzakonshme) u rritën për milion denarë ose për 5.1%, në krahasim me vitin e kaluar dhe arritën 19,41.6 milion denarë. Rritja e të hyrave thuajse në tërësi (98.5%) është е përcaktuar nga rritja e të hyrave neto nga interesi (për 925 milion denarë ose për 7.6%), që është rezultat i zvogëlimit të fuqishëm vjetor të shpenzimeve nga (për 88,6 milion denarë ose për 1.2%) ku njëkohësisht ka rritje të vogël të të hyrave nga interesi (për milion denarë ose për.6%). Një kontribut shtesë ( prej 21.2%) për rritjen e të hyrave të bankave kishin të 92 Në të hyrat totale të rregullta janë të përfshiera: të hyrat neto nga interesi, të hyrat neto nga provizionet dhe të hzrat e tjera të rregullta (të hyrat neto nga tregëtimi, të hyrat neto nga instrumentet financiare të evidentuara sipas vlerës objektive, neto të hyrat nga dallimet valutore, të hyrat në bazë të investimeve kapitale dhe dividentet, fitimi neto nga shitja e mjeteve të parapara për shitje, fitimet kapitale nga shitja e mjeteve, lirimi i rezervimeve për artikujt jashtë bilancit, lirimi i rezervimeve të tjera, të hyra në baza të tjera dhe të hyrat në bazë të kërkesave të paguara të shlyera më parë). 77

78 Grafik 113 Struktura e të hyrave të përgjithshme ,9 11,4 21,2 21,2 65,9 67,4 hyrat neto nga provizionet dhe kompensimet, të cilat në nivel vjetor u rritën për milionë denarë ose 5.1%. Rritje shënuan edhe të hyrat e çrregullta/jashtëzakonshme, megjithatë pjesëmarrja e tyre në strukturën e të hyrave totale është Shënoi rritje në të ardhura të jashtëzakonshme, por pjesa e tyre në të ardhurat totale është i papërfillshëm. U zvogëluan vetëm të hyrat e tjera të rregullta 93. Të hyrat neto nga interesi Të hyrat neto nga provizioni dhe kompensimet Të hyrat tjera të rregullta Të hyra të jashtëzakonshme Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat Grafik 114 Struktura sektoriale e të hyravne nga interesi ,7 8,8 7,9 7,1 39, 4,3 44,4 43,8 12,27 12,28 12,29 12,21 12,211 12,212 12,213 12,214 Shoqëritë jofinanciare Familjet Shoqëritë financiare Të tjera Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Struktura e të ardhurave të përgjithshme në vitin 214 është pothuajse e pandryshuar në krahasim me vitin e kaluar, kurse të hyrat neto nga interesi me 67.4% ka pjesëmarrje më të madhe në të hyrat e bankave. Rritja e të ardhurave nga interesi në vitin 214 kryesisht rrjedh si rezultat i të ardhurave nga interesi i amvisërive dhe në një pjesë më të vogël dhe nga subjektet e tjera 94. Rritja e të ardhurave nga interesi (për milion denarë, ose për 3.2%) ndeshet me rritjen e përshpejtuar të kredive drejtë këtij sektori edhe kundër asaj që normat e interesit të kredive të amvisërive bien. Në vitin 214 u zvogëluan të hyrat nga interesi prej shoqërive financiare dhe jofinanciare. Zvogëlimi i të ardhurave nga interesi nga kompanitë financiare (për milion denarë ose për 9.8%) ishte për shkak të zvogëlimit të të hyrave 95 nga interesi nga rezervat obliguese, derisa zvogëlimi i të hyrave nga interesi nga kompanitë 93 Zvogëlimi i të hyrave të rregullta të jera për milion denarë ose për 7.8% del si rezultat i lirimit të vogël të rezervës së posaçme për ekspozim kretidor jashtë bilancit në bazë grupore dhe zvogëlimin e të hyrave në baza të tjera. 94 Në këtë kategori janë të përfshira të hyrat nga interesi nga investimet në letra shtetërore me vlerë. Në vitin 214 këto të hyra u rritën vetëm 39.7 milion denarë ose 3.2% (për krahasim, rritja vjetore e të hyrave nga interesi nga investimet në letra shtetërore me vlerë në vitin 213 arriti në milion denarë ose 44.3%). Arsyeja është zvogëlimi i të hyrave nga investimet në shënime shtetërore. Shuma mesatare mujore e investimeve të bankave në bono shtetërore gjatë vitit 214 është më i vogël për milion denarë ose 4.2% në krahasim me shumën mesatare mujore të investuar në vitit 213. Për shkak të kësaj, investimet në obligacione shtetërore dukshëm u rritën, veçanërisht në tre muajt e fundit të vitit Me Vendim për ndryshimin e Vendimit të rezervës së detyrueshme ("Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë" nr. 166/213.) është paraparë që Banka popullore të mos paguajë mjete kompenzuese për ndarjen e detyrueshme të rezervave (më parë norma e kompensimit ishte 1% e rezervës së detyrueshme në denarë dhe.1% e rezervës së detyrueshme në euro). Ky vendim ka filluar të zbatohet më

79 jofinanciare (për 15.5 milionë denarë ose për 1.2%) kryesisht është për shkak të trendit në rënie të normave aktive të interesit. Pas këtyre zhvillimeve, në strukturën sektoriale e të ardhurave nga interesi është rritur pjesëmarrja e të hyrave nga interesi nga familjet, për shkak të zvogëlimit të të hyrave nga interesi i shoqërive financiare dhe jofinanciare. Grafik 115 Struktura sektoriale e shpenzimeve nga interesit ,1 15,1 11, 12, 64,7 62,5 1,2 1,4 12,27 12,28 12,29 12,21 12,211 12,212 12,213 12,214 Shoqëritë jofinanciare Familjet Shoqëritë financiare Të tjera Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të Në vitin 214, rritja е të ardhurat neto nga interesi kryesisht pasqyron shpenzimet e ulëta të interesit, nga të gjithë sektorët. Arsyeja për këtë janë normat e ulëta të interesit të depozitave në krahasim me vitin 213, pavarësisht nga rritja e shpejtë vjetore të depozitave të subjekteve jofinanciare. Kontribut më të madh (për 84.3%), për zvogëlimin e shpenzimeve të përgjithshme të interesit, kanë shpenzimet e interesit nga sektori "amvisëri" 96 gjatë rënies së normave të interesit të depozitave të këtij sektori (zvogëlimi është më i theksuar të normat e depozitave afatgjate në denarë, që arrin 1.3 pikë përqindje). Zvogëlim shënojnë edhe shpenzimet nga interesi nga kompanitë jofinanciare 97 (në bazë të depozitave të afatizuara), shpenzimet nga interesi nga shoqëritë financiare (në bazë zë depozitave të afatizuara të fondeve pensionale dhe shoqërive të sigurimeve) si dhe shpenzimet nga interesi nga subjektet e tjera (kryesisht shpenzimet nga interesi për shoqëritë financiare jorezidente në bazë të obligimeve për kredi dhe në bazë të depozitave të afatizuara). 96 Shpenzimet e interesit të sektorit "amvisëri" në nivel vjetor u zvogëluan për milion denarë ose për 13.3%. 97 Në krahasim me muajin dhjetor të vitit 213, normat e interesit të depozitave të afatizuara devizore dhe në denarë të subjekteve jofinanciare janë më të vogla për.6% dhe.4% pikë. 79

80 Grafik 116 Shfrytëzimi i të hyrave të përgjithshme Grafik 117 Struktura e shpenzimeve operative Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Grafikon nr. 118 Treguesit për efikasitetin e bankave , 6,6 82,3 55, Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 3,1 2,8 Shpenzimet operative / Gjithsej të hyrat e rregullta (cost-to-income) (boshti majtas) Shpenzimet operative / Të hyrat neto nga interesi (boshti majtas) Shpenzimet operative / Aktivi mesatar (boshti majtas) 8,6 7,6 11,7 1,9 32,2 33,1 9,1 8,9 38,4 39,5 12,29 12,21 12,211 12,212 12,213 12,214 Shpenzimet tjera operative Shpenzimet e përgjithshme dhe administrative Shpenzimet për punësim Shpenzimet operative Fitimi / Humbja para tatimimit Primi për sigurime dhe depozita Amortizimi Korrigjimi i vlerës,6,5 12,7 26,1 6,6 18,3 25,7 55,5 Të dalat e jashtëzakonshme Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 Pjesa më e madhe e të ardhurave të përgjithshme të bankave janë shpenzimet për të mbuluar shpenzimet operative 98 pavarësisht zvogëlimit të nivelit të pjesëmarrjes së tyre në të ardhurat e përgjithshme (për 5.1% pikë ) në krahasim me vitin e kaluar. Në vitin 214, shpenzimet operative të bankave janë më të ulëta për milion denarë ose 3.8% në krahasim me vitin e kaluar. Rënia më e madhe ka te shpërblimet për sigurimin e depozitave 99 (për milion denarë ose për 1.8%) dhe te rezerva e veçantë për dhe lejimin për ekspozimin jashtë bilancit (për milion denarë ose për 23.8%). Pavarësisht nga këto zhvillime, nuk u vunë në dukje ndryshime më të mëdha në strukturën e shpenzimeve operative, në të cilën pjesëmarrjen kryesore edhe përkundër rënies vazhdojnë ta kenë shpenzimet e të punësuarve dhe shpenzimet përgjithshme administrative (72.6%). Në vitin 214, vazhdoi trendi i përmirësimit të efikasitetit operativ të bankave, i cili filloi në vitin 212. Në kushte të zvogëlimit të shpenzimeve vjetore të bankave, pavarësisht rritjes së të ardhurave të përgjithshme të rregullta, shuma e përgjithshme e të ardhurave të rregullta e cila shpenzohet për mbulimin e shpenzimeve operative është dukshëm i zvogëluar. Gjithashtu zvogëlim të shpenzimeve shënojnë edhe treguesit e tjerë për raportin mes disa llojeve të shpenzimeve dhe të ardhurave të përgjithshme të rregullta, me çka vërtetohet efikasitetit operativ i bankave. Përveç të ardhurave neto nga interesat dhe shpenzimet operative të bankave, të cilat e përcaktuan nivelin më të lartë të profitabilitetit në krahasim me vitin e kaluar, komponentët e mbetur të profitbilitetit të bankave shkonin në drejtim të zvogëlimit të 98 Shpenzimet operative të bankave i përfshijnë: shpenzimet e të punësuarve, amortizimin, shpenzimet e përgjithshme dhe administrative, shpërblimet për sigurimin e depozitave dhe shpenzimeve të tjera operative, me përjashtim të shpenzimeve të jashtëzakonshme. 99 Duke filluar nga , shkalla e premisë së sigurimit të depozitëve ishte më e ulët për.2 përqind dhe.5% në nivel vjetor. 8

81 Grafik 12 Korrigjimi i vlerës së mjeteve financiare dhe jofinanciare në milion denarë ,21 12, Korrigjimi i vlerës neto të mjeteve financiare Korrigjimi i vlerës bruto të mjeteve financiare(pa mos inkorporuar lirimin e korrigjimit të vlerës) Lirimi i korrigjimit të vlerës së mjeteve financiare Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat Grafik 119 Norma vjetore e ndryshimeve të shepnzimeve për korigjimin e vlerës и , -32,9 36, -43,5 16,9 333,1-15,7 111,5 12,21 12, ,7-2,4 saj. Kështu, në vitin 214, korrigjimi neto i vlerës të cilat e pranojnë bankat për dëmtimin e mjeteve financiare (kreditë dhe kërkesat tjera të ngjashme) arrin në 4,2 milionë denarë, që në bazë vjetore paraqet rritje për 372 milionë denarë, ose 9.7% 1. Me këtë edhe pjesa e të ardhurave neto nga norma e interesit e cila është shpenzuar për mbulimin e zhvlerësimit të mjeteve financiare janë rritur nga 31.5% në vitin 213 në 32.1% në vitin 214. Rritja e korrigjimit neto e vlerës i përket uljes së theksuar të dëmtimit të lirë, i cili kryesisht është për shkak të dallimit të lartë 11. Korrigjimi bruto i vlerës së mjeteve financiare tregon rënie në gjithë katër tremujorët e vitit 214 (në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit 213). Në vitin 214, u ndërpre trendi disavjeçar i rritjes së korrigjimit të vlerave të mjeteve jo financiare (prona e konfiskuar). Në të vërtetë, u zvogëlua për 2 milionë denarë, ose për 2.4%, dhe në fund të vitit 214 ra në 781 milionë denarë. Ulja kryesisht vjen për shkak të rritjes së madhe të përmirësimit të vlerës nga shitja e mjeteve të marra nga dy banka. Korrigjimi i vlerës neto të mjeteve financiare Korrigjimi i vlerës neto të mjeteve jofinanciare Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 1 Për krahasim, në vitin 213 korrigjimi - neto i vlerës së mjeteve financiare (kredi dhe kërkesa të ngjashme) në nivel vjetor është zvogëluar për 711 milionë denarë ose përb15.7%. 11 Për krahasim, në vitin 213 korrigjimi - neto e vlerës së mjeteve financiare (kredi dhe kërkesa të ngjashme) në nivel vjetor është zvogëluar për 711 milionë denarë ose për 15.7%. 81

82 Grafik 121 Normat e kthimit të mjeteve - ROA (lartë) dhe kapitalit - ROE (poshtë), sipas rezultatit (pozitiv/negativ) financiar të arritur ,7,9-1,2-1, ,213 12,214 6,5 8,5-8,1-1, ,213 12,214 Bankat të cilat kanë treguar rezulltat financiar pozitiv Bankat të cilat kanë treguar rezultate financiare negative Sistemi bankar Burimi: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. 2 1,5 1, Rritja e fitimeve të sistemit bankar në vitin 214 ka ndikuar pozitivisht në treguesit kryesorë të profitabilitetit të bankave. Në krahasim me vitin e kaluar, norma e kthimit të aseteve është më e madhe për.2 pikë përqindje, ndërsa rritja e normës së kthimit të kapitalit arrin në 1.7 % pikë. Gjithashtu është përmirësuar edhe margjina e fitimeve të bankave 12 (për 3.7 pikë përqindje), si dhe të gjithë treguesit të cilët janë të llogaritur në bazë të artikujve të cilët ndikohen nga të hyrat neto të interesit. Në vitin 214, produktiviteti në sistemin bankar është përmirësuar, i cili çon drejt shfrytëzimit të përmirësuar të resurseve. Krahasuar me vitin e kaluar, të ardhurat për punonjësit janë rritur për.1 milion denarë, ndërsa shpenzimet operative për punonjës janë zvogëluar. Tabelë 5 Tregues për profitabilitetin dhe efikasitetin e sistemit bankar Norma e kthimit të aktivit mesatar (ROAA),6,8 Norma e kthimit të kapitalit mesatar (ROAE) 5,7 7,4 Shpenzimet operative / Gjithsej të hyrat e rregullta (Cost-to-income) 6,6 55,5 Shpenzime jo interesi / Gjithsej të hyrat e rregullta 66,6 61,8 Shpenzimet për pagat / Gjithsej të hyrat e rregullta 23,3 22, Shpenzimet për pagat / Shpenzimet operative 38,4 39,6 Korrigjimi i vlerës së mjeteve financiare dhe jofinanciare / neto të hyra nga interesi 39,5 38,1 Të hyra neto nga interesi / Gjithsej të hyrat e rregullta 65,9 67,4 Të hyra neto nga interesi / të dalat jo nga interesi 99, 19,2 Të hyrat jo nga interesi / Gjithsej të hyra të rregullta 4,1 38,8 Fitimi (humbja) nga puna / Gjithsej të hyrat e rregullta 12,5 16,2 Numri i të punësuarve 6,48 5,988 Fitimi për kokë punëtori (në milionë denarë),4,5 Gjithsej të hyrat për kokë punëtori (në milionë denarë) 3,1 3,2 Shpenzimet operative për kokë punëtori (në milionë denarë) 1,9 1,8 Burim: Banka popullore sipas të dhënave të ofruara nga ana e bankave. Treguesit e llogaritur për disa banka janë në shtojca nr Margjina e fitimit e paraqet raportin e fitimit (humbjes) në punë dhe të ardhurat e përgjithshme të rregullta të profitit. 82

83 Portugalia Hungaria Rumania Austria Italia Qiproja Sllovenia Kroacia Greqia Lituania Maqedonia Holanda Estonia Sllovakia Polonia Letonia Çekia Sërbia Bosna dhe Hercegovina Maqedonia Shqipëria Kosova Turqia Grafik 122 Normat e kthimit të mjeteve dhe të kapitalit, sipas vendeve të përzgjedhura Sipas treguesve për kthimin e aktivit dhe kapitalit, sistemi bankar i Republikës së Maqedonisë gjendet në mesin e listës, në krahasim me sistemet bankare të rajonit dhe të disa shteteve anëtare të UE-së. Vendet e zgjedhura anëtare të UE Norma e kthimit të kapitalit - РОАЕ (boshti majtas) Norma e kthimit të aktivit - РОАА (boshti djathtas) Burimi: Banka popullore në bazë të të dhënave të paraqitura nga bankat, faqet e internetit të FMN-së dhe të bankave qendrore. Vërejtje: Të dhënat i referohen muajit shtator të vitit 214, me përjashtim të Maqedonisë, Kroacisë (dhjetor, viti 214), Kosovës (korrik, viti 214), Portugalisë, Italisë, Qipros, Greqisë, Lituanisë, Holandës, Republikës Çeke dhe Shqipërisë (qershor, viti 214). Grafik 123 Margjina neto e interesit Vendet nga regjioni, që nuk janë anëtare të UE 6,1 6, 3,7 3,9 2,6 2, Të hyra nga interesi / Aktivi mesatar interes mbajtës Shpenzimet e interesit / Pasivi mesatar interes mbajtës Margjina e interesit neto Burimi: Banka popullore, sipas të dhënave të ofruara nga bankat. Rritja vjetore e margjinës së interesit neto 13 është pasqyrim i rritjes vjetore e të hyrave neto nga interesat (për 7.6%) nga rritja mesatare vjetore e aktivit (për 1.6%) është rezultat i të hyrave vjetore nga norma e interesit (për 7.6%) nga rritja mesatare e normave të interesit të aktivit (për 1.6%). Në fakt, shkaku kryesor i rritjes së margjinës së interesit është ulja e shpenzimeve të interesit, të cilat njëkohësisht kontribuojnë në uljen vjetore të shpenzimeve të interesit nga njësia bartëse e normës së interesit të pasivit. Nga ana tjetër, normat e zvogëluara aktive të interesit, shkaktuan rënie në të ardhura nga interesi për njësi të mjeteve të interesit. Nga analiza e bërë në banka të veçanta, nga gjithsej pesëmbëdhjetë banka, tetë banka kishin realizuar margjinë të interesit neto më të lartë se margjina e interesit neto në nivel të sistemit bankar të interesit neto të marzhës neto të interesave të sistemit bankar, e cila më arrin 3.9%. 13 Margjina neto e interesave llogaritet si raport midis të ardhurave neto nga norma e interesit dhe aktivës mesatare të normës së interesit. Aktivi mesatar i interesit llogaritet si mjedis aritmetik nga shumat e aktivës së interesit në funt të këtij vitit dhe në fund të vitit të kaluar. 83