Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Δ Ι Π Λ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ & ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Δ Ι Π Λ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Διαγωνισμός του ΑΣΕΠ: Επαγγελματοποίηση των νηπιαγωγών ή κρατικός έλεγχος; Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κ. Σιάνου Κύργιου Ελένη Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Στυλιανή Καραγιάννη ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

Στην κόρη μου Εριέττα ii

Πίνακας Περιεχομένων Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ vi ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 1. Κριτήρια επιλογής θέματος.. 2 2. Το θεσμικό πλαίσιο της εργασίας των νηπιαγωγών και ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ... Ι. Το θεσμικό πλαίσιο της εργασίας των νηπιαγωγών. ΙΙ. Από την επετηρίδα στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ 6 6 11 3. Επάγγελμα και επαγγελματισμός: εννοιολογικές αποσαφηνίσεις και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις 23 4. Το ζήτημα του επαγγελματισμού εκπαιδευτικών.. 32 5. Η συζήτηση για το ζήτημα του επαγγελματισμού των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα.. 64 6. Η Έρευνα... 71 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 80 1. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΣΕΠ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 81 i. Το περιεχόμενο των θεμάτων του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και Ψυχοπαιδαγωγική Επιστήμη.. 93 ii. Το περιεχόμενο των θεμάτων του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και κοινωνικοποιητικές λειτουργίες του νηπιαγωγείου. 110 2. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΣΕΠ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ... 123 i. Το περιεχόμενο των θεμάτων του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και διδασκαλία στο νηπιαγωγείο 136 ii. Το περιεχόμενο των θεμάτων του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και ο/η νηπιαγωγός ως επαγγελματίας.. 155 iii

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 163 Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ. 164 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 167 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 169 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ.. 183 iv

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Π. : Αναλυτικό Πρόγραμμα Ε.Ε. : Ευρωπαϊκή Ένωση Ο.Ο.Σ.Α. : Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΥΠΕΠΘ : Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ΦΕΚ : Φύλλο Εφημερίδος της Κυβέρνησης v

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η συζήτηση για το ζήτημα του επαγγελματισμού των εκπαιδευτικών είχε ξεκινήσει στον Αγγλοσαξονικό χώρο στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και έφτασε στο αποκορύφωμά της στη δεκαετία του 1960. Στην Ελλάδα, το συγκεκριμένο ζήτημα τέθηκε με σχετική καθυστέρηση στα μέσα της δεκαετίας του 1990, συνδέοντας αναδιαρθρώσεις στο χώρο της εκπαίδευσης με αλλαγές στο πεδίο του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας. Η επίσημη εκπαιδευτική πολιτική δεν αναφέρεται με άμεσο τρόπο στον επαγγελματισμό των εκπαιδευτικών. Όμως, οι άμεσες αναφορές διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ) και οι βασικές υποθέσεις που προκύπτουν από τις νομοθετικές ρυθμίσεις, στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής, παραπέμπουν στο ζήτημα του επαγγελματισμού των εκπαιδευτικών, ως ιδεολογία και πρακτική. Ενδεικτική αυτής της τάσης είναι η ψήφιση του νόμου 2525/97 από την τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Με το συγκεκριμένο νόμο επιχειρείται η μεταρρύθμιση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, με στόχο τη σύγκλισή του με τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών μελών της Ε.Ε. Στο πλαίσιο αυτό καταργείται η επετηρίδα, ως τρόπος διορισμού των εκπαιδευτικών στο δημόσιο σχολείο και θεσμοθετείται ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ. Η ψήφιση του συγκεκριμένου άρθρου πυροδότησε την οξύτατη αντίδραση της εκπαιδευτικής κοινότητας. Υποστηρίχθηκε, σύμφωνα με την επίσημη ρητορική, ότι η επιλογή των εκπαιδευτικών, μέσω του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ, θα διεύρυνε την αυτονομία των εκπαιδευτικών, θα ενίσχυε το κύρος τους και θα αναβάθμιζε, γενικότερα, την ποιότητα της εκπαίδευσης. Επιπρόσθετα, η έκθεση του ΟΟΣΑ αναφερόταν στην αλλαγή του τρόπου διορισμού των εκπαιδευτικών, ως αναγκαία συνθήκη για τον μετασχηματισμό του εκπαιδευτικού σώματος σε επαγγελματικό. Στον αντίποδα, υποστηρίχθηκε ότι ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ αποτελεί έκφραση των επιταγών της Λευκής Βίβλου και των διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ. Εκφράστηκαν, επίσης, απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες, η επαγγελματοποίηση των εκπαιδευτικών αποτελεί μια στρατηγική τεχνικοποίησης και αύξησης του κρατικού ελέγχου στην εργασία τους. Ο τίτλος της εργασίας μας «Διαγωνισμός του ΑΣΕΠ: Επαγγελματοποίηση των νηπιαγωγών ή κρατικός έλεγχος;» θέτει το ερώτημα που αποτελεί, συγχρόνως, και vi

το αντικείμενό της. Η παρούσα μελέτη διερευνά, μέσα από την ανάλυση του περιεχομένου των θεμάτων του διαγωνισμού, που αποτελούν ένδειξη της γνώσης, που σύμφωνα με το κράτος, πρέπει να έχουν οι νηπιαγωγοί, αν και σε ποιο βαθμό ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ συμβάλλει στην προώθηση του επαγγελματισμού των νηπιαγωγών, σε σχέση με την αυτονομία, η οποία αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό των κατά παράδοση επαγγελμάτων. Αποδεχόμενοι ότι το πλαίσιο της εργασίας των εκπαιδευτικών υπόκειται σε ισχυρές μορφές κρατικού ελέγχου, ενδεχομένως, το πρώτο σκέλος της μελέτης μας, που αναφέρεται στην επαγγελματοποίηση των εκπαιδευτικών, να φαντάζει οξύμωρο. Αξίζει, όμως, να επισημανθεί ότι όταν αναφερόμαστε στην αυτονομία εννοούμε τη σχετική αυτονομία, που έχουν οι εκπαιδευτικοί ως προς το να συλλαμβάνουν και να υλοποιούν το εκπαιδευτικό τους έργο. Επίσης, επιθυμούμε να τονίσουμε πως με τη συγκεκριμένη μελέτη δεν έχουμε την πρόθεση να υποστηρίξουμε τη συνέχιση της ύπαρξης του θεσμού της επετηρίδας, αλλά να διερευνήσουμε τις πιθανές επιπτώσεις του διαγωνισμού συνολικότερα στην εργασία των νηπιαγωγών και στις λειτουργίες του ελληνικού νηπιαγωγείου. Η μελέτη αυτή διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αποτελείται από οχτώ κεφάλαια. Στο 1 ο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τα κριτήρια που μας οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος. Στο 2 ο κεφάλαιο επιχειρείται η περιγραφή του θεσμικού πλαισίου της εργασίας των νηπιαγωγών και των συνθηκών που οδήγησαν στη θεσμοθέτηση του διαγωνισμού. Στο 3 ο κεφάλαιο επιχειρούνται οι εννοιολογικές αποσαφηνίσεις του όρου επαγγελματισμός και παρουσιάζονται οι κοινωνιολογικές προσεγγίσεις. Ακολουθούν οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις του ζητήματος του επαγγελματισμού των εκπαιδευτικών, στο 4 ο κεφάλαιο. Στο 5 ο κεφάλαιο ακολουθεί η παρουσίαση της συζήτησης για τον επαγγελματισμό των εκπαιδευτικών στον Ελληνικό χώρο. Στο 6 ο κεφάλαιο διατυπώνονται τα ερωτήματά μας, οι στόχοι και οι υποθέσεις της έρευνας. Παρουσιάζονται, επίσης, το υλικό, η μέθοδος έρευνας και ορίζονται οι κατηγορίες ανάλυσης. Στο δεύτερο μέρος υλοποιείται η επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων και ακολουθεί το τρίτο μέρος, όπου διατυπώνονται τα συμπεράσματά μας. vii

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την καθηγήτρια του Φ.Π.Ψ. Ιωαννίνων, κ. Σιάνου Ελένη, η συμβολή και η καθοδήγηση της οποίας υπήρξαν καθοριστικές για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Επιθυμώ, επίσης, να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην κ. Ελένη Μαραγκουδάκη, καθηγήτρια του ίδιου τμήματος, για τη βοήθειά της σε θέματα μεθοδολογίας και, ιδιαίτερα, σε ό,τι αφορά στη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου και στον κ. Αθανάσιο Γκότοβο, καθηγητή του ίδιου τμήματος, για τη συμβολή του. Ευχαριστώ, επίσης, τον κ. Χ. Νούτσο, καθηγητή του ίδιου τμήματος, για τις παρατηρήσεις του σε καίρια σημεία της μελέτης. Πολύτιμη υπήρξε η βοήθεια της κ. Μαρίας Μιχαηλίδου, καθώς και των συναδέλφων μου κ. Βασίλη Τηγάνη και Θωμά Κατσιγιάννη. Τέλος, ευχαριστώ το σύντροφό μου Ξενοφώντα για τη συνεχή ενθάρρυνσή του. viii