ΚΕΝΤΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Ο ΗΓΟΣ MARKETING ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ Νοέµβριος 2003 Επικαιροποίηση στοιχείων: Φεβρουάριος 2005 Τα Κέντρα Επιχειρηµατικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης δηµιουργήθηκαν στο πλαίσιο της δράσης 1.4.1 ( οµές Υποστήριξης ΜΜΕ) του Επιχειρησιακού προγράµµατος «Ανταγωνιστικότητα» του Υπουργείου Ανάπτυξης στο πλαίσιο του Γ Κ.Π.Σ. 2000-2006 και χρηµατοδοτούνται κατά 70% από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) που συµβάλει στην άµβλυνση των ανισοτήτων που υπάρχουν στην ανάπτυξη και το βιοτικό επίπεδο διαφόρων περιφερειών, και κατά 30% από Εθνική ηµόσια απάνη.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...- 5-2. Χαρακτηριστικά του Κρητικού ελαιολάδου...- 6-2.1. Ελαιόλαδο και υγεία...- 6-2.1.1. Μεσογειακή διατροφή...- 7-2.1.2. Η µελέτη των επτά χωρών...- 8-2.1.3. Κρητική δίαιτα...- 8-2.2. Ποιότητα Ανταγωνιστικότητα ελαιολάδου...- 9-2.3. Κατηγορίες ελαιολάδου...- 11-2.4. Τιµές ελαιολάδου...- 13-2.5. Στοιχεία διαφοροποίησης Κρητικού ελαιολάδου...- 13-2.6. Παραγωγή ελαιολάδου...- 14-3. Περιγραφή της αγοράς...- 17-3.1. Η εγχώρια αγορά Κρητικού ελαιολάδου...- 17-3.2. Προβλήµατα του κλάδου παραγωγής και τυποποίησης Κρητικού ελαιολάδου...- 18-3.3. Επιχειρήσεις παραγωγής και τυποποίησης ελαιολάδου που δραστηριοποιούνται στην Κρήτη...- 20-3.4. Φορείς στήριξης ελαιολάδου...- 21-4. Εξαγωγές ελαιολάδου...- 24-4.1. Κύριες ανταγωνίστριες χώρες...- 25-4.2. Η αγορά Κρητικού ελαιολάδου στο εξωτερικό...- 26-4.3. Τρόποι προώθησης του ελαιολάδου...- 27-5. Βιολογική καλλιέργεια ελαιολάδου...- 29-5.1. Βιολογική καλλιέργεια ελαιολάδου στην Κρήτη...- 30-5.2. Πιστοποίηση...- 31-5.3. Κίνητρα για τη βιολογική καλλιέργεια...- 33-5.4. Προβλήµατα και προοπτικές...- 33-6. Προβλήµατα και Προοπτικές...- 36-6.1. Ανάλυση των δυνατών και αδύνατων σηµείων του Κρητικού ελαιολάδου...- 36-6.2. Ανάλυση των ευκαιριών και των κινδύνων...- 37-6.3. Προτάσεις...- 38-7. Νοµοθετικό πλαίσιο...- 42 - - 2 -
7.1. Κανόνες υγιεινής...- 42-7.1.1. Χώροι...- 42-7.1.2. Χώροι εξευγενισµού και τυποποίησης ελαιολάδου και πυρηνελαίων...- 44-7.1.3. Μεταφορά...- 45-7.1.4. Απαιτήσεις εξοπλισµού...- 46-7.1.5. Απορρίµµατα τροφών...- 46-7.1.6. Παροχή νερού...- 46-7.1.7. Προσωπικό, υγεία και ατοµική υγιεινή...- 47-7.1.8. Προστασία της ασφάλειας του ελαιολάδου και των πυρηνελαίων..- 47-7.2. Ποιότητα ελαιολάδου...- 48-7.3. Εµπόριο...- 49-7.3.1. Συσκευασία...- 49-7.3.2. Σήµανση...- 49-7.3.3. Σύστηµα ελέγχων...- 51-7.4. Βιολογικά προϊόντα...- 52-7.4.1. Παραγωγή...- 52-7.4.2. Συσκευασία...- 52-7.4.3. Εισαγωγές...- 53 - - 3 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Πίνακες...- 55 - Πίνακας 1: Αριθµός ελαιοδένδρων ανά γεωγραφικό διαµέρισµα...- 56 - Πίνακας 2: Ποσοστά θνησιµότητας µετά από δεκαπενταετή παρακολούθηση...- 57 - Πίνακας 3: Θνησιµότητα λόγω στεφανιαίας νόσου και γενική θνησιµότητα..- 57 - Πίνακας 4: Αποτέλεσµα διαίτης µε χαµηλά λιπαρά Σύγκριση Κρητικού προτύπου και Αµερικανικής Καρδιολογικής Εταιρίας...- 58 - Πίνακας 5: Κατάλογος Κρητικού Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. ελαιολάδου...- 59 - Πίνακας 6: Τιµές ελαιολάδου στην Κρήτη...- 60 - Πίνακας 7: Τιµές ελαιολάδου στην Ιταλία...- 61 - Πίνακας 8: Τιµές ελαιολάδου στην Ισπανία...- 62 - Πίνακας 9: Εξαγωγές Ελλάδας παρθένου ελαιολάδου σε χιλ. ευρώ...- 63 - Πίνακας 10: Αριθµός παραγωγών βιολογικής καλλιέργειας στην Κρήτη ανά νοµό για το έτος 2002...- 64 - Πίνακας 11: Έκταση βιολογικής καλλιέργειας στην Κρήτη ανά νοµό για το έτος 2002...- 64 - Πίνακας 12: Έκταση παραγωγής ελιάς βιολογικής καλλιέργειας στην Κρήτη ανά νοµό για το έτος 2002...- 64 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2:Χρήσιµες επαφές και διευθύνσεις...- 65 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: Πηγές...- 68 - - 4 -
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ελαιόδεντρο σε άγρια µορφή υποστηρίζεται ότι πρωτοεµφανίστηκε στην Ελλάδα το 12000 π.χ. και καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά, σύµφωνα µε την ιστορία, από τους Σύριους ή από τον Μινωικό πολιτισµό µεταξύ 3500-2500 π.χ. Στην Κρήτη, η ελιά κατέχει ξεχωριστή θέση, αφού αποτελεί το ιερό της δέντρο. Στη Μινωική Κρήτη, είναι σηµαντική η συµβολή της ελιάς στην ανακτορική οικονοµία της Κνωσού και από κει µεταφέρεται εν συνεχεία στην οικονοµία και τη ζωή της Μυκηναϊκής Ελλάδας. Οι χρήσεις του ελαιολάδου στη χώρα µας ήταν πολλές από αρχαιοτάτων χρόνων και η ελιά είχε συνδεθεί µε τον πολιτισµό, τη θρησκεία, τη διατροφή και την υγεία. Αυτό αποδεικνύεται από τα πάµπολλα αρχαιολογικά ευρήµατα που µαρτυρούν την σπουδαιότητα της ελιάς για την Ελλάδα και την άµεση σχέση της µε το κοινωνικό µας περιβάλλον. Είναι επίσης πολύ σηµαντικό το γεγονός ότι η ελιά θεωρείται παγκοσµίως σύµβολο ειρήνης, ευηµερίας, γνώσης, σοφίας και ελπίδας. Σήµερα, η ελιά είναι η πρώτη σε σπουδαιότητα δενδρώδης καλλιέργεια στη χώρα µας και η Ελλάδα είναι η τρίτη χώρα στον κόσµο στην παραγωγή ελαιολάδου. Με την καλλιέργεια της ελιάς απασχολείται περίπου το 1/3 του αγροτικού πληθυσµού της χώρας, ενώ σε πολλές περιοχές το ελαιόλαδο αποτελεί το αποκλειστικό εισόδηµα των αγροτών. Στην Κρήτη, περίπου το ¼ της συνολικής έκτασης καλύπτεται από ελαιόδεντρα, τα οποία αποτελούν το 65% της γεωργικής γης του νησιού. Η Κρήτη είναι η δεύτερη περιφέρεια στην Ελλάδα σε αριθµό ελαιοδέντρων και η καλλιέργειά τους απασχολεί σχεδόν το σύνολο των αγροτικών οικογενειών (πίνακας 1, παράρτηµα 1). Εξίσου σηµαντικός είναι ο ρόλος του ελαιολάδου στο ετήσιο Κρητικό εισόδηµα καθώς, σύµφωνα µε τα πρακτικά ιεθνούς Συµποσίου που πραγµατοποιήθηκε το 2002, αποφέρει περίπου 200 δισεκατοµµύρια δραχµές ετησίως στους κατοίκους του νησιού. - 5 -
2. Χαρακτηριστικά του Κρητικού ελαιολάδου 2.1. Ελαιόλαδο και υγεία Είναι παγκοσµίως αποδεδειγµένη η ευεργετική δράση του ελαιολάδου, του υγρού χρυσού, όπως αποκαλείται, στην προαγωγή της υγείας και την πρόληψη ασθενειών. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν τη σωµατική τους δύναµη και την πνευµατική τους ευεξία στην κατανάλωση ελαιολάδου και σύµφωνα µε τον κώδικα του πατέρα της Ιατρικής, Ιπποκράτη, το ελαιόλαδο θεωρούνταν ευεργετικό για περισσότερες από 60 θεραπευτικές χρήσεις. Σήµερα, η σύγχρονη ιατρική επιβεβαιώνει το γεγονός ότι το ελαιόλαδο είναι ευεργετικό για την υγεία και το θεωρεί το πιο µεγάλο µυστικό για την εξασφάλιση ευεξίας και µακροβιότητας. Σύµφωνα µε µελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί διεθνώς µε την πάροδο των χρόνων, έχει πλέον διαπιστωθεί η άµεση σχέση της κατανάλωσης ελαιολάδου µε την ελάττωση του κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήµατα, καρκίνο, υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, νόσο Alzheimer, έλκος, σεξουαλική ανικανότητα, ακόµα και µε την ανάπτυξη του οργανισµού και την γήρανση. Όλα τα παραπάνω οφείλονται στην ποικιλία των συστατικών του, όπως: φαινόλες, οι οποίες αυξάνουν την αντίσταση στην οξείδωση, στερόλες, οι οποίες εµποδίζουν την απορρόφηση της χοληστερόλης από το έντερο, καροτένια, τα οποία βοηθούν την ανάπτυξη του κυττάρου και αιµοποίηση και επιταχύνουν την διαδικασία της επούλωσης, τερπενικές αλκοόλες, οι οποίες βοηθούν την αποβολή της χοληστερόλης, τοκοφερόλες, οι οποίες εµποδίζουν την αυτοοξείδωση, και β-καροτίνη, η οποία είναι αντιοξειδωτική και απαραίτητη για την όραση. - 6 -
2.1.1. Μεσογειακή διατροφή Τα τελευταία χρόνια, επιστηµονικές και ιατρικές µελέτες έχουν καταλήξει στο συµπέρασµα ότι η Μεσογειακή διατροφή αποτελεί την καλύτερη συνταγή µακροζωίας και γίνεται όλο και περισσότερο ευρέως αποδεκτή για τις θετικές της επιδράσεις στην υγεία. Η Μεσογειακή διατροφή περιλαµβάνει τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Νότιας Ευρώπης, δηλαδή της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Νότιας Γαλλίας και της Πορτογαλίας και βασίζεται στην παρασκευή πιάτων χρησιµοποιώντας προϊόντα από την ευρεία γκάµα των προϊόντων που παράγονται στις χώρες αυτές. Όπως φαίνεται και από τη διατροφική πυραµίδα στο σχήµα που ακολουθεί, σύµφωνα µε τις αρχές της Μεσογειακής διατροφής είναι απαραίτητη η καθηµερινή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, όσπριων, ζυµαρικών, ψωµιού, δηµητριακών, ρυζιού, γαλακτοκοµικών προϊόντών και κυρίως ελαιολάδου για την απόκτηση ενός γερού και υγιούς οργανισµού. ιατροφική πυραµίδα (πηγή: Ε.Α.Σ. Λακωνίας) - 7 -
2.1.2. Η µελέτη των επτά χωρών Η µελέτη των επτά χωρών, η οποία σχεδιάστηκε από τον Ancel Keys στα τέλη της δεκαετίας του 1950, αφορούσε σε επτά χώρες, την Ιταλία, την πρώην Γιουγκοσλαβία, την Ολλανδία, τις ΗΠΑ, την Ελλάδα, τη Φιλανδία και την Ιαπωνία και κατά τη διάρκεια της οποίας εξετάζονταν 13.000 άτοµα ηλικίας από 40 έως 59 ετών για περισσότερα από 15 χρόνια. Τα ευρήµατα της µελέτης εντυπωσίασαν τη διεθνή επιστηµονική κοινότητα αφού ο Keys απέδειξε ότι οι Κρητικοί, οι οποίοι κατανάλωναν υπερβολικές ποσότητες λαδιού, βρέθηκαν να έχουν παγκοσµίως το καλύτερο επίπεδο υγείας. Οι νεοπλασίες ήταν σπάνιες, λιγότερες από όλες τις περιοχές που είχαν µελετηθεί και η θνησιµότητα από καρδιαγγειακά νοσήµατα ήταν ιδιαίτερα χαµηλή στην Κρήτη (πίνακες 2 και 3, παράρτηµα 1). 2.1.3. Κρητική δίαιτα Οι περισσότερες από τις έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί διεθνώς από τη σύγχρονη διαιτολογία επισηµαίνουν ότι η Μεσογειακή διατροφή, αφετηρία της οποίας θεωρείται η Κρήτη, είναι η διατροφή που χαρίζει µακροζωία και καλή υγεία. Ωστόσο, επιστήµονες από όλο τον κόσµο επισηµαίνουν ότι η Κρητική διατροφή και όχι η Μεσογειακή είναι η πιο υγιεινή στον κόσµο. Θεωρούν ότι η αποκαλούµενη Μεσογειακή διατροφή αποτελεί επινόηση των χωρών της Μεσογείου στην προσπάθειά τους να ιδιοποιηθούν το παγκοσµίως γνωστό πρότυπο της Κρητικής διατροφής για οικονοµικούς και πολιτικούς λόγους. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες, ο όρος Μεσογειακή διατροφή δεν ανταποκρίνεται στο πρότυπο, καθώς υπάρχουν µεγάλες διαφορές στον τρόπο διατροφής µεταξύ των λαών της Μεσογείου. Η Κρητική διατροφή αντίθετα είναι το πρότυπο της υγιεινής διατροφής, αφού µπορεί να προσδιοριστεί µε ακρίβεια το περιεχόµενό της και να πείσει για την αξία της. - 8 -
Η Κρητική διατροφή συνδυάζει όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την αποδεδειγµένη εξασφάλιση καλής υγείας: λιτή διατροφή, πλούσια σε χορταρικά, φρούτα, ψωµί ολικής αλέσεως, αγνό τυρί, τροφές µαγειρεµένες µε ελαιόλαδο. Είναι λοιπόν αναµφισβήτητα η πιο ισορροπηµένη διατροφή µε τις πιο ευνοϊκές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισµό. Ένα ακόµα γεγονός που αποδεικνύει την υπεροχή της Κρητικής διατροφής, είναι το συµπέρασµα διεθνούς έρευνας που πραγµατοποιήθηκε το 1988 στην οποία η Κρητική διατροφή αναδείχθηκε πιο υγιεινή ακόµα και από τις διαιτητικές οδηγίες της Αµερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας (πίνακας 4, παράρτηµα1). Επίσης, είναι πολύ σηµαντικό το γεγονός ότι σε συµπέρασµα διεθνούς έρευνας αναφέρεται ότι η Κρητική διατροφή είναι σε πολλές περιπτώσεις πιο αποτελεσµατική και από την φαρµακευτική αγωγή. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια οι διατροφικές συνήθειες στη χώρα µας έχουν αλλάξει και όλο και περισσότεροι άνθρωποι υιοθετούν το δυτικό τρόπο διατροφής, µε τροφές έτοιµες και αµφιβόλου ποιότητας. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την αύξηση της παχυσαρκίας στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια. Πορίσµατα µελετών που έχουν πραγµατοποιηθεί για την παχυσαρκία αποδεικνύουν ότι τα Κρητικόπουλα είναι τα πιο παχύσαρκα παιδιά της Ελλάδας! 2.2. Ποιότητα Ανταγωνιστικότητα ελαιολάδου Με το όρο ποιότητα εννοούµε το σύνολο των βασικών χαρακτηριστικών ή ιδιοτήτων ενός αγαθού. Στο ελαιόλαδο όµως τα πράγµατα είναι πιο σύνθετα και η ποιότητα περιλαµβάνει πολλές παραµέτρους. Αυτές όλες οι παράµετροι, που παρουσιάζονται ακολούθως, είναι που καθορίζουν την ανταγωνιστικότητά του, σε συνδυασµό µε απαιτούµενες δράσεις προβολής και διαφήµισης. Βέβαια, όσο µεγάλη κι αν είναι η προβολή και όσο καλή κι αν είναι η διαφήµιση, ένα κακής ποιότητας ελαιόλαδο δεν θα µπορέσει να ανταγωνιστεί τα άλλα που κυκλοφορούν στην αγορά. Οι καταναλωτές σήµερα, Έλληνες και ξένοι, είναι καλά πληροφορηµένοι πάνω σε αυτά τα θέµατα και αναζητούν την καλή ποιότητα. Η ποιοτική κατάταξη του ελαιολάδου ακολουθεί διεθνείς σταθερές που συµβάλλουν στην τελική αξιολόγησή του: - 9 -
Χρώµα: το χρώµα του ελαιολάδου µπορεί να ποικίλει από σκούρο πράσινο µέχρι ανοιχτό πράσινο (χρυσαφί), µε πολλές ενδιάµεσες και άλλες αποχρώσεις. Αυτό οφείλεται στις ουσίες που κυριαρχούν στον ελαιόκαρπο από τον οποίο παράγεται το λάδι. Παχύτητα: η παχύτητα του ελαιολάδου εξαρτάται από την περιοχή που παράγεται, για παράδειγµα το ελαιόλαδο της Κέρκυρας έχει χαµηλή παχύτητα, σε αντίθεση µε το ελαιόλαδο της Πελοποννήσου. ιαύγεια: το ελαιόλαδο που προέρχεται από ώριµο καρπό έχει υψηλή διαύγεια, σε αντίθεση µε το ελαιόλαδο που προέρχεται από πρώιµο καρπό. Οσµή Γεύση: η οσµή και η γεύση του ελαιολάδου µπορεί να δείξει πολλά για την ποιότητά του. Η ευχάριστη οσµή και γεύση υποδηλώνουν ιδιαίτερα γνωρίσµατα και µπορεί να οφείλονται στην περιοχή στην οποία καλλιεργήθηκαν τα ελαιόδενδρα, καθώς και στον τρόπο καλλιέργειάς τους. Η πικρή γεύση φανερώνει ότι ο ελαιόκαρπος µαζεύτηκε πριν ωριµάσει. Οξύτητα: ο βαθµός οξύτητας του ελαιολάδου υποδηλώνει την περιεκτικότητα του σε ελαϊκό οξύ και εξαρτάται από το στάδιο ωρίµανσης του ελαιοκάρπου, τον τρόπο συγκοµιδής του και το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ συγκοµιδής και παραγωγής ελαιολάδου. Σύµφωνα µε τις οδηγίες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, για την παραγωγή καλύτερης ποιότητας ελαιολάδου, οι παραγωγοί θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα ακόλουθα: - ο ελαιόκαρπος θα πρέπει να βρίσκεται σε άριστο στάδιο ωριµότητας,να έχει δηλαδή µαύρο ιώδες χρώµα, - ο καρπός που µαζεύεται µε ραβδισµό, κτένισµα κλπ θα πρέπει να ελαιοποιείται σε σύντοµο χρονικό διάστηµα από τη συλλογή, - ο καρπός που µαζεύεται µε δίχτυα, µετά από φυσική πτώση, δεν θα πρέπει να αφήνεται στα δίχτυα για µεγάλο χρονικό διάστηµα, - η µεταφορά του ελαιοκάρπου και η διατήρησή του πριν την ελαιοποίηση δεν θα πρέπει να γίνεται σε συνθήκες υψηλής θερµοκρασίας και πτωχού αερισµού, - η µεταφορά του θα πρέπει να γίνεται µε πλαστικά κιβώτια, τα οποία θα πρέπει να τοποθετούνται σε δροσερό µέρος µέχρι να οδηγηθεί ο καρπός για ελαιοποίηση, - 10 -
- το ελαιουργείο που θα χρησιµοποιηθεί θα πρέπει να έχει καλές προδιαγραφές κατασκευής και λειτουργίας, - η διατήρηση του ελαιολάδου θα πρέπει να γίνεται σε κατάλληλα ανοξείδωτα µέσα και αποθήκες µε χαµηλές θερµοκρασίες, - τα δοχεία συσκευασίας θα πρέπει να είναι από κατάλληλο υλικό, αδιαφανή και αεροστεγή κλειστά. 2.3. Κατηγορίες ελαιολάδου Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ελαιόλαδο διακρίνεται στις εξής κατηγορίες: Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο Ανώτερη κατηγορία ελαιολάδου που έχει παραχθεί µόνο µε φυσικές και µηχανικές διαδικασίες, µε εξαιρετικό άρωµα και γεύση και µε ελεύθερη οξύτητα όχι µεγαλύτερη από 0,8%. Παρθένο Ελαιόλαδο Ελαιόλαδο που έχει παραχθεί µόνο µε φυσικές και µηχανικές διαδικασίες, µε καλά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και µε ελεύθερη οξύτητα όχι µεγαλύτερη από 2,0%. Ελαιόλαδο Λαµπαντέ Παρθένο ελαιόλαδο που έχει υποστεί επεξεργασία (ραφινάρισµα) και µε ελεύθερη οξύτητα που υπερβαίνει το 2,0%. Εξευγενισµένο Ελαιόλαδο Ελαιόλαδο που έχει παραχθεί από εξευγενισµένα παρθένα ελαιόλαδα και µε ελεύθερη οξύτητα όχι µεγαλύτερη από 0,3%. Σύνθετο Ελαιόλαδο Ελαιόλαδο που αποτελείται από ανάµειξη εξευγενισµένου ελαιολάδου και παρθένων ελαιολάδων, εκτός από το ελαιόλαδο λαµπαντέ και µε ελεύθερη οξύτητα όχι µεγαλύτερη από 1,0%. Ακατέργαστο Πυρηνέλαιο Λάδι που λαµβάνεται από τους πυρήνες της ελιάς κατόπιν επεξεργασίας µε διαλύτες ή µε φυσικά µέσα ή έλαιο που αντιστοιχεί, µε εξαίρεση ορισµένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, σε ελαιόλαδο λαµπαντέ. Εξευγενισµένο Πυρηνέλαιο - 11 -
Λάδι που λαµβάνεται από τον εξευγενισµό του ακατέργαστου πυρηνελαίου και µε ελεύθερη οξύτητα όχι µεγαλύτερη από 0,3%. Πυρηνέλαιο Λάδι που αποτελεί το µείγµα εξευγενισµένου πυρηνελαίου και παρθένων ελαιολάδων, εκτός από το ελαιόλαδο λαµπαντέ, µε οξύτητα όχι µεγαλύτερη από 1,0%. Εκτός τις ανωτέρω κατηγορίες ελαιολάδου, το προϊόν διακρίνεται επίσης σε: Ελαιόλαδο Π.Ο.Π. (Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης) Πρόκειται για Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο, το οποίο παράγεται στα συγκεκριµένα γεωγραφικά όρια κάποιας περιοχής και τα χαρακτηριστικά του οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό αυτό περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό περιλαµβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες και η παραγωγή, η µεταποίηση και η επεξεργασία του προϊόντος λαµβάνουν χώρα στην οριοθετηµένη γεωγραφική περιοχή. Η τυποποίησή τους γίνεται σε αριθµηµένα µπουκάλια. Ελαιόλαδο Π.Γ.Ε. (Προστατευόµενης Γεωγραφικής Ένδειξης) Πρόκειται για Εξαιρετικά Παρθένο Ελαιόλαδο, του οποίου µια συγκεκριµένη ποιότητα ή φήµη ή άλλο χαρακτηριστικό µπορούν να αποδοθούν στη γεωγραφική του προέλευση και του οποίου η παραγωγή ή /και η µεταποίηση ή/και η επεξεργασία πραγµατοποιούνται στην οριοθετηµένη γεωγραφική περιοχή. Ελαιόλαδο Προϊόν Οργανικής Καλλιέργειας Πρόκειται για Εξαιρετικό Παρθένο ή Παρθένο Ελαιόλαδο, το οποίο προέρχεται από ελαιώνες στους οποίους εφαρµόζονται οι κανόνες της βιολογικής καλλιέργειας. Όλη η διαδικασία, από την καλλιέργεια έως και την εµφιάλωση, ελέγχονται από ειδικούς Οργανισµούς Πιστοποίησης και το ελαιόλαδο συνοδεύεται από ειδικές αναλύσεις που πιστοποιούν την έλλειψη υπολειµµάτων χηµικών ουσιών στο τελικό προϊόν. Οι κατηγορίες Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε., έχουν την έγκριση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και υπόκεινται σε αυστηρούς εθνικούς και κοινοτικούς ελέγχους. Μέχρι σήµερα έχουν αναγνωριστεί οκτώ Κρητικά προϊόντα Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) και ένα προϊόν Προστατευόµενης Γεωγραφικής Ένδειξης (πίνακας 5, παράρτηµα 1). - 12 -
Γενικά, το ελαιόλαδο είναι ένα προϊόν που είναι πολύ εύκολο να νοθευτεί. Ο πιο συνηθισµένος τρόπος νοθείας είναι µε σπορέλαια, καθώς και µε ζωικά λίπη και εστέρες, πράγµα όµως σπάνιο. Η νοθεία παρατηρείται κυρίως στο χύµα ελαιόλαδο που διατίθεται στην αγορά, γεγονός που δυστυχώς είναι δύσκολο για τον καταναλωτή να το καταλάβει. 2.4. Τιµές ελαιολάδου Σύµφωνα µε στοιχεία του Συνδέσµου Ελαιοκοµικών ήµων Κρήτης (Σ.Ε. Η.Κ.), οι τιµές του ελληνικού ελαιολάδου βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα από τις αρχές του 2005 και αναµένεται να διατηρηθούν σε αυτά τα επίπεδα. Αυξήσεις όµως παρατηρούνται και στις τιµές των ανταγωνιστριών χωρών. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 6 του παραρτήµατος, στην Κρήτη η τιµή παραγωγού έξτρα παρθένου ελαιολάδου (οξύτητας 0,3 ο ) έφτασε στις 7 Φεβρουαρίου 2005 τα 2,50 έως 2,61 και η τιµή χονδρικής για εµπόρους τα 2,61 έως 2,73. Στην Ιταλία, για την εβδοµάδα 24-30 Ιανουαρίου 2005, η µέση εβδοµαδιαία τιµή χονδρικής για τα Ιταλικά έξτρα παρθένα ελαιόλαδα (οξύτητας 0,3 ο ) ήταν 2,90, ενώ για τα Ισπανικά η τιµή κυµαινόταν µεταξύ 2,56-2,86. Η µέση τιµή για τα Ελληνικά ελαιόλαδα στην Ιταλία ήταν 2,61 και συγκεκριµένα για τα Κρητικά 2,62 (πίνακας 7, παράρτηµα 1). Τέλος, στην Ισπανία, για την εβδοµάδα 28 Ιανουαρίου - 3 Φεβρουαρίου 2005, η µέση εβδοµαδιαία τιµή χονδρικής για το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο (οξύτητας <0,8 ο ) ήταν 2,64, για το παρθένο (οξύτητας <2 ο ) ήταν 2,62 και για το λαµπαντέ (µειονεκτικό ή οξύτητας >2 ο ) ήταν 2,55 (πίνακας 8, παράρτηµα 1). 2.5. Στοιχεία διαφοροποίησης Κρητικού ελαιολάδου Το κύριο χαρακτηριστικό του Κρητικού ελαιολάδου, που το καθιστά ιδιαίτερα ανταγωνιστικό, είναι η ποιότητά του. Σήµερα πάνω από το 95% της παραγωγής ελαιολάδου στην Κρήτη είναι έξτρα παρθένο ελαιόλαδο (στοιχεία Σ.Ε. Η.Κ.). Πρόκειται για ελαιόλαδο χαµηλής οξύτητας, µε ευχάριστη οσµή και εξαιρετική γεύση. - 13 -
Τα ποιοτικά αυτά χαρακτηριστικά του Κρητικού ελαιολάδου οφείλονται στο ήπιο κλίµα που επικρατεί στο νησί, ιδιαίτερα κατά την περίοδο του φθινοπώρου και του χειµώνα, περίοδο κατά την οποία δηµιουργείται το λάδι στον καρπό. Επίσης, λόγω των καλών καιρικών συνθηκών, η συγκοµιδή και η µεταφορά του ελαιοκάρπου για ελαιοποίηση γίνεται σε σύντοµο χρονικό διάστηµα και µε την βοήθεια των εξελιγµένων τεχνικών που χρησιµοποιούνται από τα ελαιουργεία σήµερα στην Κρήτη, παράγεται ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας. Η εξαιρετική αυτή ποιότητα του Κρητικού ελαιολάδου αποδεικνύεται και από το πλήθος των διεθνών βραβείων που έχουν απονεµηθεί στα Κρητικά ελαιόλαδα, καθώς και από τις διακρίσεις που έχουν κερδίσει σε διεθνείς και παγκόσµιους διαγωνισµούς. Ένα παράδειγµα των παραπάνω είναι το βραβείο ποιότητας ελαιολάδου «Mario Solinas», το οποίο απονεµήθηκε το 2004 στον Συνεταιρισµό Πλατάνου Κισσάµου, που κατέλαβε την 4 η θέση και στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισµών Ηρακλείου, που κατέλαβε την 5 η. Επιπλέον, είναι πολύ σηµαντικό να αναφερθεί το γεγονός ότι η µεγάλη ζήτηση που υπάρχει για το Κρητικό ελαιόλαδο από χώρες του εξωτερικού είτε για κατανάλωσή του είτε για χρήση του σε παραγωγή άλλων ελαιολάδων, αποδεικνύει την υψηλή του ποιότητα. 2.6. Παραγωγή ελαιολάδου Σύµφωνα µε στοιχεία που δηµοσιεύει το περιοδικό «Γεωργία Κτηνοτροφία» (τεύχος 3 2002) η ετήσια παραγωγή ελαιολάδου στην Ελλάδα ξεπερνά τους 300.000 τόνους, οι οποίοι παράγονται από τα 100 εκατοµµύρια ελαιόδεντρα που υπάρχουν στην χώρα µας. Από την παραγωγή αυτή, οι 200.000 τόνοι προορίζονται για την εγχώρια αγορά και µόνο οι 100.000 τόνοι εξάγονται. Όπως φαίνεται από τον χάρτη που ακολουθεί, ο κύριος όγκος της παραγωγής προέρχεται από την Πελοπόννησο, την Κρήτη, τη Λέσβο και την Κέρκυρα. - 14 -
Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (Ε.Σ.Υ.Ε., 1999) Πιο συγκεκριµένα, στην Κρήτη η παραγωγή ελαιολάδου αποτελεί την κύρια πηγή εσόδων των αγροτών. Το σύνολο σχεδόν των Κρητικών αγροτικών οικογενειών, καθώς και πολλές αστικές οικογένειες του νησιού κατέχουν και καλλιεργούν έναν αριθµό ελαιοδέντρων, ο οποίος φτάνει περίπου τα 150-200 ελαιόδεντρα ανά οικογένεια. Κάθε ελαιόδεντρο, ανάλογα µε το µέγεθός του, το βαθµό καλλιέργειας, το έδαφος και τις κλιµατολογικές συνθήκες κάθε χρονιάς, µπορεί να παραγάγει 8-12 κιλά ελαιολάδου τον χρόνο, δηλαδή 40-60 κιλά ελιές. Και αν συνυπολογίσουµε τον αριθµό ελαιοδέντρων που υπάρχουν στην Κρήτη, ο οποίος υπολογίζεται να είναι σήµερα τουλάχιστον 35 εκατοµµύρια, θα καταλάβουµε τη δυνατότητα και το µέγεθος της παραγωγής ελαιολάδου στην Κρήτη. Σύµφωνα µε στοιχεία του Συνδέσµου Ελαιοκοµικών ήµων Κρήτης (Σ.Ε. Η.Κ.), η µέση παραγωγή ελαιολάδου στην Κρήτη τα τελευταία χρόνια έχει µια αυξητική τάση της τάξεως του 3% τον χρόνο και η παραγωγή του 2005 αναµένεται να υπερβεί τους 150.000 τόνους. Όπως φαίνεται από το σχήµα που ακολουθεί, κατά την περίοδο 1990-1996, η µέση παραγωγή ελαιολάδου στο νησί κυµάνθηκε στους 110.000 τόνους, µε ανώτερη ποσότητα παραγωγής τους 140.000 τόνους το 1992 και κατώτερη τους 80.000 τόνους το 1991. Βάσει αυτών των στοιχείων, διαφαίνεται ότι η διακύµανση της παραγωγής στην Κρήτη τα τελευταία δέκα χρόνια ήταν πολύ µεγάλη, παρά το γεγονός ότι ο αριθµός ελαιοδένδρων δεν παρουσιάζει ανάλογη µεταβολή. Οι µεγάλες διακυµάνσεις στην παραγωγή σε τόνους και στην παραγωγικότητα ανά - 15 -
στρέµµα µαρτυρούν το βαθµό επηρεασµού της παραγωγής από παράγοντες άλλους από τον αριθµό των ελαιοδένδρων. Πηγή: Σύνδεσµος Ελαιοκοµικών ήµων Κρήτης (Σ.Ε. Η.Κ.) - 16 -
3. Περιγραφή της αγοράς 3.1. Η εγχώρια αγορά Κρητικού ελαιολάδου Το ελαιόλαδο στην Ελλάδα διαχρονικά συνεχίζει να είναι το πρώτιστο διατροφικό είδος. Για τον Έλληνα καταναλωτή θεωρείται το πιο σηµαντικό συστατικό της διατροφής του, αποτελεί το απαραίτητο υλικό για την παρασκευή του φαγητού του και αναγνωρίζεται ως το βασικό στοιχείο για την προαγωγή της υγείας του. Σύµφωνα µε στοιχεία έρευνας που διεξήγαγε ο Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών Τυποποιήσεως Ελαιολάδου (Σ.Ε.ΒΙ.Τ.ΕΛ.) το 2002 σε 150 νοικοκυριά πανελλαδικά, 9 στους 10 καταναλωτές αγοράζουν χύµα ελαιόλαδο. Αυτό συµβαίνει διότι δεν είναι ιδιαίτερα ενηµερωµένοι για τους διαφορετικούς τύπους ελαιολάδου και τις παγίδες που µπορεί να κρύβει το χύµα προϊόν και διότι θεωρούν ότι το χύµα έχει καλύτερη ποιότητα, ότι δηλαδή είναι πάντα φρέσκο, αγνό και µε χαµηλή παχύτητα, άρα και χαµηλή οξύτητα, εποµένως είναι ελαφρύ. Οι 6 στους 10 πιστεύουν ότι το χύµα ελαιόλαδο δεν µειονεκτεί σε σχέση µε το τυποποιηµένο και οι 7 στους 10 πιστεύουν ότι το χύµα ελαιόλαδο είναι εξαιρετικά παρθένο ή παρθένο ελαιόλαδο. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι το λάδι που αγοράζουν χύµα 7 στους 10 καταναλωτές είναι νοθευµένο ή ποιοτικά υποβαθµισµένο. Μόνο 1 στους 10 προµηθεύεται πραγµατικά εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, ενώ οι υπόλοιποι απλά νοµίζουν ότι το καταναλώνουν. Οι τυποποιητές αναφέρουν ότι από έλεγχο που έγινε σε δείγµατα χύµα ελαιολάδου που κυκλοφορεί χωρίς έλεγχο, κυρίως σε 16κιλους τενεκέδες, το 70% ήταν ποιοτικά υποβαθµισµένο και µε µειωµένη θρεπτική αξία. Η ποιοτική αξιολόγηση των δειγµάτων, που πραγµατοποιήθηκε µε την συνεργασία του Εργαστηρίου Χηµείας και Τεχνολογίας Τροφίµων του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, έδειξε ότι το 29% ανταποκρινόταν στο χαρακτηρισµό παρθένο ελαιόλαδο, το 36% ήταν εκτός προδιαγραφών, το 18% ήταν ακατάλληλο και το 17% νοθευµένο. Ο µέσος Έλληνας καταναλωτής καταναλώνει είκοσι δύο κιλά ελαιόλαδο κατά µέσο όρο ετησίως ενώ οι Κρητικοί ξεπερνούν τα είκοσι πέντε κιλά κατά άτοµο το χρόνο, ποσό που αντιστοιχεί σε κατανάλωση 70 γραµµαρίων ελαιολάδου ηµερησίως. Η κατανάλωση αυτή, όπως φαίνεται από τον πίνακα που ακολουθεί και σύµφωνα µε στοιχεία του Συνδέσµου Ελαιοκοµικών ήµων Κρήτης, είναι σήµερα η υψηλότερη στον κόσµο. - 17 -
Κατά Κεφαλή Κατανάλωση ελαιολάδου (kg/έτος) 6,5 10,5 4,5 1 22,5 4,5 1,5 9 0,5 2 11 1 3 ΕΛΛΑ Α ΤΟΥΡΚΙΑ ΜΑΛΤΑ ΙΤΑΛΙΑ ΜΑΡΟΚΟ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΑΛΓΕΡΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ ΤΥΝΗΣΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΣΡΑΗΛ Πηγή: Σύνδεσµος Ελαιοκοµικών ήµων Κρήτης (Σ.Ε. Η.Κ.) 3.2. Προβλήµατα του κλάδου παραγωγής και τυποποίησης Κρητικού ελαιολάδου Η τυποποίηση του ελαιολάδου είναι µια διαδικασία κατά την οποία το ελαιόλαδο δεν υφίσταται καµία επιπλέον χηµική επεξεργασία. Αρχικά γίνεται η επιλογή του ελαιολάδου από τους παραγωγούς ανά την Κρήτη. Το ελαιόλαδο αυτό µεταφέρεται στο χώρο τυποποίησης, όπου αποθηκεύεται, υπόκειται σε συνεχείς ποιοτικούς ελέγχους και τέλος συσκευάζεται. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει συστηµατικές προσπάθειες εµφιάλωσης του Κρητικού ελαιολάδου, όχι µόνο για να βοηθηθεί το εξαιρετικό αυτό προϊόν να βγει στην αγορά του εξωτερικού αλλά και γιατί είναι πολλά τα οφέλη του για τον καταναλωτή: Πρώτα απ όλα, το τυποποιηµένο ελαιόλαδο εξασφαλίζει στον καταναλωτή ότι η παραγωγή του προϊόντος έγινε σε ελαιοτριβεία που πληρούν τους διεθνείς κανονισµούς υγιεινής, η µεταφορά και η τυποποίηση έγινε µε διαδικασίες που είναι από τις αυστηρότερες στον κόσµο και οι πληροφορίες της ετικέτας ανταποκρίνονται πλήρως στα χαρακτηριστικά του προϊόντος. Επίσης, ελαχιστοποιεί την πιθανότητα νοθείας και ετερογένειας στην ποιότητά του από χρονιά σε χρονιά. Τέλος, το τυποποιηµένο ελαιόλαδο, παρά το ότι επικρατεί η αντίθετη άποψη, - 18 -
πωλείται σε φθηνότερη λιανική τιµή αγοράς σε περιόδους που η τιµή του ελαιολάδου σε µορφή χύµα αυξάνεται. Ο κλάδος τυποποίησης ελαιολάδου αντιµετωπίζει αρκετά και σηµαντικά προβλήµατα. Το κυριότερο από αυτά είναι η προτίµηση του Έλληνα καταναλωτή για το χύµα ελαιόλαδο, για τους λόγους που έχουν αναφερθεί σε προηγούµενο κεφάλαιο, όπως επίσης το εύκολο κέρδος των µεσαζόντων στην αγορά του χύµα ελαιολάδου, που αποθαρρύνει τις επιχειρηµατικές προσπάθειες για τυποποίηση επώνυµου προϊόντος. Ο µικρός αριθµός και το µικρό µέγεθος των επιχειρήσεων τυποποίησης ελαιολάδου είναι ένα ακόµα πρόβληµα του κλάδου, που έχει ως αποτέλεσµα την έλλειψη διαθεσίµων πόρων για την αγορά της πρώτης ύλης, τη δυσκολία προσέλκυσης του εξειδικευµένου στελεχιακού δυναµικού που απαιτείται για την ανάπτυξη τυποποιηµένου επώνυµου ελαιολάδου, την ανεπάρκεια πόρων για την κάλυψη των εξόδων προβολής για το τυποποιηµένο επώνυµο ελαιόλαδο, τη χαµηλή διαπραγµατευτική ισχύ µε τις ελληνικές αλυσίδες supermarket και την αδυναµία προσέγγισης των διεθνών αλυσίδων supermarket. Τέλος, ένα ακόµα πρόβληµα που πρέπει να αντιµετωπίσει ο κλάδος είναι η ανυπαρξία οργανωµένης εθνικής ελαϊκής πολιτικής, η οποία έχει ως αποτέλεσµα τις µεγάλες αυξοµειώσεις στην τιµή του ελαιολάδου από χρονιά σε χρονιά, το µικρό περιθώριο κέρδους του παραγωγού, την εκπρόθεσµη καταβολή επιδοτήσεων στους παραγωγούς, τη διακίνηση µεγάλης ποσότητας ανώνυµου και νοθευµένου ελαιολάδου, τα ελάχιστα κρατικά κονδύλια για την προβολή του ελληνικού ελαιολάδου στο διεθνές περιβάλλον και την άγνοια των παραγωγών για την εµπορική αξία των τίτλων Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε., που έχουν απονεµηθεί σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της χώρας. - 19 -
3.3. Επιχειρήσεις παραγωγής και τυποποίησης ελαιολάδου που δραστηριοποιούνται στην Κρήτη Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και τυποποίηση του ελαιολάδου στην Κρήτη είναι Συνεταιριστικές Οργανώσεις και ιδιωτικές επιχειρήσεις που διακρίνονται σε µονάδες παραγωγής (ελαιοτριβεία) και µονάδες τυποποίησης. Ο αριθµός των ελαιοτριβείων είναι αρκετά µεγάλος σε όλη την περιφέρεια σε αντίθεση µε τον µικρότερο αριθµό οργανωµένων επιχειρήσεων τυποποίησης. Η Ελληνική και Ευρωπαϊκή πολιτική σχετικά µε τις επιχειρήσεις παραγωγής ελαιολάδου τονίζει την ανάγκη εκσυγχρονισµού τους, χωρίς αύξηση της παραγωγικότητας, ώστε να ανταποκρίνονται στην κοινοτική νοµοθεσία που αφορά περιβαλλοντικές και λοιπές απαιτήσεις. Πανελλαδικά, υπάρχουν 23 Αγροτικοί Συνεταιρισµοί, µέλη της Πανελλήνιας Συνοµοσπονδίας Ενώσεων Αγροτικών Προϊόντων (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ.), που ασχολούνται µε την παραγωγή και τυποποίηση του ελαιόλαδου. έκα από τα µέλη της ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. βρίσκονται στην Κρήτη και είναι: Αγροτικός Συνεταιρισµός Θραψανού Ανατολή Α.Β.Ε.Α. Ε.Α.Σ. Αποκορώνου Σφακίων Ε.Α.Σ. Ηρακλείου Ε.Α.Σ. Μεραµβέλλου Ε.Α.Σ. Μεσσαράς Ε.Α.Σ. Μονοφατσίου Ε.Α.Σ. Πεζών Ε.Α.Σ. Ρεθύµνης Ε.Α.Σ. Σητείας Όλοι αυτοί οι Αγροτικοί Συνεταιρισµοί έχουν αναπτύξει εξαγωγική δραστηριότητα και οι περισσότεροι έχουν κατακτήσει διεθνή βραβεία για την ποιότητα του ελαιολάδου που συσκευάζουν και πωλούν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πολύ µεγαλύτερος είναι ο αριθµός των ιδιωτικών επιχειρήσεων που ασχολούνται µε την παραγωγή και τυποποίηση του ελαιολάδου στην Κρήτη. Σύµφωνα µε το µητρώο των τεσσάρων Επιµελητηρίων της Κρήτης, συνολικά οι επιχειρήσεις (ιδιωτικές και συνεταιρισµοί) που υπάρχουν στο νησί και ασχολούνται µε την παραγωγή και - 20 -
τυποποίηση ελαιολάδου φτάνουν στον αριθµό τις 525, από τις οποίες οι 263 βρίσκονται στο νοµό Ηρακλείου, οι 137 στο νοµό Χανίων, οι 90 στο νοµό Ρεθύµνου και οι 35 στο νοµό Λασιθίου (στοιχεία Επιµελητηρίων Κρήτης). Πιο συγκεκριµένα, βάσει της δραστηριότητας που έχει δηλωθεί στα Επιµελητήρια της Κρήτης, µε την παραγωγή του ελαιολάδου ασχολούνται 495 επιχειρήσεις, από τις οποίες οι 238 βρίσκονται στο νοµό Ηρακλείου, οι 135 στο νοµό Χανίων, οι 90 στο νοµό Ρεθύµνου και οι 32 στο νοµό Λασιθίου. Με την τυποποίηση ασχολούνται 40 επιχειρήσεις και βρίσκονται οι 25 στο νοµό Ηρακλείου, οι 4 στο νοµό Χανίων, οι 2 στο νοµό Ρεθύµνου και οι 9 στο νοµό Λασιθίου. Παρά τον ικανοποιητικό αριθµό των επιχειρήσεων σε όλη την Περιφέρεια, το µέγεθος και η οργάνωσή τους σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα ανάπτυξης των πωλήσεών τους στις αγορές του εσωτερικού και του εξωτερικού. Μικρές επιχειρήσεις, χωρίς εξειδικευµένο προσωπικό πωλήσεων και µάρκετινγκ, συχνά αντιµετωπίζουν τεράστια προβλήµατα εισχώρησης σε νέες αγορές και κάλυψής τους µε µεγάλες ζητούµενες ποσότητες ενώ περιορισµένες είναι και οι διαπραγµατευτικές τους δυνατότητες µε µεγάλες αλυσίδες σούπερ µάρκετ του εσωτερικού και του εξωτερικού. 3.4. Φορείς στήριξης ελαιολάδου Η προσπάθεια προβολής και τόνωσης της διαφοροποίησης του ελαιολάδου υποστηρίζεται από διάφορους εθνικούς και τοπικούς φορείς και οργανώσεις αλλά και από το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου. Ακολούθως παρουσιάζονται φορείς και ενώσεις υποστήριξης του προϊόντος και της πολιτικής παραγωγής του: Το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου (International Olive Oil Council I.O.O.C.) δηµιουργήθηκε από την έναρξη ισχύος της ιεθνούς Συµφωνίας Ελαιολάδου το 1956, για να οργανωθεί η διεθνής αγορά του ελαιολάδου και να αναπτυχθεί ένα ενωµένο πλαίσιο για την υπεράσπιση και προστασία της ελιάς και του ελαιολάδου. Ο Συνδέσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών Τυποποιήσεως Ελαιολάδου (Σ.Ε.Β.Ι.Τ.Ε.Λ.) επιδιώκει την παροχή βοήθειας στα µέλη του για την παραγωγή και προώθηση ποιοτικών προϊόντων. Η πιο πρόσφατη ενέργεια του Συνδέσµου είναι το πρόγραµµα - 21 -