Αθανάσιος Μόγιας, Λέκτορας Δ.Π.Θ. Δημήτριος Θεοδώρου, Λέκτορας Δ.Π.Θ.

Αθανάσιος Μόγιας, Λέκτορας Δ.Π.Θ. Δημήτριος Θεοδώρου, Λέκτορας Δ.Π.Θ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Αντικείμενο και σκοπός της ΜτΠ 2. Περιεχόμενα και η διάταξή τους Η διαθεματικότητα ως αρχή οργάνωσης των περιεχομένων των ΑΠΣ 3. Μέθοδοι διδασκαλίας και μάθησης στη ΜτΠ Συνεργατική μάθηση Προ-οργανωτής (advance organizers) Εννοιολογικός χάρτης 4. Τα βιβλία της ΜτΠ: Δομή ενοτήτων και κεφαλαίων

1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΣΚΟΠΟΣ της ΜτΠ Ο γενικός σκοπός της ΜτΠ είναι η απόκτηση γνώσεων και η ανάπτυξη δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων, που επιτρέπουν στον μαθητή να παρατηρεί, περιγράφει, ερμηνεύει και σε κάποιον βαθμό να προβλέπει την λειτουργία, τους συσχετισμούς και τις αλληλεπιδράσεις του Φυσικού και Ανθρωπογενούς περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η ανθρώπινη δραστηριότητα στο χώρο και τον χρόνο με τρόπο ώστε να οδηγείται στη συνειδητοποίηση των πλεονεκτημάτων και της ανάγκης για Αειφόρο Ανάπτυξη του πλανήτη. (ΔΕΠΠΣ, ΦΕΚ 303- Β 13-3-2003)

1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΣΚΟΠΟΣ της ΜτΠ Η διαδικασία αυτή αποσκοπεί στη δημιουργία μιας σφαιρικής αντίληψης για τη ζωή, που συνιστά κυρίως την ανάπτυξη γνωστικών διασυνδέσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ διαφορετικών αντικειμένων, στις οποίες η έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση του μαθητή ως ερευνητή (ΔΕΠΠΣ, ΦΕΚ 303- Β 13-3-2003)

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η Μελέτη του Περιβάλλοντος δεν αντιστοιχεί σε έναν μόνο επιστημονικό κλάδο, αλλά αποτελεί ένα πεδίο όπου οι Μ μελετούν πολύπλοκα θέματα, τα οποία συνεξετάζουν διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι. Γι αυτό χαρακτηρίζεται κατ εξοχήν διαθεματικό και διεπιστημονικό αντικείμενο το οποίο κατέχει, ως διακριτό μάθημα, χρόνο και θέση στο Αναλυτικό Πρόγραμμα. [Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (Φ.Ε.Κ. τεύχος Β αρ. φύλλου 303/13-03-03, Παράρτημα, Τόμος Α, σελ. 4044)].

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ουσιαστικά, συγκεντρώνει στοιχεία από τα μαθήματα εκείνα που δε διδάσκονται στις τέσσερις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου, αντιμετωπίζοντάς τα ενοποιητικά. Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος δίνεται έμφαση στους: Συνδυασμούς, Αλληλεπιδράσεις και Αλληλεξαρτήσεις μεταξύ: Φυσικού και Ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, ώστε να αναδύεται ένα πεδίο γνώσης που επιτρέπει την εξοικείωση του Μ με την πολύπλοκη, πολυδιάστατη και συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα [Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (Φ.Ε.Κ. τεύχος Β αρ. φύλλου 303/13-03-03, Παράρτημα, Τόμος Α, σελ. 4044)]

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Οι γνώσεις που περιέχονται στο ΑΠΣ της ΜτΠ προέρχονται: Α. Από τις Φυσικές Επιστήμες (Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Γεωλογία, Γεωγραφία, Οικολογία κ.λπ.) Β. Από τις Ανθρωπιστικές και τις Κοινωνικές Επιστήμες (Ιστορία, Θεολογία, Κοινωνιολογία, Πολιτικές επιστήμες, Οικονομικές επιστήμες κ.λπ.) Η ΜτΠ δεν πρέπει να ταυτίζεται με τις Φυσικές επιστήμες (Το μεγαλύτερο μέρος των περιεχομένων της προέρχεται από τις Κοινωνικές & Ανθρωπιστικές Επιστήμες)

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ένταξη των επιστημονικών γνώσεων στα ΑΠΣ Γενικότερα παιδαγωγικά κριτήρια επιλογής: Εξυπηρετεί τους σκοπούς της εκπαίδευσης και του συγκεκριμένου μαθήματος? Ανταποκρίνεται στη μαθησιακή ικανότητα και τα ενδιαφέροντα των μαθητών της συγκεκριμένης ηλικίας?

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Μετασχηματισμός της επιστημονικής γνώσης σε σχολική γνώση - από τους συντάκτες του ΑΠΣ - από τους συγγραφείς των σχολικών βιβλίων και - από τον δάσκαλο στη συγκεκριμένη τάξη, => ώστε να είναι κατανοητή και ενδιαφέρουσα (κατάλληλη γλωσσική διατύπωση, σύνδεση με εμπειρίες και βιώματα των μαθητών, με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους και με την καθημερινή ζωή) => να μπορεί να οικοδομηθεί από τον ίδιο τον μαθητή (π.χ. με εφαρμογή διερευνητικών μεθόδων )

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Επιπλέον, διασυνδέεται με προγράμματα και αξιοποιεί την εμπειρία από την: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αγωγή Καταναλωτή, Κυκλοφοριακή Αγωγή, Αγωγή Υγείας, Αγωγή στα Μ.Μ.Ε. και Σύγχρονη Τεχνολογία.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΜτΠ: ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ - ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ (σύμφωνα με το ισχύον Ωρολόγιο Πρόγραμμα) Α και Β : Γ και Δ : Μελέτη του Περιβάλλοντος 4 Δ.Ω. Μελέτη του Περιβάλλοντος 3 Δ.Ω. (Προστίθενται:) Ιστορία 2 Δ.Ω. Θρησκευτικά 2 Δ.Ω. ----------------------------------------------------------------------- Ε και ΣΤ : Ιστορία 2 Δ.Ω. Θρησκευτικά 2 Δ.Ω. Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή 1 Δ.Ω. Φυσικά 3 Δ.Ω. Γεωγραφία 2 Δ.Ω.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ και η διάταξή τους (σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ και το ΑΠΣ) θεματικοί άξονες (3 θεμελιώδεις έννοιες) και αντίστοιχες θεματικές ενότητες στις 4 τάξεις:

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Α ΤΑΞΗ Β ΤΑΞΗ Γ ΤΑΞΗ Δ ΤΑΞΗ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡ. Η τάξη μου Το σχολείο μου Η οικογένειά μου Ο άνθρωπος και ο χρόνος ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡ. Το σχολείο μου Η συνοικία μου - Το χωριό μου ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡ. Γιατί ζούμε σε κοινότητες Δήμοι, Κοινότητες και Τοπική αυτοδιοίκηση ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ - ΠΕΡΙΒΑΛΛ. Γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας Νομοί του γεωγραφικού μας διαμερίσματος ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Φυτά και ζώα του τόπου μου Ήλιος και αλλαγή μέρας και νύχτας ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΠΕΡΙΒΑΛ. Ο τόπος όπου ζω Ιστορία του τόπου μου Το σώμα μου Οι ανάγκες του ανθρώπου Αγαθά και κατανάλωση Επικοινωνία, ενημέρωση, ελεύθερος χρόνος Ο πολιτισμός του τόπου μας Ο αθλητισμός στο σχολείο ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Τα ζώα, Τα φυτά, Έμβια άβια («Έχουν ζωή δεν έχουν ζωή») Ο κύκλος του νερού Ο καιρός ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΠΕΡΙΒΑΛΛ. Ο τόπος όπου ζω Προσανατολισμός Κύκλος ζωής και χρόνος Μεταφορές Οι ανάγκες του ανθρώπου Η ενέργεια στη ζωή μας Επικοινωνία & ενημέρωση Ο πολιτισμός στην ευρύτερη περιοχή Αθλητισμός και ψυχαγωγία ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛ. Φυτά και ζώα του τόπου μας ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΠΕΡΙΒ. Ο τόπος όπου ζω Ο γεωγραφικός χώρος Τροφή & ενέργεια Ανάγκες και αγαθά Επικοινωνία & ΜΜΕ Κατανάλωση Μεταφορές Ο Πολιτισμός της χώρας μας Αθλητισμός Ολυμπιακή ιδέα Οικοσυστήματα του γεωγρ. μας διαμερίσματος Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος Οικονομικές δραστηριότητες στον τόπο μας Μεγάλα έργα στον τόπο μας Επικοινωνία & ενημέρωση (Γλώσσες, ΜΜΕ, ΝΤΠΕδιαδίκτυο) Ο Πολιτισμός της Ελλάδας και άλλων λαών/χωρών Ανθρώπινο σώμα και άθληση Άλλες ενότητες: (μίγματα, θερμοκρασίαθερμότητα, μεταβολές καταστάσεων της ύλης, ατμοσφαιρικός αέρας, φως)

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Παράδειγμα σπειροειδούς διάταξης Κεντρική έννοια-θεματική ενότητα: Ο ΤΟΠΟΣ ΜΟΥ Επιμέρους θέματα: ΣΤΗΝ Α ΤΑΞΗ: Ο ΤΟΠΟΣ ΟΠΟΥ ΖΩ Φυσικά χαρακτηριστικά του τόπου μου (ποτάμια, λίμνες, κάμποι, βουνά, θάλασσα, ακτές, νησιά) Πώς οι άνθρωποι αλλάζουν τον τόπο όπου ζουν: απλές ανθρώπινες δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον Ιστορία του τόπου μου ΣΤΗΝ Δ ΤΑΞΗ: ΕΛΛΑΔΑ Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ Γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας Το γεωγραφικό διαμέρισμα όπου ζούμε Νομοί του γεωγραφικού μας διαμερίσματος Οικοσυστήματα του γεωγραφικού μας διαμερίσματος (φυτά, ζώα κτλ.) Προστασία του φυσικού μας περιβάλλοντος Οικονομικές δραστηριότητες στον τόπο μας Μεγάλα έργα στον τόπο μας Πώς ένα σημαντικό έργο αλλάζει τη ζωή μας

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ευκαιριακές ενότητες: Επίκαιρα και εποχικά θέματα Διαθέσιμος χρόνος: 10-15 διδ. ώρες ετησίως Ανοιχτά για τον δάσκαλο: Θέμα Στόχοι (στο πλαίσιο του σκοπού του μαθήματος και των σκοπών της εκπαίδευσης), Περιεχόμενο Δραστηριότητες

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ευκαιριακές ενότητες: Β τάξη: ξεχωριστή ενότητα Α, Γ και Δ τάξεις: ενταγμένες στις διάφορες ενότητες (εντοπισμός στον πίνακα περιεχομένων του ΒΜ και με τη βοήθεια του ΒΔ) Έγκαιρος προγραμματισμός!

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ευκαιριακές ενότητες: Επίκαιρες Γεγονότα από τη ζωή του σχολείου Υποδοχή πρωτοετών, τέλος σχολικής χρονιάς Εκδηλώσεις αλληλεγγύης (π.χ. έρανος) Εκπαιδευτικές εκδρομές, επισκέψεις Παρακολούθηση μορφωτικών ή ψυχαγωγικών παραστάσεων (θεατρική παράσταση, κιν. ταινία ) Οργάνωση αθλητικοψυχαγωγικών εκδηλώσεων (π.χ. ορειβασία) Γεγονότα από τη ζωή της κοινότητας Γεγονότα από τη ζωή του λαού μας Γεγονότα από τη ζωή της ανθρωπότητας Έκτακτα φυσικά φαινόμενα Γιορτές, πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις Κλείσιμο ενός εργοστασίου ή μιας επιχείρησης, Προβλήματα που δημιουργούνται μετά από θεομηνίες Τοπικά γεγονότα (διαδηλώσεις, απεργίες, διαμαρτυρίες). Εκλογές, Έρευνα, εκδηλώσεις αλληλεγγύης κτλ. Κατακτήσεις της επιστήμης Πολεμικές συγκρούσεις που επηρεάζουν τη ζωή στον πλανήτη Ουράνιο τόξο, έκλειψη ηλίου ή σελήνης κ.ά. Σεισμοί, πλημμύρες, θύελλες, κατολισθήσεις κτλ. Εορταστικές εκδηλώσεις Θρησκευτικές, Εθνικές, Τοπικές, Παγκ. ημέρες Εποχικές Η φύση που αλλάζει, Συγκομιδή καρπών, Μετακινήσεις-μετοικήσεις, Αναβίωση τοπικών ηθών και εθίμων κτλ.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η Μελέτη του Περιβάλλοντος στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Βασική παραδοχή του ΔΕΠΠΣ είναι ότι, σε αντίθεση με την ακαδημαϊκή πρακτική της κατάτμησης της γνώσης σε τομείς και εξειδικεύσεις, που τα τελευταία χρόνια και αυτή αμφισβητείται, η σχολική γνώση, για λόγους ψυχολογικούς και διδακτικούς ιδιαίτερα, θα πρέπει: α) να διδάσκεται σε ενιαία μορφή, για να προσφέρει ολιστική εικόνα της πραγματικότητας, β) να συνδέεται με τις εμπειρίες των Μ, για να είναι κατανοητή, ενδιαφέρουσα και σχετική με την πραγματικότητα που αυτοί βιώνουν και γ) να προσεγγίζεται με διερευνητικές μεθόδους, ώστε η γνώση να οικοδομείται σταδιακά από τους ίδιους τους Μ.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Διαθεματικότητα (curriculum integration ή thematic teaching ή cross curricular themes, cross-thematic/cross-curricular) Μεταρρυθμιστική ιδέα (2003) Αρχή οργάνωσης των περιεχομένων των ΑΠΣ όλων των μαθημάτων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Σύνταξη ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ υποχρεωτικής εκπαίδευσης Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού (βιβλία, εκπαιδευτικό λογισμικό) Σχετική ασάφεια του όρου

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Με τη διαθεματικότητα επιχειρείται να δοθεί λύση στα εξής 2 βασικά προβλήματα ενός Αναλυτικού Προγράμματος: 1. Πώς μπορούν να συνδεθούν τα περιεχόμενα των ξεχωριστών μαθημάτων της ίδιας τάξης (οριζόντια σύνδεση), ώστε να δίνεται η δυνατότητα στον μαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων και να διαμορφώσει τη δική του σφαιρική αντίληψη για τον κόσμο (κοσμοθεωρία).

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Με τη διαθεματικότητα επιχειρείται να δοθεί λύση στα εξής 2 βασικά προβλήματα ενός Αναλυτικού Προγράμματος: 2. Πώς μπορούν να συνδεθούν τα περιεχόμενα του ιδίου μαθήματος, όταν διδάσκεται σε διαφορετικές τάξεις (κάθετη σύνδεση), ώστε να διασφαλίζεται η εσωτερική συνοχή και ενότητα των γνώσεων από τάξη σε τάξη και να επιτυγχάνεται το καλύτερο μαθησιακό αποτέλεσμα.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Διαθεματικές ή οριζόντιες δεξιότητες στη Μελέτη του Περιβάλλοντος Το μάθημα της Μελέτης του Περιβάλλοντος μέσα από κατάλληλες δραστηριότητες δίνει τη δυνατότητα για ανάπτυξη των διαθεματικών δεξιοτήτων. Ιδιαίτερα δίνεται έμφαση στις παρακάτω δεξιότητες / ικανότητες: 1. της επικοινωνίας (ομιλία, ακρόαση, ανάγνωση, γραφή, επιχειρηματολογία, διάλογος κ.λπ.). 2. της συνεργασίας με άλλα άτομα σε ομαδικές εργασίες. 3. της χρήσης ποικίλων πηγών και εργαλείων πληροφόρησης και επικοινωνίας. 4. της κριτικής επεξεργασίας πληροφοριών, αξιών και παραδοχών.

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Διαθεματικές ή οριζόντιες δεξιότητες στη Μελέτη του Περιβάλλοντος Το μάθημα της Μελέτης του Περιβάλλοντος μέσα από κατάλληλες δραστηριότητες δίνει τη δυνατότητα για ανάπτυξη των διαθεματικών δεξιοτήτων. Ιδιαίτερα δίνεται έμφαση στις παρακάτω δεξιότητες / ικανότητες: 5. της δημιουργικής επινόησης, της «ευαίσθητης αντίληψης της τέχνης». 6. της επίλυσης προβληματικών καταστάσεων. 7. της λήψης αποφάσεων 8. της μεταγνώσης

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Οι μεθοδολογικές επιλογές της ΜτΠ εξυπηρετούν : 1. τη βασική επιδίωξη του μαθήματος: ο μαθητής ερευνητής ανάπτυξη ερευνητικών δεξιοτήτων, όπως: παρατήρηση, διατύπωση υποθέσεων, μέτρηση, ταξινόμηση, εξαγωγή συμπερασμάτων κτλ. 2. την ανάπτυξη των «διαθεματικών» δεξιοτήτων

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Οι μεθοδολογικές επιλογές στηρίζονται κυρίως στη θεωρία του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού για τη μάθηση: Ο μαθητής κατασκευάζει/δομεί τη νέα γνώση με βάση την προηγούμενη γνώση και εμπειρία. Η μάθηση δεν είναι ατομική υπόθεση αλλά κοινωνική διαδικασία: Ο μαθητής κατασκευάζει τη γνώση μέσα από την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές τους.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: Μέθοδοι ενεργοποίησης της προϋπάρχουσας γνώσης, όπως: - Ανάδειξη και αξιοποίηση των ιδεών των μαθητών (π.χ. με τον «καταιγισμό ιδεών») - Χρήση προ-οργανωτή - Χρήση εννοιολογικού χάρτη Διαλεκτική αντιπαράθεση και επιχειρηματολογία Επίλυση προβλήματος

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: Μέθοδοι διερευνητικής μάθησης Σχεδιασμός έρευνας Διεξαγωγή πειραμάτων Έρευνα-μελέτη στο πεδίο Μελέτη περίπτωσης Συλλογή πληροφοριών από ειδικούς (συνέντευξη/ερωτηματολόγιο) Σχέδια εργασίας (project)

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: Μέθοδοι ανάπτυξης δημιουργικής σκέψης και έκφρασης: Παιχνίδι ρόλων, Δραματοποίηση, Θεατρικό παιχνίδι Σύνθεση κειμένων (παραμυθιών, αφηγήσεων, περιγραφών, διαλόγων, αφισών, τίτλων, λεζάντων, κ.ά.) Κατασκευή μοντέλων

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Προϋποθέσεις για επιτυχή ομαδική εργασία 1. Συγκρότηση ανομοιογενών ομάδων (με βάση την επίδοση, το φύλο, την καταγωγή, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παιδιών) 2. Κατάλληλη οργάνωση του χώρου (θρανία αντικριστά ανά δύο κ.λπ.)

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Προϋποθέσεις για επιτυχή ομαδική εργασία 3. Συζήτηση των ρόλων που θα αναλαμβάνουν οι μαθητές στην ομάδα αλλά και των κανόνων επικοινωνίας και συνεργασίας, όπως: - Ακούω όλες τις γνώμες. - Μοιράζομαι με τους συμμαθητές μου ιδέες και υλικά. - Ανακοινώνονται όλες οι απόψεις (και της μειοψηφίας). - Κάθε μαθητής συνεισφέρει σύμφωνα με τις δυνατότητές του.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Προϋποθέσεις για επιτυχή ομαδική εργασία 4. Εναλλαγή των ρόλων (όχι πάντα ο ίδιος συντονιστής ή γραμματέας) 5. Σταθερή σύνθεση ομάδας για ένα εύλογο χρονικό διάστημα 6. Προετοιμασία του διδακτικού υλικού και των πηγών πληροφόρησης που θα χρησιμοποιήσουν οι ομάδες (βιβλία, χάρτες, σχεδιαγράμματα κτλ.)

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ Μέθοδοι που προτείνονται στο ΑΠΣ και στα βιβλία: ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Προϋποθέσεις για επιτυχή ομαδική εργασία 7. Πριν από την έναρξη της ομαδικής εργασίας εξηγούμε με σαφήνεια το έργο των ομάδων. 8. Κατά τη διάρκεια της ομαδικής εργασίας παρακολουθούμε τις ομάδες, προσφέρουμε βοήθεια όταν μας ζητηθεί, επαινούμε τις επιθυμητές μορφές συνεργατικής συμπεριφοράς. 9. Μετά την ομαδική εργασία συζητούμε με τους μαθητές τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν και τον τρόπο με τον οποίο λειτούργησαν οι ομάδες.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» ή «ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» Προοργανωτής = γέφυρα ανάμεσα στο γνωστό και το νέο Ο Ausubel προτείνει το μάθημα να ξεκινά με έναν προοργανωτή. (Ausubel, D., 1960. The use of advance organizers, Journal of Educational Psychology, 51) Θεωρητική βάση: «Μάθηση με νόημα» Μάθηση με νόημα συμβαίνει, όταν ο μαθητής συνειδητά συνδέει τα νέα γνωστικά στοιχεία με όσα ήδη γνωρίζει. Με αυτό τον τρόπο τροποποιούνται οι έννοιες, οι ιδέες του μαθητή και μετασχηματίζονται.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» ή «ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» Λειτουργίες του προοργανωτή: Κατευθύνει την προσοχή του μαθητή στα κύρια σημεία (έννοιες) Ανακαλεί προϋπάρχουσες σχετικές γνώσεις Καθορίζει τα «σημεία στήριξης-σκαλωσιές» στα οποία θα συνδεθούν οι νέες πληροφορίες

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» ή «ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» Ορισμοί Αναλογίες Κείμενο Εικόνες (για τις πρώτες ενότητες της Α τάξης) Συνδυασμός κειμένου και εικόνας Εννοιολογικός χάρτης Οι προοργανωτές είναι περισσότερο αποτελεσματικοί όταν χρησιμοποιούν οικείες στα παιδιά έννοιες, όρους, προτάσεις κτλ.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» ή «ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» Δυνατότητα διδακτικής αξιοποίησης του προοργανωτή της ενότητας: Συζητάμε τον προ-οργανωτή με κλειστά κατά προτίμησηβιβλία. Καταγράφουμε τις ιδέες των μαθητών στον πίνακα (ή σε χαρτί του μέτρου). Στη συνέχεια, οι μαθητές συγκρίνουν τις ιδέες τους με τις έννοιες του διαγράμματος στο βιβλίο και σχολιάζουν.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» ή «ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» Προοργανωτής ενότητας ΒΜ Α τάξης Εικόνες (στιγμιότυπα σε φιλμ) Διδακτική αξιοποίηση: Κατά την έναρξη της ενότητας για τον αρχικό προβληματισμό της τάξης Στο τέλος της ενότητας για ανακεφαλαίωση

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΠΡΟΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» ή «ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ» Προοργανωτής ενότητας βιβλίου Β τάξης

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ» Εννοιολογικός χάρτης ως προοργανωτής ενότητας ΒΜ Δ τάξης Παρουσιάζει: την κεντρική και τις βασικές έννοιες της ενότητας (όχι όλες ) τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών - με βελάκια ή/και - με φράσεις σε μια ιεραρχική δομή (από τη γενικότερη στις επιμέρους έννοιες)

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ» Θεωρητικό πλαίσιο: Θεωρία της «μάθησης μενόημα» (Ausubel) Θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών: Η γνώση οργανώνεται ως δίκτυο εννοιών και προτάσεων. Το δίκτυο αυτό είναι μοναδικό για κάθε άτομο, αφού η εμπειρία του είναι μοναδική.

3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗΣ στη ΜτΠ «ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ» Χρήση του εννοιολογικού χάρτη και ως εργαλείο: οργάνωσης και παρουσίασης της γνώσης (από τον δάσκαλο ή από τον μαθητή) ανακάλυψης σχέσεων μεταξύ εννοιών από τους Μ αξιολόγησης της προηγούμενης γνώσης τελικής αξιολόγησης (συμπλήρωση του χάρτη ή κατασκευή χάρτη από τους μαθητές)

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ Δομή ενότητας στην Α τάξη Κεφάλαια (των 45 ) Προ-οργανωτής ενότητας (εικόνες ως εισαγωγικό «κείμενο») 1. Προοργανωτής κεφαλ. 2. Δραστηριότητες (εντός & εκτός αίθουσας) 3. Ανακεφαλαίωση 4. Δραστηριότητες επέκτασης και μεταγνωστικές 5. Δραστηριότητες Τετραδίου Eργασιών (TE) Ανακεφαλαίωση ενότητας (συμπλήρωση διαγράμματοςχάρτη εννοιών).

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ Δομή ενότητας στην Β τάξη Προ-οργανωτής (ποικίλης μορφής) Ανακεφαλαιωτικό κείμενο («Τι μάθαμε για») Κεφάλαια (των 45 ): Εισαγωγή στο θέμα με κείμενο και εικόνα Δραστηριότητες επεξεργασίας Βασικό λεξιλόγιο (ως κατακλείδα) Δραστηριότητες Τ.Ε.

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ Δομή ενότητας στην Γ και Δ τάξη Εννοιολογικός χάρτης Ανασκόπηση ενότητας - στο ΒΜ - και στο ΤΕ (αξιολόγ.) Κεφάλαια (των 45 ): -Προοργανωτής (κείμενο) - Δραστηριότητες -«Ένα βήμα πιο πέρα» (όχι σε όλα τα κεφάλαια) - Ανακεφαλαιωτικό κείμενο «Αξίζει να διαβάσουμε» - Δραστηριότητες του Τ.Ε.

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ «Ένα βήμα πιο πέρα» (Γ και Δ ) Στόχος της δραστηριότητας: Εξοικείωση των μαθητών με το σχεδιασμό σύνθετων εργασιών, που απαιτούν έρευνα στο πεδίο ή σε πηγές (εγκυκλοπαίδειες, βιβλία γνώσεων, χάρτες, φωτογραφίες, τύπος, διαδίκτυο κ.ά.). Π.χ. στο κεφάλαιο «Επαγγέλματα της στεριάς και της θάλασσας» σελ. 93 (ΒΜ Δ ): «Βιολογική καλλιέργεια βιολογικά προϊόντα: - Τι θα θέλαμε να μάθουμε; - Πού θα ψάξουμε; - Ποιον θα ρωτήσουμε; - Σχεδιάζουμε τα βήματά μας.»

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ «Αξίζει να διαβάσουμε» (Γ και Δ ) (Ανακεφαλαιωτικό κείμενο) Συνοψίζει τις γνώσεις για το θέμα (χρησιμοποιώντας και διαθεματικές έννοιες) Όχι για απομνημόνευση/αποστήθιση Τρόποι αξιοποίησης από τους μαθητές: - Διατύπωση ερωτήσεων από τους ίδιους τους μαθητές και απαντήσεις συμμαθητών

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ Αυτοαξιολόγηση αξιολόγηση μεταγνώσης στη ΜτΠ: (κυρίως στην Γ και στην Δ ) ΠΗΓΗ: Κόκκοτας, κ.ά, 2005 Πώς φτάσαμε ως εδώ; Τι μας άρεσε; Τι θέλουμε να κρατήσουμε από όσα μελετήσαμε; Πώς τα μελετήσαμε; Πού θα μας χρειαστούν όσα μελετήσαμε; Τι μας δυσκόλεψε; Πώς εργαστήκαμε στην ομάδα μας; Ποιες πηγές χρησιμοποιήσαμε και πώς μας βοήθησαν; Τι θα θέλαμε να κάνουμε ακόμα;

4. ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ και ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ στα ΒΙΒΛΙΑ της ΜτΠ Αξιολόγηση στον κοινωνικό-συναισθηματικό τομέα ανάπτυξης Συζήτηση στην τάξη ή και ανά μαθητική ομάδα: - «Πώς συνεργαστήκαμε στην ομάδα;» - «Πώς νιώθω; Πώς νιώθουμε;» - «Τι μπορούμε να κάνουμε για να συνεργαζόμαστε και να περνάμε καλύτερα;»

Ενδεικτική βιβλιογραφία Αβέρωφ-Ιωάννου, Τ. (1990). Συνεργασία στη Μάθηση: Διδασκαλία σε Ομάδες στο μάθημα της Μελέτης Περιβάλλοντος. Αθήνα: Θυμάρι. Βασιλοπούλου, Μ. (2001). Ο χάρτης εννοιών ως εργαλείο μάθησης. Αθήνα. Κόκκοτας, Π.Β. (2004). Διδακτική των Φυσικών Επιστημών. Αθήνα: Γρηγόρης. Κουλουμπαρίτση, Α.Χ. (2003). Η Κατανόηση στο Αναλυτικό Πρόγραμμα, στα Σχολικά Βιβλία και στη Διδακτική Πράξη. Συστημική Συσχέτιση και Αξιολόγηση. Αθήνα: Γρηγόρης. Κουλουμπαρίτση, Α.Χ. (2005). Εφαρμογή της Διαθεματικής Προσέγγισης στα Προγράμματα Σπουδών, στη Διδασκαλία και στα Σχολικά Βιβλία. Νέα Παιδεία, 116, 30-44. Κουλουμπαρίτση, Α.Χ., Μουρατιάν Ζ. και ομάδα εκπαιδευτικών (2004) Σχέδια Εργασίας στην Τάξη και στην Πράξη. Στόχος - Τρόπος - Αξιολόγηση. Αθήνα: Πατάκης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία Ματσαγγούρας, Η.Γ. (2008). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση. Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας, Η.Γ. (2003) Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση: Από την Εννοιοκεντρική Αναπλαισίωση στα Σχέδια Εργασίας. Αθήνα: Γρηγόρης. Χριστιάς, Ι. (1998). Από την Πατριδογνωσία στη Μελέτη Περιβάλλοντος. Η Παιδαγωγική και τα προβλήματα του δημοτικού σχολείου. Αθήνα: Τυπωθήτω. Harlen, W. & Elstgeest, J. (2005). Διδασκαλία και μάθηση στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Μια συνεργατική-βιωματική προσέγγιση στην εκπαίδευση των δασκάλων. Μτφρ. Ι. Φεργαδιώτου. Αθήνα: Τυπωθήτω Γ. Δαρδανός.