ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ & ΛΟΓΟΥ ΙΙΙ Υπεύθυνη: Μαρία Κακαβούλια Ζ εξάμηνο 2007 ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΑΦΗΓΗΜΑ Α. ΙΣΤΟΡΙΑ story Β. ΛΟΓΟΣ discourse Α. ΙΣΤΟΡΙΑ 1. ΓΕΓΟΝΟΤΑ α. συμβάντα β. πράξεις 2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ α. χαρακτήρες β. σκηνικό 1. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΛΗ/ΦΟΡΙΕΣ α. άνθρωποι, πράγματα β. άλλα ιστορικο-κοινωνικά δεδομένα 1
Β. ΛΟΓΟΣ 1. ΔΟΜΗ ΑΦΗΓΗΣΗΣ α. χώρος β. χρόνος γ. φωνή δ. οπτική γωνία 2. ΜΕΣΟΝ α. λεκτικό β. εικον. γ. μεικτό (κινημ., τηλεοπτ., κόμικς κλπ.) ΤΟ Β 2 (ΜΕΣΟΝ) ΘΕΤΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ( ΔΕΚΤΗΣ-ΠΟΜΠΟΣ- ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ) ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΣ: η αίσθηση του δέκτη ότι κάτι έχει συμβεί, ότι έγινε κάποια αλλαγή. Βασική κοινωνική προϋπόθεση: αυτό που συνέβη να θεωρείται ενδιαφέρον για το κοινό και να λέγεται με ενδιαφέροντα τρόπο (ορισμός του William Labov προφορικές αφηγήσεις Αφροαμερικάνων ανδρών στη Ν. Υόρκη δεκαετία 1970). 2
ΕΞΙ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ 1. Σύνοψη (abstract) [σε μια μονοπροτασιακή πολλές φορές περίληψη αυτό που έγινε, ή αλλιώς: πώς μπορείς να ανοίξεις την όρεξη στο κοινό/ αναγνώστη;] 2. Προσανατολισμός [Ποιος, που, πότε. Φράσεις που περιγράφουν τους εμπλεκόμενους, χώρος, τόπος γεγονότων, όχι τα ίδια τα γεγονότα] 3. Η δράση και οι περιπλοκές της [τι συνέβη πρώτα; Μετά τι συνέβη; Οι φράσεις που καταγράφουν τα σημαντικά γεγονότα και τα παρουσιάζουν μέσα σε χρονικές σχέσεις] Story-discourse 4. Αξιολόγηση [Τι πρόσθεσε ο αφηγητής ή ο ρεπόρτερ στη βασική ιστορία ώστε να φωτίσει το γιατί παρουσιάζει ενδιαφέρον ή είναι σχετική με τον αποδέκτη ή με τον ίδιο τον αφηγητή;] Η αξιολόγηση περιλαμβάνει είτε σχόλια που εκφράζουν αντιδράσεις στα συμβάντα που αναφέρονται αυτά ο Labov τα αποκαλεί «εξωτερική αξιολόγηση», είτε άλλο πρόσθετο υλικό εκφράσεις, πληροφορίες κλπ. ώστε να εμπλουτίσει το περικείμενο του αναφερόμενου γεγονότος. 5. Επιμύθιο [Η απάντηση του αφηγήματος στην ερώτηση «τελικά τι έγινε;». Μπορεί ενδεχομένως να μην δοθεί απάντηση στο αρχικό ερώτημα, να καταγράφεται ένα πρόβλημα ένα ερώτημα χωρίς στο τέλος να δίνεται απάντηση 6. Κωδικοποίηση [Coda] [απαντάει στην ερώτηση: πώς σχετίζεται η ιστορία με εμάς, εδώ και τώρα; Ακόμα μπορεί να δίνει το δίδαγμα ή το μάθημα που πήρε ο πρωταγωνιστής του αφηγήματος, συχνά δείχνει τον τρόπο που ο αφηγητής συνδέεται ακόμα και τώρα με την αφηγημένη ιστορία. Γέφυρα με το παρόν του πομπού ή του δέκτη. 3
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΉ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΉ [NARRATIVE SEMIOTICS] 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Ch. Sanders Pierce, Charles Morris Σημειωτική = γλώσσα ως σύστημα σημείων Ferdinand de Saussure : 1) Σχετισιακή άποψη για την γλώσσα: η σχέση μεταξύ σημείων είναι η πηγή του νοήματος 2) Διάσημη διάκριση μεταξύ LANGUE (γλώσσας) υπέδαφος συμβάσεων και κανόνων - PAROLE (ομιλίας) πραγμάτωση και χρήση Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ALGIRDAS JULIEN GREIMAS : Kαταγωγή από ρωσικό φορμαλισμό (Jakobson, Sklovski) και από την ανάλυση ρωσικού παραμυθιού (Vladimir Propp). Τονίζεται ο ρόλος της μορφής μορφολογίας στην μετάδοση του νοήματος του αφηγήματος. Προπ 31 λειτουργίες (π.χ. τραυματισμός, εμπόδιο, ανατροπή, κλπ.) που συσχετίζονται μεταξύ τους και συστήνουν 7 σφαίρες δράσης (π.χ. ο κακός, ο πραγματικός ήρωας, κλπ.) Ο Algirdas Julien Greimas μειώνει τον αριθμό των λειτουργιών του Προπ και των σφαιρών δράσης, προσθέτει ψυχαναλυτικές και ψυχοδραματικές έννοιες. Τα σταθερά συστατικά σχήματα που δρουν, τα δρώντα (actants) Σημειωτική αντίληψη της επικοινωνίας Pierce: Σημείο Αντικείμενο Ερμηνευτής/ Νόημα Αυθαίρετη σχέση μεταξύ σημείου και σημαινόμενου 4
Για την σημειωτική τα συστήματα των σημείων αποτελούνται από δυο συστατικά στοιχεία: την δομή επιφανείας ( συντακτικό, μορφολογία, και λεξιλόγιο) και την βαθεία δομή (το νοηματικό υπόστρωμα) [deep structure surface structure] H αφηγηματική σημειωτική θέτει και έναν τρίτο όρο την έννοια της αφηγηματικής δομής ως ενδιάμεσης κατηγορίας μεταξύ των δύο παραπάνω. 2. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΉ ΔΟΜΗ Ποιες όμως είναι οι δομές ή δήλωσης ή έκφρασης που σχετίζονται με την αφηγηματική δομή ; Η αφηγηματική δομή χαρακτηρίζεται κατά τον Greimas από τους εξής 6 ρόλους: 1. Πηγή δράσεως (Destinator) 2. Δράστης (Acteurs) 3. Δρώμενο (Object) 4. Ευεργετούμενος (Beneficiary) 5. Συμπαραστάτης στα δρώμενα (Adjuvant) 6. Αντίπαλος (Opponent) Αυτοί οι ρόλοι δεν χρειάζεται να είναι συγκεκριμένοι χαρακτήρες αλλά μπορεί να είναι και δυνάμεις που δρουν ή πλοκές ιστοριών, γεγονότα, κλπ. Δυο ακόμα παράγοντες επηρεάζουν την αφηγηματική δομή: ο ΧΩΡΟΣ και ο ΧΡΟΝΟΣ 1) ΧΩΡΟΣ: α) ισότοπο ή ισοδυναμία του χώρου [ουτοπία/εσω ετεροτοπία/ ΕΞΩ] 2) ΧΡΟΝΟΣ: στον άξονα χρόνου μετατοπίσεις, παρελθόν, παρόν μέλλον 5