«Επαναχρησιµοποίηση επεξεργασµένων υγρών αστικών. αποβλήτων σε ευρωπαικό και διεθνές επίπεδο Υπάρχουσα νοµοθεσία στη χώρα µας»

ιπλωµατική Εργασία µε Θέµα: «Επαναχρησιµοποίηση επεξεργασµένων υγρών αστικών αποβλήτων σε ευρωπαικό και διεθνές επίπεδο Υπάρχουσα νοµοθεσία στη χώρα µας» ΑΤΕΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ Επιµέλεια: Ανδρέου Βασίλειος Α.Μ: 4801 Επιβλέπων: Γενιατάκης Ευθήµης Ηράκλειο, Σεπτέµβριος 2012

Κύριε Ευθήµη Γενιατάκη, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερµά, για την άψογη συνεργασία που είχαµε και την υποστήριξη που µου δώσατε καθ όλη την διάρκεια της συγγραφής της διπλωµατικής µου εργασίας 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 6 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.... 6 1.2 ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 10 1.2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ... 14 1.3 ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΥΠΟΓΕΙΩΝ Υ ΡΟΦΟΡΕΩΝ.... 30 1.3.1 Εισαγωγή... 30 1.3.2 Αποθήκευση νερού διαµέσου τεχνητού εµπλουτισµού.... 31 1.3.3 Εµπλουτισµός.... 32 1.3.4 Μέθοδοι εµπλουτισµού υπόγειων υδροφορέων... 33 1.3.5 Προεπεξεργασία των υγρών αποβλήτων (Υ.Α.) για τον εµπλουτισµό των... 39 υπόγειων υδροφορέων.... 39 1.3.6 Τύχη συστατικών των εφαρµοσµένων εκροών σε υπόγειο υδροφορέα.... 42 1.3.7 Παράµετροι και κριτήρια ποιότητας νερού.... 44 1.3.8 Ποιότητα υπόγειων νερών... 44 1.3.9 Πηγές µόλυνσης υπόγειων νερών.... 46 1.4 ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΓΙΑ ΑΡ ΕΥΤΙΚΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ. 47 1.4.1 Κριτήρια αξιολόγησης καταλληλότητας.... 47 1.4.2 Επιµέρους προβλήµατα.... 69 1.4.3 Κριτήρια επιλογής µεθόδου άρδευσης.... 70 1.4.4 Μικροβιολογικά κριτήρια.... 73 1.5 ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. 75 Υπάρχουσα κατάσταση... 75 Προτάσεις... 82 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 87 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Όλο και περισσότερο, τα υδατικά οικοσυστήµατα πρέπει να συναγωνίζονται τον άνθρωπο για την ίδια τη βάση της ύπαρξης τους, το νερό! Στις σύγχρονες κοινωνίες η χρήση του νερού καλύπτει τις ανάγκες για άρδευση, οικιακή κατανάλωση, αστική και βιοµηχανική χρήση. Σ αυτό το σηµείο αξίζει να σηµειωθεί ότι τα δύο τρίτα της ποσότητας αυτής αντιπροσωπεύουν τις ανάγκες της γεωργίας. Η ποσότητα του γλυκού νερού που καταναλώνεται έχει αυξηθεί κατά 35 ~ 50% τα τελευταία 300 χρόνια, ενώ περισσότερη της µισής αυτής ποσότητας έχει καταναλωθεί από το 1950 και µετέπειτα. Σε πολλές περιοχές, το υπόγειο νερό αντλείται ταχύτερα από το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για να επανέλθει στη φυσιολογική του στάθµη, υποµονεύοντας κάτι που παλαιότερα αντιπροσώπευε ανανεώσιµη πηγή. Ο άνθρωπος ανέκαθεν βασιζόταν στα υδατικά οικοσυστήµατα για τη µεταφορά των αποβλήτων του, αλλά ο µεγάλος όγκος των αποβλήτων, σε συνδυασµό µε την ποσότητα νερού που καταναλώνεται, έχει µειώσει την ικανότητα τόσο των επιφανειακών, όσο και των υπόγειων υδροφορέων να αφοµοιώσουν ή ακόµα και να αποβάλουν τους ρυπαντές από το σύστηµα. Το νερό που τελικά επιστρέφει στους χείµαρρους, τα ποτάµια αλλά και τους υπόγειους υδροφορείς, µετά την άρδευση και τη βιοµηχανική του χρήση, είναι γενικά υποβαθµισµένο λόγω της ύπαρξης τοξικών, θρεπτικών, αλάτων, υψηλής θερµοκρασίας, αλλά και ύπαρξης πληθυσµών παθογόνων µικροοργανισµών. Η ανάγκη για τον ακριβή προσδιορισµό των υδατικών πόρων της χώρας, την εκτίµηση της ποιοτικής τους κατάστασης, την πρόγνωση της εξέλιξής τους στο χρόνο, αλλά και την ορθολογική τους διαχείριση έχει επισηµανθεί εδώ και πολλά χρόνια, αλλά δεν έχει αντιµετωπιστεί µε συνολικό και ολοκληρωµένο τρόπο. Η κάλυψη της ανάγκης αυτής προϋποθέτει την ανάπτυξη σειράς σχετικών ερευνητικών δραστηριοτήτων, που αναφέρονται τόσο στην παρακολούθηση των µετεωρολογικών, υδρολογικών, υδρογεωλογικών και ποιοτικών παραµέτρων και µεταβλητών, όσο και στην ανάπτυξη µοντέλων επεξεργασίας τους. Από την άλλη πλευρά, οι υδρολογικές ιδιαιτερότητες των νησιών δυσχεραίνουν ακόµα περισσότερο την πορεία αυτή προς την ορθή ιαχείριση των Υδατικών Πόρων. Ιδιαίτερα, η αλλαγή των οικονοµιών των νησιών από αγροτικές και κτηνοτροφικές οικονοµίες, σε αντίστοιχες παροχής υπηρεσιών (ξενοδοχεία, ενοικιαζόµενα δωµάτια, εστιατόρια, µπαρ κ.τ.λ.) επιδείνωσαν σηµαντικά το πρόβληµα της υδροδότησης των νησιών. Εποµένως, λόγω των 4

περιορισµένων διαθέσιµων υδατικών πόρων στις παράκτιες περιοχές και τα νησιά, οι υπάρχοντες πόροι είναι πολύτιµοι και θα πρέπει να χρησιµοποιούνται όσο το δυνατό καλύτερα, ώστε να προστατευτούν και να συνεχίσουν να καλύπτουν και στο µέλλον τις ανάγκες µε βιώσιµο τρόπο.. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συνεχής αύξηση του πληθυσµού, η ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων νερών, η άνιση κατανοµή των υδάτινων πόρων και οι περιοδικές ξηρασίες, έχουν οδηγήσει τους οργανισµούς ύδρευσης σε αναζήτηση νέων πηγών υδάτινων αποθεµάτων. Η χρήση των επαρκώς επεξεργασµένων εκροών των υγρών αστικών αποβλήτων, οι οποίες εκβάλλουν στο περιβάλλον από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυµάτων, συγκεντρώνει όλο και περισσότερο ενδιαφέρον ως µία βιώσιµη λύση υδάτινου πόρου. Σε πολλές περιοχές η επαναχρησιµοποίηση του νερού αποτελεί ήδη ένα σηµαντικό στοιχείο στο σχεδιασµό και τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Ενώ η επαναχρησιµοποίηση του νερού αποτελεί µία βιώσιµη επιλογή, η διατήρηση των υδάτινων αποθεµάτων, η ορθολογική χρήση του νερού από τους υπάρχοντες οργανισµούς ύδρευσης και η ανάπτυξη και διαχείριση νέων υδάτινων πόρων, είναι επίσης σηµαντικοί παράγοντες οι οποίοι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συνεχής πληθυσµιακή αύξηση, η ρύπανση και η συνεχής υποβάθµιση τόσο των επιφανειακών όσο και των υπογείων υδάτων, η άνιση κατανοµή των υδατικών πόρων και οι περιοδικές ξηρασίες έχουν καταστήσει αναγκαία τη διερεύνηση και ανάπτυξη νέων πηγών νερού. Στις βιοµηχανικά αναπτυγµένες χώρες αυξάνονται και εντείνονται τα προβλήµατα που συσχετίζονται µε την διασφάλιση της υδατοτροφοδοσίας και της διάθεσης των αστικών και βιοµηχανικών υγρών αποβλήτων. Αντίθετα, στις αναπτυσσόµενες χώρες και ιδιαίτερα σε εκείνες µε ξηρικά και ηµιξηρικά χαρακτηριστικά υπάρχει η ανάγκη διαθεσιµότητας τεχνολογίας προσιτού κόστους για αύξηση των εκµεταλλεύσιµων ποσοτήτων νερού, παράλληλη προστασία των φυσικών πόρων και γενικά του περιβάλλοντος. Συνεπώς, η ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση εκροών προεπεξεργασµένων υγρών αποβλήτων θεωρείται ότι συµβάλλει (Αγγελάκης et al, 1999): a) στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων, b) στην προστασία των υδάτινων πόρων, σε παράκτιες κυρίως περιοχές, στις οποίες παρατηρείται διείσδυση αλµυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς (φαινόµενο υφαλµύρωσης), c) στην ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων, µε έµφαση στην διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος, d) στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος (ο περιορισµός µέχρι και η πλήρης εξάλειψη της ρυπαντικής επίδρασης των αποβλήτων στο περιβάλλον), e) στη µείωση του κόστους νερού και f) στην αξιοπιστία υδατοπροµήθειας, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές. 6

Η επαναχρησιµοποίηση του νερού µπορεί να είναι άµεση ή έµµεση. Τα τελευταία έτη αποδίδεται όλο και περισσότερο ενδιαφέρον στην έµµεση επαναχρησιµοποίηση ακόµα και για έµµεση πόσιµη χρήση. Στην πρώτη περίπτωση γίνεται χρήση νερού που ανακτάται από υγρά απόβλητα µε µεταφορά του από τις µονάδες επεξεργασίας και ανάκτησης στις περιοχές επαναχρησιµοποίησης συνήθως για άρδευση γεωργικών εκτάσεων και χώρων αναψυχής χωρίς την διαµεσολάβηση φυσικών πηγών νερού ή άλλων υδάτινων σχηµατισµών. Στην δεύτερηπερίπτωση γίνεται χρήση έµµεσα ανακτώµενου νερού, µετά από ανάµειξη του µε φυσικό νερό ή χρήση υπόγειου νερού, που έχει εµπλουτιστεί µε τέτοιο νερό. Γενικά, οι βασικές τάσεις ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης υδατικών πόρων περιλαµβάνουν την άρδευση, την αναπλήρωση υπόγειων υδροφορέων, την χρήση στην βιοµηχανία, την αναπλήρωση του επιφανειακού νερού και την χρήση στην αναψυχή. Η αναπλήρωση του επιφανειακού νερού και των υπόγειων υδροφορέων γίνεται και µε φυσικές µεθόδους, όπως την αποστράγγιση και διαµέσου διήθησης κατά την άρδευση και το νερό των κατακρηµνίσεων. Η επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων, ιδιαίτερα για άρδευση καλλιεργειών, εφαρµόζεται στην πράξη επί αιώνες και φαίνεται ότι έχει τις ρίζες της στους αρχαίους Ελληνικούς πολιτισµούς. Παρόλο, που η άρδευση µε εκροές υγρών αποβλήτων, αποτελεί παράλληλα έναν αποτελεσµατικό τρόπο επεξεργασίας (µε µηδενική εκροή για τελική διάθεση), η εφαρµογή ενός ελάχιστου επιπέδου επεξεργασίας πριν την εφαρµογή της στο έδαφος κρίνεται αναγκαία, ακόµη και στην περίπτωση άρδευσης κτηνοτροφικών, δασικών ή άλλων εκτάσεων µε µηδενική ανθρώπινη επαφή. Η προεπεξεργασία αυτή επιβάλλεται για λόγους προστασίας της δηµόσιας υγείας, την αποφυγή περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την πρόληψη ζηµιών στις καλλιέργειες και την απρόσκοπτη λειτουργία των αγωγών µεταφοράς και εφαρµογής (Asano, 1985). Η ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων αποτελεί µία ταχύτατα αυξανόµενη πρακτική κυρίως σε ξηρικές και ηµιξηρικές περιοχές. Σχετικά έργα, σε αυξηµένη µάλιστα έκταση και αριθµό, προγραµµατίζονται και υλοποιούνται κάθε έτος σε αρκετές χώρες και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, την Αυστραλία, το Ισραήλ, στην Ιαπωνία και τη Νότιο Αφρική. Εξαιτίας των πλούσιων υδατικών αποθεµάτων της και των υφιστάµενων 7

διαφορών µεταξύ των χωρών - µελών, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα µέχρι σήµερα µε αντικείµενα ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης νερού. Οι ξηρασίες των τελευταίων ετών στην Ισπανία, την Ελλάδα και σε άλλες χώρες, θέτουν επιτακτικά το θέµα της ανακύκλωσης νερού. Εξάλλου, η έλλειψη νερού τοπικά και η διάχυτη ρύπανση σε όλη την Ευρώπη που επιτείνουν περιβαλλοντικά προβλήµατα, έχουν ανανεώσει το ενδιαφέρον σε τέτοια αντικείµενα. Εποµένως, η πρακτική αυτή αναµένεται να αυξηθεί περαιτέρω στο µέλλον, εξαιτίας της µείωσης της διαθεσιµότητας των υδατικών πόρων που προβλέπεται εξαιτίας της αύξησης του πληθυσµού και του βιοτικού επιπέδου του παγκοσµίως, σε συνδυασµό µε την αύξηση της θερµοκρασίας. Όπως προαναφέρεται δεσπόζουσα κατηγορία επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων είναι η άρδευση γεωργικών καλλιεργειών και χώρων πρασίνου και αναψυχής, καθώς τα θέµατα της ποιότητας που αφορούν την επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων είναι ευκολότερο να αντιµετωπισθούν στην άρδευση σε σχέση µε τις υπόλοιπες χρήσεις. Σηµειώνεται ότι µε τις διαθέσιµες σήµερα τεχνολογίες είναι δυνατή η παραγωγή ακόµη και πόσιµου νερού από περιθωριακά νερά, όπως είναι οι εκροές υγρών αποβλήτων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όµως θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη και να εξετάζονται θέµατα όπως είναι η προστασία της δηµόσιας υγείας, το υψηλό κόστος επεξεργασίας και η κοινωνική αποδοχή (Αγγελάκης και Tchobanoglous, 1995). Για κάθε ωφέλιµη χρήση εκροών επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων απαιτείται συγκεκριµένη ποιότητα νερού, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανοί κίνδυνοι για τη δηµόσια υγεία και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Αυτή τελικά προσδιορίζει τις απαιτούµενες διεργασίες και τεχνολογίες επεξεργασίας και φυσικά το απαιτούµενο κόστος. Εποµένως, κάθε τύπος επαναχρησιµοποίησης απαιτεί ιδιαίτερα κριτήρια. Τα κριτήρια για την επαναχρησιµοποίηση στη βιοµηχανία είναι αµφιλεγόµενα, µιας και η απαιτούµενη ποιότητα του νερού καθορίζεται από τις προδιαγραφές της κάθε βιοµηχανικής χρήσης. Αντίθετα, τα κριτήρια ποιότητας που πρέπει να πληρεί το ανακυκλωµένο νερό που προορίζεται για πόσιµη χρήση δεν είναι αµφιλεγόµενα, αλλά θέµατα κοινωνικής αποδοχής και φυσικά επικινδυνότητας έχουν περιορίσει την εφαρµογή της. Αντίθετα, τα κριτήρια για τον εµπλουτισµό των υπόγειων υδροφορέων, παρόλη την συµπληρωµατική επεξεργασία που περιλαµβάνουν κατά τη διήθηση και κατείσδυση των εκροών, σήµερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες, αντιµετωπίζονται µε σκεπτικισµό. Σε αυτά τα συστήµατα το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στα επίπεδα των 8

συγκεντρώσεων νιτρικών, υπολειµµάτων φυτοφαρµάκων και άλλων οργανικών ενώσεων, που υπάρχουν σε ίχνη στις εκροές αποβλήτων (Aertgeerts and Angelakis, 2003). Η κατάσταση διαφοροποιείται στην περίπτωση της επαναχρησιµοποίησης για άρδευση, καθώς επικρατεί έντονος προβληµατισµός για τα κριτήρια ποιότητας, που πρέπει να εφαρµόζονται, κυρίως όσον αφορά τους παθογόνους οργανισµούς και πως αυτά µπορούν να διαφοροποιηθούν ανάλογα µε τη µέθοδο άρδευσης και την προοριζόµενη χρήση της αρδευόµενης καλλιέργειας (Asano and Levine, 1996). Οι βιοµηχανικές χώρες προβάλλουν αυστηρές προδιαγραφές για την ποιότητα του νερού (συγκρίσιµες µε αυτές του πόσιµου νερού), µε τη βεβαιότητα ότι οι πιο ακριβές τεχνολογίες εξασφαλίζουν πιο υγιεινό νερό. Αντίθετα,οι αναπτυσσόµενες χώρες που µαστίζονται από σοβαρή έλλειψη νερού και πόρων, επιδιώκουν µε την εκπόνηση επιδηµιολογικών µελετών να υπερασπιστούν και υιοθετούν τις ισχύουσες, λιγότερο αυστηρές, οδηγίες του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (WHO) (World Health Organization, 1989). Εξαιτίας των κινδύνων, που συνεπάγεται η επαναχρησιµοποίηση των εκροών των υγρών αποβλήτων για άρδευση, διάφορες χώρες έχουν θεσπίσει ή ξεκινήσει τις απαραίτητες διαδικασίες θέσπισης κριτηρίων επαναχρησιµοποίησής. Οι κανονισµοί /οδηγίες διαφοροποιούνται σηµαντικά µεταξύ των διαφόρων χωρών ή και ακόµη περιοχών (Asano and Mujeriego, 1988). Ορισµένες υπηρεσίες, όπως το Συµβούλιο Νερού τον Ισραήλ και το τοπικό Υπουργείο Υγείας της Καλιφόρνιας, έχουν θεσπίσει κανονισµούς ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων για άρδευση σχετικά αυστηρούς. Όµως, στις αναπτυσσόµενες χώρες τα κριτήρια που έχουν υιοθετηθεί για την προστασία της δηµόσιας υγείας από κινδύνους που εγκυµονεί η χρήση ανακτηµένων υγρών αποβλήτων, συχνά συνδέονται µε τις δυνατότητες ανάπτυξης και χρήσης άλλων υδατικών πόρων. Σε αρκετές από αυτές τις χώρες δεν υπάρχουν καθορισµένα συστήµατα συλλογής και επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων και τα έργα ανάκτησης - επαναχρησιµοποίησης, αποτελούν ουσιαστικά, πηγές νερού και θρεπτικών στοιχείων. Σε άλλες περισσότερο αναπτυγµένες χώρες, το κύριο πρόβληµα της επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων εντοπίζεται στην ελαχιστοποίηση των περιεχοµένων στα ανεπεξέργαστα ή πληµµελώς επεξεργασµένα υγρά απόβλητα παθογόνα, όπως είναι οι εντερικοί νηµατώδεις 9

(ΙΝ), η ταινία των αγελάδων, τα παράσιτα της οικογένειας Ancylostomatidae και τα ασκάρια (Ascaris iumbricoides). Αυτοί οι µολυσµατικοί οργανισµοί είναι επικίνδυνοι για την υγεία των καλλιεργητών καθώς και των καταναλωτών των γεωργικών προϊόντων (Shuval et al., 1986). 1.2 ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Κυριότερες κατηγορίες επαναχρησιµοποίησης ανακτώµενων εκροών από υγρά απόβλητα µε βάση τις χρησιµοποιούµενες παροχές τους, θεωρούνται διεθνώς: η γεωργική, η βιοµηχανική και ο εµπλουτισµός υπόγειων υδροφορέων. Γενικά από αυτές τις κατηγορίες η άρδευση γεωργικών, δασικών και άλλων χώρων πρασίνου είναι ο σηµαντικότερος τοµέας χρήσης νερού και στη χώρα µας εκτιµάται ότι προσεγγίζει το 85% τις συνολικής κατανάλωσης νερού (Angelakis and Diamandopoulos, 1995). Οι τοµείς επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων καθώς και οι δυνατοί περιορισµοί που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη, δίνονται στον Πίνακα 19. 10

Πίνακας 19. Κατηγορίες ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων και δυνατοί περιορισµοί. 11

12

Η άρδευση των αγροτικών εκτάσεων µε εκροές αστικών υγρών αποβλήτων έχει εφαρµοστεί στην πράξη σε πολλές χώρες, επί αιώνες µέχρι σήµερα. Η διάθεση εκροών αστικών αποβλήτων στο έδαφος αποτελεί µία πρακτική τεχνολογία, που φαίνεται ότι έχει τις ρίζες της στον Μινωικό Πολιτισµό (Angelakis and Spiridakis, 1996). Τα περισσότερα από τα έργα επεξε ργασίας υγρών αστικών αποβλήτων στη χώρα µας, είναι πολύ σύγχρονα, λειτουργούν µε προωθηµένες διεργασίες, είναι τεχνολογικά ισοδύναµα των χωρών της Ε.Ε. και άλλων αναπτυγµένων χωρών και γενικά πληρούν όλες τις προϋποθέσεις για την προώθηση έργων ανάκτησης κι επαναχρησιµοποίησης των εκροών τους. Ήδη έχουν ολοκληρωθεί τα έργα των µεγάλων αστικών κέντρων κυρίως αυτά της ΕΥ ΑΠ, ΕΥΑΘ και των διαφόρων ΕΥΑ. Στην χώρα µας η ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση εκροών αστικών υγρών αποβλήτων ευρίσκεται σε προκαταρτικό στάδιο. Τα πιο γνωστά σε ερευνητικό πεδίο έργα είναι: 1) άρδµε εκροές ευση πειραµατικού αµπελώνα υπό ελεγχόµενες συνθήκες δευτεροβάθµιας επεξεργασίας στο Ινστιτούτο Α.Λ.Α. Ηρακλείου και 2) άρδευση πειραµατικών θερµοκηπιακών καλλιεργειών µε εκροές επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων (µε φυσικά συστήµατα) της ΜΕΑΥΑ της ΕΥΑ Θεσσαλονίκης. Άλλα έργα σε πιλοτικό και/ή εφαρµογής στάδιο είναι: 1) στη Λειβαδιά χρησιµοποιούνται περίπου 3.500 m 3 /d εκροών για άρδευση καλλιεργειών βαµβακιού, 2) στην Άµφισσα χρησιµοποιούνται 400 m 3 /d εκροών για άρδευση καλλιεργειών ελαίας, 3) στο Παλαιόκαστρο Κρήτης χρησιµοποιούνται 280 m 3 /d εκροών για άρδευση καλλιεργειών ελαίας, 4) στην Κω σχεδιάζεταιηάρδευσηγεωργικώνεκτάσεων µετηχρήση 4.000 m 3 /d εκροών, 5) στη Χαλκίδα είναι σε ολοκλήρωση έργο άρδευσης δασικών εκτάσεων 300 στρεµµάτων περίπου µε τη χρήση 14.000 m 3 /d εκροών της ΜΕΑΥΑ, 13

6) τέλος, µικρότερα έργα ευρίσκονται στο Πευκοχώρι, Χανιώτη και Καλλιθέα Χαλκιδικής και στον Κολινδρό Πιερίας (Αγγελάκης et al, 1999). Οι περισσότερες ΕΥΑ της χώρας έχουν σχεδόν στο σύνολο τους εκτελέσει και λειτουργούν επιτυχώς ή έχουν προωθήσει σχεδιασµούς, µελέτες και άλλες διαδικασίες εκτέλεσης έργων δευτεροβάθµιας επεξεργασίας αστικών υγρών αποβλήτων. Οι εκροές τους σήµερα διατίθενται σε φυσικούς αποδέκτες (θάλασσα 45%, ποταµούς 12%, χείµαρρους 32%, έδαφος 7%, άλλους 4%). Σηµειώνεται ότι το κόστος αυτών των εγκαταστάσεων είναι σε πολλές περιπτώσεις πολλαπλάσιο αυτού που απαιτείται για την ανάκτηση (τριτοβάθµια επεξεργασία) της δευτεροβάθµιας επεξεργασίας εκροών. Η χρήση περιθωριακών νερών θα µπορούσε να συµβάλλει καθοριστικά, στην εξοικονόµηση και διατήρηση πηγών νερού, όσο και στην αύξηση της αρδευόµενης γεωργικής γης. Ακόµα, υπολογίζεται πως µε περαιτέρω επεξεργασία και επαναχρησιµοποίηση εκροών υγρών αποβλήτων δευτεροβάθµιας επεξεργασίας των µονάδων που βρίσκονται σε περιοχές ελλειµµατικές ως προς τους υδατικούς πόρους, θα ήταν δυνατό να αρδευτούν 1,4 εκατοµµύρια στρέµµατα γεωργικής γης µέσα σε δύο χρόνια. Σε επίπεδο χώρας, υπολογίστηκε ότι µπορούν να εξοικονοµηθούν 3,2% του συνόλου του χρησιµοποιούµενου αρδευτικού νερού. (Αγγελάκης et al, 1999). Η µεγαλύτερη ποσότητα επεξεργασµένων αποβλήτων προέρχεται από την ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και κατευθύνεται από τις εγκαταστάσεις καθαρισµού της Ψυτάλλειας στο Σαρωνικό. Ίσως στο µέλλον θεωρηθεί σκόπιµη και συµφέρουσα η µεταφορά µε υποθαλάσσιους αγωγούς ή µε µεγάλα φουσκωτά πλωτά (νέα τεχνολογία µεταφοράς νερού) µέρος του επεξεργασµένου νερού από την Ψυτάλλεια προς τα άνυδρα νησιά του Αιγαίου για άρδευση και εµπλουτισµό των υπόγειων υδροφορέων τους (Αγγελάκης et al, 1999). 1.2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ Οι αρχικές πρόοδοι στον τοµέα της επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων είναι συνώνυµες µε την ιστορική ανάπτυξη και εφαρµογή των φυσικών συστηµάτων επεξεργασίας και κυρίως αυτών, που βασίζονται στην εφαρµογή τους στο έδαφος και σε βαθύτερους γεωλογικούς σχηµατισµούς. Με την έναρξη εφαρµογής δικτύων αποχέτευσης σε µεγάλες πόλεις, στις αρχές του δέκατου ένατου 14

αιώνα, τα αστικά υγρά απόβλητα χρησιµοποιήθηκαν στις λεγόµενες sewage farms, δηλαδή γεωργικές εκµεταλλεύσεις λυµάτων. Έτσι, από το 1900, ήταν γνωστές πολυάριθµες γεωργικές εκµεταλλεύσεις τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αµερική. Παρ όλο, που σ αυτές τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις ο κύριος σκοπός ήταν η διάθεση των αποβλήτων, η συµπτωµατική χρήση τους στην άρδευση για φυτική παραγωγή και άλλες ευεργετικές χρήσεις ήταν µια πραγµατικότητα. Πρόσφατα, ένας αριθµός σηµαντικών έργων ανάκτησης- επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων έχουν κατασκευασθεί σε διάφορα µέρη του κόσµου, έργα που εντάσσονται σε ένα γενικότερο πλαίσιο αντιµετώπισης αναπτυξιακών προσπαθειών. Στο Grand Canyon National Park στην Arizona, το 1926, χρησιµοποιήθηκαν αρχικά επεξεργασµένα υγρά απόβλητα σε διπλό σύστηµα υδροδότησης για τον καθαρισµό τουαλετών και µετά για άρδευση χλωροταπήτων, ψύξη και παραγωγή ατµού. Στην πόλη Pomona της California, άρχισε το 1929 ένα έργο επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων για άρδευση καλλωπιστικών κήπων και άλλων χωρών πρασίνου. Επίσης, το 1912, χρησιµοποιήθηκαν υγρά απόβλητα στο Golden Gate Park στο Francisco, για τη διαβροχή χλωροταπήτων και υδατοτροφοδοσία λιµνοδεξαµενών αναψυχής. Μια συµβατική µονάδα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων κατασκευάστηκε στην ευρύτερη περιοχή πάρκου το 1932 και η επαναχρησιµοποίηση της εκροής της συνεχίστηκε µέχρι το 1985. Η εταιρεία Bethlehem Steel στην Maryland, χρησιµοποιεί από το 1942 χλωριωµένη δευτεροβάθµια εκροή υγρών αποβλήτων. Σήµερα χρησιµοποιούνται πάνω από 0,378 εκατ.m3/d. τέτοιων εκροών σε µεταλλουργικές διεργασίες ( ψύξη και µεταποίηση). Η προώθηση µεγαλύτερων τέτοιων χρήσεων και η υλοποίηση προγραµµάτων επαναχρησιµοποίησης έχουν το µειονέκτηµα της εναλλακτικής τροφοδοσίας νερού. Ένα διπλό σύστηµα υδροδότησης υλοποιήθηκε το 1960 στην πόλη Springs του Colorado. Στην πολιτεία αυτή των ΗΠΑ επαναχρησιµοποιούνται υγρά απόβλητα µετά από ανάκτησή τους, κυρίως για άρδευση κοινοχρήστων εκτάσεων,, όπως είναι γήπεδα golfs, πάρκα, νεκροταφεία και πρανή δρόµων. Ένα παρόµοιο σύστηµα επαναχρησιµοποίησης αστικών υγρών αποβλήτων άρχισε στο St. Petersburg της Florida το 1977, ως µέρος του εφαρµοζόµενου τοπικά δηµοτικού προγράµµατος, για περιορισµό της ρύπανσης. Σήµερα, η εκροή, που ανακτάται από την επεξεργασία υγρών αποβλήτων σ αυτό το έργο, διανέµεται δια µέσου ενός διπλού δικτύου 320Km περίπου για άρδευση δηµοσίων πάρκων, γηπέδων golfs, σχολικών κήπων και άλλων χώρων πρασίνου,καθώς και για υδατοτροφοδοσία ψυκτικών υδατοπύργων. Ένα από τα πιο σηµαντικά έργα εµπλουτισµού υπογείων υδροφορέων µε ανακτώµενα υγρά απόβλητα άρχισε το 1962 στην επαρχεία Whittier Narrows στο Los Angeles της California. Μετά από εκτεταµένη και µακροχρόνια έρευνα εκτίµησης πιθανών επιδράσεων στη δηµόσια υγεία, επί 20 συνεχή έτη, το τελικό συµπέρασµά της είναι ότι δεν παρατηρήθηκε καµιά ανεπιθύµητη 15

επίδραση στον υδροφορέα και στον πληθυσµό της περιοχής, που να οφείλεται στη ανάκτηση και χρήση υγρών αποβλήτων. Παρ όλο που δεν είναι διαθέσιµα πρόσφατα στοιχεία, σχετικά µε τα έργα ανάκτησηςεπαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων σε διάφορες χώρες, είναι γεγονός ότι τα τελευταία έτη παρατηρείται µια έντονη κινητικότητα. Στις ΗΠΑ, το 1975, υπήρχαν σε λειτουργία 536 τέτοια έργα. Η εκτιµούµενη συνολική ποσότητα ανακτωµένων υγρών αποβλήτων, που χρησιµοποιούνταν σε αυτά τα έργα ήταν 2571 εκατ. m3/d. Τα πιο σηµαντικά από αυτά βρίσκονται σε ξηρικές και ηµιξηρικές περιοχές των δυτικών και νοτιοδυτικών πολιτειών, όπως στην Arizona, στην California, στο Colorado και στο Texas. Όµως, ένας αυξανόµενος αριθµός εργών ανάκτησης-επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων, υλοποιείται και σε υγρές σχετικά περιοχές των ΗΠΑ, όπως στη Florida και στη νότια Carolina, µε σκοπό τον περιορισµό της ρύπανσης και τον εφοδιασµό µε νερό αστικών περιοχών. Με δεδοµένο το ενδιαφέρον για προστασία της δηµόσιας υγείας και γενικότερης ασφάλειας η µη πόσιµες χρήσεις, όπως η άρδευση γεωργικών και άλλων κοινόχρηστων εκτάσεων και χώρων αναψυχής, έχουν καταστεί µια σταθερή και αποδεκτή πρακτική στη µελέτη και το σχεδιασµό έργων ανάκτησης- επαναχρησιµοποίησης αστικών υγρών αποβλήτων. Σε µερικές όµως, πόλεις έχουν αναπτυχθεί σχέδια και για πόσιµη χρήση, όπου δεν υπάρχουν δυνατότητες πρόσφορης ανάπτυξης άλλων διαθέσιµων υδατικών πόρων. Παρόλο που σήµερα οι ποσότητες που ανακτούνται και χρησιµοποιούνται για αστική χρήση και κυρίως για ύδρευση είναι πολύ µικρές οι τεχνολογία που αναπτύσσεται και τα ζητήµατα που συσχετίζονται µε τη δηµόσια υγεία είναι πολύ ενδιαφέροντα και σηµαντικά. Προηγουµένως, έγινε αναφορά στο βασικό σκοπό της ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων, καθώς και στις κατηγορίες χρήσης τους. Τα τελευταία έτη έχει ευρέως αναγνωριστεί η αναγκαιότητα και τα οφέλη της ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων σε πολλά κράτη και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, το Ισραήλ και την Ιαπωνία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα του σχετικού κανονισµού της California, που προαναφέρθηκε και στον οποίο σηµειώνεται ότι: Πρόθεση της νοµοθετικής εξουσίας της πολιτείας είναι να λάβει όλα τα αναγκαία µέτρα για να ενθαρρύνει την ανάπτυξη εγκαταστάσεων σχετικών µε την ανάκτηση υγρών απόβλητων, έτσι ώστε αυτά να είναι διαθέσιµα στην αντιµετώπιση των αυξανόµενων υδατικών αναγκών της πολιτείας. Σήµερα, είναι διαθέσιµη η τεχνολογία επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων ικανή για την απόδοση νερού οποιασδήποτε σχεδόν επιθυµητής ποιότητας. Έτσι, η επαναχρησιµοποίηση των επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων σε αυτή την πολιτεία έχει τη νοµική αναγνώριση αλλά και την τεχνολογία για τη συµµετοχή της σε ένα ρεαλιστικό και αποδοτικό 16

σχεδιασµό των χρήσεων των διαθέσιµων υδατικών πόρων. Ανάλογες συνθήκες επικρατούν και σε άλλες χώρες όπως το Ισραήλ, τη νότια Αφρική, την Ιαπωνία και την Κύπρο. Παραδείγµατα επαναχρησιµοποίησης σε διάφορες χώρες. Στις ΗΠΑ, τα έργα ανάκτησης-επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων αυξήθηκαν από το 540 το 1979 σε 1900 το 1992. Το 1990 επαναχρησιµοποιήθηκαν 1245 εκατ. m3/yr εκροές υγρών αποβλήτων. Αυτό αντιστοιχεί σε 13,63 L νερού ανάκτησης pcd. Στην California, µε πληθυσµό 31 εκατ. περίπου, για τα υφιστάµενα 250 έργα ανάκτησης επαναχρησιµοποίησης αντιστοιχούν 41,64 L νερού pcd. Στις ΗΠΑ, όπως προαναφέρθηκε, παρατηρείται τα τελευταία έτη αξιοσηµείωτο κοινωνικό και επιστηµονικό ενδιαφέρον στη µελέτη, εγκατάσταση και λειτουργία έργων ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης υγρών αποβλήτων. Στην πολιτεία της California αλλά και σε άλλες πολιτείες διαπιστώνεται όλο και µεγαλύτερο ενδιαφέρον σε έργα επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων, κυρίως, για γεωργικούς και βιοµηχανικούς σκοπούς. Κύριες χρήσης είναι η άρδευση φυτών µεγάλης καλλιέργειας, δενδρώνων, πάρκων, αθλοπαιδών και άλλων κοινόχρηστων χώρων, ο εµπλουτισµός υπογείων υδροφορέων και η δηµιουργία τεχνικών υγροβιοτόπων. ευτερεύουσες χρήσεις είναι η υδατοκαλλιέργιες, οι κατασκευές ελέγχου σκόνης και άλλες. Στην Αγγλία, την πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που εγκρίθηκε νοµοθετικά η ελεγχόµενη εφαρµογή υγρών αποβλήτων µε επαναχρησιµοποίησή τους στο έδαφος και βαθύτερους γεωλογικούς σχηµατισµούς, έχει αποκτηθεί σήµερα σοβαρή εµπειρία. Εκτιµάται ότι λειτουργούν πάνω από 100 έργα ελεγχόµενης εφαρµογής υγρών αποβλήτων στο έδαφος στα οποία περιλαµβάνονται και έργα εµπλουτισµού µε υψηλές παροχές υπογείων ασβεστολιθικών και τριτοζωϊκών ψαµµιτικών υδροφορέων. Στη Γερµανία έχει, επίσης, αποκτηθεί αρκετή εµπειρία και αναπτυχθεί αξιόλογη τεχνογνωσία στην επαναχρησιµοποίηση των υγρών αποβλήτων για γεωργικούς σκοπούς. Παρόλο, που σε αυτή τη χώρα µόνο για το 8 % της καλλιεργούµενης έκτασης απαιτείται συµπληρωµατική άρδευση, περίπου 3 % της συνολικής συλλεγόµενης παροχής των υγρών αποβλήτων σε συστήµατα αποχεύτευσης εφαρµόζεται στο έδαφος για άρδευση διαφόρων εκτάσεων. Γενικά εφαρµόζεται περίπου µέσο ύψος 300mm εκροής/στρ. έτος. Σε περιπτώσεις εφαρµογής ανεπεξέργαστων υγρών αποβλήτων στο έδαφος οι αρµόδιες γερµανικές υπηρεσίες έχουν θεσπίσει ειδικούς κανονισµούς προστασίας των κατοικηµένων περιοχών που γειτνιάζουν µε τέτοιες εκτάσεις. Στην πρώην ανατολική Γερµανία επιτεύχθηκαν αυξηµένες αποδόσεις σιτηρών, σακχαρότευτλων, πατάτας και διαφόρων κτηνοτροφικών φυτών, αρδευοµένων µε εκροές υγρών αποβλήτων χαµηλού επιπέδου προ 17

επεξεργασίας. Σχετικά ερευνητικά προγράµµατα έδειξαν ότι η ανάπτυξη και η απόδοση κτηνοτροφικών βοσκών, που αρδευόταν µε τέτοιες εκροές σε ετήσια βάση, ήταν σηµαντικά ανώτερη από αντίστοιχες βοσκές που αρδευόταν την θερινή περίοδο µε φυσικό αρδευτικό νερό. Στην Αργεντινή, η υφιστάµενη κατάσταση ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης των εκροών των υγρών αποβλήτων εντοπίζεται σε πρωτοβάθµιο επίπεδο. Έτσι, οι εκροές από µία µονάδα πρωτοβάθµιας επεξεργασίας υγρών αποβλήτων του campo espejo καταλήγουν σε ένα γεωργικό στραγγιστικό κανάλι που χρησιµοποιείται για άρδευση, χωρίς περιορισµούς, έκτασης περίπου 20000 στρ. Επίσης, στην πόλη Ortega εκροές τεχνικών λιµνών σταθεροποίησης χρησιµοποιούνται για άρδευση λαχανικών. Έτσι, σε αυτήν την χώρα η επαναχρησιµοποίηση των υγρών αποβλήτων περικλείει υψηλό υγειονολογικό κίνδυνο. Η Αυστραλία θεωρείται µία από τις πρωτοπόρες χώρες στην επαναχρησιµοποίηση των υγρών αποβλήτων κυρίως για άρδευση. Ως παράδειγµα αναφέρεται η εκµετάλλευση της werribbee στην melbourn, έκτασης 100000στρ., όπου από το 1898 χρησιµοποιούνται εκροές υγρών αποβλήτων για άρδευση, κυρίως κτηνοτροφικών φυτών. Σε αρκετές περιοχές της κεντρικής Αυστραλίας, µε περιορισµένο υδατικό δυναµικό, πραγµατοποιείται επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων για άρδευση, όχι µόνο γεωργικών εκτάσεων αλλά και διαφόρων κοινόχρηστων χώρων. Επίσης, στην πολιτεία Victoria έχει αρχίσει ένα σηµαντικό πρόγραµµα διερεύνησης της δυνατότητας ένταξης των υγρών αποβλήτων στο έντονα ελλειµµατικό ισοζύγιο νερού αυτής της πολιτείας. Τέλος, αναφέρεται ότι στην χώρα µας δεν είναι σήµερα αρκετά γνωστή η επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων σε γεωργικές ή άλλες δραστηριότητες και κυρίως για άρδευση, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η παραιτέρω επεξεργασία τους και φυσικά η ασφαλής διάθεσή τους. Επίσης, όπως φαίνεται και από τα προηγούµενα παραδείγµατα, η υπάρχουσα σήµερα τεχνογνωσία ιδιαίτερα σε αναπτυσσόµενες χώρες ευρίσκεται ακόµα σε χαµηλό επίπεδο. Η διεθνής, όµως, έρευνα και τεχνολογία η σχετική µε την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων µε φυσικά συστήµατα και την ανάκτηση και επαναχρησιµοποίησή τους προσανατολίζεται, κυρίως, στην κατανόηση των µηχανισµών που διέπουν την κατανοµή διαφόρων ουσιών και παθογόνων στην ακόρεστη και κορεσµένη ζώνη και τη χωρική και χρονική µεταβλητότητα σε ελεύθερο πεδίο, στο κόστος ανάκτησης και γενικά στην προαγωγή της διαθέσιµης τεχνογνωσίας. 18

Ορισµός Όρων Οι παρακάτω όροι, που χρησιµοποιούνται συνήθως στη γνωστική περιοχή της ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων, είναι απαραίτητη και πολύ σηµαντική για την πληρέστερη κατανόηση αυτού του Κεφαλαίου. Ωφέλιµες χρήσεις είναι οι πολλαπλοί τρόποι µε τους οποίους µπορεί να χρησιµοποιηθεί άµεσα ή έµµεσα νερό από τον άνθρωπο για κανονικό όφελος.ως παραδείγµατα µπορεί να αναφερθούν η αστική χρήση, οι γεωργικές και βιοµηχανικές εφαρµογές, η ναυσιπλοϊα και η χρήση για αναψυχή. Απ ευθείας επαναχρησιµοποίηση είναι η χρήση νερού που ανακτάται από υγρά απόβλητα µε µεταφορά του από τις µονάδες επεξεργασίας-ανάκτησης στις περιοχές επαναχρησιµοποίησης, συνήθως για άρδευση γεωργικών εκτάσεων και χώρων αναψυχής, χωρίς διαµεσολάβηση φυσικών πηγών νερού ή άλλων σχηµατισµών. Απ ευθείας πόσιµη επαναχρησιµοποίηση είναι η επαναχρησιµοποίηση νερού που ανακτάται από υγρά απόβλητα µε κατ ευθείαν παροχέτευσή του στο σύστηµα υδροδότησης. Έµµεση επαναχρησιµοποίηση είναι η χρήση νερού, που ανακτάται από υγρά απόβλητα έµµεσα, µετά από ανάµειξή του µε φυσικό νερό ή χρήση υπόγειου νερού που έχει εµπλουτισθεί µε τέτοιο νερό. Έµµεση πόσιµη επαναχρησιµοποίηση είναι η πόσιµη επαναχρησιµοποίηση νερού που ανακτάται από υγρά απόβλητα µετά από προηγούµενη ανάµειξή του σε φυσικό νερό. Αυτό επιτρέπει ανάµειξη και αφοµοίωσή του µε παροχέτευσή του εντός µιας τεχνητής ή φυσικής πηγής νερού, όπως είναι ένας ταµιευτήρας ή ένας υπόγειος υδροφορέας. Σχεδιασµένη επαναχρησιµοποίηση είναι η εσκεµµένη άµεση ή έµµεση χρήση νερού που ανακτάται από υγρά απόβλητα, χωρίς να διακόπτεται ο έλεγχος και η παρακολούθηση στη διάρκεια της µεταφοράς του. Πόσιµη επαναχρησιµοποίηση νερού είναι η άµεση ή έµµεση αύξηση της πόσιµης χρήσης νερού µε νερό που ανακτάται από υγρά απόβλητα, που έχουν υποστεί υψηλού επιπέδου προεπεξεργασία για προστασία της δηµόσιας υγείας. Ανακτηθέντα υγρά απόβλητα είναι υγρά απόβλητα, που εξαιτίας διεργασιών ανάκτησης, είναι κατάλληλα για άµεση ή ελεγχόµενη ωφέλιµη χρήση τους, που διαφορετικά δεν θα ήταν δυνατή. Επαναχρησιµοποίηση χωρίς σχεδιασµό είναι η τυχαία κα απρογραµµάτιστη χρήση υγρών αποβλήτων, που διαπιστώνεται µετά από περιβαλλοντικό έλεγχο, όπως είναι η χρήση νερού από ένα υυδατορέυµα που βρίσκεται ανάντι του σηµείου διάθεσης της εκροής των επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων. 19

Ανάκτηση υγρών αποβλήτων είναι η επεξεργασία ή άλλη επέµβαση µε σκοπό να αποκτηθεί νερό κατάλληλο για κάποια ωφέλιµη χρήση. Αυτός ο όρος συνήθως, περιλαµβάνει και µεταφορά στον τόπο χρήσης ή ακόµη και την ίδια τη χρήση. Ανακύκλωση υγρών αποβλήτων είναι η χρήση υγρών αποβλήτων µε συλλογή και παροχέτευσή τους πίσω στο ίδιο σχήµα υδατικός πόρος-χρήση. Η ανακύκλωση των υγρών αποβλήτων εφαρµόζεται βασικά σε βιοµηχανίες, όπως είναι οι κατασκευαστικές και συνήθως περιλαµβάνει µια βιοµηχανική µονάδα ή µια κατηγορία χρήσης. Έπαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων είναι η χρήση εκροής επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων για κάποια ωφέλιµη χρήση, όπως είναι η άρδευση και η βιοµηχανική ψύξη. υναµικό ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης Για να γίνει κατανοητή η σηµασία της ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων στις ΗΠΑ είναι χρήσιµο να συγκριθεί το δυναµικό επαναχρησιµοποίησης των υγρών αποβλήτων µε τη συνολική χρήση νερού. Η συνολική κατανάλωση νερού στις ΗΠΑ το 1985 εκτιµάται ότι ήταν 1,51 τρισεκ. m3/d για εξωποτάµιες χρήσεις φυσικού γλυκού και αλµυρού νερού. Η κατανάλωση αυτή είναι 10 % περίπου µικρότερη από την εκτίµηση του έτους 1980. Αντίθετα, η αστική χρήση νερού ήταν 7 % µεγαλύτερη από την αντίστοιχη του 1980. Η µέση, κατά κάτοικο, εξωποτάµια χρήση νερού ήταν 6246 L/d φυσικού γλυκού και αλµυρού νερού και 5300 L/d µόνο γλυκού νερού. Στις εξωποτάµιες χρήσεις περιλαµβάνονται: α) η αστική χρήση, β) η αγροτική, γ) η άρδευση και δ) η αυτό-τροφοδοτούµενη βιοµηχανική χρήση, στην οποία συµπεριλαµβάνεται και η θερµοηλεκτρική χρήση. Η ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση υγρών αποβλήτων, ιδιαίτερα για γεωργική χρήση, προβλέπεται ότι στο µέλλον θα ακολουθήσει ανοδική πορεία και θα καταστεί περισσότερο σηµαντική σε γεωγραφικές περιοχές ελλειµµατικές σε διαθέσιµους υδατικούς πόρους. Αντίθετα η επαναχρησιµοποίηση για αστική χρήση και κυρίως για ύδρευση εκτιµάται ότι θα εξακολουθήσει να είναι περιορισµένη και στο προσεχές µέλλον. Η πολιτεία της Καλιφόρνιας παρουσιάζει τη µεγαλύτερη εξωποτάµια κατανάλωση νερού µε 188,13 δισεκ. m3/d, που είναι περίπου διπλάσια από αυτή των πολιτειών Texas ή Idaho, που είναι οι επόµενοι µεγαλύτεροι καταναλωτές νερού. Στις ΗΠΑ εκτιµάται ότι οι γεωργικές δραστηριότητες και οι ατµοηλεκτρικές µονάδες καταναλώνουν πάνω από 75 % της συνολικής κατανάλωσης νερού. Στην Ελλάδα εκτιµάται ότι µέχρι το τέλος του 1999 θα έχουν ολοκληρωθεί 270 έργα δευτεροβάθµιας επεξεργασίας αστικών υγρών αποβλήτων που θα εξυπηρετούν 5,755 εκατ. πληθυσµό και η συνολική παροχή των εκροών τους θα είναι 1,65 εκατ. m3/d. Επίσης, εκτιµάται ότι στο τέλος αυτής της δεκαετίας θα είναι δυνατή η ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση, κυρίως για άρδευση, εκροών που 20