Tοξικότητα Αρτεμις Ντονά Επίκουρη Καθηγήτρια Εργ. Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας
Αντικείμενα του μαθήματος Να εξοικειωθεί με την έννοια της τοξικότητας, όργανο στόχος Να μπορεί να ξεχωρίσει την οξεία χρόνια τοξικότητα, την τοπική-συστηματική έμμεση συστηματική τοξικότητα Να μπορεί να καταλάβει πως επηρεάζει η συχνότητα της έκθεσης σε κάποιο τοξικό παράγοντα την εκδήλωση της τοξικότητα μιας ουσίας είναι σε θέση να αναγνωρίσει πότε εκδηλώνεται η χρόνια τοξικότητα μιας ουσίας Να εξοικειωθεί με την έννοια της βλαπτικότηταςεπικινδυνότητας και με το Risk/Benefit ratio
1960 θαλιδομίδη -10.000 παιδιά με συγγενείς ανωμαλίες 1994 διαιτητικό συμπλήρωμα με ΓΤ τρυπτοφάνη - σύνδρομο ηωσινοφιλίας μυαλγίας, 39 θάνατοι 1996 ΓΤ καπνός γ-λινολεϊκό οξύπαραγωγή τοξικής ουσίας με μη αναμενόμενη τοξικότητα
1996 αντιβιοτικό Trovan 11θάνατοι σε 200 παιδιά με μηνιγγίτιδα στη Νιγηρία απώλεια ακοής τύφλωση θανατηφόρο ηπατική ανεπάρκεια μόνο σε βαρείες καταστάσεις σε άτομα που πρόκειται να πεθάνουν
Τοξικότητα: η ενδογενής ικανότητα μιας ουσίας να προκαλεί βλάβη της υγείας ή θάνατο όταν έρθει σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό
Όργανο-στόχος ίδιος βαθμός τοξικότητας σε όλα τα όργανα? 1 ή 2 όργανα - όργανο-στόχος.
Όργανο-στόχος συγκέντρωση της ουσίας Pb DDT ΚΝΣ (εγκέφαλος + νωτιαίος μυελός).
συνθήκες έκθεσης Δόση Οδός Διάρκεια Συχνότητα
Ηέκθεσησεμιατοξικήουσίαμεβάσητη διάρκεια και τη συχνότητα διακρίνεται σε οξεία υποξεία υποχρόνια χρόνια Εφάπαξ/επανειλημμένες 24h Μέχρι 1 μήνα 1-3 μήνες > 3 μήνες
οξεία έκθεση μια εφάπαξ έκθεση σε υψηλές συνήθως συγκεντρώσεις της τοξικής ουσίας ή επανειλημμένες εκθέσεις σε σχετικά ήπιες τοξικές ουσίες εντός ενός χρονικού διαστήματος όχι μεγαλύτερου από 24 ώρες.
υποξεία έκθεση Συχνές και επανειλημμένες επαφές με την τοξική ουσία για ένα διάστημα πολλών ημερών ή μερικών εβδομάδων όχι μεγαλύτερο από 1 μήνα.
υποχρόνια τοξικότητα ηέκθεσηδιαρκείγιαδιάστημαενός έως τριών μηνών
Χρόνια έκθεση Η έκθεση διαρκεί για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από τρεις μήνες Οι εκδηλώσεις χρόνιας τοξικότητας δεν εμφανίζονται αμέσως μετά την έκθεση αλλά μετά από μήνες ή και χρόνια από την θέση
οξεία έκθεση - επανειλημμένες εκθέσεις Για πολλές ουσίες οι τοξικές εκδηλώσεις που εμφανίζονται μετά από μια και μόνο έκθεση διαφέρουν από αυτές που εμφανίζονται μετά από επανειλημμένες εκθέσεις. π.χ. βενζόλιο
οξεία έκθεση άμεση τοξικότητα καθώς και επιβραδυσμένη τοξικότητα με συμπτώματα ίδια ή και διαφορετικά από αυτά της χρόνιας έκθεσης.
Αντίστροφα, η χρόνια έκθεση σε μια τοξική ουσίαμπορείναπροκαλέσειάμεσες εκδηλώσεις (οξεία τοξικότητα) μετά από κάθε έκθεση στην ουσία καθώς και μακροχρόνιες εκδηλώσεις. απαιτείται και η γνώση εκδηλώσεων για μικρότερα διαστήματα έκθεσης.
συχνότητα της έκθεσης
Η σχέση μεταξύ του ρυθμού αποβολής μιας ουσίας και της συγκέντρωσης της τοξικής ουσίας στο όργανο-στόχο με βάση τη συχνότητα έκθεσης και την προσληφθείσα δόση.
Η χρόνια τοξικότητα εκδηλώνεται όταν ηχημικήουσίααθροίζεται στον οργανισμό ηουσίαπροκαλείμη αναστρέψιμες τοξικές εκδηλώσεις η ουσία δεν αθροίζεται στον οργανισμό, αλλά το διάστημα μεταξύ των επανειλημμένων εκθέσεων δεν είναι αρκετό για να επιδιορθωθεί η βλάβη
Είδη τοξικότητας τοπική συστηματική έμμεση συστηματική
Τοπική τοξικότητα κατάποση καυστικών αλκαλίων επαφή καυστικών αλκαλίων με το δέρμα εισπνοή ερεθιστικών αερίων π.χ χλώριο.
Συστηματική τοξικότητα για να εκδηλωθεί απαιτείται απορρόφηση, κατανομή τηςουσίαςαπότοσημείο εισόδου της ουσίας σε ένα απομακρυσμένο σημείο του οργανισμού, όπου ασκεί την τοξική της δράση. ορισμένες ουσίες έχουν και τοπική και συστηματική τοξικότητα π.χ. τετρααιθυλιούχος μόλυβδος
Έμμεση συστηματική τοξικότητα Ανητοπικήδράσηείναιέντονημπορείνα προκληθούν και έμμεσες συστηματικές εκδηλώσεις π.χ. χρωμικά οξέα
Εκδηλώσεις τοξικότητας
Οι τοξικές εκδηλώσεις κατά την οξεία έκθεση οφείλονται: στην τοπική ερεθιστική ή διαβρωτική δράση σε μια ειδική τοξική δράση της ουσίας (π.χ. ενζυμική αναστολή) με συνέπεια την πρόκληση συστηματικής δηλητηρίασης σε αλλεργικές αντιδράσεις λόγω υπερευαισθησίας σε αντιδράσεις λόγω ιδιοσυγκρασίας
Ενζυμική αναστολή οξεία ή χρόνια συστηματική δηλητηρίαση Η τοξικότητα οφείλεται σε συσσώρευση του υποστρώματος π.χ. οργανοφωσφορικοί εστέρες ανεπάρκεια του προϊόντος που παράγεται με την ενζυμική αντίδραση ανεπάρκεια κάποιας φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού π.χ. κυανιούχα
Αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής Νικέλιο Cr 6 + στοβρεγμένοτσιμέντο μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες. Μοιάζει με τη χρόνια ερεθιστική δερματίτιδα (οίδημα, ερυθρότητα, σπάσιμο του δέρματος, κνησμό, φλύκταινες και απολέπιση)
επιβραδυσμένη τοξικότητα πνευμονική ίνωση από paraquat μεσοθηλίωμα αμίαντος περιφερική πολυνευρίτιδα - ορισμένα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα της κατηγορίας των τριφωσφωρικών εστέρων
Οι τοξικές εκδηλώσεις κατά την χρόνια έκθεση οφείλονται: στην ικανότητα επηρεασμού διαφόρων φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού όπως η αναπαραγωγή, η αιμοποίηση. στην ικανότητα πρόκλησης μιας παθολογικής οντότητας όπως π.χ. ένα επαγγελματικό νόσημα στην εμφάνιση γενετικής μετάλλαξης, καρκινογένεσης ή ακόμα εμβρυοτοξικότητας και τερατογένεσης Στην ικανότητα πρόκλησης διαταραχών της συμπεριφοράς
αναστρέψιμη και μη αναστρέψιμη τοξικότητα Αν μια χημική ουσία προκαλεί παθολογική βλάβη σε ένα ιστό η ικανότητα του ιστού να αναγεννάται καθορίζει σε σημαντικό βαθμό αν η τοξικότητα της ουσίας στο συγκεκριμένο ιστό είναι αναστρέψιμη ή όχι. π.χ. το ήπαρ αναγεννάται, το ΚΝΣ όχι
Βλαπτικότητα= Η ικανότητα μιας χημικής ουσίας να προκαλεί βλάβη της υγείας η θάνατο όταν έρθει σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό Τοξικότητα Επικινδυνότητα= Η πιθανότητα μιας χημικής ουσίας να εκδηλώσει την βλαπτικότητα της κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες έκθεσης.
Επικινδυνότητα = έκθεση Χ τοξικότητα
Εκτίμηση της επικινδυνότητας βλαπτικότητα της ουσίας ιδιαιτερότητες του ατόμου που θα τη χρησιμοποιήσει [ηλικία, φύλο, κατάσταση υγείας, ιδιοσυγκρασία, υπερευαισθησία (γονίδια),εγκυμοσύνη, επάγγελμα] συνθήκες έκθεσης (δόση, οδός έκθεσης, διάρκεια και συχνότητα έκθεσης, συνέργεια με άλλες ουσίες)
Για κάθε χημική ουσία η οποία προορίζεται για συγκεκριμένη χρήση προκύπτει πάντα από τη συγκεκριμένη χρήση κάποια χρησιμότητα (όφελος benefit) σε συνδυασμό με υπάρχοντες η μη κινδύνους που σχετίζονται όχι με την τοξικότητα της ουσίας αλλά με τη συγκεκριμένη χρήση. Ο προσδιορισμός του λόγου Risk/benefit μπορεί γιατηνίδιαουσίαναδώσειδιαφορετικέςτιμές για διαφορετικές χρήσεις.
Risk/benefit ratio Εκφράζει την αξιολόγηση των ανεπιθυμήτων συνεπειών για τον άρρωστο που μπορεί να παρουσιασθούν από τη λήψη ενός φαρμάκου με αυτές που θα προκληθούν από την εξέλιξη της νόσου αν δεν ληφθεί το φάρμακο αυτό.
Ανάλυση risk/benefit Ο όρος λόγος κινδύνου προς όφελος για τον ασθενή συχνά χρησιμοποιείται. Ωστόσο, δεν υπάρχει αριθμητική πρόγνωση για το όφελος και τον κίνδυνο και στην πράξη δεν γίνεται μαθηματική διαίρεση ώστε να βρεθεί ο λόγος. Ένας πιο ακριβής όρος είναι η ανάλυση κινδύνου προς όφελος.
Ποιοι παράγοντες θα πρέπει να συνεκτιμηθούν κατά την αξιολόγηση του Risk/benefit ενός φαρμάκου παράγοντες που σχετίζονται με τη νόσο παράγοντες που σχετίζονται με το φάρμακο ιδιαιτερότητες του ατόμου συνθήκες έκθεσης oικονομικοί, πολιτικοί πολιτιστικοί (οινόπνευμα και οδήγηση, κάπνισμα και καρκίνος) δεοντολογικοί παράγοντες
Παράγοντες που σχετίζονται με την νόσο θεραπευτικός στόχος του φαρμάκου (αντικαρκινικό ή αναλγητικό, ανορεξιογόνο) άλλες εναλλακτικές θεραπείες (χλωραμφαινικόλη, DDT, θαλιδομίδη) η πορεία και η διάρκεια της νόσου η θνησιμότητα και η θνητότητα (βιδαραβίνη, χημειοθεραπευτικά )
Παράγοντες που σχετίζονται με το φάρμακο θεραπευτικό πλάτος (δακτυλίτιδα) πρόβλεψη και πρόληψη όλων των ανεπιθύμητων ενεργειών (πενικιλίνη)