ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ενότητα 2: Η ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Α.Ε.Α.Θ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΕΡΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας 1 Παρουσιάζεται το νέο στοιχείο που εισάγει η χριστιανική φιλοσοφία. Αφορά την πίστη, η οποία στηρίζεται στην αλήθεια που αποκαλύπτει ο Θεός στον άνθρωπο. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που ο φιλοσοφικά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν μπορεί να κατανοήσει, καθώς προσπαθεί να πετύχει τους στόχους του δια του λόγου. 4

Σκοποί ενότητας 2 Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις η αντιπαράθεση μεταξύ κοσμικής σοφίας και χριστιανικής πίστης θεωρείται αυτονόητη. 5

Περιεχόμενα ενότητας ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ 6

1.Διαφορά χριστιανικής και ελληνικής φιλοσοφίας Η χριστιανική φιλοσοφία ή χριστιανική μεταφυσική εισάγει ένα ριζικά νέο στοιχείο: Την πίστη, την υπέρ λόγο. Μια πίστη που στηρίζεται στην αλήθεια, που αποκαλύπτει ο Θεός στον άνθρωπο. Η φιλοσοφία: Προσπαθεί να πετύχει μια μεταβολή στη σκέψη που θα επιφέρει και τον ανάλογο φωτισμό στη βούληση. Το έργο αυτό προσπαθεί να το πετύχει δια του λόγου.

2.Διαφορά χριστιανικής και Ο χριστιανισμός: Ζητά από το Έλληνα να παραιτηθεί από τον λόγο και να δεχθεί την αλήθεια εξ αποκαλύψεως. Αυτή η αλήθεια θα φέρει τη ριζική μεταστροφή της βούλησης με την πίστη. Ο πραγματικός χριστιανός υποτάσσει τη θέλησή του στο θέλημα του Θεού (καινός άνθρωπος).

3.Διαφορά χριστιανικής και Έτσι, στον χριστιανισμό διαμορφώνεται ένας νέος τύπος ανθρώπου, ο οποίος: Δίνεται με τρόπο επιγραμματικό στην επί του Όρους Ομιλία, στους μακαρισμούς. Μακάριοι θεωρούνται: Οι πτωχοί τῷ πνεύματι. Οι πραείς. Οι πεινώντες και διψώντες τῇ δικαιοσύνῃ. Οι ελεήμονες.

4.Διαφορά χριστιανικής και Έτσι, στον χριστιανισμό διαμορφώνεται ένας νέος τύπος ανθρώπου, ο οποίος (συνέχεια): Οι καθαροί τῇ καρδίᾳ. Οι ειρηνοποιοί. Επίσης, όσοι αγαπούν τους εχθρούς τους, αγωνίζονται για την τελειότητα και πραγματοποιούν το θέλημα του Θεού.

5.Διαφορά χριστιανικής και Στο ευαγγέλιο: Ο θεωρητικός βίος και ο θεωρητικός άνθρωπος καταδικάζονται. Το κάλεσμα απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους. Ο άνθρωπος καλείται να ξεπεράσει τον εαυτό του σε μια ολοκληρωτική μεταστροφή της θέλησής του στηριγμένη στην πίστη. Με τη λύτρωση που θα φέρει η αλήθεια, που είναι πράξη και όχι θεωρία, θα καταλάβουν ότι ο Χριστός είναι η αλήθεια, η οδός και η ζωή.

6.Διαφορά χριστιανικής και Στην Α προς Κορινθίους Επιστολή ο απόστολος Παύλος αντιπαραθέτει την κοσμική σοφία με τη χριστιανική πίστη: Ο Έλληνας: o Αναζητούσε την τελειότητα με τη σοφία αυτού του κόσμου. o Πίστευε ότι η γνώση, η θεωρία είναι ή φέρνει στο άκρο αγαθό.

7.Διαφορά χριστιανικής και Στην Α προς Κορινθίους Επιστολή ο απόστολος Παύλος αντιπαραθέτει την κοσμική σοφία με τη χριστιανική πίστη (συνέχεια): Ο Χριστός: o Καλεί τον άνθρωπο να ξεπεράσει τον εαυτό του, και να δει ότι μέσα του κατοικεί ο Θεός. o Για τον χριστιανό το πιο σημαντικό στοιχείο του ανθρώπου είναι η βούληση. o Η μίμηση του Χριστού, ο σκοπός της ζωής του.

8.Διαφορά χριστιανικής και Ο απόστολος Παύλος δεν καταδικάζει απόλυτα τη γνώση, τη θεωρία. Καταδικάζει την πίστη ότι η γνώση, η θεωρία είναι ή φέρνει στο άκρο αγαθό. Η γνώση είναι μια σπουδαία λειτουργία όσο μένει μέσα στην ανθρώπινη περιοχή. Η κοσμική γνώση δεν βοηθάει στην κατανόηση των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό.

9.Διαφορά χριστιανικής και Η θύραθεν σοφία δένει τον άνθρωπο μ αυτόν τον κόσμο. Η ελληνική σοφία χαρακτηρίζει ως μωρία την πίστη στον Χριστό, που για τους χριστιανούς είναι η μόνη αληθινή σοφία.

10.Διαφορά χριστιανικής και Η διάκριση μεταξύ ἔξωθεν και ἡμετέρας φιλοσοφίας στην πατερική διδασκαλία είναι απόλυτη: Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος διακρίνει σαφώς την πρώτη από τη δεύτερη και υποστηρίζει ότι η πρώτη κατέχει σκιά της αλήθειας, ενώ η δεύτερη οδηγεί στον Θεό.

11.Διαφορά χριστιανικής και Η υποτίμηση της φιλοσοφίας από τους Καππαδόκες και από την πλειονότητα των Πατέρων δεν συνιστά πλήρη απόρριψη. Την εκτιμούν καθώς τη χρησιμοποιούν για τη σύλληψη και την ερμηνεία των αρχών των όντων, εφόσον ασχολούμενη με την ερμηνεία των δεδομένων της κτίσης συμβάλλει στην παιδεία του ανθρώπου. Παρ όλα αυτά η αληθινή φιλοσοφία, συνδεδεμένη πάντοτε με την πίστη, αφορά την αποκαλυπτόμενη αλήθεια του Θεού, που όταν βιώνεται από τους πιστούς μορφώνει «ἐν Χριστῷ» τον καινό άνθρωπο.

12.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό ως ιδανικό παραμένει πάντοτε η αρμονική σύνδεση μεταξύ θεωρίας και πράξης: Αυτό το κατορθώνουν οι δίκαιοι, εφόσον αναγνωρίζεται ότι στον χριστιανισμό οὐ γὰρ ἀκροαταὶ δικαιωμάτων Θεοῦ δίκαιοι παρὰ Θεῷ ἀλλ οἱ ποιηταὶ αὐτῶν (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Ὑπόμνημα εἰς τοὺς Ψαλμούς, P.G. 27, 484 Α).

13.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό ως ιδανικό παραμένει πάντοτε η αρμονική σύνδεση μεταξύ θεωρίας και πράξης (συνέχεια): Η θέση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον πρακτικό προσανατολισμό της χριστιανικής "εὐσέβειας", όπως προβάλλεται στη θεολογική σκέψη του Γρηγορίου του Θεολόγου, σύμφωνα με την οποία "οὐκ ἐν ῥήμασιν ἡμῖν, ἀλλ ἐν πράγμασιν ἡ εὐσέβεια" (Λόγος 29,13, P.G. 36, 92 Α).

14.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό ως ιδανικό παραμένει πάντοτε η αρμονική σύνδεση μεταξύ θεωρίας και πράξης (συνέχεια): Η πραγματική δύναμη που διαθέτουν οι χριστιανοί είναι η δύναμη των έργων και όχι των λόγων, ενώ η πνευματική - θεωρητική τους διδασκαλία συμπίπτει με την φιλοσοφία των πράξεων, "ἤττω σου τῶν λογισμῶν ἡ δύναμις τὰ ἔργα, τὰ γὰρ πρακτέα τῶν λεκτέων ἐστὶ φιλοσοφώτερα, καθάπερ καὶ ἐπιπονώτερα πράξεως παρούσης ὥσπερ οἱ λόγοι ἐξαστράπτουσι, ἔργων δὲ μὴ παρόντων, οἱ λόγοι τῶν ἔργων δύναμιν οὐκ ἀστράπτουσι" (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Λόγος πρὸς Εὐλόγιον μοναχὸν, P.G. 79, 1125 BC).

15.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό η ανθρώπινη σοφία αντιπαραβάλλεται με τη βασιλεία του Θεού: Η σοφία των ανθρώπων ως κοσμικό αγαθό δεν μπορεί να συγκριθεί με τον επουράνιο θησαυρό ή τα πνευματικά αγαθά. Οι χριστιανοί, που πραγματικά γεύτηκαν τη χάρη του Θεού και έχουν το σημάδι του σταυρού στον νου και στην καρδιά τους, θεωρούν τα πάντα απόβλητα και ασήμαντα.

16.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό η ανθρώπινη σοφία αντιπαραβάλλεται με τη βασιλεία του Θεού (συνέχεια): Γνωρίζουν ότι όλος ο γήινος κόσμος, όπως ο πλούτος, η δόξα και τα σοφά λόγια είναι σαν κάποια φαντασία, γιατί είναι ασταθή και ρευστά, αλλοιωτά και χωρίς στέρεα βάση, καθώς μεταβάλλονται και χάνονται. Για τους χριστιανούς ό,τι υπάρχει κάτω από τον ουρανό είναι ευκαταφρόνητο (Μακαρίου Αιγυπτίου, Ὁμιλία ΙΕ, PG34, 604D-605A).

17.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό η ανθρώπινη σοφία αντιπαραβάλλεται με τη βασιλεία του Θεού (συνέχεια): Συνεπώς τα σοφά λόγια είναι περιορισμένης αξίας γιατί υπόκεινται στη φθορά και στη μεταβολή, σε αντίθεση με την απόλυτη, άφθαρτη και αναλλοίωτη παρουσία της θείας χάρης.

18.Διαφορά χριστιανικής και Διαφορά χριστιανών-κοσμικών ως προς τον φωτισμό της γνώσης: Η ειδοποιός διαφορά τους έγκειται στο γεγονός ότι στους χριστιανούς ενεργεί μέσα τους η χάρη του Θεού. Η δωρεά του Αγίου Πνεύματος χαρίζεται ύστερα από αγώνα, υπομονή και μακροθυμία, και μετά από πολλούς πειρασμούς, αφού δοκιμασθεί η ελεύθερη θέληση με κάθε θλίψη.

19.Διαφορά χριστιανικής και Διαφορά χριστιανών-κοσμικών ως προς τον φωτισμό της γνώσης (συνέχεια): Όλη η πνευματική εργασία του ανθρώπου είναι η μεταβολή του γνωμικού θελήματος από φίλαυτο σε φιλάδελφο. Τότε μόνο ο άνθρωπος αξιώνεται να χαρεί την ελευθερία από τα πάθη, να γεμίσει από την υιοθεσία του Αγίου Πνεύματος και από την σοφία που είναι απρόσιτη στην ανθρώπινη διάνοια, γιατί στην αγιοπνευματική αυτή δωρεά μόνο οι αληθινοί χριστιανοί αξιώνονται να γίνουν μέτοχοι.

20.Διαφορά χριστιανικής και Αξιοσημείωτη είναι και η διάκριση μεταξύ φιλοσόφων και θεοσεβών: Οι Έλληνες φιλόσοφοι μαθαίνουν λόγους, ενώ οι θεοσεβείς αν και είναι ἀπαίδευτοι στον λόγο, ευφραίνονται και νιώθουν αγαλλίαση με τη χάρη του Θεού.

21.Διαφορά χριστιανικής και Αξιοσημείωτη είναι και η διάκριση μεταξύ φιλοσόφων και θεοσεβών (συνέχεια): Το επίμαχο ζήτημα είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορεί ο άνθρωπος να πετύχει τη μετοχή στη θεία ζωή. Αυτή η πραγματικότητα δεν επιτυγχάνεται με τη φιλοσοφία αλλά με τη συνεργία μεταξύ ανθρώπινης εργασίας και θείας βοήθειας. Με έργα και θεία δύναμη, λέγει η Αγία Γραφή, εγκαθίσταται η βασιλεία του Θεού στις ψυχές, όχι με λόγια.

22.Διαφορά χριστιανικής και Αξιοσημείωτη είναι και η διάκριση μεταξύ φιλοσόφων και θεοσεβών (συνέχεια): Οι σοφοί του κόσμου, οι οποίοι έχουν κοσμηθεί με γνώση, σύνεση και οξύτατο νου, μοιάζουν με μεγάλες πόλεις, που δεν ωφελούνται σε τίποτε από την σπουδαιότητά τους. Έτσι, οι σοφοί του κόσμου ενώ διέθεταν σύνεση και γνώση, δεν είχαν μέσα τους το Πνεύμα του Θεού.

23.Διαφορά χριστιανικής και Η στάση των σοφών στον λόγο του Θεού: Πολλές φορές οι σοφοί του κόσμου αντιστέκονται στον λόγο του Θεού, ενώ οι απλοϊκοί άνθρωποι τον αποδέχονται με μεγαλύτερη ευκολία. Στις περιπτώσεις αυτές φαίνεται ξεκάθαρα ότι η κοσμική σοφία γίνεται εμπόδιο στην θετική ανταπόκριση των ανθρώπων στον λόγο του Θεού.

24.Διαφορά χριστιανικής και Η στάση των σοφών στον λόγο του Θεού (συνέχεια): Ο Μακάριος ο Αιγύπτιος εξηγεί την αιτία που συμβαίνει αυτό. Όπως στον κόσμο, όταν προετοιμάζονται για πόλεμο, δεν πηγαίνουν εκεί οι σοφοί και οι μεγιστάνες, αλλά επειδή φοβούνται τον θάνατο μένουν πίσω, και μπαίνουν μπροστά οι φρουροί, οι φτωχοί, και οι αμαθείς. Όταν όμως νικήσουν τους εχθρούς παίρνουν από τον βασιλιά τα στεφάνια της νίκης και οι μεγάλοι βρίσκονται πίσω από αυτούς. Το ίδιο συμβαίνει και στον πνευματικό χώρο.

25.Διαφορά χριστιανικής και Η στάση των σοφών στον λόγο του Θεού (συνέχεια): Οι απλοί άνθρωποι, ακούγοντας από την αρχή τον λόγο του Θεού, τον εφαρμόζουν με ειλικρίνεια καρδιάς, και δέχονται από τον Θεό τη χάρη του Πνεύματος. Οι σοφοί όμως, που με λεπτομέρειες εξετάζουν τον λόγο του Θεού, αυτοί αποφεύγουν τον πόλεμο τον πνευματικό και δεν προοδεύουν, βρισκόμενοι έτσι πίσω από εκείνους που πολέμησαν και νίκησαν (Μακαρίου Αιγυπτίου, Ὁμιλία ΜΓ, PG34, 777ΑΒ).

26.Διαφορά χριστιανικής και Οι αληθινά σοφοί στον χριστιανικό κόσμο και ο ρόλος τους: Οι σοφοί του Θεού, δηλαδή οι πνευματικοί Πατέρες, λύνουν κάθε απορία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ως θεούμενοι οδηγούν τους ανθρώπους στα «βήματα» του Θεού και τους καθιστούν κοινωνούς των μυστηρίων Του. Συνεπώς, αληθινά σοφός είναι ο άνθρωπος που μετέχει στην αποκάλυψη των θείων μυστηρίων, η οποία του παρέχει την αληθινή σοφία, χωρίς όμως σε καμία περίπτωση να μεταβάλλει τη φύση του (Μακαρίου Αιγυπτίου, Ὁμιλία ΚΣΤ, PG34, 677ΑΒ).

27.Διαφορά χριστιανικής και Οι αληθινά σοφοί στον χριστιανικό κόσμο και ο ρόλος τους (συνέχεια): Αυτό σημαίνει ότι τελικά η σοφία στον χριστιανικό κόσμο εξαρτάται άμεσα από το φωτισμό του Κυρίου. Απέναντι στον σοφό των αρχαίων Ελλήνων, που είναι μέτρο και πρότυπο των ανθρώπων, οι Βυζαντινοί υψώνουν τον μυστικό, που ενώνει με νέους δεσμούς τη θεωρία με την πράξη.

28.Διαφορά χριστιανικής και Οι αληθινά σοφοί στον χριστιανικό κόσμο και ο ρόλος τους (συνέχεια): Ο μυστικός βλέπει τον άνθρωπο στεφανωμένο με τη δόξα του Θεού. Η κατάσταση αυτή δεν πραγματοποιείται με τη μετάδοση γνώσεων, αλλά με τη μεταστροφή της ανθρώπινης θέλησης, που επιλέγει να ταυτιστεί με τη θέληση του Θεού.

29.Διαφορά χριστιανικής και Η διαφορά αυτή φαίνεται ξεκάθαρα στο διαφορετικό περιεχόμενο που προσλαμβάνει η έννοια της εκστάσεως στη φιλοσοφία και στον χριστιανισμό. Η πλωτινική έκσταση: Ως μέθοδος προσέγγισης του θείου είναι πολύ στενά δεμένη με τη θεωρία. Ο άνθρωπος θεάται το Εν.

30.Διαφορά χριστιανικής και Η διαφορά αυτή φαίνεται ξεκάθαρα στο διαφορετικό περιεχόμενο που προσλαμβάνει η έννοια της εκστάσεως στη φιλοσοφία και στον χριστιανισμό. Η πλωτινική έκσταση (συνέχεια): Στην ἄρρητον ἐπαφὴν τοῦ ἀρρήτου ἑνός ή στη φυγὴν μόνου πρὸς μόνον η ψυχή αισθάνεται ότι βρίσκεται μπροστά στον Θεό και χαίρεται αυτή την παρουσία. Πρόκειται για παθητική κατάσταση. Η έκσταση στον μυστικό σημαίνει ότι η θέωσή του έχει επιτευχθεί.

31.Διαφορά χριστιανικής και Η διαφορά αυτή φαίνεται ξεκάθαρα στο διαφορετικό περιεχόμενο που προσλαμβάνει η έννοια της εκστάσεως στη φιλοσοφία και στον χριστιανισμό. Η πλωτινική έκσταση (συνέχεια): Ο άνθρωπος θεούται. Δημιουργεί έναν νέο τύπο ανθρώπου, τον άνθρωπο που ξεπέρασε τον εαυτό του και δέχθηκε μέσα του τον Θεό.

32.Διαφορά χριστιανικής και Η διαφορά αυτή φαίνεται ξεκάθαρα στο διαφορετικό περιεχόμενο που προσλαμβάνει η έννοια της εκστάσεως στη φιλοσοφία και στον χριστιανισμό. Η πλωτινική έκσταση (συνέχεια): Η χριστιανική έκσταση είναι μια δυναμική κατάσταση. Ο μυστικός δεν είναι ο παθητικός ενατενιστής, αλλά το όργανο της θείας θελήσεως ανάμεσα στους ανθρώπους γεμάτος ενέργεια και χάρη. Η πράξη είναι η ανώτατη μορφή ενέργειας και όχι μία εξασθένιση της θεωρίας.

33.Διαφορά χριστιανικής και Κάθε φορά που στη μυστική θεολογία των πατέρων γίνεται λόγος για άνοδο του ανθρώπου, για θεοπτία και νοητή κοινωνία με τον Θεό: Δεν πρέπει οι εκφράσεις αυτές να ερμηνεύονται σύμφωνα με το νοηματικό περιεχόμενο που κατέχουν στα φιλοσοφικά συστήματα. Η άνοδος του ανθρώπου δεν έχει προϋπόθεση τη φυσική συγγένεια της ανθρώπινης ψυχής με τη θεία ουσία αλλά, κυρίως και κατ εξοχήν, την κάθοδο του Θεού διαμέσου της αγάπης του και των ενεργειών του Αγίου Πνεύματος.

34.Διαφορά χριστιανικής και Επίσης, η διαφορά μεταξύ χριστιανικής και φιλοσοφικής κάθαρσης είναι ουσιαστική: Στον χριστιανισμό το αίτημα της κάθαρσης απευθύνεται σ ένα πλάσμα ετερούσιο από τη θεία πραγματικότητα, που μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι όχι μόνο εξαχρειώθηκε, αλλά και ανακαινίστηκε, ενώ στον φιλοσοφικό κόσμο η αναγκαιότητα της κάθαρσης οφείλεται στη σύνδεση της ψυχής, η οποία θεωρείται ομοούσιο κομμάτι της θείας πραγματικότητας, με το σώμα.

35.Διαφορά χριστιανικής και Επίσης, η διαφορά μεταξύ χριστιανικής και φιλοσοφικής κάθαρσης είναι ουσιαστική (συνέχεια): Υποστηρίζει λοιπόν ο Πλάτωνας ότι η ψυχή δεμένη με το σώμα όπως ο δεσμώτης στο σπήλαιο, μπορεί να λάβει γνώση της θείας πραγματικότητας και ύστερα με τη φιλοσοφία, την κάθαρση και τον θάνατο να φθάσει στη φυσική αιώνια πατρίδα της (Πολιτεία Ζ 517). Η ψυχή βρίσκεται σε συνεχή ανησυχία αναζητώντας τη λύτρωση και η κάθαρση την οδηγεί μετά τον θάνατο στη χωρίς σώμα αιώνια ζωή εἰς οἰκήσεως ἔτι τούτων καλλίους, ἅς οὔτε ῥάδιον δηλῶσαι οὔτε ὁ χρόνος ἱκανὸς ἐν τῷ παρόντι (Φαίδων 144 C).

36.Διαφορά χριστιανικής και Το έργο όμως της κάθαρσης είναι επίτευγμα των ὀλίγων τῶν φιλοσόφων (Φαίδων 67 D). Η αντίθεση μεταξύ θεολογίας και φιλοσοφίας είναι ευδιάκριτη. Στον φιλοσοφικό κόσμο η κάθαρση, έργο των ολίγων - φιλοσόφων, σημαίνει τη λύτρωση του πνεύματος από την ύλη, ενώ στον χριστιανισμό αφορά την ανάταση - εξύψωση της ύλης, δηλαδή ολόκληρης της ψυχοσωματικής υπόστασης του κτιστού ανθρώπινου όντος, και απευθύνεται σ ολόκληρο το γένος των ανθρώπων.

37.Διαφορά χριστιανικής και Η Εκκλησία δεν είναι σχολή του τύπου των ελληνικών φιλοσοφικών σχολών, όπου η αλήθεια κατέχεται και παραδίδεται από ορισμένους ειδήμονας προς τους εκλεκτούς, αλλά κοινότητα, όπου η αλήθεια βιώνεται ως ανάγκη μεταξύ των πιστών ανεξάρτητα από τις διανοητικές δυνάμεις τους.

38.Διαφορά χριστιανικής και Ο φωτισμός της γνώσης και η δεκτικότητα του υποκειμένου: Σύμφωνα με τη νομοτέλεια της πνευματικής ζωής Ὥσπερ ἡ μαγνίτης λίθος διὰ φυσικῆς δυνάμεως ἐν αὐτῇ κεκρυμμένης τὸν σίδηρον πρὸς αὐτὴν ἕλκει οὕτως καὶ ἡ ἁγία γνῶσις τὸν νοῦν τὸν καθαρόν (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Γνωστικὰ Κεφάλαια ΙΙ, 34, Frank. σ. 153). Συνεπώς, η δεκτικότητα του λαμβάνοντος προσδιορίζεται από την πράξη της κάθαρσης: Καιρὸς δὲ αὐτοῦ τοῦ διδόναι ἡ τοῦ λαμβάνοντός ἐστιν ἐπιτηδειότης (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Σχόλια εἰς τοὺς Ψαλμούς, P.G. 12, 1089 A).

39.Διαφορά χριστιανικής και Ο φωτισμός της γνώσης και η δεκτικότητα του υποκειμένου (συνέχεια): Ο καιρὸς τοῦ διδόναι" σημαίνει την αποστολή του αγιοπνευματικού φωτισμού: Φωτίζει δὲ ἡμᾶς ἄνωθεν ὁ Θεὸς τὸ Πνεῦμα ἡμῖν καταπέμψας ἐξ οὐρανῶν (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Ὑπόμνημα εἰς τοὺς Ψαλμούς, P.G. 27, 341 D).

40.Διαφορά χριστιανικής και Στον χριστιανισμό το μέτρο δεν αφορά τον χαρακτήρα της γνώσης αλλά τα αξεπέραστα όρια της κτιστής ύπαρξης, που επιθυμεί τη μετοχή στη γνώση του Θεού. Ως υποκείμενο της γνώσης ο άνθρωπος έχει περιορισμένη δεκτικότητα γιατί είναι κτιστός, ενώ το αντικείμενο που προσπαθεί να προσπελάσει άκτιστο.

41.Διαφορά χριστιανικής και Το μέτρο δεν προσδιορίζει τη γνώση, που είναι άμετρη, αλλά τον υποδοχέα της. Η γνώση παρομοιάζεται με τη βροχή, που αν και δεν μπορεί η ίδια να μετρηθεί, μετριέται στα δοχεία που τη δέχτηκαν (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Σχόλια εἰς τοὺς Ψαλμούς, P.G. 12, 1213 BC). Έτσι, ο άκτιστος και ακατάληπτος Θεός κατανοείται "ὡς ἐφικτὸν" από τα κτίσματα, σύμφωνα πάντοτε με το βαθμό της προσωπικής τους προετοιμασίας.

42.Διαφορά χριστιανικής και Η πνευματική γνώση ή θεωρία των όντων, γνωστή και ως θεωρία: Συνδέεται άμεσα με αυτό που ονομάζεται γνῶσις Χριστοῦ. Η γνώση του Χριστού προϋποθέτει τη λειτουργία της ορατικής δύναμης του νου, και γι αυτό θεάται μόνο από τους καθαρούς (Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Γνωστικὰ Κεφάλαια ΙV, 90, Frank. σ. 317). Τελικά, η γνῶσις τοῦ Χριστοῦ δεν είναι διανοητική αλλά εμπειρική.

43.Διαφορά χριστιανικής και Η πνευματική γνώση ή θεωρία των όντων, γνωστή και ως θεωρία (συνέχεια): Η πίστη δεν ανακαλύφθηκε, δεν αποτελεί εύρημα, ούτε επίτευγμα της έρευνας του ανθρώπου. Η πίστη, όπως τονίζει ο απόστολος Παύλος, ἦλθε και ἐδόθη ή όπως επισημαίνει ο απόστολος Ιούδας παραδόθη ἅπαξ τοῖς ἁγίοις. Η δύναμη της χριστιανικής πίστης κυριαρχεί, μόνο μ αυτήν ο άνθρωπος προχωρεί στην υπέρβαση του όντος με την πραγμάτωση του δέοντος.

44.Διαφορά χριστιανικής και ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Ποιο είναι το νέο στοιχείο που εισάγει η χριστιανική μεταφυσική; Ποια η διαφορά μεταξύ φιλοσοφίας και χριστιανισμού όσον αφορά τον στόχο και τα μέσα επίτευξής του; Ποια είναι η στάση του αποστόλου Παύλου και των Καππαδοκών απέναντι στην κοσμική γνώση; Πώς εκφράστηκε η εὐσέβεια στον χριστιανισμό και τι φανερώνει για τον χριστιανικό τρόπο ζωής;

45.Διαφορά χριστιανικής και ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Για ποιο λόγο η ανθρώπινη σοφία αντιπαραβάλλεται με τη Βασιλεία του Θεού; Σε τι διαφέρουν οι χριστιανοί από τους κοσμικούς ως προς τον φωτισμό της γνώσης; Ποια είναι η στάση των σοφών στον λόγο του Θεού; Ποιοι είναι αληθινά σοφοί για τους χριστιανούς και ποιος ο ρόλος τους στη λειτουργία της εκκλησιαστικής κοινότητας;

46.Διαφορά χριστιανικής και ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Με ποιον τρόπο στη μυστική θεολογία πραγματοποιείται η άνοδος του ανθρώπου στον Θεό; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ χριστιανικής και φιλοσοφικής κάθαρσης;

47.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Το νέο στοιχείο που εισάγει η χριστιανική φιλοσοφία είναι η πίστη, η οποία υπερβαίνει την ανθρώπινη λογική γιατί στηρίζεται στην αλήθεια που φανερώνει ο Θεός στον άνθρωπο.

48.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 2. Στόχος της φιλοσοφίας είναι να αποκτήσει ο άνθρωπος τη γνώση, τη θεωρία, που θα συντελέσει στη μεταβολή της σκέψης του με αποτέλεσμα την τελική αναγωγή του στο απόλυτο αγαθό. Από την άλλη στόχος του χριστιανισμού είναι να αποδεχτεί ο άνθρωπος ελεύθερα την αλήθεια της θείας αποκάλυψης, που θα μεταστρέψει την θέλησή του με αποτέλεσμα την αυτεξούσια υποταγή του στο θέλημα του Θεού. Και ενώ η φιλοσοφία ως μέσο επίτευξης του σκοπού της χρησιμοποιεί τον λόγο, ο χριστιανισμός υιοθετεί την πίστη.

49.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 3. Ο απόστολος Παύλος και οι Καππαδόκες δεν καταδικάζουν τη γνώση, αλλά την πίστη ότι η γνώση μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στο απόλυτο αγαθό. Ιδιαίτερα οι Καππαδόκες διακρίνουν μεταξύ «ἔξωθεν» και «ἡμετέρας φιλοσοφίας» και υποστηρίζουν ότι η πρώτη κατέχει σκιά της αλήθειας, ενώ η δεύτερη οδηγεί στον Θεό. Η υποτίμησή της «ἔξωθεν φιλοσοφίας» δεν φτάνει στην πλήρη απόρριψή της, καθώς γίνεται αποδεκτό ότι ασχολούμενη με την ερμηνεία των δεδομένων της κτίσης συμβάλλει θετικά στην παιδεία του ανθρώπου.

13.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 3. (συνέχεια). Αποτελεί σπουδαία λειτουργία όσο περιορίζεται στα δεδομένα της κτίσης. Ωστόσο, μόνο η «ἡμετέρα φιλοσοφία» μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να κατανοήσει τις σχέσεις του με τον Θεό, τον εαυτό του, τον συνάνθρωπο και τον κόσμο και να μορφώσει μέσα του τον «καινό άνθρωπο». 4. Η «εὐσέβεια» στον χριστιανικό κόσμο εκφράζεται ως η απόλυτη σύζευξη μεταξύ θεωρίας και πράξης, καθώς υπογραμμίζεται ότι "οὐκ ἐν ῥήμασιν ἡμῖν, ἀλλ ἐν πράγμασιν ἡ εὐσέβεια", δηλαδή δεν αφορά τα λόγια αλλά τα πραγματικά δεδομένα. Έτσι φανερώνεται ότι η πραγματική δύναμη που διαθέτουν οι χριστιανοί είναι η σύμπτωση μεταξύ διδασκαλίας και πράξης, θεωρίας και εφαρμογής, λόγων και έργων.

51.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 4. Η εὐσέβεια στον χριστιανικό κόσμο εκφράζεται ως η απόλυτη σύζευξη μεταξύ θεωρίας και πράξης, καθώς υπογραμμίζεται ότι οὐκ ἐν ῥήμασιν ἡμῖν, ἀλλ ἐν πράγμασιν ἡ εὐσέβεια, δηλαδή δεν αφορά τα λόγια αλλά τα πραγματικά δεδομένα. Έτσι φανερώνεται ότι η πραγματική δύναμη που διαθέτουν οι χριστιανοί είναι η σύμπτωση μεταξύ διδασκαλίας και πράξης, θεωρίας και εφαρμογής, λόγων και έργων.

52.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 5. Η ανθρώπινη σοφία αντιπαραβάλλεται με τη Βασιλεία του Θεού για να φανερωθεί η σχετικότητα, η αστάθεια, η φθαρτότητα, η τρεπτότητα και η ρευστότητά της, χαρακτηριστικά που δικαιολογούν γιατί η αξία της είναι περιορισμένη μπροστά στην απόλυτη, άτρεπτη και άφθαρτη πραγματικότητα της θείας παρουσίας, δηλαδή της Βασιλείας του Θεού.

53.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 6. Η διαφορά μεταξύ χριστιανών και κοσμικών ως προς τον φωτισμό της γνώσης είναι αγεφύρωτη, τόσο όσο και η διάκριση μεταξύ Θεού και κόσμου. Ο φωτισμός των χριστιανών προέρχεται από τη θεία πραγματικότητα, ενώ των κοσμικών από τη δημιουργημένη. Η θεία χάρη ενεργεί και φωτίζει τους χριστιανούς με τη σοφία, που είναι απρόσιτη στους κοσμικούς. Το είδος αυτό της γνώσης συγκαταλέγεται στις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, που σημαίνει ότι καμία ανθρώπινη ικανότητα ή δύναμη δεν μπορεί να κατακτήσει μια πραγματικότητα που υπερβαίνει τα κοσμικά όρια.

54.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 6. (συνέχεια). Φυσικά ο φωτισμός της γνώσης εξαρτάται από τη δεκτικότητα του ὑποδεχομένου, που φανερώνει ότι ο άκτιστος Θεός κατανοείται ὡς ἐφικτὸν από τα κτίσματα, σύμφωνα πάντοτε με το βαθμό της προσωπικής τους προετοιμασίας.

55.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 7. Πολλές φορές οι σοφοί του κόσμου σε αντίθεση με τους απλοϊκούς αντιστέκονται στον λόγο του Θεού. Έτσι η κοσμική σοφία γίνεται εμπόδιο στη σχέση τους με τον Θεό, γιατί εξετάζουν με λεπτομέρειες την κάθε λέξη με αποτέλεσμα να χάνονται στην έρευνα του θείου λόγου και να αυτοαποκλείονται από τη δυνατότητα της θείας μέθεξης.

56.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 8. Οι αληθινά σοφοί στον χριστιανικό κόσμο είναι οι μυστικοί, που ενώνουν τη θεωρία με την πράξη, οι θεόπτες των θείων μυστηρίων, που καθοδηγούν τους ανθρώπους στα βήματα του Θεού, τους μυσταγωγούν στα μυστήριά Του και τους εμπνέουν την υπακοή στο θέλημά Του.

57.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 9. Στη μυστική θεολογία η άνοδος του ανθρώπου προς τον Θεό πραγματοποιείται με την κάθοδο του Θεού διαμέσου της αγάπης Του και των ενεργειών του Αγίου Πνεύματος. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο στις δικές του δυνάμεις. Ωστόσο, στην ανθρώπινη ευθύνη έγκειται η ανταπόκριση στο θέλημα του Θεού, η διάθεση ανάληψης πνευματικού αγώνα και η επιδίωξη της ψυχοσωματικής του κάθαρσης.

58.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 10. Το αίτημα της κάθαρσης μεταξύ χριστιανισμού και φιλοσοφίας έχει διαφορετική αιτία, περιεχόμενο και προορισμό. Στον χριστιανισμό το αίτημα της κάθαρσης απευθύνεται σ ένα πλάσμα ετερούσιο από τη θεία πραγματικότητα, που μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι όχι μόνο εξαχρειώθηκε, αλλά και ανακαινίστηκε, ενώ στον φιλοσοφικό κόσμο η αναγκαιότητα της κάθαρσης οφείλεται στη σύνδεση της ψυχής, ομοούσιο κομμάτι της θείας πραγματικότητας, με το σώμα.

59.Διαφορά χριστιανικής και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ : 10. (συνέχεια). Έτσι ενώ στον φιλοσοφικό κόσμο η κάθαρση, έργο των ολίγων - φιλοσόφων, σημαίνει τη λύτρωση του πνεύματος από την ύλη, στον χριστιανισμό αφορά τη μεταμόρφωση ολόκληρης της ψυχοσωματικής υπόστασης του ανθρώπου, και απευθύνεται σ ολόκληρο το γένος των ανθρώπων.

60.Διαφορά χριστιανικής και ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΑΤΑΚΗΣ, Βασίλειος. Η ελληνική και πατερική Βυζαντινή Φιλοσοφία. 1η εκδ. Αθήνα: Αρμός, 2000. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013. http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/tatakis/index.htm http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/benakis_byz_erev na.html

Τέλος Ενότητας

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2012. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 68

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 69

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 70

Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες. ΤΑΤΑΚΗΣ, Βασίλειος. Η ελληνική και πατερική Βυζαντινή Φιλοσοφία. 1η εκδ. Αθήνα: Αρμός, 2000. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013. 71