Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΚΙΒΩΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΝΙΚΗΤΑΣ ΧΙΩΤΙΝΗΣ Καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας Θα επιχειρήσουµε την προσέγγιση της βαθύτερης διάστασης - δηλαδή της πραγµατικής σηµασίας των- ευρύτατα, αλλά, κατά τη γνώµη µας, επιπόλαια, σήµερα, χρησιµοποιούµενων όρων Πολιτισµός Πολιτιστικό περιβάλλον, του ρόλου που εκ φύσεως και θέσεως η αρχιτεκτονική είχε και έχει στην οικοδόµηση αυτού του Πολιτισµού και να θέσουµε την προβληµατική για τον Πολιτιστικό ρόλο του τουρισµού στη σηµερινή ολοένα και περισσότερο παγκοσµιοποίηση των κοινωνιών. Ο Πολιτισµός λοιπόν, είναι, πρώτ απ όλα, νοηµατοδότηση της Ζωής και θέσπιση προτεραιοτήτων, που προκύπτουν από τον τρόπο θεώρησης της ανθρώπινης Ύπαρξης, του Κόσµου, της Ιστορίας. Μια σε βάθος εξερεύνηση στην ιστορία της Αρχιτεκτονικής επιβεβαιώνει το γεγονός ότι αυτή υπήρξε ένα από τα σηµαντικότερα µέσα, που ο άνθρωπος χρησιµοποίησε στην προσπάθειά του να ενσωµατωθεί στο Σύµπαν και το Χρόνο, υπήρξε πάντα, η εικόνα της αέναης γενετικής της Ιστορίας πλανώµενης και περιπλανώµενης, - όπως θάλεγε ο Αξελός -, της αναζήτησης του νοήµατος, αν όχι και της προϋπόθεσης του ίδιου του βίου. Η Αρχιτεκτονική υπήρξε η εικόνα της Κοσµικής παρουσίας του Ανθρώπου, ένα από τα κύρια µέσα του στην ζωτική γι αυτόν αναζήτηση υπαρξιακής ταυτότητας, στην ζωτική γι αυτόν αναζήτηση επέκτασης της χωρικής και της χρονικής του εµβέλειας, στην αναζήτηση Κοσµικής και Ιστορικής υπόστασης. Πολλά αρχιτεκτονικά έργα, κτίρια ή οικιστικά σύνολα, επίσηµα ή λαϊκά, του απώτερου αλλά και του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά και τόποι ιστορικά και συµβολικά φορτισµένοι, συνιστούν Κιβωτούς πολιτισµού, φορείς δηλαδή, πολιτιστικών προτάσεων περασµένων κοινωνιών, µε τον τρόπο που ορίσαµε προηγουµένως τον όρο Πολιτισµό. Η παρουσία τέτοιων πολιτιστικών προτάσεων ίσως να µην είχε καµία σηµασία σε εποχές που οι κοινωνίες θα ήταν στέρεα φιλοσοφικά θεµελιωµένες και έτσι ένα κοινό υπαρξιακό πεδίο αναφοράς θα έδινε στους ανθρώπους νόηµα ζωής, υπαρξιακή ταυτότητα και σιγουριά. εν φαίνεται όµως πως η σηµερινή ανθρωπότητα εµπίπτει στην περίπτωση αυτή: αντιθέτως φαίνεται να έχει περιπέσει σε ένα λαβύρινθο ιδεών παλαιών και νέων, αδυνατώντας να βρει µέσα σ αυτόν υπαρξιακό νόηµα και σταθερούς στόχους ζωής, φαίνεται να έχει περιπέσει σε ένα οντολογικό κενό. Τα τελευταία χρόνια -αναφερόµαστε στην περίοδο από την µεταµοντέρνα ως τη σύγχρονη εποχή- φαίνεται πως το αδιέξοδο αυτής της οντολογικής σύγχυσης συνειδητοποιείται όλο και περισσότερο και ότι, οι λαοί πεισµατικά αρνήθηκαν και εξακολουθούν να αρνούνται, να ενταχθούν στις πολιτιστικές προτάσεις της νεωτερικής δυτικής διανόησης και επιµένουν να αναφέρονται σε νοήµατα και αξίες του παρελθόντος µε οικουµενική αξία. Ξεκινώντας από τον Malraux, που µόχθησε να κάνει την ανατολική παράδοση γνωστή στη ύση, ολοένα και περισσότεροι διανοητές του δυτικού κόσµου στρέφονται στις παλιές παραδόσεις οι οποίες είναι προικισµένες µε οικουµενική αξία, π.χ. µε τους πολιτιστικούς ή οντολογικούς υπαινιγµούς που ενυπάρχουν σε αυτές. Πραγµατικά, προτρέπουν τις περιφέρειες ν αναπτύξουν τον πολιτισµό τους, αρχικά, υπό τη µορφή που ο τελευταίος έχει επιβιώσει ως σήµερα δυνάµει των παραδόσεών του, και, συνεπώς, να εδραιώσουν µια επικοινωνία µεταξύ του πολιτισµού τους και του κυρίαρχου, όπως εµφανίζεται, δυτικού πολιτισµού. Είναι φανερό ότι η διατήρηση και προώθηση των Κιβωτών πολιτισµού που προαναφέρθηκαν και ο ρόλος που διαδραµάτισαν οι αρχιτέκτονες -και άλλοι επαγγελµατίες, είναι µεγάλης σπουδαιότητας. Ακόµη περισσότερο, ο Τουρισµός µπορεί να εξελιχθεί σε µια πολιτιστική επικοινωνία, διαδραµατίζοντας πρωταγωνιστικό πολιτιστικό ρόλο.
ARCHITECTURE AS ARK OF CULTURE AND TOURISM AS CULTURAL COMMUNICATION NIKITAS CHIOTINIS Dr. Architect- Professor at the Technological Educational Institute of Athens The suggested topic will endeavor an approach of the deeper dimension, i.e. the real essence, of the widely -and yet, from our perspective, superficially- used terms Civilization - Cultural Environment, as well as of the deeper role played by architecture in the past and in the present owing to its nature and placement in the scheme of things. The essential Cultural role of tourism in the context of todays accelerating globalization of societies will also be brought into question. Civilization first and foremost imbues Life with meaning; it constitutes the institution of priorities, emanating from the Conception of the World, History and human Existence. An indepth exploration of the history of Architecture attests to the fact that Architecture has principally and par excellence been one of the means man employed in his attempt to be incorporated in Space and Time, --in the Cosmos and History-, that is, what he perceived each time as Cosmos and History has always been the image of the perennial genesis of History, the drifting, -as Axelos would point out- pursuit of meaning, if not of the prerequisite for life itself. It has always constituted the reflection of Man s cosmic presence, one of the fundamental means employed in his vital search for an existential identity, in his vital pursuit to enhance his space and time range, to acquire a Cosmic and Historical hypostasis. Many architectural works, buildings or residential complexes of the remote and recent past displaying an official or popular characters constitute Arks of Civilization, that is, they are vehicles of cultural suggestions of past societies, based on the aforementioned definition of Civilization. Probably, the presence of such cultural suggestions did not matter in times when societies were endowed with a solid philosophic foundation; therefore, a common existential field of reference ensured individuals a life meaning, an existential identity and security. Yet, in contemporary life, humanity does not seem to fall in this category: on the contrary, it appears to be entangled in a maze of old and new ideas, unable to discern an existential meaning and to determine definite goals for life, it actually seems to have fallen into an ontological void. In recent years, -we chronologically refer to the post-modern and contemporary era- it appears that the expanding intellectual circles grow more and more aware of this impasse, while people stress from the outset of this ontological confusion the fact that people have obstinately refused to be a part of it. Starting from Malraux, who strove to make the eastern Tradition known to the West, more and more intellectuals of the Western World turn to the old traditions which are endowed with ecumenical value, i.e. to the cultural or ontological suggestions which are intrinsic to them. They actually urge regions to develop their own civilization first, in the form the latter has survived into the present by virtue of its traditions, and subsequently to establish a communication between their civilization and the dominating, as it appears, western culture. It is quite evident that the conservation and promotion of the arks of civilization which we discussed earlier and the role played by architects --and certainly by other individuals, also-- assumes great significance. Moreover, Tourism may grow into a cultural communication, likely to play a pivotal cultural role. ΕΙΣΗΓΗΣΗ
Θα προσπαθήσουµε να δούµε τη βαθύτερη διάσταση - δηλ. την πραγµατική σηµασίατων ευρύτατα, αλλά, κατά τη γνώµη µας, επιπόλαια, σήµερα, χρησιµοποιούµενων όρων Πολιτισµός Πολιτιστικό περιβάλλον, τον ρόλο που εκ φύσεως και θέσεως η αρχιτεκτονική είχε στην οικοδόµηση αυτού του «Πολιτισµού» αλλά και εξακολουθεί να έχει, και να θέσουµε την προβληµατική για τον Πολιτιστικό ρόλο του «τουρισµού» στην σηµερινή ολοένα και περισσότερο «παγκοσµιοποίηση» των κοινωνιών : Ο Πολιτισµός λοιπόν είναι πρώτ απ όλα νοηµατοδότηση της Ζωής και θέσπιση προτεραιοτήτων, που προκύπτουν από τον Τρόπο θεώρησης της ανθρώπινης Ύπαρξης, του Κόσµου, της Ιστορίας. Η Αρχιτεκτονική τώρα, ο διαµορφωµένος και σηµασιοδοτηµένος δηλ. από τον άνθρωπο χώρος Κατοικίας του - Κατοικίας µε την έννοια που ο Heidegger διαλεύκανε τον όρο 1 - συµµετείχε και εξακολουθεί να συµµετέχει καθοριστικά στην οικοδόµηση αυτού του πολιτισµού, στην σηµασιοδότηση µάλλα λόγια της ίδιας του της ζωής, στην σηµασιοδότηση της σχέσης του µε τον Χώρο και τον Χρόνο, µε τον Κόσµο και την Ιστορία. Η Αρχιτεκτονική υπήρξε πάντοτε «η πορεία από τα µέσα προς τα έξω», όπως έλεγε ο Le Corbusier, µε την συµπλήρωση όµως πως αυτό το «µέσα» είναι τελικώς ο ίδιος ο Άνθρωπος, ενώ αυτό το «έξω» είναι αυτό που ο Άνθρωπος θεωρεί κάθε φορά ως Κόσµο,δηλ. την θεωρούµενη ως Πραγµατικότητα-φυσικό (χωρικό και χρονικό) πλαίσιο ύπαρξής του. Αυτό το «έξω» δεν ήταν παρά ο Κόσµος µε τον οποίον ο Άνθρωπος προσπαθούσε να έρθει σε επικοινωνία ή συνδιαλλαγή, εξ αιτίας της ανάγκης του να επεκτείνει την χωρική και χρονική του εµβέλεια προς αυτόν τον προαιώνιο και παντοτινό Χώρο και Χρόνο, ή αυτήν την προαιώνιο υπερ-χρονική και υπερ-χωρική ή α-χρονική και α-χωρική πραγµατικότητα, την Εκπορεύουσα Αρχή του Παντός, ή ότι άλλο αυτός ο Κόσµος σήµαινε γι αυτόν. Η ιστορία δείχνει µάλιστα πως αυτή η ανάγκη του Ανθρώπου υπήρξε γι αυτόν βασική, αν όχι η βασικότερη προτεραιότητα ή και προϋπόθεση του ίδιου του του βίου, θεµελιώδης της ίδιας της ανθρώπινης φύσης ανάγκη, ανάγκη να θεωρεί ο Άνθρωπος τον εαυτό του εντός ενός προϋπάρχοντος Όλου, εντός ενός Κόσµου και µιας Ιστορίας απ όπου αντλεί ρόλο και λόγο προσωπικής υπάρξεως. Η Αρχιτεκτονική υπήρξε η εικόνα της Κοσµικής παρουσίας του Ανθρώπου, υπήρξε πάντα ένα από τα κύρια µέσα του στην ζωτική γι αυτόν αναζήτηση υπαρξιακής ταυτότητας, στην ζωτική γι αυτόν αναζήτηση επέκτασης της χωρικής και της χρονικής του εµβέλειας, στην ζωτική γι αυτόν αναζήτηση Κοσµικής και Ιστορικής υπόστασης. Υπήρξε πάντα η εικόνα της αέναης γενετικής της Ιστορίας πλανώµενης και περιπλανώµενης όπως θάλεγε ο Αξελός αναζήτησης του νοήµατος αν όχι και της προϋπόθεσης του ίδιου του βίου. Αλλά και εξακολουθεί να είναι. Η Αρχιτεκτονική της προϊστορίας έθετε τον Άνθρωπο σε συνδιαλλαγή µε τον τότε Κόσµο (του), που υπήρξε κατ αρχήν η χαοτική, η άνευ διευθύνσεων και προσανατολισµού πραγµατικότητα, στην συνέχεια η αποτύπωση του άπειρου κόσµου των άστρων. Η αρχιτεκτονική της Αιγύπτου ενέτασσε τον Άνθρωπο και τον γήινο χώρο και χρόνο του, στον προαιώνιο και σταθερό Χώρο και Χρόνο, στον Κόσµο όπως αυτός τότε του φανερωνόταν ή γινόταν αντιληπτός.η τότε Αρχιτεκτονική µιµείτο ή εντασσόταν στους προαιώνιους και σταθερούς νόµους του Κόσµου αυτού, νόµους που πάσχιζε ο άνθρωπος να καταγράψει. Η Ελληνική αρχιτεκτονική υπήρξε η άρθρωση του Ανθρώπου µε τον τότε µυθικό ανθρωποκεντρικό Κόσµο, όπως αυτός ερµηνευόταν από τους µύθους και τους φιλοσόφους. Η αρχιτεκτονική της άπω Ανατολής έφερε τον Άνθρωπο σε συνδιαλλαγή µε την κοσµική πραγµατικότητα όπως αυτή συνελήφθη από τους µεγάλους µύστες, µυώντας τον στο χορό του κενού και του απείρου. Η αρχιτεκτονική της Χριστιανικής Ανατολής υπήρξε η άρθρωση του Ανθρώπου µε τον Προσωπικό Θεϊκό Κόσµο, υπήρξε η κιβωτός όπου ο πιστός καλλιεργούσε την σχέση του µε τον Θεό, καθόσον αυτό αποτελούσε σαφώς πρώτιστη και ζωτική προτεραιότητα του βίου του. Στους δύο-τρεις τελευταίους αιώνες, παρόλη τη σύγχυση που επικράτησε περί του ζητουµένου της Αρχιτεκτονικής και κάθε άλλης µορφής Τέχνης, οι αρχιτέκτονες και οι υπόλοιποι λειτουργοί της Τέχνης στην εκάστοτε φιλοσοφική θεµελίωση των κοινωνιών απευθύνοντο. Η δυτική αρχιτεκτονική των νεωτερικών χρόνων - µιλάµε εδώ γι αυτήν που τα εγχειρίδια της ιστορίας θεωρούν σαν 1 Heidegger Martin, Essais et conferences, ch. Batir, Habiter, Penser, ed. Gallimard, Paris 1958.
τέτοια - προσπάθησε να κατακτήσει ή να επικοινωνήσει µε τον νευτώνιο Κόσµο, θεωρώντας πως αυτή υπήρξε η φιλοσοφική θεµελίωση του νεωτερικού Ανθρώπου.Οµοίως, η αρχιτεκτονική του πρώτου µισού του ΧΧου αιώνα προσπάθησε να εκφράσει την χωροχρονική πραγµατικότητα του Einstein, ενώ η σηµερινή «αποδόµηση»,συνάδει απολύτως µε τις σηµερινές εξελίξεις της Φυσικής και µε την σταδιακή απόρριψη από την σηµερινή διανόηση των θεµελίων της Νευτώνιας Εκδοχής, δηλ. τον απόλυτο χώρο και τον απόλυτοχρόνο 2. Η λεγόµενη «λαϊκή» τέλος αρχιτεκτονική (πολλές φορές χρησιµοποιούµε τον αδόκιµο όρο «ανώνυµη»), εξ αιτίας της αδυναµίας της δυτικής νεωτερικής διανόησης να πείσει τους λαούς για την αλήθεια της νέας κοσµοεικόνας,εµµένει σε πολιτιστικές προτάσεις του παρελθόντος, «διαφυλάττοντας εν πρωτογόνω αλλ αγνοτάτη µορφή πανάρχαιες ουσίες» - όπως έλεγε ο Πικιώνης. Ως Ελληνες µάλιστα θα πρέπει να είµαστε περισσότερο συνειδητοποιηµένοι στην σπουδαιότητα αυτής της «λαϊκής» ή «ανώνυµης» Τέχνης-Κιβωτού της Παράδοσης, δηλ. περασµένων νοηµάτων και αξιών που όχι µόνο επέζησαν ως «συλλογικό ασυνείδητο», όπως θάλεγε ο Γιουγκ, αλλά καλούνται τώρα να παίξουν ιστορικό ρόλο, όπως θα δούµε παρακάτω. Η ίδια η ύπαρξη του νεοελληνικού κράτους εν πολλοίς οφείλεται σ ένα λαϊκό συλλογικό υπερτοπικό και υπερχρονικό δηλ. ιστορικό ασυνείδητο, πέραν κάθε εφήµερης συγκυρίας και κοσµικής εξουσίας, σ αυτό που σήµερα σχηµατικώς αποκαλούµε Παράδοση στην διαφύλαξη της οποίας συµµετείχε καθοριστικά ο Τόπος. Ο Τόπος όπως αυτός έχει σηµασιοδοτηθεί από τα ταπεινά σπίτια της ελληνικής υπαίθρου, που ο µετανοηµένος Le Corbusier του 35 διαπίστωνε πως «φαίνεται σαν να υπήρχαν πάντα στον τόπο αυτόν» για θεόκτιστα κάνει λόγο ο Κωσταντινίδης -από τη δια-κόσµηση των σιδεριών στα µπαλκόνια,από τις αυλές µε τα Κοσµικά βωτσαλωτά ή τα ασπρόµαυρα πλακάκια, τις συµβολικά φορτισµένες εξώπορτες, τα ρόπτρα και τα υπέρθυρα, από το αρχαίο ελληνικό θέατρο που ως «µίµηση πράξεως σπουδαίας και τελείας» επιζεί στην Ορθόδοξη Λειτουργία των εκκλησιών, όπως µας βεβαίωνε ο Τσαρούχης, αλλά και από τον Τρόπο ζωής που φόρτιζε ιστορικά τον Τόπο αυτόν, αλλά που ταυτόχρονα διαµορφωνόταν από αυτόν. (υπενθυµίζουµε πως ο αρχιτεκτονηµένος χώρος επιδρά καθοριστικά στο πνεύµα και στην ψυχή του θεατή ή του χρήστη του, που από την µια τον διέπλασε αλλά και που αυτός µε την σειρά του τον διαπλάθει. Στη µελέτη του «La dimention cachee» o Ε.Hall µας έδειξε πως στη διαµόρφωση από τον άνθρωπο του χώρου του, κρύβεται το υποσυνείδητο και η φιλοσοφία του, µη ξεχνάµε πως αυτό υπονοούσε και ο Le Corbusier όταν, αρνούµενος να διδάξει αρχιτεκτονική σε σχολές, είχε πει : τι θέλετε να διδάξω, τη φιλοσοφία της ζωής; Γιατί βεβαίως αυτό αντιπροσωπεύει ή συµβολίζει και στην διαµόρφωση αυτού συµµετέχει, ο αρχιτεκτονηµένος χώρος, η αρχιτεκτονική µορφή και η αρχιτεκτονική πράξη. «Ο κάτοικος του χώρου να οικειώνεται συχνά σε τέτοιο βαθµό τα στοιχεία που τον αρθρώνουν, ώστε αυτά να αποτελούν πια ευαισθητοποιηµένα όρια του ίδιου του σωµατικού του σχήµατος, που συνηχούν µε τους παλµούς της καθηµερινής ζωής του», έγραψε ο Bachelard. Αυτά σήµερα θεωρούνται ως επαρκώς αναλυµένα αλλά και αποδεδειγµένα ). Πολλά αρχιτεκτονικά έργα, κτήρια ή οικιστικά σύνολα, «επίσηµα» ή «λαϊκά», του απώτερου αλλά και του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά και Τόποι ιστορικά και συµβολικά φορτισµένοι, συνιστούν «Κιβωτούς» Πολιτισµού, φορείς δηλαδή, πολιτιστικών προτάσεων περασµένων κοινωνιών, µε τον τρόπο που ορίσαµε προηγουµένως τον όρο «Πολιτισµό». Η παρουσία τέτοιων πολιτιστικών προτάσεων ίσως να µην είχε καµία σηµασία σε εποχές που οι κοινωνίες θα ήταν στέρεα φιλοσοφικά θεµελιωµένες και έτσι ένα κοινό υπαρξιακό πεδίο αναφοράς θα έδινε στους ανθρώπους νόηµα ζωής, υπαρξιακή ταυτότητα και σιγουριά. εν φαίνεται όµως πως η σηµερινή ανθρωπότητα εµπίπτει στην περίπτωση αυτή : αντιθέτως φαίνεται να έχει περιπέσει σε ένα λαβύρινθο ιδεών παλαιών και νέων αδυνατώντας να βρει µέσα σ αυτόν υπαρξιακό νόηµα και σταθερούς στόχους ζωής, φαίνεται να έχει περιπέσει σε ένα οντολογικό κενό. 2 Chiotinis N., Kyvelou St., (1999): On the purpose of the XXIST century Architecture or on the philosophic institution of societies in the XXIST century, XXTH UIA Congress Proceedings,vol 2, Beijing.
Τα τελευταία χρόνια -µιλάµε για την περίοδο από την «µεταµοντέρνα» ως την σύγχρονη εποχή- φαίνεται πως το αδιέξοδο αυτής της «οντολογικής σύγχυσης» συνειδητοποιείται όλο και περισσότερο: κατά πρώτον, οι λαοί πεισµατικά αρνήθηκαν και εξακολουθούν να αρνούνται, να ενταχθούν στις πολιτιστικές προτάσεις της νεωτερικής δυτικής διανόησης και επιµένουν να αναφέρονται σε νοήµατα και αξίες του παρελθόντος µεταφερµένες σήµερα σένα συλλογικό ασυνείδητο, σ αυτό που ο Σολωµός ονόµαζε «Κοινό και Κύριο» των λαών, που υπήρξε και το στήριγµά τους. Κατά δεύτερον ολοένα και περισσότεροι δυτικοί διανοούµενοι στρέφονται στις µε οικουµενική αξία περασµένες Παραδόσεις, δηλ. στις πολιτιστικές ή οντολογικές προτάσεις που αυτές κοµίζουν. O αρχιτέκτονες ολοένα και περισσότερο στρέφονται προς την αναζήτηση του Genius Loci 3 για το οποίο µιλούσε ο Schulz. Eίµαστε µάρτυρες µιας επαναξιολόγησης από τη ύση των τοπικών «παραδόσεων» των περιφερειών της, που µέχρι τώρα είτε αγνοούσε είτε υποτιµούσε. Παροτρύνουν µάλιστα τις περιφέρειες να αναπτύξουν πρώτα τον καθαρά δικό τους πολιτισµό, όπως αυτός διεσώθη µέσα από τις «παραδόσεις» τους και στην συνέχεια να τον φέρουν σε συνδιαλλαγή µε τον κατά τα φαινόµενα επικρατούντα σήµερα δυτικό πολιτισµό. Οι αγγλοσάξονες εθνολόγοι εισήγαγαν, σχετικώς προσφάτως, τον επιστηµονικό όρο acculturation, ο Στ. Ράµφος την µεταφράζει µε τον όρο «Συµπολιτισµό» 4, που έχει την εξής καθιερωµένη έννοια: Όταν µία χώρα, που έχει δική της Παράδοση, τείνει να συµµετάσχει ή να προσκολληθεί στον υτικό Πολιτισµό - που τείνει να γίνει παγκόσµιος - υπό την πίεση των αγαθών της ύσης, ανασύρει πρώτ απ όλα, ή ακόµα και δηµιουργεί, αξίες της δικής της Παράδοσης. Τις προβάλλει, στη συνέχεια, προς πάσα κατεύθυνση, µε το αίσθηµα πως αυτές οι αξίες είναι ισότιµες ή και ότι ακόµα υπερτερούν των επικρατουσών αξιών της δυτικής κουλτούρας. Η χώρα αυτή έτσι, στηρίζεται σε αυτά τα στοιχεία της καθαρώς δικής της Παράδοσης, που έχει οικουµενική αξία, τα επεξεργάζεται ως τέτοια, ή - το συνηθέστερον, όπως µας λένε οι εθνολόγοι - τα επεξεργάζεται µε εξωτερικά δάνεια, δηλ. µε την βοήθεια της ύσης, για να µπορούν αυτά καλλίτερα να έρθουν σε συνδυασµό µε τα ανάλογα κυρίαρχα στοιχεία των ανεπτυγµένων κοινωνιών, δηλ. των υτικών. Η οικουµενική διάσταση αυτών των Παραδόσεων, επιτρέπει στους γηγενείς χαρακτήρες της «περιορισµένης» αυτής κοινωνίας να εισχωρήσουν και να εγκατασταθούν στην παγκόσµια πραγµατικότητα, παρά την δεδοµένη ανισότητα και χωρίς αυτό να σηµαίνει πως ο κυρίαρχος πολιτισµός, δηλ. ο υτικός, δεν επωφελείται. Σ αυτήν την δεδοµένη ιεραρχία τα οφέλη είναι και των δύο πλευρών. Έχουµε την άποψη, καλλίτερα την ελπίδα, πως εδώ δεν υποκρύπτεται ένας νέος ιµπεριαλισµός που αναπέµπει στην ανεξιθρησκεία της ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, αλλά υποκρύπτεται η αναζήτηση αξιών και νοηµάτων που θα βοηθήσουν την ανθρωπότητα να ξαναβρεί υπαρξιακό πεδίο αναφοράς της, από την έλλειψη του οποίου έχει σήµερα οδηγηθεί σε πολλαπλά αδιέξοδα. Αυτό άλλωστε υποκρύπτει και η ενθάρρυνση πολυπολιτισµικών κοινωνιών, κάτι που έχει φανερά πλέον καταστεί πολιτιστική στρατηγική τουλάχιστον της ΕΕ. Είναι φανερό πως η διατήρηση και η ανάδειξη των παραδοµένων από την ιστορία «κιβωτών πολιτισµού» - καθοριστικών στοιχείων του «πολιτιστικού περιβάλλοντος» ως φορέα πολιτιστικών προτάσεων, δηλ. ως φορέα νοηµάτων ή Τρόπων µε τον οποίον οι άνθρωποι θεωρούν τον εαυτό τους στον Κόσµο και στην Ιστορία, αλλά και οι αναγκαίες σηµερινές επεµβάσεις, τόσο για να καταστήσουν «προνοητικόν» όπως θάλεγε ο Πικιώνης 5 αυτό το παρελθόν, αλλά και η δηµιουργία νέων τέτοιων «Κιβωτών», προσλαµβάνει σήµερα ιστορική αποστολή. Επί πλέον, η πολιτιστική επικοινωνία µεταξύ των λαών αποκτά ιδιαίτερη σηµασία. Ο «Τουρισµός» ανάγεται, ή µπορεί να αναχθεί, σε «πολιτιστική επικοινωνία» µε πρώτης σπουδαιότητας πολιτιστικό ρόλο στην καταδήλως αναγκαία αναζήτηση νέων νοηµάτων και αξιών, δηλ στην συντελούµενη παγκόσµια πολιτιστική ζύµωση, ιδιαίτερα µάλιστα όταν αυτή η πολιτιστική επικοινωνία αποκτά και βιωµατικό χαρακτήρα, κάτι που καταδήλως σήµερα κερδίζει έδαφος στις προτιµήσεις των επισκεπτών. 3 C.N. Schulz, Genius Loci, ed. Pierre Mardaga, Bruxelles. 4 Ράµφος Στέλιος, Χρονικό ενός καινούργιου χρόνου, εκδ. Ινδικτος, Αθήναι 1996. 5 Πικιώνης, Αυτοβιογραφικά σηµειώµατα, εκδ. του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (ΣΑ ΑΣ), Αθήναι 1968.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Kyvelou St., Chiotinis N., (1997) : Durabilité ou besoin d une nouvelle institution philosophique des societés, UNESCO International Conference Proceedings, Thessaloniki, pp.692-693 Kyvelou St., Chiotinis N., (1999): Sustainability as a collective goal and the management of space, International Conference Sustainable Development and spatial planning in the European territory, National Technical University of Athens, Faculty of Architecture, Athens. Kyvelou St., Chiotinis N., (1999): On the purpose of the XXIst century architecture or on the philosophic institution of societies in the XXIst century, XXth UIA (International Union of Architects) Congress Proceedings,Vol 2, Beijing, pp.70-73 Kyvelou St., Chiotinis N., (2001): Anatomie de la durabilité :Réalités et perspectives de l organisation spatiale Review of Philosophical Research DΙΟΤΙΜΑ, Athens, pp.16-22 Schulz C.N., Genius Loci, ed. Pierre Mardaga, Bruxelles Riegl A., (1978): Grammaire historique des arts plastiques, ed. Klincksieck, Paris.