Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙ ΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Ηγετικό Στυλ, Κουλτούρα και Αποτελεσµατικότητα Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙ ΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ανδρέας Κυθραιώτης, Πέτρος Πασιαρδής Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής, Πανεπιστήµιο Κύπρου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο σκοπός αυτής της εργασίας ήταν να εξετάσει τις επιδράσεις του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας του σχολείου στην αποτελεσµατικότητα του. Ο πρώτος στόχος της έρευνας είχε σχέση µε την εγκυροποίηση συγκεκριµένων οργάνων µέτρησης µεταβλητών του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας. Με το δεύτερο στόχο της έρευνας επιδιώχθηκε η ανάπτυξη ενός πολυεπίπεδου µοντέλου αποτελεσµατικότητας στο οποίο να παρουσιάζονται οι επιδράσεις του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι στο επίπεδο του σχολείο το ανθρώπινο στυλ ηγεσίας του διευθυντή και τρεις µεταβλητές της οργανωτικής κουλτούρας του σχολείου, επιδρούν θετικά στις επιδόσεις των µαθητών. Όσον αφορά το επίπεδο της τάξης δύο µεταβλητές της κουλτούρας µάθησης της τάξης επιδρούν θετικά στις επιδόσεις, ενώ µια τρίτη µεταβλητή επιδρά αρνητικά. Τα αποτελέσµατα αυτά συζητούνται και γίνονται εισηγήσεις τόσο από άποψης εκπαιδευτικής πολιτικής και πρακτικής όσο και από ερευνητικής προοπτικής. 1. Εισαγωγή Ένα από τα θέµατα της σχολικής αποτελεσµατικότητας που ενδιαφέρει αρκετούς ερευνητές είναι το θέµα της επίδρασης της ηγεσίας του σχολείου στην αποτελεσµατικότητά του και ιδιαίτερα στις επιδόσεις των µαθητών. Η γενική πεποίθηση αρκετών ότι ο διευθυντής επιδρά στην αποτελεσµατικότητα του σχολείου σε συνδυασµό µε τη αυξανόµενη τάση λογοδοσίας του σχολείου για τα αποτελέσµατά του έχουν αυξήσει το διεθνές ενδιαφέρον για την εξέταση των επιδράσεων του διευθυντή στην αποτελεσµατικότητα του σχολείου (Fuller, 1987 Mortimore, Sammons, Ecob & Stoll 1988 Lezotte, 1989 Reynolds & Cuttance, 1992 Pashiardis, 1998 Πασιαρδής, 2004). Όµως, όπως τονίζουν δύο πρόσφατες επισκοπήσεις σχετικών ερευνών, τα αποτελέσµατα πολλών ερευνών παρουσιάζουν διαφορές µεταξύ τους, αφού σε ορισµένες έρευνες εντοπίζονται επιδράσεις του διευθυντή στις επιδόσεις των µαθητών, ενώ σε άλλες όχι (Hallinger & Heck,1998 Witziers, Bosker & Krüger, 2003). Η ύπαρξη τέτοιων επιδράσεων φαίνεται ότι έχει σχέση µε µια σειρά παραγόντων, που αφορούν τόσο το θεωρητικό και όσο και το µεθοδολογικό υπόβαθρο των διάφορων ερευνών. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 413

A. Κυθραιώτης & Π. Πασιαρδής Από θεωρητικής άποψης οι έρευνες βασίζονται σε διαφορετικά µοντέλα επίδρασης της ηγεσίας του διευθυντή στις επιδόσεις των µαθητών (Hallinger & Heck, 1998). Βασικά υπάρχουν τρία µοντέλα (Pitner, 1988). Πρώτον, το µοντέλο των άµεσων επιδράσεων όπου ο διευθυντής επιδρά άµεσα στις επιδόσεις των µαθητών. εύτερον, το µοντέλο των έµµεσων επιδράσεων όπου παρεµβάλλεται µια τρίτη µεταβλητή µεταξύ της ηγεσίας και των επιδόσεων. Τέλος, το µοντέλο των αλληλεπιδράσεων υιοθετεί την παραδοχή πως η αλληλεπίδραση µεταξύ της ηγεσίας και µιας τρίτης µεταβλητής επιδρά στις επιδόσεις των µαθητών. Τα αποτελέσµατα των περισσότερων ερευνών έδειξαν πως οι επιδράσεις της ηγεσίας του διευθυντή είναι άµεσες στις επιδόσεις των µαθητών, αν και ερµηνεύουν µόνο το 1% περίπου των συνολικών αποκλίσεων (Witziers, Bosker & Krüger, 2003). Επιπλέον, οι διαφοροποιήσεις µεταξύ των αποτελεσµάτων των διάφορων ερευνών οφείλονται σε µεθοδολογικές αδυναµίες. Μια τέτοια αδυναµία έχει σχέση µε την απουσία διαχρονικών ερευνών λόγω των δυσκολιών που παρουσιάζουν (υψηλά κόστα, χρονοβόρες). Επίσης, απουσιάζουν τεχνικές στατιστικής ανάλυσης των δεδοµένων των ερευνών όπως, για παράδειγµα, τα δοµικά µοντέλα εξίσωσης και οι πολυεπίπεδες αναλύσεις, οι οποίες επιτρέπουν την εξέταση των επιδράσεων της ηγεσίας µε βάση το µοντέλο των έµµεσων επιδράσεων ή το µοντέλο των αλληλεπιδράσεων. Μια σοβαρή δυσκολία που παρουσιάζεται στη µελέτη της ηγεσίας έχει σχέση µε την πολυπλοκότητα της. Η εξέλιξη της µελέτης αυτής της έννοιας οδήγησε στην ανάπτυξη θεωριών, οι οποίες αντιµετωπίζουν την ηγεσία ως µια πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη έννοια. Η ηγεσία θεωρείται πολυεπίπεδη, αφού ασκείται από διάφορα άτοµα που κατέχουν διάφορες θέσεις σε διάφορα επίπεδα όπως ο διευθυντής, οι εκπαιδευτικοί, οι µαθητές και οι γονείς (Cheng, 1994 Ogawa & Bossert 1995 Deal & Peterson, 1999). Επίσης, έχουν αναπτυχθεί θεωρητικά µοντέλα που θεωρούν της ηγεσία ως µια πολυδιάστατη έννοια. Ένα τέτοιο µοντέλο που έτυχε ευρείας αναγνώρισης είναι η θεωρία των τεσσάρων ηγετικών πλαισίων των Bolman & Deal (1992) που θεωρεί ότι ηγεσία έχει τέσσερις διαστάσεις. Ανάλογα µε την κατάσταση που έχει να αντιµετωπίσει, ο αποτελεσµατικός ηγέτης χρησιµοποιεί ένα ή περισσότερα πλαίσια. Το δοµικό πλαίσιο αναφέρεται στο βαθµό στον οποίο ο ηγέτης είναι αναλυτικός και οργανωτικός. Το πλαίσιο των ανθρώπινων πόρων αναφέρεται στο βαθµό στον οποίο ο ηγέτης είναι υποστηρικτικός και συµµετοχικός. Το πολιτικό πλαίσιο αναφέρεται στο βαθµό στον οποίο ο ηγέτης είναι ικανός και επιδέξιος στη δηµιουργία συµµαχιών και στη επίλυση συγκρούσεων. Τέλος, το συµβολικό πλαίσιο αναφέρεται στο βαθµό στον οποίο ο ηγέτης χαρακτηρίζεται ως εµπνευστής και χαρισµατικός. Εποµένως, αν επιδιώκεται µια περιεκτική εξέταση τόσο του φαινοµένου της ηγεσίας όσο και των επιδράσεων που ασκεί στους µαθητές, χρειάζεται να εξεταστούν οι διάφορες διαστάσεις της ηγεσία διάφορων ατόµων σε διάφορα επίπεδα. Μια διάσταση που µπορεί να εξεταστεί ως ενδιάµεση µεταβλητή είναι η κουλτούρα του σχολείου. Η κουλτούρα είναι πολύ σηµαντική για ένα οργανισµό, γιατί δίνει νόηµα σε κάθε τι που γίνεται στον οργανισµό, αφού η κάθε ενέργεια που γίνεται σε αυτόν, 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 414

Ηγετικό Στυλ, Κουλτούρα και Αποτελεσµατικότητα βασίζεται στα τρία επίπεδα της κουλτούρας: τις νόρµες, τις αξίες και τις παραδοχές (Schein, 1992). Η έρευνα που προτείνει η παρούσα εργασία βασίζεται πάνω στο µοντέλο των Feitler & Gudgel (1994), το οποίο είναι προσαρµοσµένο για τους σχολικούς οργανισµούς. Οµως είναι ενδιαφέρον πως σε ένα οργανισµό όπως είναι το σχολείο, δεν υφίσταται µια µόνο κουλτούρα, αλλά παρουσιάζονται διάφορες κουλτούρες όπως για παράδειγµα οι κουλτούρες των τάξεων. Όπως πολύ εύστοχα τονίζουν οι Maehr & Midgley (1996) η κάθε τάξη έχει τη δική της ξεχωριστή κουλτούρα, η οποία διαµορφώνεται ανάλογα µε τον τρόπο που διαµορφώνεται και παρουσιάζεται η µάθηση στην τάξη. Με βάση τα πιο η παρούσα εργασία επιδιώκει να εξετάσει την επίδραση του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας στις επιδόσεις των µαθητών. Εξετάζεται η επίδρασή της κάθε µιας από αυτές τις µεταβλητές σε δύο επίπεδα: στο επίπεδο του σχολείου και στο επίπεδο της τάξης. Στο επίπεδο του σχολείου εξετάζεται το ηγετικό στυλ του διευθυντή και η οργανωτική κουλτούρα του σχολείου, ενώ στο επίπεδο της τάξης εξετάζεται το ηγετικό στυλ του εκπαιδευτικού και η κουλτούρα µάθησης της τάξης. Ως µεταβλητές της αποτελεσµατικότητας θεωρήθηκαν οι επιδόσεις των µαθητών σε δύο γνωστικά αντικείµενα, τα Ελληνικά και τα Μαθηµατικά. Με βάση το γενικό σκοπό της έρευνας διατυπώθηκαν τα εξής δύο ερευνητικά ερωτήµατα: 1. Ποιες είναι οι παράµετροι που καθορίζουν το ηγετικό στυλ και την κουλτούρα στα επίπεδα του σχολείου και της τάξης; 2. Ποιο πολυεπίπεδο µοντέλο αποτελεσµατικότητας µπορεί να αναπτυχθεί και εγκυροποιηθεί, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα καθορισµού της σχολικής αποτελεσµατικότητας από το ηγετικό στυλ και την κουλτούρα στα επίπεδα του σχολείου και της τάξης; 2. Μεθοδολογία Η επιλογή της χρησιµοποίησης συγκεκριµένων µεθόδων για σκοπούς συγκέντρωσης δεδοµένων που µπορούν να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήµατα της έρευνας στηρίχθηκε πάνω σε µια σειρά βασικών αρχών µεθοδολογίας έρευνας. Πρώτον, υιοθετήθηκε η διεξαγωγή διαχρονικής έρευνας. εύτερον, έγινε επιλογή έτοιµων εργαλείων για τη µέτρηση των µεταβλητών της έρευνας. Τρίτον, χρησιµοποιήθηκαν µέθοδοι ετεροαξιολόγησης για τη µέτρηση των ερµηνευτικών µεταβλητών. Τέταρτον, επισηµάνθηκε η ανάγκη συστηµατικού ελέγχου της γενικευσιµότητας των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από απόψεις µελών µιας οµάδας. Πέµπτο, υιοθετήθηκαν τεχνικές δειγµατοληψίας που επιτρέπουν την ύπαρξη αποκλίσεων τόσο στο επίπεδο του σχολείου όσο και στο επίπεδο της τάξης Οι µεταβλητές της έρευνας Σε αυτή την έρευνα υπήρξαν οι πιο κάτω ανεξάρτητες και εξαρτηµένες µεταβλητές: 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 415

A. Κυθραιώτης & Π. Πασιαρδής Εξαρτηµένες µεταβλητές: Οι τελικές γνώσεις των µαθητών Ως εξαρτηµένες µεταβλητές θεωρήθηκαν οι τελικές επιδόσεις των µαθητών, δηλαδή οι βαθµοί που πήραν οι µαθητές στο δοκίµιο αξιολόγησης στα Ελληνικά και στο αντίστοιχο δοκίµιο στα Μαθηµατικά (Kyriakides, 2005), κατά τη δεύτερη χορήγηση των δοκιµίων (τέλος της σχολικής χρονιάς). Ανεξάρτητες µεταβλητές στο επίπεδο του µαθητή Αρχικές γνώσεις των µαθητών Οι αρχικές επιδόσεις των µαθητών, δηλαδή οι βαθµοί που πήραν οι µαθητές στα δύο δοκίµια αξιολόγησης κατά την πρώτη χορήγηση των δοκιµίων (αρχή της σχολικής χρονιάς) χρησιµοποιήθηκαν ως ανεξάρτητη µεταβλητή. ηµογραφικά χαρακτηριστικά των µαθητών Από τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των µαθητών συγκεντρώθηκαν δεδοµένα που αφορούσαν το φύλο και το κοινωνικοοικονοµικό επίπεδό τους. Ανεξάρτητες µεταβλητές στο επίπεδο της τάξης Το ηγετικό στυλ εκπαιδευτικού Οι δύο µεταβλητές του ηγετικού στυλ του εκπαιδευτικού µετρήθηκαν µε βάση την ελληνική έκδοση του ερωτηµατολογίου Leadership Orientations των Bolman & Deal (1992). Η κουλτούρα µάθησης της τάξης Οι εννέα µεταβλητές της κουλτούρας µάθησης της τάξης µετρήθηκαν µε βάση την ελληνική έκδοση του ερωτηµατολογίου Patterns of Adaptive Learning Scales των Midgley κ.ά. (2000). Ανεξάρτητες µεταβλητές στο επίπεδο του σχολείου Το ηγετικό στυλ του διευθυντή Οι τέσσερις µεταβλητές µετρήθηκαν µε βάση την ελληνική εκδοχή του ερωτηµατολογίου Leadership Orientations των Bolman & Deal (1992). Η οργανωτική κουλτούρα σχολείου Οι εννέα µεταβλητές µετρήθηκαν µε βάση την ελληνική έκδοση του ερωτηµατολογίου Organizational Culture Questionnaire των Fuitler & Guigel (1994). Η διαδικασία ανάπτυξης της ελληνικής εκδοχής των ερωτηµατολογίων Η ανάπτυξη της ελληνική έκδοσης των οργάνων µέτρησης του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας ακολούθησε τρεις φάσεις. Αρχικά έγιναν µετάφραση και ανάπτυξη των ερωτηµατολογίων µέτρησης του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας. Ακολούθησαν οι έλεγχοι εγκυρότητας και αξιοπιστίας της αρχικής ελληνικής εκδοχής των ερωτηµατολογίων. Στο τέλος έγινε η ανάπτυξη της τελικής ελληνικής έκδοσης των ερωτηµατολογίων. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 416

Ηγετικό Στυλ, Κουλτούρα και Αποτελεσµατικότητα Ο πληθυσµός και το δείγµα της έρευνας Το δείγµα περιλάµβανε 25 σχολεία µε σύνολο 61 τµηµάτων έκτης τάξης από ένα συνολικό πληθυσµό 116 σχολείων, δηλαδή το 21% του πληθυσµού των σχολείων της Κύπρου που είχαν δύο τουλάχιστον αµιγή τµήµατα έκτης τάξης. Η ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας Η διερεύνηση της επίδρασης του ηγετικού στυλ και της κουλτούρας στις επιδόσεις των µαθητών εµπλέκει διάφορα επίπεδα του σχολείου. Εποµένως, η ανάπτυξη και η εγκυροποίηση ενός πολυεπίπεδου µοντέλου αποτελεσµατικότητας αποτελεί την πιο κατάλληλη µέθοδο στατιστικής ανάλυσης. Το στατιστικό πρόγραµµα MlwiN χρησιµοποιήθηκε για την πολυεπίπεδη ανάλυση (Goldstein, κ.ά., 1998), γιατί οι παρατηρήσεις είναι ανεξάρτητες και λόγω της φύσης του δείγµατος αφού οι µαθητές οµαδοποιούνται σε τάξεις και οι τάξεις οµαδοποιούνται σε σχολεία. 3. Τα αποτελέσµατα της έρευνας Σε κάθε µια από τις δύο διαδικασίες πολυεπίπεδης ανάλυσης ακολουθήθηκαν συγκεκριµένα στάδια. Στο πρώτο στάδιο, έγινε ανάπτυξη του κατάλληλου µηδενικού µοντέλου. Στο δεύτερο στάδιο, ακολούθησε η ανάπτυξη µοντέλου που να περιλαµβάνει τις µεταβλητές στο επίπεδο του µαθητή (Μοντέλο 1). Στο τρίτο στάδιο, αναπτύχθηκε το κατάλληλο µοντέλο µε τυχαίες κλίσεις (Random slope model) (Μοντέλο 1/Β). Στο τέταρτο στάδιο αναπτύχθηκε το µοντέλο περιλάµβανε τις µεταβλητές στο επίπεδο της τάξης (Μοντέλο 2). Στο πέµπτο στάδιο αναπτύχθηκε το µοντέλο που περιλάµβανε τις µεταβλητές στο επίπεδο του σχολείου (Μοντέλο 3). Τέλος, στο έκτο στάδιο αναπτύχθηκε µοντέλο που περιλάµβανε τις αλληλεπιδράσεις µεταξύ των µεταβλητών (Μοντέλο 4). Πιο κάτω παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα του τελικού µοντέλου στα Ελληνικά και του αντίστοιχου στα Μαθηµατικά. Αποτελέσµατα της πολυεπίπεδης ανάλυσης στα Ελληνικά Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι το µηδενικό µοντέλο των τριών επιπέδων είναι το πιο κατάλληλο. Στο τελικό µοντέλο (Μοντέλο 4), συνολικά παρατηρούνται έντεκα στατιστικά σηµαντικές θετικές επιδράσεις των ερµηνευτικών µεταβλητών στις επιδόσεις των µαθητών στα Ελληνικά. Στο επίπεδο του µαθητή η αρχική επίδοση, το φύλο και το κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο ασκούν σηµαντικές επιδράσεις. Στο επίπεδο της τάξης η ακαδηµαϊκή έµφαση (αναφέρεται στις αντιλήψεις των µαθητών µιας τάξης σχετικά µε την πίεση, την οποία ο δάσκαλός ασκεί σε αυτούς, ώστε να κατανοήσουν περισσότερο το αντικείµενο το οποίο καλούνται να µάθουν) ασκεί σηµαντική επίδραση. Επίσης, η ακαδηµαϊκή επάρκεια (αναφέρεται στις αντιλήψεις των µαθητών µιας τάξης σχετικά µε την ικανότητά τους να εκτελούν την εργασία που έχουν στην τάξη) ασκεί σηµαντική επίδραση. Στο επίπεδο του σχολείου το πλαίσιο των ανθρώπινων πόρων του διευθυντή και τρεις µεταβλητές της οργανωτικής κουλτούρας του σχολείου, η λήψη αποφάσεων, η αλλαγή/καινοτοµίες και η αφοσίωση ασκούν σηµαντική επίδραση. Παρατηρήθηκαν και δύο επιδράσεις µεταβλητών που αλληλεπιδρούν. Η αλληλεπίδραση µεταξύ το συµβολικού πλαισίου του διευθυντή και της αφοσίωσης στο 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 417

A. Κυθραιώτης & Π. Πασιαρδής σχολείο ασκεί σηµαντική επίδραση στις επιδόσεις. Τέλος, η επίδραση µεταξύ του δοµικού πλαισίου του διευθυντή και του προσανατολισµού της τάξης στους στόχους µάθησης ασκεί επίδραση. Επίσης, εντοπίστηκε διαφοροποίηση στην αποτελεσµατικότητα. Συγκεκριµένα φάνηκε πώς στα Ελληνικά οι τάξεις και τα σχολεία που θεωρούνται αποτελεσµατικά για τους µαθητές µε χαµηλές αρχικές επιδόσεις, θεωρούνται επίσης αποτελεσµατικά για τους µαθητές µε υψηλές αρχικές επιδόσεις. Όµως οι τάξεις και τα σχολεία είναι πιο αποτελεσµατικά για τους µαθητές µε τις πιο χαµηλές αρχικές επιδόσεις παρά για τους µαθητές µε τις πιο υψηλές αρχικές επιδόσεις. Αποτελέσµατα της πολυεπίπεδης ανάλυσης στα Μαθηµατικά Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι το µηδενικό µοντέλο των τριών επιπέδων, το οποίο θεωρήθηκε ως το καταλληλότερο. Στο τελικό µοντέλο (Μοντέλο 3), συνολικά παρατηρούνται έξι στατιστικά σηµαντικές επιδράσεις των ερµηνευτικών µεταβλητών στις επιδόσεις των µαθητών στα Μαθηµατικά. Όπως και στο µοντέλο των Ελληνικών έτσι και στο µοντέλο των Μαθηµατικών η αρχική επίδοση, το φύλο και το κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο των µαθητών είναι οι τρεις µεταβλητές ασκούν σηµαντικές επιδράσεις στις επιδόσεις στο επίπεδο του µαθητή. Στο επίπεδο της τάξης µια µεταβλητή της κουλτούρας µάθησης, οι στρατηγικές δηµιουργίας ακαδηµαϊκών εµποδίων (αναφέρεται στις στρατηγικές που χρησιµοποιούν οι µαθητές µια τάξης, για να ρίξουν την ευθύνη στις περιστάσεις, όταν η απόδοσή τους είναι χαµηλή παρά να αιτιώνται την έλλειψη ικανότητας), ασκούν σηµαντική αρνητική επίδραση. Στο επίπεδο του σχολείου το πλαίσιο των ανθρώπινων πόρων του διευθυντή και µια µεταβλητή της οργανωτικής κουλτούρας του σχολείου, η αλλαγή/καινοτοµίες σηµαντική θετική επίδραση. Επιδράσεις από αλληλεπιδράσεις µεταβλητών δεν προέκυψαν. Τέλος, εντοπίστηκε διαφοροποίηση στην αποτελεσµατικότητα. Οι τάξεις που θεωρούνται αποτελεσµατικές για τους µαθητές µε χαµηλές αρχικές επιδόσεις, θεωρούνται επίσης αποτελεσµατικές για τους µαθητές µε υψηλές αρχικές επιδόσεις. Όµως οι τάξεις είναι πιο αποτελεσµατικές για τους µαθητές µε τις πιο χαµηλές αρχικές επιδόσεις παρά για τους µαθητές µε τις πιο υψηλές αρχικές επιδόσεις. Τέλος, τα σχολεία που θεωρούνται αποτελεσµατικά για τους µαθητές µε χαµηλές αρχικές επιδόσεις δεν θεωρούνται το ίδιο αποτελεσµατικά για τους µαθητές µε υψηλές αρχικές επιδόσεις. 4. Συµπεράσµατα και εισηγήσεις Τα αποτελέσµατα που εντοπίστηκαν στην παρούσα έρευνα οδηγούν σε συµπεράσµατα που παρουσιάζουν σηµαντικό ενδιαφέρον. Πρώτον, η επίδραση του πλαισίου των ανθρώπινων πόρων του διευθυντή στις επιδόσεις των µαθητών στα Ελληνικά και στα Μαθηµατικά παρέχει υποστήριξη προς το µοντέλο των άµεσων επιδράσεων. Φαίνεται ότι το συγκείµενο στην Κύπρο επιδρά στην άσκηση του ηγετικού στυλ του διευθυντή. εύτερον, η απουσία επίδρασης του ηγετικού στυλ του εκπαιδευτικού στις επιδόσεις των µαθητών στην Κύπρο συµφωνεί µε τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας του Cheng στο Χονγκ Κονγκ (1994). 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 418

Ηγετικό Στυλ, Κουλτούρα και Αποτελεσµατικότητα Τρίτον, τα αποτελέσµατα σχετικά µε την επίδραση τόσο της κουλτούρας του σχολείου όσο και την επίδραση της κουλτούρας της τάξης στις επιδόσεις των µαθητών συµφωνούν µε τα ευρήµατα άλλων ερευνών που διεξήχθησαν στο εξωτερικό (Leithwood & Jantzi, 1990 Skalbeck, 1991). Εποµένως, τα αποτελέσµατα τονίζουν τη σηµασία που η κουλτούρα τόσο του σχολείου όσο και της τάξης έχουν στις επιδόσεις των µαθητών. Τέταρτον, εγκυροποίηση των ερωτηµατολογίων παρέχει υποστήριξη στην αρχική παραδοχή της έρευνας ότι το ηγετικό στυλ και η κουλτούρα είναι δύο έννοιες πολυδιάστατες και πολυεπίπεδες στα σχολεία. Εποµένως, επιβεβαιώνεται ότι αυτές οι δύο έννοιες είναι σύνθετες και η µελέτη τους χρειάζεται να γίνεται µε τη χρήση της κατάλληλης µεθοδολογίας. Πέµπτο, ως συνέχεια των πιο πάνω τίθεται το ερώτηµα κατά πόσον εγκυροποιείται το θεωρητικό µοντέλο των Bolman & Deal. Σε σχέση µε την ύπαρξη των τεσσάρων ηγετικών πλαισίων το ερωτηµατολόγιο εγκυροποιείται πλήρως όσον αφορά το διευθυντή, αφού κατά τον έλεγχο εγκυρότητας των δύο ερωτηµατολογίων του ηγετικού στυλ εντοπίστηκαν τα τέσσερα ηγετικά πλαίσια και µερικώς σε σχέση µε το ηγετικό στυλ του εκπαιδευτικού, αφού εντοπίστηκαν µόνο δύο ηγετικά πλαίσια, το ανθρώπινο και το συµβολικό. Έκτο, τα αποτελέσµατα της έρευνας επιβεβαίωσαν τα ευρήµατα προηγούµενων ερευνών σε σχέση µε το µέγεθος της επίδρασης της ηγεσίας του διευθυντή στις επιδόσεις των µαθητών (Witziers, Bosker & Krüger, 2003). Η πολυεπίπεδη ανάλυση έδειξε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αποκλίσεων στις επιδόσεις των µαθητών ερµηνεύεται στο επίπεδο του µαθητή, µικρότερο στο επίπεδο της τάξης και ακόµα πιο µικρό στο επίπεδο του σχολείου. Εποµένως, οι επιδράσεις της ηγεσίας του διευθυντή στις επιδόσεις των µαθητών, αλλά και της κουλτούρας του σχολείου, είναι µεν στατιστικά σηµαντικές αλλά ερµηνεύουν ένα µικρό µόνο ποσοστό των αποκλίσεων των επιδόσεων των µαθητών. Επίσης, τα αποτελέσµατα της έρευνας επιβεβαιώνουν προηγούµενες έρευνες σχετικά µε τη διαφοροποιηµένη αποτελεσµατικότητα ως προς τα επίπεδα του σχολείου και της τάξης (Kyriakides, Campbell, Muljs & Robinson, 2005). Το ανθρώπινο στυλ ηγεσίας του διευθυντή και οι µεταβλητές της κουλτούρας επιδρούν περισσότερο στον πρόοδο των µαθητών µε τις πιο χαµηλές αρχικές επιδόσεις και κατά δεύτερο λόγο στους µαθητές µε τις πιο ψηλές αρχικές επιδόσεις. Εισηγήσεις που προκύπτουν από τα αποτελέσµατα της έρευνας Οι εισηγήσεις που βασίζονται στα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας αφορούν τό θέµατα εκπαιδευτικής πολιτικής και πρακτικής στο σχολείο όσο και µελλοντικές έρευνες. Θα ήταν χρήσιµο όπως η εκπαιδευτική πολιτική στην Κύπρο, η οποία καθορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας, να θέσει τα πλαίσια τα οποία θα 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 419

A. Κυθραιώτης & Π. Πασιαρδής µεγιστοποιούν τις επιδράσεις στην αποτελεσµατικότητα των σχολείων της Κύπρου. Πρώτον, αλλαγές µε σκοπό την αποκέντρωση των σχολείων πιθανόν να βοηθήσουν στην ενίσχυση του ανθρώπινου στυλ ηγεσίας του διευθυντή και της θετικής κουλτούρας του σχολείου. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγεται η λειτουργία σχολείων µεγάλου µεγέθους, ώστε να δίνεται η ευκαιρία άσκησης του ανθρώπινου στυλ ηγεσίας και η ανάπτυξη στενότερων διαπροσωπικών σχέσεων. εύτερον, χρειάζεται η επιµόρφωση του διευθυντών, ώστε να βελτιώσουν τόσο το ανθρώπινο στυλ ηγεσίας όσο και εκείνες των συµπεριφορών που θα τους βοηθήσουν να επιδράσουν θετικά στην κουλτούρα του σχολείου τους. Τρίτον, θα ήταν ωφέλιµη η επιµόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέµατα κουλτούρας µάθησης και διοίκησης τάξης και παροχής κινήτρων στους µαθητές. Επίσης, η καθηµερινή πρακτική στο σχολείο θα πρέπει να ασκείται µε τρόπο που να ενισχύεται η άσκηση του ανθρώπινου στυλ ηγεσίας από µέρους του διευθυντή, ο οποίος θα πρέπει να φροντίζει για την ανάπτυξη στενών διαπροσωπικών σχέσεων στο σχολείο. Επιπλέον, ο διευθυντή θα πρέπει να ενισχύει µια θετική, ισχυρή κουλτούρα, η οποία θα χαρακτηρίζεται από την προώθηση αλλαγών/καινοτοµιών, τη συµµετοχή των εκπαιδευτικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και την αφοσίωση εκπαιδευτικών, µαθητών και γονέων προς το σχολείο. Tέλος, η διεξαγωγή διαχρονικών ερευνών σε θέµατα ηγετικού στυλ, κουλτούρας και αποτελεσµατικότητας στα σχολεία θα βοηθήσει σηµαντικά στην περαιτέρω διερεύνηση του θέµατος. Συγκεκριµένα, χρειάζεται να εξεταστεί κατά πόσον αλλαγές στο ηγετικό στυλ του διευθυντή επιδρούν στην αλλαγή τόσο της κουλτούρας όσο και της αποτελεσµατικότητας του σχολείου. Ο συνδυασµός της διεξαγωγής διαχρονικών ερευνών που σκοπό θα έχουν τον εντοπισµό των σχέσεων µεταξύ αυτών των µεταβλητών (ηγετικού στυλ, κουλτούρας και αποτελεσµατικότητας) µε τη διεξαγωγή ποιοτικών ερευνών, οι οποίες θα εξετάζουν τους τρόπους µε τους οποίους αναπτύσσονται πιθανές σχέσεις, πολύ πιθανόν να βοηθήσει στην παραπέρα µελέτη του θέµατος ΑΝΑΦΟΡΕΣ Bolman, L.G., & Deal, T.E.(1992). Leading and Managing: Effects of Context, Culture, and Gender. Educational Administration Quarterly, 28, 314-329. Cheng, Y.C. (1994). Teacher leadership style: a classroom-level study. Journal of Educational Administration, 32(3), 54-71. Deal, T.E., & Peterson, K.D. (1998). How leaders influence the culture of schools. Educational Leadership, 56, (1), 28-30. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 420

Ηγετικό Στυλ, Κουλτούρα και Αποτελεσµατικότητα Feitler F. & Gudgel R. (1994). Organizational Culture Questionnaire (School Version). Unpublished paper. Fuller, B. (1987). School effects in the Third World. Review of Educational Research, 57, 255-292. Golsdtein, H., Rasbash, J., Plewis, I., Draper, D., Brown, W., Yang, M., Woodhouse, g., & Healy, M. (1998). A user s guide to MlwiN. London: Institute of Education. Hallinger,P. & Heck, (1998). Exploring the principals contribution to school effectiveness: 1980 1995. School Effectiveness and School Improvement, 9(2), 157-191. Kyriakides, L. (2005). Extending the Comprehensive Model of Educational Effectiveness by an Empirical Investigation. School Effectiveness and School Improvement,16(2), 103-152 Kyriakides, L., Campbell, R.J., Muljs, D., & Robinson, W. (2005). Differentiated teacher and school effectiveness: Some implications for educational effectiveness resreach. School Effectiveness and School Improvement,, Leithwood, K., & Jantzi, D. (1990). Transformational leadership: How principals can help reform school cultures. School Effectiveness and School Improvement,, 249-280. Lezotte, L.W. (1989). Selected Resources Complied for the 7 th Annual Effective School Conference. Rimrock: National School Conference Institute. Maehr, M.L., & Midgley, C. (1996). Transforming School Cultures. Colorado: Westview Press. Midgley, C., Maehr, M.L., Hicks, L., Roeser, R., Urdan,.T, Anderman, E., & Kaplan, A. (2000). Manual: Patterns od Adaptive Learning Survey (PALS). Leadership and Learning Laboratory, University of Michigan, Ann Arbor. Mortimore, P., Sammons, P., Ecob, R. & Stoll, L (1988). School Matters: the junior years. Salisbury: Open Books Ogawa, R. T., & Bossert, S. T. (1995). Leadership as an organizational quality. Educational Administration Quarterly, 31(2), 224-243. Pashiardis, P. (1998). Researching the Characteristics of Effective Primary School Principals in Cyprus: A Qualitative Approach. Educational Management and Administration, 26(2), 117-130. Πασιαρδής, Π. (2004). Εκπαιδευτική ηγεσία: Από την περίοδο της ευµενούς αδιαφορίας στη σύγχρονη εποχή. Αθήνα: Μεταίχµιο. Pitner, N. (1988). The study of administration effects and effectiveness. In Boyan, N. (Ed.). Handbook of Research in Educational Administration (pp. 99 122). New York: Longman. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 421

A. Κυθραιώτης & Π. Πασιαρδής Pounder, D, Ogawa, R. T., & Adams, E. A. (1995). Leadership an Organization-Wide Phenomena: Its Impact on School Performance. Educational Administration Quarterly, 34(4), 564-588. Reynolds, D., & Cuttance, P. (1992). School Effectiveness: research, policy and practice. London: Cassell. Skalbeck, K.L. (1991). Profile of transformational leaders: A sacred mission. An Arbor, MI: UMI Dissertation Services. Schein, E.H. (1992). Organizational Culture and Leadership. San Francisco: Jossey- Bass. Witziers, B, Bosker, R.J., & Krüger M.L. (2003) Educational Leadership and Student Achievement: The Elusive Serach for an Association. Educational Administration Quarterly, 39, 3, 398-425. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 422