ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Στη διαδρομή της ιστορίας, το χρήμα έχει καταπιέσει τους ανθρώπους με έναν από τους δύο τρόπους: είτε υπήρξε άφθονο και πολύ αφερέγγυο είτε φερέγγυο και πολύ σπάνιο. John Kenneth Galbraith (1908-2006)
Χρήμα Χρήμα: Κάθε γενικά αποδεκτό μέσο πληρωμών για την παράδοση αγαθών ή για τον διακανονισμό χρεών. Θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις του ανθρώπου. Οι κοινωνίες θα παρέμεναν στο στάδιο της υποανάπτυξης. Κάνει την ανταλλαγή ευκολότερη επιτρέποντας στο κάθε άτομο να ειδικεύεται σε αυτό που κάνει καλύτερα. Έτσι, διευκολύνεται η παραγωγή και το εμπόριο με αποτέλεσμα την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. 2
Χρήμα Οι λειτουργίες του χρήματος Μέσο συναλλαγών: ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών το οποίο είναι σαφώς πιο αποτελεσματικό από τον αντιπραγματισμό. Μονάδα μέτρησης: μέτρο που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για ναορίσουν τιμές και νακαταγράψουν χρέη. Μέσο διατήρησης της αξίας: μεταφορά αγοραστικής δύναμης από το παρόν στο μέλλον. Ως μέσο ή μέτρο μελλοντικών πληρωμών και παροχών. 3
Χρήμα Οι επιθυμητές ιδιότητες του χρήματος Φορητότητα: να μπορεί ναμεταφέρεται. Ανθεκτικότητα: ναείναι ανθεκτικό. Διαιρετότητα: ναυποδιαιρείται σε μικρότερες μονάδες. Τυποποίηση: ομοιογένεια. Αναγνωρισιμότητα: ναμπορεί νααναγνωρίζεται εύκολα. Το χρήμα επηρεάζει σημαντικές οικονομικές μεταβλητές, όπως το ΑΕΠ, το επίπεδο των τιμών και τα επιτόκια. 4
Είδη χρήματος χρήμα-αγαθό (commodity money) ή περιεκτικό χρήμα: μέσο πληρωμής του οποίου η αξία ή η αγοραστική δύναμη είναι όση το κόστος παραγωγής του ή η αξία του σε άλλες χρήσεις (π.χ. χρυσές λίρες στο παρελθόν). χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας ή παραστατικό χρήμα (fiat money): Το χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας αναγνωρίζεται ως τέτοιο, με ένα κυβερνητικό διάταγμα (π.χ. ευρώ). Μέσο πληρωμής του οποίου η αξία ή η αγοραστική δύναμη είναι πολύ μεγαλύτερη από το κόστος παραγωγής του ή την αξία του σε άλλες χρήσεις (π.χ. σημερινά χαρτονομίσματα). Παράγοντες που απαιτούνται για επιτυχία νομισματικού συστήματος: προσδοκίες και η κοινωνική συνήθεια. Π.χ., Μόσχα δεκαετία 1980. Προτιμότερο μέσο ανταλλαγής τσιγάρα και $. 5
Το χρήμα στην οικονομία Πλούτος: χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε στο σύνολο των μέσων διατήρησης της αξίας, συμπεριλαμβανομένων του χρήματος και των άλλων περιουσιακών στοιχείων. Ρευστότητα: περιγράφει την ευκολία με την οποία ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε μέσο συναλλαγών στην οικονομία. Επειδή το χρήμα είναι το μέσο συναλλαγών στην οικονομία, είναι και το πιο ρευστό περιουσιακό στοιχείο. σχετικά ρευστά περιουσιακά στοιχεία: μετοχές και ομόλογα καθώς μπορούν ναπωληθούν εύκολα με μικρό κόστος. Οικονομικοί δρώντες: να καταφέρουν να εξισορροπήσουν τη ρευστότητα κάθε περιουσιακού στοιχείου με τη χρησιμότητα αυτού του στοιχείου ως μέσου διατήρησης της αξίας. 6
Το χρήμα στην οικονομία ποσότητα του χρήματος: κυκλοφορεί στην οικονομία και ασκεί μεγάλη επίδραση σε πολλές οικονομικές μεταβλητές. Τι περιλαμβάνει η ποσότητα του χρήματος; Νόμισμα: τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα που βρίσκονται στα χέρια του κοινού. Πιστωτική ή χρεωστική κάρτα ή επιταγή: δεν αποτελούν χρήμα. Απλά αποτελούν μέθοδο μεταβίβασης χρήματος μεταξύ τραπεζικών λογαριασμών. Καταθέσεις όψεως: τραπεζικοί λογαριασμοί που έχουν πρόσβαση οι καταθέτες όποτε το ζητήσουν συμπληρώνοντας μια επιταγή. Νομισματική βάση: ποσότητα χαρτονομισμάτων και κερμάτων που βρίσκονται σε κυκλοφορία συν την ποσότητα που βρίσκεται στη διάθεση του τραπεζικού συστήματος. 7
Ποσότητα χρήματος Μ 0 (νομισματική βάση): ποσότητα των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων σε κυκλοφορία (στα χέρια του κοινού έξω από το τραπεζικό σύστημα), καθώς και τα ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών (στενή έννοια). Μ 1 : Μ 0 + όλες τις καταθέσεις όψεως των ιδιωτών στις τράπεζες (περιορισμένο μέτρο). Μ 2 : Μ 1 + καταθέσεις με συμφωνημένη διάρκεια έως και δύο ετών ή καταθέσεις υπό προειδοποίηση έως και τριών μηνών (ενδιάμεσο μέτρο). Μ 3 : Μ 2 + συμφωνίες επαναγοράς (repos), μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων της χρηματαγοράς και χρεόγραφα διάρκειας έως και δύο ετών (ευρύτερο μέτρο). 8
Το Τραπεζικό Σύστημα Το σύστημα αναγκαστικής κυκλοφορίας χρήματος χρειάζεται κάποιο φορέα που να είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του συστήματος, την Κεντρική Τράπεζα (Central Bank). Το τραπεζικό σύστημα αποτελείται από την Κεντρική Τράπεζα (Central Bank), τις εμπορικές τράπεζες και από άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Κεντρική Τράπεζα: Έχει το αποκλειστικό προνόμιο της έκδοσης χρήματος (εκδοτικό προνόμιο) και ασκεί τη νομισματική πολιτική. Λειτουργεί ως: τραπεζίτης του δημοσίου. τραπεζίτης των τραπεζών: ασκεί ποσοτικό και ποιοτικό έλεγχο στις εμπορικές τράπεζες. θεματοφύλακας συναλλαγματικών διαθεσίμων. 9
Το Τραπεζικό Σύστημα Εμπορικές Τράπεζες: Δέχονται τις αποταμιεύσεις των ατόμων με τη μορφή καταθέσεων και τις διοχετεύουν στις επιχειρήσεις (επενδυτές) με τη μορφή δανείων. Είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις των οποίων το κέρδος προέρχεται από τη διαφορά ανάμεσα στο επιτόκιο χορηγήσεων δανείων και στο επιτόκιο καταθέσεων. Οπότε, έχουν κίνητρο να χορηγούν όσο γίνεται περισσότερα δάνεια. Δημιουργούν το πλασματικό χρήμα. Είναι το χρήμα που δημιουργείται μέσω των καταθέσεων όψεως (οι καταθέσεις που διακινούνται μέσω τραπεζικών επιταγών). 10
Το Τραπεζικό Σύστημα Άλλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (δεν δημιουργούν πλασματικό χρήμα): i. Συνεταιριστικές τράπεζες: τοπικό χαρακτήρα και στοχεύουν στην ανάπτυξη της τοπικής αγοράς, π.χ. χρηματοδότησης της ανάπτυξης τοπικών προϊόντων. ii. Τράπεζες επενδύσεων: παρέχουν επενδυτικές συμβουλές και συνάπτουν μακροχρόνια δάνεια με επιχειρήσεις. Δεν διεκπεραιώνουν συναλλαγές και δεν διαχειρίζονται λογαριασμούς. iii. Ασφαλιστικές εταιρείες, εταιρίες αμοιβαίων κεφαλαίων κλπ. 11
Δημιουργία χρήματος από την ΚΤ Δημιουργία νομισματικού χρήματος: αποκλειστικό προνόμιο της Κεντρικής Τράπεζας. Πώς δημιουργείται: το νομισματοκοπείο αγοράζει διάφορα είδη μετάλλου και χάρτου και στη συνέχεια επεξεργάζεται και μετατρέπει τα υλικά αυτά σε κέρματα και χαρτονομίσματα. Η κεντρική τράπεζα δεν έχει φυσικά το δικαίωμα να δημιουργήσει χρήμα κατά βούληση. Η δυνατότητα δημιουργίας χρήματος περιορίζεται από τη νομισματική πολιτική και τους συγκεκριμένους στόχους της Κεντρικής Τράπεζας ή του κράτους. 12
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Οι εμπορικές τράπεζες δεν έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν νομισματικό χρήμα αλλά έχουν όμως τη δυνατότητα να δημιουργήσουν λογιστικό χρήμα (καταθέσεις όψεως που κινούνται με επιταγές). Δημιουργία πλασματικού χρήματος Έστω μια οικονομία όπου η συνολική ποσότητα του νομίσματος είναι 100. Η προσφορά χρήματος, επομένως, είναι 100. Έστω ότι ανοίγει μια εμπορική τράπεζα και το σύνολο των 100 που κυκλοφορούν στην οικονομία κατατίθεται στη συγκεκριμένη τράπεζα. Τα χρήματα που έχει τώρα η τράπεζα από καταθέσεις και δεν τα έχει δώσει σε δάνεια ονομάζονται διαθέσιμα. 13
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων: ελάχιστο όριο στην ποσότητα διαθεσίμων που πρέπει να κρατούν οι τράπεζες. Ας υποθέσουμε ότι το ποσοστό διαθεσίμων είναι 10%. ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 1 ης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα 10 Καταθέσεις 100 Δάνεια 90 Μετά τη χορήγηση του δανείου των 90, η συνολική προσφορά χρήματος ισούται με 190 (100 οι καταθέσεις όψεως και 90 οι δανειζόμενοι). Η τράπεζα δημιούργησε χρήμα αλλά όχι πλούτο. Η οικονομία αποκτά ρευστότητα αλλά δεν είναι πλουσιότερη από πριν. 14
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Αν υποθέσουμε ότι οι δανειολήπτες της 1ης Ευρωπαϊκής Τράπεζας χρησιμοποιούν τα 90 για αγορά αγαθών και υπηρεσιών από κάποιους παραγωγούς οι οποίοι καταθέτουν τις εισπράξεις τους (90 ) σε μια άλλη εμπορική τράπεζα: ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2 ης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα 9 Καταθέσεις 90 Δάνεια 81 Μετά τη χορήγηση του δανείου των 81, η συνολική προσφορά χρήματος ισούται με 271 (190 οι καταθέσεις όψεως, 81 οι νέοι δανειζόμενοι). 15
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Ομοίως: ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 3 ης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα 8,10 Καταθέσεις 81 Δάνεια 72,90 πολλαπλασιαστής χρήματος: το αντίστροφο του ποσοστού διαθεσίμων. Εδώ είναι 1 / 0,10 = 10. Δηλαδή, από τα αρχικά 100 θα δημιουργηθούν τελικά 1.000. χαρακτηρίζεται και σαν δευτερογενές χρήμα επειδή δεν είναι δυνατό να δημιουργηθούν αν προηγουμένως η τράπεζα που το εκδίδει δεν έχει αποκτήσει χρήμα πρωτογενές ή αν δεν έχει αυξήσει τις καταθέσεις της στην ΚΤ. 16