Οι συγκινησιακές διαδικασίες που απορρέουν από Έλληνες και Αλβανούς μαθητές γυμνασίου κατά ν παρατήρηση φωτογραφιών Αλβανών συμμαθητών τους, όταν δε γνωρίζουν και όταν γνωρίζουν ν καταγωγή τους. Γεωργογιάννης Παντελής, Καθηγητής, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Πατρών Κυπριανού Δέσποινα, εκπαιδευτικός, υποψήφια διδάκτωρ, υπότροφος ΙΚΥ σ τομέα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Δημοπούλου Φωτεινή, Εκπαιδευτικός Περίληψη Η σύγχρονη έρευνα εγείρει ν εξέταση ς συναισθηματικής περιοχής σν εκπαιδευτική πρακτική. Τα συναισθήματα και η μελέ τους έχουν καθιερωθεί ως κοινό χαρακριστικό γνώρισμα ς συναισθηματικής περιοχής. Η ακόλουθη μελέ εξετάζει συναισθηματική αντίδραση των μαθητών Γυμνασίων μετά από ν παρατήρηση φωτογραφιών. Οι φωτογραφίες αφορούν μαθητές αλβανικής προέλευσης. Τα θέματα αυτής ς μελές (Έλληνες και Αλβανοί μαθητές) καλούνται για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους για το πρόσωπο σε κάθε εικόνα σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις: όταν δεν γνωρίζουν ν προέλευση του προσώπου σ φωτογραφία και όταν γνωρίζουν. Summary Contemporary research raises the examination of affective domain in educational practice. Emotions and their study have been established as a common feature of affective domain. The following study examines the emotional reaction of secondary school students after observing photographs. The photographs include Albanian origin students. The subjects of this study (Greek and Albanian students) are called to express their feelings for the person in each picture in two different cases: when they are not informed about the origin of the person in the photo and when they are informed. 1. Εισαγωγή Η παρούσα έρευνα ασχολείται με ν εξέταση του ρόλου που ασκούν οι συγκινησιακές καταστάσεις σν ανθρώπινη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, επικεντρώνεται σν εξέταση των εκδηλούμενων συγκινήσεων μετά από διοχέτευση διαφορετικών πληροφοριών στα υποκείμενα ς έρευνας και ν κινητοποίηση κάθε φορά διαφορετικών συναισθημάτων. Οι πληροφορίες αυτές, δόθηκαν σε άτομα διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης, με ν υπόθεση ότι οι διαφορετικές αντιδράσεις μετά χορήγηση συγκεκριμένων πληροφοριών είναι πολιτισμικά προσδιορισμένες. Έτσι, μελετούνται οι διαφορετικές αντιδράσεις Ελλήνων και Αλβανών μαθητών γυμνασίου, μετά από παρατήρηση φωτογραφιών Αλβανών συμμαθητών τους, όταν αρχικά δεν τους δίνεται η πληροφορία για ν καταγωγή των προσώπων ς φωτογραφίας και ακολούθως όταν η καταγωγή γνωστοποιείται.. Θεωρία των Συγκινήσεων 1
Τα τελευταία χρόνια οι έρευνες σ εκπαιδευτικό χώρο κάνουν μια μετατόπιση από μελέ μόνο των γνωστικών τομέων ς εκπαίδευσης, σ μελέ και των συναισθηματικών καταστάσεων που επηρεάζουν τις εκπαιδευτικές πρακτικές. Οι σύγχρονες λοιπόν «αναζητήσεις» των ερευνητών, που μελετούν θέματα ς εκπαίδευσης βασισμένες πλέον, όχι μόνο στις γνωστικές και «λογικές» διαστάσεις των διαφόρων ενεργειών, αλλά λαμβάνοντας πια υπόψη και τους συναισθηματικούς τομείς, οι οποίοι φαίνεται να επηρεάζουν πολλές όψεις και ς διδασκαλίας αλλά και ς ζωής των υποκειμένων ς εκπαίδευσης. Οι συναισθηματικοί παράγοντες, ως μέρος των εκπαιδευτικών στόχων άρχισαν να κερδίζουν έδαφος μετά το ξεπέρασμα ς θεωρίας του συμπεριφορισμού στις αρχές ς δεκαετίας του 19 1. Η Osborn (199), αναφέρει ότι η στροφή αυτή σν έρευνα έγινε, λόγω του ότι είναι πλέον δεδομένο ότι η αποτελεσματική διδασκαλία και η μάθηση περιλαμβάνει αναγκαστικά και το συναισθηματικό παράγοντα, περικλείοντας ν αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων, καθώς και η ποιότα των σχέσεων στο πλαίσιό ς (σχέση δασκάλου-μαθητή, σχέσεις μαθητών μεταξύ τους) επηρεάζουν διαδικασία ς μάθησης και ς επίτευξης στόχων. Βασικότερος όρος ως προς ανάλυση έτσι ώστε να υπάρξει συζήση για τις συναισθηματικές καταστάσεις είναι οι «συγκινησιακές» καταστάσεις. Βέβαια, δεν υπάρχει ένα κοινό θεωρητικό πλαίσιο για το τι είναι και πώς αναλύονται οι συγκινησιακές καταστάσεις. Υπάρχει όμως κάποια συμφωνία ως προς το ότι: α) οι συγκινησιακές καταστάσεις μελετούνται σε σχέση με τους προσωπικούς στόχους β) περιέχουν ψυχολογικές αντιδράσεις και διακρίνονται από τις γνωστικές και γ) παίζουν σημαντικό ρόλο σν ανθρώπινη προσαρμογή 3. Η παρούσα ερευνητική προσπάθεια, επικεντρώνει το ενδιαφέρον ς στις συγκινήσεις που εκδηλώνονται σν αλληλεπίδραση των μαθητών μεταξύ τους και συγκεκριμένα, μαθητών με διαφορετική εθνοτική και πολιτισμική καταγωγή. Και αυτό γίνεται, αφού διάφορες έρευνες έδειξαν ότι η συγκίνηση δεν έχει ουσιαστικά ένα προσωπικό νόημα, αλλά προκύπτει μέσω ς αλληλεπίδρασης των ατόμων. Πολλές από τις συγκινήσεις που βιώνει το άτομο έχουν σχεσιακό περιεχόμενο και άρα επιτελούν διαπροσωπική λειτουργία. Ακόμα, κατά Parkinson, οι συγκινήσεις λειτουργούν ως διαμορφωτές στάσεων και σχέσεων μεταξύ των ατόμων του κοινωνικού συνόλου. Αποτελούν δε, μια διαφορετική θέση ψυχολογικών καταστάσεων και δεν είναι εύκολο να διαχωριστούν από τα συγγενικά φαινόμενα των αισθήσεων, των διαισθήσεων, των συμπεριφορών, των προτιμήσεων, των επιθυμιών και των 1 Φιλίππου, Γ., Χρίστου, Κ. (1), Συναισθηματικοί παράγοντες και μάθηση των Μαθηματικών, Αθήνα: Ατραπός. Osborn, M. (199). Book reviews: The highs and lows of teaching: years of research revisited. Cambridge Journal of Education,,55-1. 3 Hannula, M., Evans, J., Philippou, G., Zan, R. (). RF1: Affect in Mathematics Education Exploring theoretical frameworks. Proceedings of the th Conference of the International Group for the Psychology of Mathematics Education. Vol 1 pp 7-13. Ντάβου, Μ. Πολιτισμική και επικοινωνιακή διάσταση των συγκινήσεων, http:/www.cs.phs.uoa.gr: στο Γεωργογιάννης, Π., Βλητσάκη, Β. (7). Συγκινησιακές διαδικασίες Ελλήνων μαθητών και μαθητών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων, σ.17-1. Στο Γεωργογιάννης, Π. (7). Βηματισμοί για μια αλλαγή σν Εκπαίδευση. Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία και έρευνα. Μη χρηματοδοτούμενο ερευνητικό πρόγραμμα. Πάτρα
διαθέσεων. Κοινά παραδείγματα είναι ο φόβος, η οργή, η έπαρση, η εχθρότα, η ντροπή, η λύπη, η ζήλια, ο οίκτος, η ελπίδα και η χαρά 5. Συναισθήματα όπως ο φόβος, η συμπάθεια και η αντιπάθεια ανήκουν σν καγορία των συγκινήσεων. Οι συγκινήσεις είναι φυσικές εκφράσεις, συχνά αναγκαστικές, συνδεδεμένες με τα συναισθήματα, αντιλήψεις ή τα πιστεύω για στοιχεία, αντικείμενα ή συνδυασμός αυτών, σν πραγματικότα ή σ φαντασία. Οι συγκινήσεις έχουν διάφορες διαστάσεις: συμπεριφοριστική, ψυχολογική, υποκειμενική και γνωστική (Wikipedia). Η εκδήλωση των συγκινήσεων γίνεται με συναισθήματα, με κινητική συμπεριφορά και με ψυχολογικές αλλαγές που οφείλονται σε διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Από λειτουργική άποψη η πρωταρχική σημασία των συγκινήσεων βρίσκεται σ έλεγχο και ρύθμιση ς συμπεριφοράς. Στόχος ς παρούσας εργασίας είναι η μελέ ς εκδήλωσης συγκινησιακών καταστάσεων (συμπάθεια, αντιπάθεια) ατόμων από διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες, μετά από χορήγηση ή όχι κάποιων πολιτισμικά φορτισμένων πληροφοριών (γνώση ή όχι ς καταγωγής ενός προσώπου) με ν επίδειξη φωτογραφιών..1. Υπόθεση Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι στις φωτογραφίες των Αλβανών, που θα εκδηλωθεί, θα διαφοροποιηθεί αντίστοιχα, όταν γνωρίζουν ή δε γνωρίζουν ν καταγωγή του προσώπου σ φωτογραφία. 3. Μεθοδολογία 3.1. Δείγμα Σν έρευνα αυτή συμμετείχαν μαθητές γυμνασίου, ηλικίας 1-15 χρονών, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι Ελληνικής και Αλβανικής καταγωγής. Η έρευνα διεξήχθη σε γυμνάσια ς Πάτρας. Το δείγμα αποτελείτο από 7 μαθητές και των δύο φύλων, εκ των οποίων είναι Έλληνες, 31 Αλβανοί και 1 από ν Ιταλία. 3.. Απόκση δεδομένων Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν σν παρούσα έρευνα ήταν φωτογραφίες Ελλήνων και Αλβανών μαθητών δημοτικού σχολείου. Τις φωτογραφίες αυτές τις δανειστήκαμε από Βλητσάκη Βασιλική, Εκπαιδευτικό Π.Ε., η οποία μας βοήθησε για πραγματοποίηση ς έρευνας αυτής. Ακολούθως, χρησιμοποιήθηκαν ερωματολόγια με το σύνολο των διαβαθμισμένων απαντήσεων ς κλίμακας Likert, τα οποία είχαν ν εξής μορφή: Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονταν ερωτήσεις που αφορούσαν προσωπικά στοιχεία των μαθητών, όπως το σχολείο φοίσης, τάξη, φύλο, εργασία των γονιών και καταγωγή. Στο δεύτερο μέρος περιλαμβάνονταν ερωτήσεις, που η κάθε μία αντιστοιχούσε σε μία φωτογραφία. Τα παιδιά καλούνταν να απαντήσουν σν ερώση «πόσο συμπαθούν το πρόσωπο που βλέπουν σ φωτογραφία», βάζοντας ένα Χ στο αντίστοιχο κουτάκι, εκφράζοντας 5 Sverdlik, S. (1999). Compassion and sympathy as moral motivation. ιστ.: www.smu.edu/ethics_center/articles/sverdlikhtm-31k. Emotion, Wikipedia, the free encyclopedia, ιστ. :en.wikipedia.org/wiki/emotion, Νοέμβριος 3
συμπάθεια ή ν αντιπάθεια τους («πάρα»,,,, «δεν»). 3.3. Ανάλυση δεδομένων Για ν στατιστική ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το Statistical Package for Social Science (SPSS), σε επίπεδο περιγραφικής στατιστικής που περιλάμβανε πίνακες ποσοστών, επί του συνολικού μας δείγματος. 3.. Αποτελέσματα Το παρόν κεφάλαιο παρουσιάζει ν ανάλυση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν όταν τα υποκείμενα δε γνώριζαν και όταν γνώριζαν ν καταγωγή των προσώπων των φωτογραφιών που τους είχαν δοθεί. Τα πρόσωπα σε όλες τις φωτογραφίες είχαν αλβανική καταγωγή. 3..1. Συμπάθεια/αντιπάθεια των υποκειμένων του δείγματός μας, όταν δε γνωρίζουν και όταν γνωρίζουν ν καταγωγή. Παραρώντας πίνακα 1, που ακολουθεί, από τους Έλληνες το 17,% συμπαθεί Αλβανό ς φωτογραφίας 1, όταν δε γνωρίζει ν καταγωγή του. Συνεχίζοντας διαπιστώνουμε ότι οι Αλβανοί με ποσοστό 13,5% του και οι Έλληνες με 1,% συμπαθούν. Με ποσοστό 1,% τα παιδιά καταγωγής από άλλη χώρα συμπαθούν «πάρα». Επιπροσθέτως, οι Αλβανοί και οι Έλληνες με 9,5% συμπαθούν και παράλληλα οι Αλβανοί με,1% συμπαθούν. Ένα ποσοστό,% των Ελλήνων και 5,% των Αλβανών συμπαθούν «πάρα» και αντίστοιχα και στις δύο καγορίες. Πίνακας 1: Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 1(Αλβανός) όταν δεν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %) πάρα Δε Έλληνες, 9,5 17, 1,, 5, Αλβανοί 5, 9,5,1 13,5 5, 1,9 Άλλη χώρα 1, 1, 13,5 1,9 5,7 9,7 1, Γράφημα 1: Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 1 (Αλβανός) όταν δεν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %)
1 1 πάρα δε Παραρώντας πίνακα που ακολουθεί, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι από τους Έλληνες το 17,% και από τους Αλβανούς το 1,% συμπαθεί Αλβανό ς φωτογραφίας 1, όταν γνωρίζει ν καταγωγή του. Με ποσοστό,% οι Αλβανοί και οι Έλληνες με 9,5% συμπαθούν. Με μεγάλη διαφορά και με ποσοστό 1,% τα παιδιά καταγωγής από άλλη χώρα, οι Αλβανοί με 9,5% και οι Έλληνες με,1% συμπαθούν «πάρα». Επιπλέον, στις καγορίες και οι Έλληνες συμπαθούν με 13,5% και 1,% αντίστοιχα και οι Αλβανοί δεν συμπαθούν με,1%. Πίνακας : Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 1(Αλβανός) όταν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %) πάρα Δε Έλληνες,1 13,5 17, 9,5 1, 5, Αλβανοί 9,5 5, 1,,,1 1,9 Άλλη χώρα 1, 1, 1,9 1,9 9,7 1,,3 Γράφημα : Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 1 (Αλβανός) όταν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %) 5
1 1 πάρα δε Αν παρακολουθήσουμε πίνακα 3, που ακολουθεί, θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε ότι από τους Έλληνες το 17,% συμπαθεί Αλβανό ς φωτογραφίας 5, όταν δε γνωρίζει ν καταγωγή του. Επιπλέον, παραρούμε ότι το ποσοστό,% των Αλβανών και το ποσοστό 13,5% των Ελλήνων συμπαθούν και με ποσοστό 1,% τα παιδιά καταγωγής από άλλη χώρα δεν συμπαθούν. Το 9,5% των Ελλήνων δε συμπαθεί, αλλά και το ίδιο ποσοστό από τους Αλβανούς συμπαθεί, και. Επίσης, οι Έλληνες συμπαθούν Αλβανό με ποσοστό,%. Πίνακας 3: Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 5 (Αλβανός) όταν δεν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %) πάρα Δε Έλληνες 5,, 17, 13,5 9,5 5, Αλβανοί,7 9,5 9,5, 9,5 1,9 Άλλη χώρα 1, 1,,1,3 7,3,3 Γράφημα 3: Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 5 (Αλβανός) όταν δεν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %)
1 1 πάρα δε Σ ακόλουθο πίνακα, παραρούμε ότι από τους Έλληνες το,3% και από τους Αλβανούς το 1,9% συμπαθεί Αλβανό ς φωτογραφίας 5, όταν γνωρίζει ν καταγωγή του. Με ποσοστό 1,% τα παιδιά καταγωγής από άλλη χώρα συμπαθούν «πάρα», όπως και οι Έλληνες με ποσοστό,1% και οι Αλβανοί με 5,%. Φαίνεται να συμπαθεί το 1,9% των Ελλήνων και το,% των Αλβανών. Παρόλα αυτά, δε συμπαθεί το,% των Ελλήνων και των Αλβανών. Ένα άλλο ποσοστό όμως, Ελλήνων και Αλβανών,,7% και,1% συμπαθεί. Πίνακας : Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 5 (Αλβανός) όταν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %) Δε πάρα Έλληνες,1,7 1,9,3, 5, Αλβανοί 5,,1, 1,9, 1,9 Άλλη χώρα 1, 1, 1,9, 5,7 39, 13,5 Γράφημα : Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 5 (Αλβανός) όταν γνωρίζουν ν καταγωγή του (ποσοστό %) 7
1 1 1 πάρα δε Σ συνέχεια, καθώς παραρούμε πίνακα 5 που ακολουθεί, βλέπουμε ότι από τους Έλληνες το 1,% συμπαθεί ν Αλβανίδα ς φωτογραφίας 17, όταν δε γνωρίζει ν καταγωγή ς. Επιπλέον, διαπιστώνουμε ότι με ποσοστό,3% οι Αλβανοί ν συμπαθούν «πάρα», ενώ οι Έλληνες με 9,5% συμπαθούν «πάρα» και. Παράλληλα, οι Έλληνες με ποσοστό 13,5% συμπαθούν και με,1% συμπαθούν ν Αλβανίδα. Αντίθετα, οι Αλβανοί με 5,% συμπαθούν και και με,% συμπαθούν. Με ποσοστό 1,% τα παιδιά καταγωγής από άλλη χώρα συμπαθούν. Πίνακας 5: Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 17 (Αλβανίδα) όταν δεν γνωρίζουν ν καταγωγή ς (ποσοστό %) Τη Τη Τη Τη Δε πάρα Έλληνες 9,5 13,5,1 1, 9,5 5, Αλβανοί,3,1 5,, 5, 1,9 Άλλη χώρα 1, 1, 9,7 1,9 13,5 3 1,9 Γράφημα 5: Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 17 (Αλβανίδα) όταν δεν γνωρίζουν ν καταγωγή ς (ποσοστό %)
1 1 πάρα δε Αν παραρήσουμε πίνακα που ακολουθεί, θα μπορέσουμε να δούμε ότι από τους Έλληνες το 17,% και από τους Αλβανούς το,1% δε συμπαθεί ν Αλβανίδα ς φωτογραφίας 17, όταν γνωρίζει ν καταγωγή ς. Με ποσοστό,% οι Αλβανοί και Έλληνες συμπαθούν, αλλά και ένα ίδιο ποσοστό από τους Αλβανούς και με 1,% τα παιδιά καταγωγής από άλλη χώρα συμπαθούν «πάρα». Πίνακας : Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 17 (Αλβανίδα) όταν γνωρίζουν ν καταγωγή ς (ποσοστό %) Τη Τη Τη Τη Δε πάρα Έλληνες,1,1, 1, 17, 5, Αλβανοί,,, 5,,1 1,9 Άλλη χώρα 1, 1,,3 1,9 1, 17, 5,7 Επιπλέον, το,1% των Ελλήνων συμπαθεί «πάρα» και. Οι Αλβανοί φαίνεται να συμπαθούν ν Αλβανίδα με ποσοστό 5,%. Αντίθετα, οι Έλληνες συμπαθούν με 1,%. Γράφημα : Ο βαθμός συμπάθειας/αντιπάθειας των παιδιών απέναντι σ φωτογραφία 17 (Αλβανίδα) όταν γνωρίζουν ν καταγωγή ς (ποσοστό %) 9
1 1 πάρα δε. Συμπεράσματα.1. Όταν τα υποκείμενα δε γνωρίζουν ν καταγωγή Όταν τα υποκείμενα ς έρευνας δε γνωρίζουν καταγωγή εκφράζουν τα συναισθήματά τους, δηλαδή συμπάθεια ή ν αντιπάθειά τους ανάλογα με το πρόσωπο που βλέπουν στις φωτογραφίες. Επομένως εκφράζουν συναισθήματα σύμφωνα με αυτό που βλέπουν, χωρίς να επηρεάζονται από κανένα άλλο παράγοντα. Σ αυτή φάση, δηλαδή όταν δε γνωρίζουν καταγωγή, παραρούμε ότι οι Έλληνες εκφράζουν περισσότερα θετικά συναισθήματα προς τους Αλβανούς, ενώ οι Αλβανοί εκφράζουν τα ίδια συναισθήματα σε Έλληνες και Αλβανούς, με μικρή διαφορά θετικών συναισθημάτων απέναντι στους Έλληνες... Όταν τα υποκείμενα γνωρίζουν ν καταγωγή Όταν γίνεται γνωστή η καταγωγή των Αλβανών, τα συναισθήματα των Ελλήνων διαφοροποιούνται και παρουσιάζουν περισσότερο αρνητικά συναισθήματα Η υπόθεση λοιπόν ότι θα παραρηθεί διαφοροποίηση του βαθμού συμπάθειας/αντιπάθειας των Ελλήνων απέναντι στις φωτογραφίες των Αλβανών όταν γνωρίζουν καταγωγή τους, επιβεβαιώνεται. Επιπροσθέτως, τα συναισθήματα των Αλβανών αλλάζουν, αλλά είναι θετικά προς τους Αλβανούς. Δηλαδή, και σ αυτή ν περίπτωση επιβεβαιώνεται η υπόθεση ότι θα παραρηθεί διαφοροποίηση του βαθμού συμπάθειας/αντιπάθειας των Αλβανών απέναντι στις φωτογραφίες των Αλβανών όταν γνωρίζουν καταγωγή τους..3. Γενικά συμπεράσματα Συγκρίνοντας τις δύο περιπτώσεις ς έρευνας, δηλαδή όταν τα υποκείμενα δε γνώριζαν ν καταγωγή και όταν τα υποκείμενα γνώριζαν ν καταγωγή, διαπιστώνουμε ότι σν πρώ περίπτωση τα υποκείμενα ς έρευνας εκδηλώθηκαν θετικά απέναντι στις φωτογραφίες των προσώπων. Αντιθέτως, σ δεύτερη περίπτωση τα συναισθήματα άλλαξαν και τα υποκείμενα εκδηλώθηκαν θετικά
απέναντι στις φωτογραφίες των ομοεθνών τους και αρνητικά απέναντι στις φωτογραφίες των αλλοεθνών τους. Δηλαδή, οι Έλληνες εκδήλωσαν θετικά συναισθήματα απέναντι στους Έλληνες και αρνητικά συναισθήματα απέναντι στους Αλβανούς και οι Αλβανοί εκδήλωσαν θετικά συναισθήματα απέναντι στους Αλβανούς και αρνητικά συναισθήματα απέναντι στους Έλληνες. Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Γεωργογιάννης, Π. (7), Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία και έρευνα. Επισμονική σειρά: Βηματισμοί για μια αλλαγή σν Εκπαίδευση, Μη χρηματοδοτούμενο ερευνητικό πρόγραμμα, Πάτρα Γεωργογιάννης, Π., Βλητσάκη, Β. (7), Συγκινησιακές διαδικασίες Ελλήνων μαθητών και μαθητών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων. Στο: Γεωργογιάννης, Π. (7), Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία και έρευνα. Επισμονική σειρά: Βηματισμοί για μια αλλαγή σν Εκπαίδευση, Μη χρηματοδοτούμενο ερευνητικό πρόγραμμα, Πάτρα Φιλίππου, Γ., Χρίστου, Κ. (1), Συναισθηματικοί παράγοντες και μάθηση των Μαθηματικών, Αθήνα: Ατραπός. Ξενόγλωσση Hannula, M., Evans, J., Philippou, G., Zan, R. (), RF1: Affect in Mathematics Education Exploring theoretical frameworks. Proceedings of the th Conference of the International Group for the Psychology of Mathematics Education. Vol 1. Osborn, M. (199), Book reviews: The highs and lows of teaching: years of research revisited. Cambridge Journal of Education,. Ιστοσελίδες Emotion, Wikipedia, the free encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/emotion, Νοέμβριος Sverdlik, S. (1999), Compassion and sympathy as moral motivation. ιστ.: http://www.smu.edu/ethics_center/articles/sverdlikhtm-31k. Ντάβου, Μ. Πολιτισμική και επικοινωνιακή διάσταση των συγκινήσεων, http://www.cs.phs.uoa.gr. Σύντομο βιογραφικό σημείωμα ( σειρές για κάθε συγγραφέα) 11