Παπανικολάου Χρίστος Σύμβουλος Ψυχικής Υγιείας Γούναρη 74-78, 151 24 Μαρούσι 210-8020603, 6944-661451 Τοξικοεξάρτηση: Ο ρόλος τής Συμβουλευτικής στήν διαμόρφωση προσωπικού θεραπευτικού αιτήματος. Το μυθολογικό Αρχέτυπο του Θησέα. 5 Μαρτίου 2012, Δευτέρα 10:00-12:00, Ε.Ε.Σ. 1ο Φροντιστήριο Αποσαφήνηση εννοιών - Ορισμοί: Συμβουλευτική Τοξικο-εξάρτηση Προσωπικό θεραπευτικό αίτημα Συμβουλευτική, είναι η διαδικασια της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στόν Σ καί τήν προσωπικότητα ή τήν ομάδα πού απευθύνεται σέ αυτόν. Σκοπός, η συναισθηματική κατανόηση καί υποστήριξη, η παροχή πληροφοριών και η επίλυση προβλημάτων. Στόχος, η δυνατότητα ευκαιρίας στήν προσωπική ενδοσκόπιση γιά μιά ζωή ικανοποιητική, μέ περισσοτερο νόημα. Η διαδικασια αλληλεπίδρασης βασιζεται σε μια σχέση αποδοχής καί εμπιστοσυνης. Η Σ παρέχει στήριξη στην λύση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, αντιμετώπιση κρίσεων, βελτίωση σχέσεων και την διεργασια συναισθηματων εσωτερικής σύγκρουσης. Η Σ, ώς πρόληψη, βοηθά στήν απόκτηση αξιών, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, τών ικανοτήτων, στήν απόκτηση αυτοεκτίμησης, στό νόημα ζωής καί στήν γνωριμία τού εαυτού. Ο Σύμβουλος δέν δίνει συμβουλές, αλλά στηρίζει τήν επιλογή τής κατάλληλης λύσης. Αυτό γίνεται με την χρησιμοποίηση επιστημονικά τεκμηριωμένων τεχνικών. Σχόλιο, βασικό εργαλείο ο λόγος, οι λέξεις. Τοξικο-εξάρτηση, τοξικές ουσιες (ψυχο-δραστικές ουσιες: αυτές πού τροποποιούν την συμπεριφορά), αλλά καί η τοξική εξάρτηση. Εξάρτηση: η υπερβολική συνασθηματική επένδυση σε πρόσωπο, σχέση, αντικείμενο, κατάσταση, ουσια κλπ. Στήν συνήθεια λείπει "η υπερβολική" συναισθηματική επένδυση... Η εξάρτηση από ουσιες είναι καί σωματική καί ψυχική. Η εξάρτηση στίς ουσιες διαφοροποιείται σε χρήση καί κατάχρηση.
Εξαρτησιογόνος ή ψυχοδραστική είναι κάθε φυσική ή χημική ουσια που μεταβάλλει τον τροπο λειτουργιας του σώματος, επιδρά στό κεντρικό νευρικό και χρησιμοποιείται για να αλλαξει η διάθεση. Η επίδραση στο κεντρικό νευρικό φέρνει αλλαγές στη συμπεριφορά, στην συναισθηματική κατάσταση, στην αντίληψη και την σκέψη. Οι εξαρτησιογόνες ουσιες είναι νόμιμες καί παράνομες. Υπάρχει μη-τοξική, υγιής εξάρτηση; Εξάρτηση; (+) = επιβίωση της προσωπικότητας Εξάρτηση (-) = αφανισμός της προσωπικότητας 12 Μαρτίου, Δευτέρα 10:00-12:00, ΕΕΣ 2ο Φροντιστήριο Στήν προηγούμενη μας συνάντηση κάναμε μιά γενική εισαγωγή στήν τοξικοεξάρτηση εξετάζοντας τίς έννοιες: Συμβουλευτική, Τοξικοεξάρτηση, καί Διαμόρφωση Προσωπικού Θεραπευτικού Αιτήματος. Είδαμε τα πέντε στάδια τής πορείας στήν εξαρτηση ουσιών: πειραματικός - περιστασιακός - εξακολουθητικός - εναντιωτικός - εξαρτημένος. Είδαμε τα είδη τών ουσιών (κατασταλτικά καί διεγερτικά του κ.ν.συστήματος). Κεντρικό σημείο ήταν η κατανόηση των συναισθημάτων ενός χρήστη. Πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό καί χρήσιμο στήν προσπάθεια νά διαμορφώση προσωπικό θεραπευτικό αίτημα. Τονίζω οτι χωρίς αυτήν τήν διαμόρφωση όποια μας θεραπευτική ενέργεια θά πέσει στό κενό ή θά έχει πενιχρά αποτελέσματα. Σήμερα, στήν συνέχεια αυτής τής κατανόησης τού χρήστη θα τόν δούμε μέσα από τήν Θεωρία τών 9 Σημείων καί τήν διαδικασια Πένθους πού αναπτύσσει καθώς αισθάνεται τήν απώλεια τής ουσιας. Εφόσον ο χρήστης είναι μία προσωπικότητα, θεωρώ οτι πρέπει να δώσω έναν λειτουργικό ορισμό που θά μας βοηθήσει νά έχουμε καλύτερη αντίληψη γιά τόν ίδιον: Προσωπικότητα, το συνολο των ψυχικών και σωματικών χαρακτηριστικών ενός ανθρώπου οργανωμένα ετσι ώστε ο άνθρωπος αυτός να ειναι μοναδικος και ανεπαναληπτος. Σωματικά χαρακτηριστικά είναι η κάθετη οργάνωση σε σχήμα πυραμίδας καί από κάτω (περισςσότερα) πρός τά πάνω (λιγότερα): κύτταρα - ιστοί - όργανα - συστήματα. Ψυχικά είναι τα χαρακτηριστικά από πάνω πρός τά κάτω: λογιστικό - θυμοειδές - επιθυμητικό.
Η Θεωρία τών 9 Σημείων Χρήστες: ποιά είναι η συναισθηματική τους φύση; πώς αισθάνονται για τον εαυτό τους, τα πράγματα, τους άλλους, τις ουσιες; Με ποιον τρόπο χρησιμοποιούν συναισθηματικά τήν ουσια; Η ουσια είναι ένας εκούσιος ρυθμιστής του συναισθήματός του χρήστη: προσπαθεί με τεχνητό τρόπο να αλλάζει το πώς νιώθει, ανάλογα με τα ερεθίσματα απο το περιβάλλον, μήν αντέχοντας την ευαισθησια του και τον πόνο που του προκαλεί. Εμπειρικό κανόνας: ουσιες που καταστέλουν το κ.ν.σύστημα (χασις, ηρωίνη) χρησιμοποιούνται για να καταστείλουν το άγχος ή την πίεση, ενώ τα διεγερτικά του κ.ν.συστήματος (κοκαίνη, αμφεταμίνες, χάπια) για να μειώσουν τήν κατάθλιψη. Ποιά είναι τα εξελικτικά στάδια τής συμπεριφοράς ενός χρήστη; απο την αρχή - αρχή, καί πρίν ακόμα την χρήση ουσιών; Η Θεωρία τών 9 Σημείων προσπάθησε να αναλύση την συμπεριφορά τού χρήστη με βάση τις συναισθηματικές του διακυμάνσεις. Η Θεωρία τών 9 Σημείων περιγράφει πέντε (5) στάδια συμπεριφοράς καί εννέα (9) σημεία συναισθηματικής διακύμανσης τού χρήστη: Τα πέντε (5) στάδια συμπεριφοράς του χρήστη ουσιών καί τα εννέα (9) σημεία της συναισθηματικής διακύμανσης 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1) 2) 3) 4) 5) Πρίν την έναρξη της χρήσης ουσιών 1. Περίοδος συναισθηματικής αστάθειας 2. Περίοδος συναισθηματικής αδράνειας Κατά την έναρξη της χρήσης ουσιών 3. Στάδιο μύησης Κατά την πορεία της χρήσης ουσιών 4. Εγκατάσταση της χρήσης Ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης 5. Στάδιο συντήρησης της χρήσης 6. Στάδιο επαναδιαπραγματευσης (προσωρινή διακοπή) 7. Στάδιο επαναειςσόδου στήν χρήση Η έξοδος από την χρήση ουσιών 8. Στάδιο επαναδιαπραγματευσης (προσωπικό θ. αίτημα) 9. Φάση εξόδου απο τήν χρήση
Δυό λόγια: 1) Πρίν την έναρξη της χρήσης ουσιών Συναισθηματικές μεταπτώσεις, ευαλωτότητα, "Εν δυνάμει χρήστες", σημαντική περίοδο γιά τήν πρόληψη: πως δημιουργήθηκαν ευαισθησιες και συναισθηματικοί αποκλεισμοί, οικογένεια, κοινωνικοποίηση εφήβου. 1) 1. Περίοδος συναισθηματικής αστάθειας Μεγάλης χρονικής περιόδου (τέλη παιδικής ηλικίας, αρχές προ-εφηβείας, 10-11 χρονών). Φυσιολογικά: ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτητήτων με σκοπό τήν ένταξη και προσαρμογή. Μή-φυσιολογικά: έντονη δυσκολία στήν επικοινωνία (οχι καλή έκφραση, αποστασιοποίηση). Εχει δυσκολία στήν κατανόηση της συναισθηματικής του κατάστασης. Περίοδος που διαρκεί χρόνια αλλά δέν προβληματίζει ιδιαίτερα. 1) 2. Περίοδος συναισθηματικής αδράνειας Εφηβεία, σύντομη χρονική περίοδος. Δυσκολίες στήν επικοινωνία μέ κόστος έντονα αντιληπτό. Διαπροσωπικά οι αποτυχίες βιώνονται έντονα, μεγάλη η απογοήτευση. Δυσκολία στήν συναισθηματική απεμπλοκή. Φάσεις απομονωτισμού με φαντασιώσεις ηρωικού χαρακτήρα. Κύριο χαρακτηριστικό: οι έντονες, μικρής διάρκειας αμφιθυμίες. Το περιβάλλον αντιδρά συνήθως πανικόβλητο καί επιθετικά με αποτέλεσμα να οξύνονται οι αντιδράσεις καί μεγαλύτερο χάσμα επικοινωνίας. 2) Κατά την έναρξη της χρήσης ουσιών 2) 3. Στάδιο μύησης Γνωριμία με τις ουσιες, "κατάσταση ξεκούρασης και ανεμελειάς", επαφή με τον χαμένο παράδεισο, πειραματισμός, περιστασιακή χρήση, κυρίαρχο στοιχείο δέν είναι τόσο η ίδια η ουσια αλλά το περιβάλλον της, θα καταλήξει προοδευτικά στην επιλογή της κύριας ουσιας χρήσης. Δυναμική η σχέση ανάμεσα στόν χρήστη και στό "εφέ" πού βιώνει. Το "εφέ" τον βοηθά να προσανατολίσει το συναισθημά του. Το πέρασμα στην πράξη της χρήσης είναι η απάντηση στις προηγούμενες περιόδους και ειναι το τέλος της εσωτερικής αναζήτησης. 3) Κατά την πορεία της χρήσης ουσιών 3) 4. Στάδιο εγκατάστασης της χρήσης "Ο μήνας του μέλιτος", απο την περιστασιακή στήν εξακολουθητική χρήση (αναζήτηση τών ποσοτήτων), συναίσθημα: ικανοποίηση οταν εχει την ουσια και δυσφορία οταν εχει εμπόδια, η επαφή με την ουσια ειναι σχεδόν ερωτική με ηδονή και εφορία, χρήση και κατάχρηση, αυξηση εφορικού συναισθηματος χρησης σε συνδιασμό με μουσική, αλκοόλ, σέξ. Συγχωνεύεται με το σημαντικό αντικείμενο (ουσια) και προσπάθεια για ολική ευ-
χαρίστηση. Στό στάδιο αυτό δέν υπάρχει περίπτωση θεραπευτικής παρέμβασης. Ξεκινά η ψυχική εξάρτηση. Διαρκεί από 3 έως 8 μήνες περίπου. 4) Ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης 4) 5. Στάδιο συντήρησης της χρήσης Είναι το τέλος της ολικής ευχαρίστησης, δέν θα μπορέσει να επαναβιώσει αυτο το συναίσθημα (λόγο ψυχολογίας καί νευροβιολογικού παράγοντα). Προσπάθεια με αλλαγή δοσολογίας και ουσιας - αδύνατον! Τό πρώτο σόκ από τήν χρήση! "τούς άδειασαν οι ουσιες!". Σκέψη για διακοπή με σκοπό την επαναβίωση. Το αποτέλεσμα το ίδιο. Συναισθήματα: ματαίωση (σημαντική η έκπτωση στο επίπεδο ευχαρίστησης), αδυναμία να διακόψει από αυτό που τόν ματαιώνει - τραγικό! Σπάνιο να διακόψει εδώ οριστικά. 4) 6. Στάδιο επαναδιαπραγμάτευσης της χρήσης (προσωρινή διακοπή) Η ένταση του προηγούμενου δημιουργεί θυμό καί ανημπόρια, "πέφτει σε ελεύθερη πτώση". Προσπαθεί να δεί λογικά το θέμα, το συζητά με άλλους. Οι προσωρινές διακοπές δίνουν την αίσθηση οτι ελέγχει τις ουσιες και ειναι η ευκαιρία να τακτοποιήση ζητηματα στο περιβάλλον του και προβλήματα υγείας του. 4) 7. Στάδιο επαναειςσόδου στήν χρήση Η επιθυμία της χρήσης ειναι ακόμα λανθάνουσα, επαναφορά στον κύκλο της χρήσης, σκοπός του η επαναβίωση της ολικής ευχαρίστησης, πάντα όμως βιώνει μερικά την ευχαρίστηση. Ξανά και ξανά: σημεία 5-6 - 7-5 (φαύλος κύκλος της χρήσης), δεν υπάρχει συγκεκριμένος χρονικός ορίζοντας. Σταματά με θάνατο λόγω κατάχρησης (σκοπός η ολική ευχαρίστηση), η νοσοκομείο ή φυλακή. Αυτό είναι το δεύτερο σόκ της χρήσης!!. 5) Κατά την έξοδο απο την χρήση ουσιών 5) 8. Στάδιο επαναδιαπραγμάτευσης της χρήσης (Διαμόρφωση προσωπικού θ. α.) Πώς σπάει ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης; πώς από το σημείο 6 πάς στο σημείο 8; Μόνο με την διαμόρφωση προσωπικού θεραπευτικού αιτήματος. Αποδοχή του προσωπικού του πένθους (διαχείρηση της απώλειας) απο τις ουσιες.αυτό είναι το τρίτο σόκ απο τις ουσιες!!!. Νιώθει αμηχανία. Ξεκινά οριστική αποτοξίνωση και την διαδικαςσία απεξάρτησης. Το στάδιο αυτό μπορεί νά κρατήσει δώδεκα (12) καί πλέον μήνες. 5) 9. Φάση εξόδου απο την χρήση ουσιών (συνέχεια θεραπευτικών παρεμβάσεων) Ολοκληρώνεται η αποδοχή του πένθους. Ειναι η περίοδος της ψυχοθεραπείας του χρήστη, "το ξύπνημα απο τον λήθαργο". Πολύ δύσκολη περίοδος για τον χρήστη και το περιβάλλον του. Εύκολα εξαπατάται και υποτροπιάζει (ξανά στο σημείο 7 και εύκολα στο σημείο 5 και πάλι στον κύκλο της εξάρτησης). Διαρκεί έως και 8 μήνες η απεξάρ-
τηση του. Σημαντική η συμμετοχή του σε στεγνό θεραπευτικό πρόγραμμα (ανάγκη για όρια και πλαίσιο μέσα σε ομάδα). Η φάση εξόδου απο την χρήση δέν τελειώνει ποτέ, μνημονικά στοιχεία χρήσης έστω και αν τα συναισθήματα ειναι αποχρωματισμένα. Αυτό είναι το τέταρτο σόκ από την χρήση!!!!. Διά βίου η πρόληψη υποτροπής. Προσπάθεια γενικότερης αποχής από εξαρτήσεις στήν ζωή του. Η διαδικασια του Πένθους στην χρήση ουσιών Πένθος, γενικά: η διαδικασια διαχείρησης της απώλειας. Ορίζεται ως η θλίψη που ακολουθεί έναν θάνατο, θάνατο πραγματικό ή συμβολικό. Το πένθος είναι μιά συνολική δυναμική αντίδραση. Η προσωπικότητα που πενθεί πάσχει. Πενθούμε τούς εαυτούς μας. Το πένθος αγγίζει την ψυχή αλλά καί το σώμα μας. Το πένθος συναισθηματικά εκφράζεται με γενικευμένη λύπη, εχθρότητα καί ενοχή. Ο πενθών λυπάται τον εαυτό του, παίρνει απόσταση απο τους άλλους (εχθρότητα, ψυχρότητα), επειδή οι σχέσεις μας είναι ατελείς και για τον λόγο αυτο συχνά συγκρουσιακές, ενεργούμε φορές βλαπτικά στήν σχέση. Ο πενθών νιώθει ένοχος για την ατελειά του αυτή. Συνολικά ο πενθών βρίσκεται σέ σύγχυση, απομόνωση και συναισθηματική παράλυση. Το πένθος που αναφέρεται σε μία απώλεια που βιώνει έναν θάνατο πραγματικό ή συμβολικό είναι μία φυσική ανάγκη. Τά στάδια του πένθους Αρνηση - Θυμός - (διαπραγμάτευση) - Θλίψη (κατάθλιψη) - Αποδοχή Άρνηση: "αποκλείεται να συμβαίνει αυτό σέ μένα!". Δέν δέχεται καμμία πληροφορία. Άρνηση της πραγματικότητας. Θυμός: "είναι άδικο, γιατί σέ εμένα;!". Αντίδραση, έκρηξη, επιθετική διάθεση. (διαπραγμάτευση): "θα τα καταφέρω, θα το αλλάξω!". Ειναι η προσπάθεια αποφυγής των αρνητικών συνεπειών τής κατάστασης που πρέπει να δεχθεί και έχει ελπίδα οτι η κατάσταση μπορεί νά αλλάξει. Θλίψη (κατάθλιψη): "είμαι χαμένος, γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε;". Δέν βλέπει καμμία ελπίδα. Αποδοχή: "όλα θα πάνε καλά". Ανασυγκρότηση, τάξη, αποδοχή της πραγματικότητας.
Απώλεια καί χρήστης Τί πρόκειται να χάσει ο χρήστης με την οριστική διακοπή της χρήσης των ουσιών; κλινικός στόχος: η διαχείρηση των αμφιθυμιών. 19 Μαρτίου 2012, 10:00 12:00 Ε.Ε.Σ. 3ο Φροντιστήριο Αλτάνη Η Η τοξίκωση τού Θεραπευτή (!;) Η Διπλή Άγνοια Ο Αγαθός Σύμβουλος Θησεας, θησεύς, ο θητεύς, ο μαθητής, ο εκ της θέσεως των γνωρισμάτων, ο εκ της υιο- -θεσιας του απο τον πατέρα του. Απο την στιγμή που κατάλαβα τους συμβολισμούς του Θησεα μου δημιουργήθηκε η αίσθηση της σύνδεσης με τούς χρήστες. Οί λόγοι προφανείς: το νεαρό της ηλικίας, το ταξίδι πρός την αναγνώριση και την ωρίμανση, οι πολλές αδυναμίες σε αυτήν την διαδρομή. Ο χρήστης, θύμα της διπλής άγνοιας του είναι συνεχώς τό θύμα τών ληστών - αδυναμιών του. Γιά να μπορέσει να διαμορφώσει προσωπικό θεραπευτικό αίτημα πρέπει να σπάσει τόν φαύλο κύκλο τής εξάρτησης. Αυτό σημαίνει να διαχειριστεί το πένθος τής απώλειας της ολικής επαναβίωσης. Διαχείριση του πένθους αυτού σημαίνει διαχείριση των αμφιθυμιών του. Το ταξίδι του Θησεα στο οποίο θα συναντήσει τους ληστές δέν είναι μιά μακρυνή διαδρομή. Αυτό αλληγορεί το σχετικά μικρό βάθος του ψυχισμού στο οποίο βρίσκονται οι αδυναμίες. Σημαντική προυπόθεση για να αρχίσει το ταξίδι του ο Θησεας είναι να σηκώσει τον βράχο και νά πάρει τα πέδιλα και το ξίφος.
26 Μαρτίου 2012, 10:00-12:00 Ε.Ε.Σ. 4ο Φροντιστήριο Ανοιχτή συζήτηση, συμπεράσματα